Ingólfur - 16.03.1911, Blaðsíða 2

42
INGOLFTJR
var íkipuð á bankann. Annar var 22.
nóvembei, þegar bankaatjórninni var
vikið frá, en þriðji merki«cUgnrinn var
3. jan. 1910, þegar Kr. J. lét fógetann
veita sér aðgang að húanm og skjölum
bankans. Það var með öllu réttmætt
&ð akipa rannsóknarnefnd, enda er nú
þjóðin orðin aammála um það, að bana
bæri að skipa. Síðan laa hann upp
kafla úr akýralu dönsku bankamannanna
um illa trygð lán o. i. frv. — Það
mundi hafa verið óverjandi glapræði að
aetja gæsluatjórana inn aftnr, jafnvel
þó lögin hefðu heimtað það, þegar hagur
landsins var annarsvegar. Salua publica
■npprema lex. Fanst honum nú betor
við eigandi að snúa aér að akýralu þeirri
sem birt var í ísafold síðastliðinn laugar-
dag, heldur enn að hlaupa eftir því,
■em formaður nefndarinnar (L. H. B.)
vildi vera láta.
Kristján Jónsson *tóð nú upp og
■kýrði frá því með fáum orðum, að
konungur hafi símað til sín og beðið
■ig að taka að »ér ráðherraembættið,
og kvaðít hann hafa avarað konungi,
að hann væri fú* á það.
Ari Jónsson talaði næ»tur. Þótti
það ósanngjarnt að fara fram á úrakurð
deildarinnar um innaetning gæ»lu*tjóra
hennar meðan málið væri ekki betur
rannaakað enn nú væri. Bar hann »íðau
fram rök»tudda dagskrá þess efnis, að
með því að deildin liti svo á, að mál
þetta aé ekki nægilega rannsakað, ví»i
hún því aftur til nefndarinnar og taki
fyrir næsta mál á dagskrá.
Jósep Bjórnsson aagði að umræðurn-
ar hafl hingað til farið nokkuð fyrir
utan efnið, of mikið talað um fortíðina,
i stað þ«ss að «núa sér að því, »em
fyrir lægi, innaetning gæsluatjórans.
Aðalatriðið þar er hin formella hlið
málí-ins. Þeir gæsluatjórar, »em nú
eru í bankanum, eru skipaðir á annan
hátt enn Iög skipa fyrir, og eru því
ekki löglegir. Á þessu verður því að
ráða bót og æakilegt að flýtt verði fyrir
því, að löglegt áatand komiat á í bank-
anum. Það liggur því fyrir deildinni
að kjóaa aér gæaln*tjóra, en það er
einmitt þetta, aem þingaályktunartillag-
an fer fram á, því að þeir menn, aem
mundu hafa kosið Kr. Jónason til að
vera gæsluatjóri deildarinnar, munu
auðvitað greiða atkv. með tillögunni,
en hinir á móti, og af þeirri áatæðu
er hér engin hætta á ferðum. Greiðslu
gæsluitjóralaunanna frá 1. jan. 1910 til
Kr. J. taldi hann náskylt mál innaetn-
ingunni, eða jafnvel áframhald af henni
og því mundi hann líka greiða atkvæði
með þeim liðnum. En um þriðja liðinn,
greiðslu á koatnaði þeim, er — Kr. J.
heflr haft af þesau máli, sagði hann
það, að það væri of tengt fullkominni
lokarannsókn á málinu, og taldi þvi
vafasamt, hvort gæalustjórarnir ættu
heimting á því að »vo stöddu.
Nú var borin upp tillaga um að skera
niður umræður, og var hún feld með
7 atkv. gegn 4.
Lárus H. Bjarnason. Sig. Hjör. er
þá hættur að leggja til grundvallar
rauðu bókina (skýralu bankarannsóknar-
nefndarinnar). Ráðherra hefir í dag
bannað Magnúsi Sigurðasyni að afhenda
rannaóknarnefnd efri deildar matsbók-
ina um tap bankana. Björn Kristjána-
■on hefir i dag neitað því, að ísafoldar-
greinin á laugardaginn var sé höfð eftir
aér. Um veðsetningu húaa án lóðar
er það að aegja, að í lánsskjölunum
atendur, að þau sé veðaett „með því
aem þeim fylgir og fylgja ber.“ og þar
með er lóðin talin. Um það er ísafold
aegir, að vanrækt hafi verið að láta
ábyrgðarmenn að sjálfskuldarábyrgðar-
lánum endurnýja ábyrgð aína, sagði
hann það, að á lánsskjölunum atæði,
að mennirnir séu í ábyrgðinni „una
lánið er að fullu greitt." — Ráðherra
hefir hagað sér óviturlega og óaæmilega
gagnvart nefndinni.
Sig. Hjörleifsson talaði fáein orð, og
endurtók, að það sem mestu máli akifti
hér ré það, að nú eigi að fella úrskurð
um mál, sem ebki aé að fullu rann-
sakað. - ,
Kr. Jónsson minti á það, að deildin
hafi ko»ið aig, en ráðh. Bj. J. meinað
sér að gegna þeim atörfum, er deildin
uppálagði honnm, og hafi hann því orðið
að reka réfctar deildarinnar.
Eiríkur Briem talaði um ísafoldar-
greinina og benti á að hér væri nú á
ný verið að koma með nýjar áaakanir,
án þeaa að þeim gæslnatjórunum gæfiat
kostur á að kynna aér sakirnar. Um
lán þau, er veitt eru útá lífaábyrgðar-
akírteini gaf hann þær akýringar, að
það væri lán, aem veitt væru embættis-
mönnum gegn tryggingu í lífsábyrgð
þeirra, en auk þesa í embættislaunum
þeirra og eftirlaunum. En þessa hefir
láðst að geta í Isafold. Kvaðat í dag
hafa talað við mann, aem þóttiat þekkja
á tölunum eitt þeirra ótryggu lána af
þe*«ari tegund, *em nefnd eru í í»a-
foldargreininni; það var 4200 króna
lán. Þesai maður fór í bankann í
morgun og greiddi láuíð að fallu.
Lárus H. Bjarnason. Sig. Hjör. vill
bíða uas rannsókninni aé lokið;en hve-
nær verður þeirri rannsókn avo lokið,
að Ííafold og ráðherra hætti að fitja
uppá nýju og nýju?
Var nú klukkan um 7 og var þá
gengið til atkvæða. Fyrat var borin
upp hin rökatudda dagakrá frá Ara
Jónasyni, og var húu feld með 6 atkv.
gegn 4.
Þvínæat var tillagan ajálfborin undir
atkvæði i 3 liðum.
Eyrati liðurinn (innsetning Kr. J. í
gæaluatjóraembættið) var aamþ. með
9 atkv. gegn 8, og sögðu já:
Steingr. Jónsson
Ang. FJygenring
Eiríkur Briem
Gunnar Ólafaaon
Jóaep Björnsaon
Kriatján Jónsson
Lárua H. Bjarnason
Sig. Stefán**on
Stefán Stefánsson
Nei aögðu:
Kriatiun Daníelaaon
Ari Jónason
Sig. Hjörleifason.
AnDar liður tillögunnar (gæalustjóra-
lannin) var aamþ. með 8 atkv. gegn 3,
Kristján Jónason greiddi ekki atkvæði.
Þriðji liðurinn (endurborgun kostnað-
arins) var feldur með 5 atkv, gegn 5,
og sögðu já :
í^Steingr. Jónason
Aug. Flygenring
Eiríkur Briem
Lárus H. Bjarnaaon
Stefán Stefánason.
en nei sögðu:
Kriatinn Daníel8»on
Ari Jónason
Gunnar Ólafason
Jósep Björnsson
Sig. Hjörleifsson.
Kristján Jónsson greiddi ekki atkv.
og Sigurður Stefánsson heldur ekki,
„vegna nýrra upplý»inga.“ Deildin
samþ. að taka þe*»a áatæðu gilda. Sig.
Stéfánsson var einn af tillögumönnun-
um, en fann þó ekki ástæðu til að
gera grein fyrir hverjar þær „nýjuupp-
lýaingar" voru, er bonnuðu honum að
greiða atkvæði um aína eigin tillögu.
Trúfrelsi.
i.
Hvað eru vísiudi?
Anatole France »egir: „Að fyrirlíta
víaindin er aama og að fyrirlíta skiln-
ing og gáfnr, en að fyrirlíta skilning
og gáfur er sama og að fyrirlíta (mann)-
lifið, — sjálfan »ig, en maður fyrirlít-
ur ekki (mann-) lífið — sjálfan sig —
nema að fyrirlíta guð“. En hvað er
guð? Tolatoi aegir: „Guð er akoðan-
ir lifsins — þekking mannanna á líf-
inu“. Svo víaindin verða þekking
manna og skoðanir á lífinu. Þesai
skoðun og kenning er engin endileg
akoðun aem segir hingað og ekki lengra,
hún er þekking mannsandanna byggð
á ranmókn, hún er aannleikurinn i
framþróun aem fleygir fram eftir risa-
vöxnum mælikvarða.
II.
Hvað er trúarbrðgð?
Þau eru sýnishorn frá ým*um tím-
um ýmiskonar fólka og þjóðfélaga af
tilraunum til að finna sannleikann, lifa-
skoðanir trúarbragðanna er engin endi-
leg skýring né ráðning á lífsgátunni og
trúarbrögðin hafa á ýmsum tímum breytt
sér eftir kringum»tæðum, og œiamun-
andi lífskjörum þjó'tflokka þeirra er
þau hafa orðið til hjá, og eru ætið í
mótsögn hver við önnur, bæði innbyrð-
is meðal þjóðflokkanna, eins og á hin-
um ýmsu tímum.
III.
Trúarbragðakensla í barnaskólum.
Ber ekki að útrýma lienni?
Með stjórnarskránni er þjóðinni veitt
trúfrelsi. Trúfrelai er talið eitt af
þýðingar-mestu gæðum þjóðfélagsskipu-
lagsins hvar sem er, með því er ein-
ataklingnum veitt skoðana frjálsræði
og aamvi*kufrelsi sem er talið réttilega
einstaklingsins dýraBta hnoss, en þrátt
fyrir veitt trúfrelsi höfum vér enn
þvingaða trúbragða kenalu í barna-
skólum vorum, aem gera trúbragðafrelai
það er atjórnarakráin veitir osa, að
pappíralögum. Á »ama tíma sem skól-
arnir eru að fullkomna sig og veita
almenna viaindalega mentun, nýar vis-
indalegar kennslubækur eru víðteknar,
sem kenna að maðurinn, þetta full-
komnasta dýr jarðarinnar, hefir þróast
eftir eðlilegum lögum framþróunarinnar
en ekki fyrir nein yfirnáttúrleg inn-
grip náð þeirri fullkomnuu aem hann
er búinn að fá, kenna skólarnir börn-
unum að trú og frelsuu aé nauðsynleg,
en framþróun engin hafi átt aér stað,
heldur aé maðurinn skapaður uppruna-
lega eina og hann er nú á dögum.
Þessi gagnatæða kennala hver ann-
ari get eg ekki feDgið séð að nokkr-
um geti verið fullnægjandi, hvorki trú-
mönnum né hinum svo kölluðum van-
trúarmönnum. Ef kennarinn er *am-
viakuaamur og ærukær, og leggur aann-
leika vísindanna sem undirstöðu undir
kensluatarf aitt, og ef kenslan á að
béra tilætlaðann ávöxt, má ekki þvinga
hann til að kenna nokkuð það, aem
atríðir á móti hans betri vitund. Einn-
ig má segja að þyinguð trúbragða-
kenala sé órímileg gagnvart gjaldend-
um þeim er til akólanna gjalda, að
láta þá bera kostnað við kenslu þeirra
hluta sem þeir afneita, og mundu af-
neita fyrir börn sín væru þeir ekki
þvingaðir og það á tvöfaldan hátt.
Fyrst þvingaðir til að láta kenna börn-
nm sínum það aem þeir ekki viður-
kenna og í öðru lagi þvingaðir til að
bera kostnað við það sem þeir ekki
samþykkja. Annað er stjórnarskrár-
brot en hitt nálgast að vera nauðung,
hvorugt er gott. Því sýniat mér rétt-
látt að trúbragða kensla hverfi með
ölln úr skólum, hún X að verá prívat-
mál aðstandanda barnanna og þeir að
bera kostnaðínn privat en ekki það
opinbera.
Gjaldskylda utankirkjumauna.
Það hefir lengi verið til þess fundið
hversu óréttlátt það væri að þvinga þá
menn er standa að skoðunum til fyrir
utan þjóðkirkju vora eða önnur viður-
kend kirkjufélög í Jandinu, að þvinga
þá til að gjalda til þjóðkirkjunnar. Nú
sést það á atjórnarfrumvörpum þeim er
stjórnin ætlar að leggja fyrir alþingi
að hún hugsar sér að bæta úr þessu.
Eitt af frumvörpum þeim er hún kem-
ur með er um gjaldskyldu utan þjóð-
kirkjumanna. Mun lögum þeim vel
tekið af öllum þeim, er óréttilega hafa
verið af kirkjunni kúgaðir til þeas að
gjalda til hennar, og «é ráðstöfun stjórn-
arinnar í þea»u frumvarpi hvernig
gjaldinu skuli varið réttlátlega fyrir
komið og réttlátlega getur maðnr kall-
að gjaldinu *é varið, ef því er varið
til almennrar mentunar, þá verður þess-
um lögum af mörgum f&gnað. Auð-
vitað getur maður búist við að þau
kunni finnast koma dálítið misjafnt við,
svo gera öll lög, og fyrir það er ekki
hægt að byggja, en ef grundvöllur lag-
anna er sanngjarn, og tilgangur innrétt-
mætur þá öðlaat þau strax viðurkenn-
ing þegnanna.
Lög þe*si ganga í þá átt að því er
»éð verður að losa þjóðina undan ánauð-
arvaldi kirkjunnar og því stjórnarskrár-
broti sem kirkjuvaldið fremur á þjóð-
inni, með þvingaðri gjaldskyldu utan-
kirkju og utanþjóðkirkjumanna, sem
má segja að til háðungar fyrir kirkj-
una að taka við frá þeim mönnum
sem hvorki vilja heyra hana né
ajá. Lög þesai stöfða að því, að
trúfrelsisrétti þeim, sem mönnum er
veittur með stjórnarakránni sé ekki
lengur misboðið, »é ekki lengur papp-
irs réttur. Því þó atjórnarskráin veiti
trúfrelsi einstaklingunum, þá hefir
þjóðkirkjan til þessa kúgað menn til
þess að vera meðlimir í henni eða
annari sem hún tekur gilda.
Lögin veita undanþágu frá að til-
heyra nokkru viðurkendu kirkjufélagi,
að menn megi framkvæma frelsi það
sem atjórnarakráin veitir, en lögin veita
ekki undanþágu frá tilsvarandi gjöld-
um þeim er alment eru greidd til
þjóðkirkjunnar, en gjaldið akal ekki
ganga til kirkjunnar, heldur akal mynda
»jóð af því, skóla*jóð sem vöxtunum af
aé varið til háaköla íslands og kenn-
araskóla, og má slíkt vel við una
ef engin höft eru frekar lögð á menn,
sem skerða einataklings frelsið og gerðu
það að verkum að menn kyau heldur
að hanga í kirkjunni að nafninu til, og
þá mun ajóður þeasi bráðlega vaxa
og verða almennri menning til gagna.
En all kotungslegt virðist mér það að
miða hámarki hana — sjóðsina — 4000
kr.; þá megi fara að veita styrk úr
honum. Má *eigj* bráð er banastundin
og sýndist mér nær að miða við þá er hann
væri orðinn 400000 kr. þá og þá fyrst
getur maður búiat við að sjá árangur
af fjárveiting úr honum, og engin hætta
er á að hann hlaupi á burt. Það væri
jafn gott þó vér færum að hætta þeas-
um þurfamanna fjárveitingum 10—20—
50 kr. aem er tálbeita engum að gagni,
eyðalufé kastað í ajóinn. Fyrst þegar
maður er orðinn megnugur þess að
geta veitt styrk íþúsundum geturmað-
ur búiat við að sjá gagn af styrkveit-
ingim.
P. Stefánsson frá Þverá.