Ingólfur - 11.05.1911, Blaðsíða 2

74
INGOLFUR
Menn standa agndofa
yfir hinu ágæta verði
Vöruhússins í Austurstræti 10.
Tn|/]A SUMARALFATNAÐUR r» L« OK on
ldlviU Cllíi • (jakki, vesti og bnxur) fyrir einar O xvl • Clll*
Hver vill sauma alfatnað íyrir sllkt verð ?
forsómnn hefir fyrv. ráðherra, sem sjálf-
ur veitti leyfi til framsalsins, bakað
landaajóði tap, sem nemur mörgum þús-
undum, jafnvel tugum þúsunda.
Og enn er það vottur um, að hags-
muna leiguliða landsajóða hefir verið
betur gætt en hagsmuna landssióða, að
G. Jak. og M. Bl. og eftir þá „B FranQ.“
hifa aamkv. 9. gr. «br. 8. gr. aamnings-
ina 17. júní 1910 bls. 69, aömu ómaks-
Iaun, 45°/o- fyrir sölu á því ailfurbergi,
sem þeir tóku við af Taliníusi án allr-
ar fyrirhafnar, og þeir hafa það ailfur-
berg, er þeir unnu ajálfir úr námunni
með fyrirhöfn og tilkoatnaði.
E>á má það og teljast mjög óheppilega
ráðið að láta hr. Tulinius eítir helming
af birgðum þeim, er hann hafði unnið
úr námunni en ekki selt, áður en leigu-
tími hans var á enda; Hr. Tulinius átti
að minsta koati ekki heímting á meiru
en helming söluverds af þeim birgðum.
Landsstjórnin hélt því jafnvel fram, að
hann ætti ekkert í þeim. — Skiftin eft-
ir gæðum var og óforsvaranleg, svo
sem Bée hæstaréttarmálflm. hefir eftir
hr. Tuliníus í bréfi 1. VII. 1910: „om
nogen Deling in natura kan der jo eft-
er Deres Udtalelser ikke være Tale“
Og slík skifting var því hættumeiri fyr-
landssjóð, sem réttargæzlumenn hans við
afhendinguna, Magnúi Blöndahl í Khöfn
og Guðmundnr Jakobison á Bskifirði,
báru þá eðlilega lítið skyn á silfurberg
— Með afhendÍDgu hálfra birgðanna til
hr Taliniuiar var og sköpuð óheppileg
samkeppni við landssjóð og leiguhafa
Helgustaðanámunnar. Og enn leiðir það
af aðferð þessari og ákvæði samnings-
ins um jöfn sölulaun af öllu silfurbergi
er þeir Ga0muodur Jakobsson og Magn-
ús Blöndahl seldu, að landssjóður blaut
að tapa öllu hundraðsgjaldi, af því silf-
urbergi, er féll í hluta Tuliniusar, en
varð hinsvegar að greiða þeim sölulaun
45°/0 af þeim hluta, er honum hlotnað-
ist við skiftin, Það er ómögulegt að
verðleggja tap landssjóðs út af þessari
aðferð. en sennilega nemur það mörg-
um tugum þúsunda, Hr. Tulinius tjáist
í. bréfi til konsúls Brillouins, 13. jan. þ.
á., bls. 74—75, hafa selt nokkurn hluta
birgða sinna fyrir, eftir því sem næst
verður komist, kringum 75.000 kr. Af
þeirri upphæð hefði landssjóður samkv.
samningnum við hr. Tulinius átt að
fá sem næst helming eða um 37,000
kr., en í stað þess fékk landssjóður silf-
urberg, að magni til jafnt því, er hr.
Tulinius seldi fyrir nýnefnt verð, og
verður að borga seljendunum 45°/0 í sölu-
laun af því, þegar það selst.
Loks er það mjög aðfinningarvert, að
ekki sést. að fyrv. ráðh. hafi látið hafa
neitt eitirlit með námuvinslunni né með
sölu silfurbergsins. Að vísu hafa fyr-
irrennarar hans heldur ekki haft nægi-
legt eftirlit í því efni, en þeim var
meiri vorkunn, því að í þeirra tíð þektu
menn hér á landi ekki hið sanna verð-
mæti silfurbergsins. Aftur á móti er
eftirlitsleysi fyrv. ráðherra óafsakanlegt
eftir að „B. Franr;.“ og Jena-Zeiss fóru
að keppa um Helgustaðafjallsnámuna.
Við svo lagað eftirlitsleysi má ekki
með nokkru móti lengur standa. Það
verður bæði að hafa eftirlit með vinslu
námunnar flokkun silfurbergsins, og eft-
ir því sem kostur er, með sölu þess,
enda mun nefndin hlutaet til um, að
farið verði fram á fjárveitingu i því
skyni á næstu fjárlögum, og ef vel ætti
að vera þyrfti líka að rannsaka með-
ferð fyrv. leiguliða á héraðlútandi hags-
munum landssjóðs. Framh.
Símskeytatillagan feld.
Þingályktunartillaga sú, sem getið
var um í síðasta Ingólfi, um skipun
nefndar til þess að ransaká simskeyti
sem send voru íslensku stjórnarskrif-
stofunni í Kaupmannahöfn um ráðherra-
skiftin var feld í neðri deild 5. þ. m.
Móti henni vorn aliir Heimastjórnar-
mennirnir, Jóh. Jóhannesson, Jón á
Haukagili, Sig. Sigurðsson og Björn
Jónsson fyrv. ráðherra. Ól. Briem var
ekki á fundi. Tillagan féll því með 12
atkv. móti 12.
Með þessu er loku skotið fyrir að
simskeyti Björns Jónssonar, Jens Páls-
sonar og H. Hafsteins komi opinberlega
fram, nema þeir geri eins og Hannes
ÞorsteinssoD, Skúli Thoroddsen og Krist-
ján Jónsson, og skýri frá þeim óknúðir.
Afturköllun bankamálsins.
„ísafold" skýrir rangt frá.
„ísafold“ skýrði frá því á miðviku-
daginn i síðustn viku að bankamál-
in hefðu verið afturkölluð af ráðherra.
Kallaði hún þetta „stórhneiksli" og sagði
að ráðherra notaði stöðu sina til þess
að hindra að réttur dómstóll skæri úr
þessum málum.
Engum skyldi koma á óvart þessi
framkoma „ísafoldar" eða hin atóru og
fögru orð hennar. Hún hefir nú beðið
og beðið eftir einhverju tækifæri til þess
að ráðast á núverandi ráðherra. Henni
er það ekki láandi. Ekkert blað, engin
stjórnmálastefna, enginn maður, hefir
nokkru sinni beðið eins mikinn ósigur
eins og Björn Jónssou og „ísifold" beið
þegar kouungur kvaddi Kr. J. til þess
að verða ráðherra. En „ísafold“ beið
tækifærisins árangurslaust. Hún fann
hvergi höggstað á Kr. J. Og það var
nýlunda að tveir mánuðir liðu án þess
að heyrðist um einhverja vitleysu eða
„stórhneikali" frá æðsta stjórnanda Iands-
ins. Slíku voru menn ekki vanir í stjórn-
artið hr. B. J.
„ísafold“ sá að svo búið mátti ekki
standa. Hún hefir því ásett sér að taka
næsta verk hr. Kr. J. og ráðast á það,
hvernig sem það væri, snúa því heldur
við, segja ekki rétt frá heldur en að
þegja lengur.
Svo kom fyrirspurn frá Rée hæsta-
réttarmálafl.m. um það hvort „innsetn-
ingarmálið“ ætti ekki að falla niður úr
því að alþingi hefði endanlega sett
gæslustjóra landsbankans inn í stöðu
þeirra.
„í«afold“ skýrir rangt frá þessu; húu
gefur í skyn að hr. Kr. J. hafi aftur-
kallað bankamálin, þ. e. bæði „innsetn-
ingarmálið“ og „launamálið“. Þetta er
rangt. Launamálid er óafturkallað, hef-
ir aldrei verið spurst fyrir um það, og
aldrei gefin skipun um að það skyldi
niður falla. „ísafold“ þurfti að rang-
snúa þessu, af því að hún vi?si, að
launamálið er aðalmálið, það mál sem
er um aðalatriðið: hvort Kr. J. hafi ver-
ið löglegur gæslnstjóri eða ekki. Kr.
J. hefir því als ekki hindrað neina dóma
um aðalefni málsins. Málið gengur
sinn gang, ef bankastjórunum þykir á-
stæða til að demba á bankann enn kostn-
aði algjörlega að gagnslausu. Því að
það er vitaskuld að ályktun alþingis
um útborgun launanna stendur án til-
lits til þess hvernig hæstiréttur dæmir
í málinu. Hr. Kr. J. vill einmitt að
málið gangi fram til þess að fá enn
staðfesting hæstaréttar á málstað sín-
um.
En „innsetningarmálið“ hefir hann
stansað. Til skýringar fyrir almenuing
er hér fyrirspumin frá hr. B,ée, og hefi
ég undirstrikað það, sem mestu máli
varðar:
„Til stjórnarráðs íslands
Reykjavík, ísland.
Árið aem leið var ég fyrir tilstilli yfir-
réttarmálaflutningsmanns Sveins Björns-
sonar beðinn af fyrv. ráðh. íslands Birni
Jónssyni f. h. islenzku landsstjórnar-
innar og af bankastjórunum Birni Kriat-
jánssyDÍ og Birni Sigurðssyni fyrir hönd
Landsbanka íslands, að áfrýja til hæsta-
réttar landsyfirréttardómi um innsetn-
ingargerð í Landsbanka íslands, sem
núv. ráðherra íslaDds, en þáverandi há-
yfirdómari Kristján Jónsson hafði kraf-
ist; jafDfrarat var ég beðinn að flytja
málið fyrir hæstarétti. Ég/ hefi tekið
út stefnu í málinu til fyrirtektar fyr
en venjulegt er, í hæstarétti, sem hald-
inn er á þessu ári, og er stefnufrestur
útrunnin 16. júní þ. á.
Eftir þeim opinberu upplýsingum sem
nú eru fyrir hendi um pólitíska ástand-
ið á íslandi, verð ég þö að œtla að máli
þessu verði ekki haldið áfram heldur verði
að afturkalla það og það að falla niður.
Hinn fyrverandi ráðherra getur að minsta
kosti ekki eftir að hafa fengið lausn,
komið fram sem sækjandi málsins f. h.
landsstjórnarinnar, og ég get ekki álitið
að hinn núverandi ráðherra vilji koma
fram sem sækjandi fyrir hönd stjórnar-
innar í máli gegn sjálfum sér, að því
öldungis sleptu, að slíkur málatilbúning-
ur að mínu áliti er lagalega séð
ómögulegur.
Að vísu mætti halda málinu áfram
svo *ð Landsbankinn væri einn sækj-
andi, en eftir því sem ég hefi heyrt
um ályktanir alþingis í bankamálinu
verð ég að telja það ósennilegt, að
bankinn óski málið flutt fyrir réttinum
og leitt þar til lykta.
Að svo vöxnu máli verð ég að biðja
hið háa stjórnarráð að skýra mér frá
— svo tímaulega, að ég fái vitneskju
um það fyrir 16. júní þ. á. — hvernig
ég á að hegða mér í þessu hæstarétt-
armáli, sumpart hvort binn núverandi
ráðherra íslands vill halda þessu máli
áfram fyrir hönd landntjórnarinnar,
sumpart hvort landsbankinn vill halda
málinu^áfram eða vill að það falli niður.“
Það var því „lagalega séð ömögulegtu
að halda málinu áfram. Hr. B. J. hefði
ef til vill getað dottið það í hug, og
„ísafold“ getur meint það í alvöru. En
hr. Kr. J. er góður lögfræðingur og sá
að slík málaferli voru hlægileg, háðung
fyrir landið.
Því um hvað snerist innsetningar-
málið ? Um það hvort fyrst um sinn —
þangað til endanlegur dómur væri feng-
inn um málið — skyldi veita Kr. J.
aðgang að bökum, skjölum og húsum
bankans.
Endanlegi dómurinn er nú fenginn:
Alþingi hefir endanlega sett Kr. J. inn
í gæslustjórastöðuna. Til hvers á þá
að halda málinu áfram? Á að sækja
staðfesting dansks dómstóls á ályktun
alþingis? Einkennilegt er að „Sjálf•
stœðismennu skuJi verða til þess að halda
þvi fram að danskur dómstóll standi yfir
alþingi.
En hngsum okkur að dómur hæsta-
réttar félli — og hæstiréttur bætti einu
tílfelli við þau tilfelli þar sem hann
hefir ekki setað skilið islenska löggjöf
og stjórnarfar, og feldi úrskurðinn úr
gildi. Hvað þá? Þá ætti líklega Kr.
J. ráðherra að skrifa Kr. J. gœslustöra
— sem ekki er til lengur — og banna
honum að ganga að bókum, skjölum og
húsum Landsbankans — sem hann hefir
ekki lengur, því að hann er hættur að
vera gæslustjóri. Sér ekki hver heil-
vita maður að þetta er meiningarleysa?
Eða kanske Kr. J. hefði átt að reka
þann gæslustjóra, sem nú er í bankanum,
þaðan samkvæmt dóminum? Ekki veit
eg hvað „ísafold“ vill.
Eu hver maður með fullri skynsemi,
sem vill hugsa rétt, hlýtur af þessu að
sjá að afturköllun „innsetningarmálsins11
var sjálfsögð, því að 1) innsetningin var
til bráðabirgða og féll því af sjálfu sér
úr giidi þá er efri deild hinn 13. mars
setti Kr. J. endanlega inn í stöðu hans,
og 2) innsetningin var í starf sem Kr.
J. hefir nú látið af, og því er ómögu-
legt að setja hann frá. Og er þó hinu
slept að það er lagalega séð ómögulegt
að Kr. J. sé í máli við sjálfan sig.
Um „launamáliðu er öðru máli að
gegna. Það er ura aðalatriði málsins
og hefir ekki verið afturkallað.
Jönatan.
Matið.
„Tiipuðu“ lánin, sem eru borguð.
Eitt atriði er það i Landsbankareikn-
ingnum 1910, sem lauslega var getið
um í síðasta Ingólfi, en er þess vert að
því sé gefinn gaumur. Það er reynsla
sú, sem fengin er af mati ransóknar-
nefndarinnar.
Ransóknarnefndin „mat“ útistandandi
skuldir LandsbaDkans svo að 400,000
krónur voru þegar tapaðar. Þetta
breyttist nú svo i meðferðinni hjá hin-
um nýju bankastjórum, að tapið varð
15000 kr., en afgangurinn — 385000 —
var áætlaður fyrir tapi á næstu árum.
Með þessu er gefið í skyn að banka-
stjórarnir séu nefnarmönnum ekki alveg
ósamdóma um tapið, en álíti það ekki
þegar komið fram, með öðrum orðum
að 385,000 krónurnar — eða uppruna-
lega 400,000 kr. — séu tap gömlu banka•
stjórnarinnar, sem verði afskrifað eftir
því sem það komi fram. Þannig hlýt-
almenningur að skilja þennan reikning.
Eitt ár hefir þetta ástand staðið og
þessa árs reynsla er lærdómsrík.
Af þeim 15,000 kr. sem gamla banka-
stjórnin „var búin að tapa“ um árslok
1909 eru 970 krónur greiddar á árinu
1910. Fimtándi partur als „tapsins“ er
als ekki tapaður — svo langt frá því
að vera tapaður að hann er þegar greidd-
ur, greiddur sama árið sem hann er
strykaður út. Manni dettur í hug að
spyrja hvernig er með hitt „tapið“. Það
lítur út eins og bankastjórnin stryki alt
út, sem er veikt nú sem stendur og
strax greiðist þegar lántakandinn réttir
við. Og oft hefir það tekið lengri tíma
en eitt ár að rétta við, og margirhafa
verið ár eftir ár að greiða skuldir þær
sem þeir komust í á vcrri árunum.