Ingólfur - 07.02.1909, Blaðsíða 3

INGÓLFUR
19
Gnðjóni Bakkmann liœfilegar þahkir fyrir verkið,
— enda er verkið ajálft órækt vitni um hagleik
hessara manna, aðeins ókostur að það eru alt
of fáir sem sjá það.
Ná mun kaflinn frá Borgarnesi upp að
Skarðslæk verða fullgerður og afhentur Býslunni
á næsta sumri, og óskum við Mýramenn af
heilum hug að Gnðjóni Bakkm. verði ekki falið
það verk, því að við treystum okkur ekki til
að þakka honum að verðleikum, ef hann vinnur
það af jafnmikilli snild og þetta áðurnefnda.
Við vonnm líka að J. Þ. komi þar ekki
nærri, því að það er ckki gott að eiga á hættu
áð „þakka sig tóman“.
Krumshólum 23. jan. 1909.
Sigurjón Kristjánsson
bútræðingur.
Uppruni Jólanna.
------ Framh.
Að síðustu hafa ýmsir talið það sem ótvírætt
og áreiðanlegt, að orðið væri upprunaloga kom-
ið af hinu forn-gotneska orði: „Jiuleisu, sem
þýðir: jólamánuður, er sé hið sama oghiðforn-
íslenzka mánaðarnafn: „Ýliru, sem sé beinlíms
myndað af orðinu „jólu, og hafi því hinirfornu
Gotar átt samheitis-jól við hina heiðnu Norður-
landabúa; teinnig hafi „jólu Engilsaxanna, er
þeir nefndu: Oéohol [géol], frb.: jól (eða: jöl)
samstæðis-upprunarót við hið gotneska orð:
Jiuleis, — þannig: að hinn sanni uppruni
orðsins: „jólu ætti því að vera af algermönskum
(þjóðverskum) uppruna, og hefði að sjálfsögðu —
allrafyrst — leikið sem lifandi upprunaorð á
vörum og tungu Gotanna, o. s. frv.
Til þess aftur lítið eitt, að inna að hringför
ársins og komu ljðssins, sem heiðingjunum hefir
óefað —, að minsta kosti það, er til ljóssins
kom — ekki verið síður kærkominn gestur enn
hinum sönnu guðs- og kriststrúarmönnum, þá
má geta þess, að alveg um sama eða líkt
leyti árs og jólin voru eða eru haldin hér á
Norðurlöndum, héldu og einnig Suðurlandabúar
sviplíka ljðshátíð, (Ijðskomuhátíð) eða árs* og
fórnarhátíð, og einmitt í samræmi við þetta
hátiðarhald virðist sem engiun efi geti leikið
á því, að fæðing og fæðingardagur Krists hafi
í hugum manna yfirleitt verið settur í náið
samband við slíka hátið, — án tillits til þess,
í hvaða mánuði eða á hvaða degi Kristur virki-
lega er eða var fæddur. Þetta borið saman
við orð Jóhannesar skírará, — sem var undarx-
fari eða fyrirrennari Krists, — þar sem hann
segir: „honum (Kristi) her að aukast (vaxa,)
en mér ber að minkau, þá er næsta sennilegt,
að það hafi eingöngu verið sólargangurinn, sem
hér reið baggamuninn hjá kriststrflarmönnum,
með tilliti til hinna faBtákveðnu, krists kirkju-
legu fæðingardaga þeirra beggja, nefnilega:
fæðingardagur Krists er ákveðinn 25. des. —
réttnm þremur dögum eða nóttum seinna enn
sól fór fyrst að hækka á lofti, og er hann því
þar með — jafut í óeiginlegri sem eigiulegri
merkingu látinn fylgja með komu Ijóssins og
hvarfi myrkursins, en aftur á móti er fæðing
Jóhannesar bundin við hinn 24. jflní (o: Jóns-
messuna), þegar sól er allrahæst á lofti og þá
er dagurinn íer aítur jöfnum fetum að styttast.
Hér við bættist, að koma Krists i heiminn
Btóð í hugum manna, ekki einungis sem sannur
undanfari — heldur og jafnframt sem sjálf-
sagður samfari nýs og andlegs árljóma, er
lagði frá hinni eftirvæntu og upprennandi al-
veldis — kæileiks- og frelsissólu, er með fæð-
ingu Krists virtiat vera send sem himingjöf, —
jarðbflunum til viðreisnar og hjálpar.
Samfara þessu, þá leituðust hinir — stundum
nokkuð snjósku og sniðugu stofnendur hins
Það ,er næsta trfllegt, að orðið: „ár“ á
íslenzku, í merkingunni árla, snemma, (morgun),
o. s. frv. sé að grunnhugsuninni til samstofna
við hið hebreska orð: „úrrh“ o: ijós, t. d.: í
orðatiltækjunum: 1.) „með morgunsárittM (a:
morgunljósinu) = þegar ljómar af degi, —
roðar fyrir sólu, í aftureldingu — t dögun i
birtingu, o. s. frv. 2.) „Ár og friður“, a.) sól-
Bkin og blíða; b.) gott áferði; friður, ársæld
og velgengni, etc. etc. 3.) „Ár vas alda þat
es ekki vas“, o: í upphafi var Ijós, smbr.: „verði
\jós\“, og cjar fram eftir götunum. P.
V eöuratliuganir.
— Reykjavík Blönduós Akureyri Gríms«taðir Seyðiífjörður Þórshöfn ísafjörður
ct> f O < <5 a’ < W r o ** 3 <3 CD O* 5 O < 5 < O 5 etj o <3 < O o* w O < 5’ < 5’ Ct> o* £ tr* o <3 3’ 3’ ct> o* W tr* O < 3 < 5’ p* < ct> o* w
< o CTQ P* P- <r*- 5 £ 3 £ P cY < o (J<5 P- irt- 31 P J5 3 {» e-t- P erf < O 09 Pi p>. 3 P» o P* erf P < o 09 S=L, PJ. s £ 3 o 09 p* P' 3 £0 cr? 3 ’p. c* p < o 09 P- P- ct- 3 n 3 P- P < O 09 9> 3 p j? 3 P
í. 54,8 8 3 41 4- 2.0 55,8 32,7 9 1 4 + 1,6 555 0 3 — 3,0 21,1 8 1 3 -f- 1,6 59,2 0 2 -f- 2,5 62,0 0 4 -f- 0,5 54,2 0 0 -f- 1,2
2 33,5 10 3 3 + T3 8 i 4 + 3,0 30,8 10 2 3 -i- 4,0 96,5 10 4 + 2,0 30,6 10 4 7 + 6,7 41.9 9 6 5 + 8,3 34,2 — 0 4 + 0.7
3. 33,9 0 1 -r- 2,0 34.2 14 4 6 -4- 2,9 30,7 10 5 3 4- 0,5 96,0 10 3 = 3 6 31,3 10 7 2 + 2,1 36,7 13 l 3 + 1,3 38,5 2 3 4 -f- 2,7
4. 48,2 16 4 3 -7- 0,5 48,8 4 1 3 -f- 2,0 47,6 12 1 6 1 -f- 1,5 12,5 — 0 -f- 8,6 45,5 10 3 1 -f- 1,8 44,0 14 2 3 + 3,5 53,4 2 6 3 -f- 0,4
5. 57,7 0 3 -f- 4,5 59,0 — 0 3 -f- 0,8 58,3 — 0 3 -f- 1,5 22,0 — 0 = 3,7 57,2 — 0 1 +• 0,6 51,5 — 0 1 -4- 0,2 60,2 — 0 3 4- 3.3
6. 53,9 4 6 4 + 1,0 58,3 6 3 3 — 2,0 59,3 — 0 1 |-f- 6.5 24,8 8 3 H- 9,0 p2,6 — 0 1 — 2,7 63,5 — 0 4 + 1,3 57,8 — 0 4 -f- 0,5
Athuganirnar evu gerðar kl. 7 að morgni.
Loftþyngd er talin í þúsundstikum (= millimeter) Hundraðstalan 7 ekki skrifuð.
Vindátt er talin : NNA = 1, NA = 2, ANA = 3, A = 4, ASA = 5, SA = 6, SSA = 7, S = 8, SSV = 9, SV =
10, VSV = 11, V = 12, VNV = 13, NV = 14, NNV = 15, N = 16.
Vindmagn er talið í 12 stigum: 0 = logn, 1 = andvari, 2 = kul, 3 = Gola, 4 = kaldi, 5 = stinningsgola, 6 =
stinningskaldi, 7 = snarpur vindur, 8 = hvassviðri, 9 = stormur, 10 = rokstormur, 11 = ofsaveður 12 = f’árviðri.
Veðrátta er talin i 8 stigum: 0 = heiðskírt, l = léttskýjað, 2 = hálfheiðskírt, 3 = skýjað, 4 = alskýjað, 5 = regn,
6 = snjór, 7 = móða, 8 = þoka.
Hiti er mældur með Celsius.
kristilega timatals, okki einungis alloft við að
tengja hin merkustu atriði og viðburði flr lífi
Krists við ýmsar þær hátiðir og tyllidaga, er
altítt var, að halda fyrir, um og eftir fæðingu
Krists, heldur einnig að tengja hina nýu
kristskeuningu að einhverju leyti við hinar
gömlu venjur og siði; en einmitt í þessu eina
bragði lá — þó lítið væri — hin mikla, og
að mörgu leyti happasæla framtíðarsigurför
kriststrúarinnar meðal jarðbflanna. Þó þessu
látlausa lagkænskubragði væri þannig beitt,
þá má samt sem áður gera ráð fyrir þvi, að
á hinum allrafyrstu öldum kristninnar, muni
þó stundum hafa verið nokkuð tæpt um brot
með kriststrúarútbreiðslnna, og sést þetta
einna bezt og ljósast á þvi, að hin allrafyrstu
spor hinna sann-nefndu kristnu jðla munu naum-
lega vera kunn fyrr enn seinast á 4. öld e. Kr.
— þrátt fyrir það, þó hin eldgamla suðræna
grunnstæðisjólahugmynd væri þekt löngu fyrir
kristsburð sem fagnaðarhátíð hjá Suðurbúum —
með einskonar seinni tíma jólasniði, — að frá-
skildri kristsfæðingarhugmyndinni, Bem óneit-
anlega kastaði guðlegum trúarhjarma og imynd-
uðum og eftirþráðum mannfrel«isvonum yfir
hátíðarhaldið,
Það getur naumlega hjá því farið, að hátíða-
brigði hinna fyrstu kristnu jóla hafi hlotið að
bera með sér ekki all-lítinn suðrænan gleðiblæ,
sem ekkert átti skylt við fögnuð binna sönnu
kriststrflarmanna yfir því, að Kristur væri fædd-
ur á þessum hátíðisdegi. —
í óatitanlegu sambandi við fæðingu Krists eða
jólin er hin mikla og skæra Betlehems'jstjarna,
er forðum lýsti og leiðbeindi vitringunum frá
Austurlöndum að vöggu Krists. Stjarna þessi
mun jafnan hafa verið talin, að vera: Hunda-
stjarnan („Sírius“). Það virðist ekki með öllu
ósennilegt, að einmitt ftá Tyrklandi — þessu
mikla stjörnutrflarlandi, muni upprunalega stafa
frásögnin eða grunnhugmyndin um Betle-
hemsstjörnuna eða fæðingarstjörnu Krists. Að
Tyrkir séu ekki síður stjörnutrúarmenn enn
sannir hundavinir, sést ljósast á þvi, að í fána
þeirra, sem þeir sjálfir nefna: „Bairak eða
sandjáku er auk hálfmánans stór stjarna, sem
í sjálfu sér virðist liggja beinast við — eítir
tyrkneskri hugsun að dæma, aö mnndi eiga að
tákna Hnndastjörnuna („Sirius“), er á tyrk-
nesku ætti að heita orð fyrir orð: „Jildiz-
Kelhu eða: „Jildiz-Kjöbek“ (p: Jildi(z) stjarna;
kelb eða kjöbek, hundur).
Vera má að hið tyrkneska orð: „Jildi(z)u sem
þýðir stjarna — eins og þegar er tekið fram —
hafi á sínum tíma gegnum ýmsa krókavegi —stutt
að því, að orðið: jól gæti að einhvefju leyti átt
rót sína að rekja til þessa tyrkneska orðs, nefni-
lega: að „jólu væru sumpart hálfafbakað hljóð-
líkingarorð og sumpart sem grunnmerkingar-
orð af jildi(z), en þó einna helzt i merkingunni:
hin helga stjórnunótt, á tyrkneBku: Jildiz-Leila,
(eða: Jildiz-Leiletf) [Leila er nótt á arab.]
sem virðist fyllilega samsvara „nóttinni helguu
eða jólanóttinni „með öllum sínum ljósum,“ þar
1) Betlehem, (eiginl.: Beth-lehem) er he-
breskt orð, sem þýðir: brauðgerðarhúsið, =
bakarí, af: beth á hebr. (á arabisku: beit) o: hús.
P.
2) Orðið „Leilet" er arabiska nafnið á hin-
um helgu nóttum Mflhamedstrflarmanna.
P.
sem menn eins og i anda sjá bina skæru og
tindrandi Betlehemsstjörnu lýaa og vaka í nátt-
kyrðinni — sem auga hinsjlifanda guðs yfir
hinu kæra og nýfædda vöggubarni; hér mnndi
einnig hin forna fórnar- og höggu-nótt, ekki
síður enn nútíðarjöl nótt vor ná rétti sínum
sem heiðingjanna háhelgasta stjörnunótt..
Niðurl. næst.
Páll.
Kolin í Dufansdal.
Stynja dvergar
fyrir steindxrum,
veggbergs visir.
Yitu pér enn, eða hvat?
Völuspá.
Sigurður Jósúa, íslendingur frá Veat-
urheimi, hefir gert að þ-ví gangskör
mikla, að leita auðæfa í jörðu hér sið-
an hann kom heim til Islandi í fyrra.
Hann varð fyrstnr til þess að koma
rekspöl á rannsókn kolanáma á Vestur-
landi, fyrst að Níp á Skarðsströnd og
síðan í Dufansdal í Arnarfirði.
„Námufélag íslands“ heíir náð tang-
arhaldi á námunni í Dufansdal og látið
brjótast inn í bergið um 110 fet. Kola-
lagið er um 20 fet á þykt og eru góð
kol um 12 fet hið neðra í laginu, en
ofar eru þau lakari og grjótbornari.
Kolalagið er í allbrattri fjallshlíð; yzt
eru þau lökust, hefir vatn síast gegn-
um þau úr grjótlögunum fyrir ofan og
gert þau steinkend, en þessa gætir því
minna, sem innar dregur. Yerða kolin
æ hreinni og harðari, sem lengra er
grafið, enda er þrýstingurinn því meiri
af þunga fjallsins. l»ykir því mega
vænta, að kolin verði bezt, úr því
er kemur 150 fet inn undir hlíðina.
Kol þessi eru hrúnkol, svipuð kolum
þeim, sem víða hafa fundist hér á
landi og nefnd eru surtarbrandur, en
þó betri, enda hefir hvergi verið grafið
afnlangt eftir þeim. Yztu randirnar
er lítið að marka og er því sennilegt
að jafngóð kol kunni að vera á ýms-
nm stöðum, þar sem „surtarbrandiuum"
er nú lítill gaumur gefinn. Kolin vóru
reynd á „Vestu“ í vikunni sem leið og
þótti véiameistara þau hitamikil og
gas-auðug, en eldur orkar seinna á þau
en önnur kol. Ekki er nú öðrum^kol-
um brent á Bíldudal og þar í grend,
en þessum.
Kolalagið i Dufansdal er mikið um
sig; kennir þess tveim megin í fjalls-
öxl meir en mílu vegar.
Dufansdalur er við Forsfjörð, er
skerst inn úr Arnarfirði. Forsfjörður
er syðstur af Suðurfjörðunum. Hann
er djúpur og skei jalaus og höfn hin
bezta. Hafskipabryggju er auðvelt að
gera rétt við nárauna.
Fyrra lilut læknaprófs hefir Ólafur
Óskar Lárusson tekið með I. einkunu.
rngmennafélög Islands.
Herra Helgi Yaltýsson hefir nýlega
skrifað ítarlega grein um ungmmna-
félögin hér á landi, eiukannlega í sam-
bandi við umsókn félaganna um fjár-
styrk úr landssjóði.
Fyrst minnist höf. á, hversu lítinn
byr fjárbeiðnin fekk á síðasta þingi.
Olli því ofdrifska félagsmanna, er þeir
höfðu islenzkan fána i fullu tré á Þing-
velli 2. ágúst 1907.
Því næst drepur hann á, hversu fé-
lögin hafi glætt áhuga á íþróttum,
glimum, sundi og skíðahlaupuro, og
þegar gert skíðabrautir og sundlaugar
í því skyni. Félögin hafa „vakið fjölda
ungmenna til þjóðarmeðvitundar“ og
starfsemdar fyrir land og lýð.
Framvegis segir H. V. að félögin
ætli einkannlega að starfa að líkams-
menning og skógrækt. Um siðara at-
riðið skrifar hann ítarlega og koma
skoðanir hans heim við það, sem Iug-
ólfur hefir lagt til þeirra mála. Helgi
gerir sér mikla von um árangur af
starfi félaganna að skógrækt.
Greinin er rituð af miklum áhuga
og eldmóði, enda verður ekki annað
sagt, en ungmennafélögin hafi þegar
unnið sér til frama og landinu til gagns
og: þvi vafalaust vel að fjárstyrk kom-
in frá þingsins hálfu.
í Gullbringu-og Kjósarsýslu hafa
verið haldnir þingmálafundir nýlega í
flestum bygðarlögum. Á öllum fundun-
um var í einu hljóði skorað á alþingi
að samþykkja því að eins frumvarp
til sambandslaga, að ísland sé viður-
kent fullveðja ríki í konungssambandi
við Dani. Ekkert einasta atkvœði á
neinurn fundinum greitt með frv.
mittilandanefndarinnar óbreyttu.
Búnaðarfræðslan við Þjórsárbrú
stóð hálfan mánuð. Nemendur vóru
50—60.
Lárus launritstjórikallar sig „Felix“
í síðustu „Reykjavík“. Manninum þýð-
ir ekkert að vera með dularnöfn, því
að „auðþektur er asninn á eyrunum“.
Fyrirlestur urn Jón Arason flytur
Bjarni Jónsson frá Yogi í Iðnó kl. 6 í
kvöld, á vegum Ungmennafélaganna.
Aðgangur kostar 10 aura.
Sffeiii
yflrréttarmálailutningsmaðiir
Hafnarstræti 16.