Ingólfur - 08.06.1911, Blaðsíða 2

90
Náttúran heflr frá npphafi ætlað
konunni annað verkívið en karlmannin-
um og við getum ekki breytt þeim.
Sköpulag konunnar og sllt hið kven
lega eðli, bendir til þesi að hún eigi að
hafa annað hlutverk en karlmaðurinn.
Annaðhvort verður því konan að lifa
ðgift — neita sínu kvennlega eðli —
eða vera róleg á þeim atað sem nátt-
úran hefír sett hana á
Og hlutverk konunnar er aannarlega
fullkomlega eina göfugt og gott og hlut-
verk karlmannanna
Enginn getur haft ein» góð og göfg-
andi áhrif á barnssálina og góð móðir.
Konan er sólskinið á heimilinu, aem með
yndialeik aínum og bliðu gerir heimilið
að aæluatað fyrir hitt heimiliafólkið.
Þetta er alþingi íslendinga óánægt
með, það hrindir konunni, óbeðið, inn á
verkavið aem er henni óeblilegt og ó-
mögulegt, þvi það er ómögulegt að kon-
an geti verið bæði eiginkona og embættia-
maður án þeas að vanrækja annaðhvort.
Eg á bágt með að hugaa mér kon-
una aem dómara, preat, lögregluþjón,
næturvörð o. a. frv.
Það akyldi helat vera læknir, því
það er næat eðli konunnar að hjúkra
þeim aem erfitt eiga. Þó er það varla
kvenna verk, síst hér á íalandi.
KonaD er alment veikbygðari en karlm.
og þolir ver að leggja á aig það erfiði
sem staða þeasi hefir I för með aér.
Skýrslur útlendra lækna um heilaufar
þeirra kvenna, aem ganga á hina æðri
akóla eru ekki glæailegar, avo frá þeirri
hlið skoðað virðiat alt mæla á móti því
að konan gangi þann veg.
Allur hugaunarháttur og skapferli
hlýtur að breytaat.
Það myndast nýtt kyn eða kynleyai,
einhver karl-kona.
Ekki er akortur á embættis eða sýalana-
mönnum hér á landi, avo ekki þarf kon-
an þesavegna að taka á sig karlmanns-
atörf.
Ef eitthvert embætti eða starf loanar,
eru vanalega tiu fyrir einn aem um það
sækja.
Að þeaau athuguðu vorður ekki aéð
betur en að þeasi löggjöf sé óþörf og til
skaða, með því:
1. hún er á móti lögmáli náttúrunnar.
2. hún spillir kvenþjóðinni.
3. hún eyðileggur að meira eða minna
leyti heimilialífið.
Koati finn ég enga.
Hvað líður nú öðrum þjóðum?
Ég held að það sé aðeins eitt land
í Norðurálfunni, sem hefir veitt konum
kosningarrétt og kjörgengi. Ekkert atór-
veldið hefir álitið þetta heppilegt.
Heyrt hefi ég að aumstaðar í Ame-
ríku hafi konur fengið kosningárrétt,
og ég hefi aéð ritgjörð eftir Amerískan
dómara aem atýrt hafði þar kosningum,
og farast þannig orð, að koaningarnar
hafi aldrei verið jafn Bdémoraliserandi“
(aiðapillandi) eina og eftir það að kon-
urnar fengu kosningarréttinn.
Frakkar, aem era allra manna kven-
elskastir hafa ekki treyst aér til að
veitá konum þetta frelai aftur, þejr
eru búnir að reyna það.
Eftir stjórnarbyltinguna miklu á Frakk-
landi fengu konur aukið frelai, en það
endaði svo að þær heimtuðu að ganga
eins klæddar og karlar, en þá tók
atjórnin í taumana og aiðan hafa þær
við sömu kjör að búa og systur þeirra
viðaat annarastaðar í heiminum.
Þingmennirnir okkar íslenzku, þeir
eru ekki lengi að átta aig á hlutunum
Þeir leyaa á augnabliki svona apuramál.
Þær mega fyrirverða aig stórþjóð-
irnar! Þ'orir.
' INQOLFUR
Silfurbergsmálið.
Skýrsla rannsóknarncfndarinnar.
H,
Hér skal nú farið nokkrum orðum
um þetta fræga mál, og afskifti fyr-
verandi ráðherra Bj. J. af því; áður
höfum vér því nær eingöngu talað um
hinar hættulegu og óleyfilegu ráðataf-
anir hana á ailfurbðrgabirgðnm þeim,
aem eftir voru í vöralum Taliniuaar 30.
júní f. á. er aamningur hans við lands-
atjórnina var útrunninn. Nú liggur
akýrala ranaóknarnefndar efri deildar
fyrir, og skulum vér, með hana sem
grundvöll, gefa leaendum vorum yfirlit
yfir afskifti hr B. J. af þessari mikila-
varðandi eign landasjóða, Helgafellsnám-
unuro.
Þeir feðgar Öarl D. Tuliniua og Thor
E. Tulinius fengu fyrat afnotarétt af
silfurbergsnámunum með aamningi daga
22. apríl 1.895, með þeim kjörum að
að þeir skyldu greiða í landsajóð helm-
ing af söluverði silfurbergains, að frá-
dregnum kostnaði við sölu þessu. Samn-
ingur þessi akyldi gilda um 5 ára tíma,
en var endurnýjaður tviavar, enda munu
ekki aðrir hafa gert boð í afnotarétt-
inn. Eu er samningurinn var útrunn-
inn síðast, 30. júní 1910, lágu fyrir
landsatjórninni tvö tilboð, annað frá
Tuliniusi og vildi hann fá að halda
námunDÍ með sömu kjörum og fyr; en
hitt var frá Guðmundi Jakobasyni tré-
smiðameiatara, og bauðit hann til að
greiða til landujóðs 55°/0 af aöluverði
silfurberga þeas, er hann yuni, með öðr-
um orðum 5% meira en Tulinius. Þeaau
boði tók landsatjórnin, (B. J.) eins og
eðlilegt var og sjálfsagt, og var nú
gerður samningur milli landntjórnarinn-
ar og Guðm. Jakobssonar, daga. 17. júní
1910.
Ekki var þó hr. Guðm. Jakobison
einn um afnotaréttinn að silfnrbergsnám-
um landiajóðs. Þegar 7. febrúar 1910
gengu» í félagakap með bonum þeir
Páll J. Torfason og Sveinn Björnaaon
sonur þáverandi ráðhera og gerðu samn-
ing með sér þannig lagaðann, að öll þau
réttindi sem hver einn þeirra kynni
að öðlast með samningum við land-
stjórnina eða alþingi til silfurberganáma
0. s. frv. akuli vera fullkomin sameign
þeirra allra að jöfnu. (Rana.nefndikýrsl.
bls. 89). Sveinn Björnsson hefir nú að
því er hann akýrir frá, gengið úr fé-
lagsskapnum 30 apríl 1910 en samt hef-
ir hann verið meira eða minna riðinnn
við þetta mál; eftir því aem hr. Guðm.
J akobssyni aegist frá (R anns.nefnd.s kýril.
bls. 24) hefir það orðið að samningum,
að Sv. B. yrði lögfræðislegur ráðunaut-
ur hans til aðstoðar við aamningana
um ailfurbergsnámur landsjóðs og hafi
hann fyrir þann starfa fengið h. u. b.
4000 kr. þóknun. Hversvegna hr,
Sveinn Björnason hafi gengið úr félags-
skap þesaum er ekki vel ljóst; en tæp-
lega hefir það verið vegna þess að hann
hafi þótt of náikyldur þáverandi ráð-
herra til þess að gera við hann samn-
inga um þessa arðvænlegu eign landa-
sjóða, því að annar af félögum hans ber
það fyrir rannsóknarnefndinni (bla. 26)
að Svb. B. hafi verið tekinn í félags-
skapinn einmitt vegna vœntanlegra samn-
inga við landsstjórnina; enda varð hann,
einsog fyr er aagt, lögfræðislegur ráðu-
nautur þeirra félaga við samningana og
þáði fyrir óvenjulega hátt málflutninga-
mannakaup. Þetta verður að akoðaat
mjög óviðfeldíð, svo ekki sé tekið dýpra
i árinni.
Nú voru þeir orðnir tveir einir um
félagaskapinn, Guðm. Jakobsson og Páll
Torfaaon. En um það leyti er þeir fara
að leita samninga við landatjórnina um
afnotaréttinn að Helguitaðanámunni
gengur hr. Póll Torfaaon úr félaginu.
Um þetta atriði er framburður hana sjálfa
á þeasa leið (Ranns.nefnd.akýral. bla.
26): „Hann akýrði frá því, að hann
hefði gengið úr félagaskapnum i maí-
mánuði 1910 enda hafi Ouðm. J. flutt
sér þau orð frá ráðherra að samnlng-
ar væru ófáanlegir hjá ráðherra ef
hann (G. T.) væri í félaginu, en
mundi fúslega fást, cf hann léti
alþm. Magn. Bl. eftir rétt sinn sam-
kvæmt samningnum* og hafi hann
uppúr því afhent M. Bl. rétt sinn.“
Það verður ekki i fljótu bragði séð að
hvaða leyti það gat verið landsajóði
bagalegt að herra Páll Torfaion væri
meðlimur í þeim félagaskap, er fengi
afnotarétt af námum landsajóðs; og held-
ur ekki er það fulljóst, hveravegna það
ætti að vera landnjóði avo aérstaklega
haganlegt, að einmitt Magnúi alþm.
Blöndahl yrði tekinn í þann félagsskap.
Á hinn bóginn er það vitanlegt, að hr.
M. Bl. var þá og er enn einn af dygg-
uatu styrktarmönum herra Björns Jóna-
og gæti því svo sýnst mörgum manni,
að þetta tvent atæði í einhverju sam-
bandi hvað við annað. Ef svo er ekki
væri æskilegt að hr. Bj. J. eða i for-
föllum hans einhver þeirra manna, sem
mest hafa dýrðaat með allar ráðatafan-
ir hr. Bj. J. i Silfurbergamálinu, gefi
einhverja skýringu á þvi hversvegna
hr. B. J. hefir álitið hlúttöku M. Bl.
svo nauðsynlega.
Nokkru eftir að þeir G. Jak. og M.
Bl. þannig höfðu einir fengið afnotarétt
að silfurberganámunum, gera þeir samn-
ing við þýakt firma, Cirl Zeiss í Jena.
Samningur þeiai er dagsettur 27. aept.
1910 og akuldbinda þeir sig þar til að
selja firmanu afnotarétt sinn fyrir 50,000
kr.; þetta var þó bundið því akilyrði,
að Zeiaa samþykti kaupin fyrir 31. okt.
1910, ennfremur að samþykki stjórnar-
innar fengist til réttinda-framaalains.
En, 18. okt. s. á., h. u. b. hálfum mán-
uði áður en þeaii freatur var útrunn-
inn, gera þessir aömu menn samning
við franskan banka einn, og lofa hon-
um þar að selja honum þeasi aömu rétt-
indi fyrir 55,000 kr. (fimm þúsund krón-
ur meira enn þýska firmað bauð) meðal
annars með þeim skilyrðum að kaupin
verði endanlega Bamþykt að 90 dögum
liðnum. Samningur þesai endaráþeaaa
leið: „Nærværende Kontrakt under-
kaates det ialandske Miniateriums God-
kendelse af Koncessionena Overförelse
til Banque Franqaiie etc., og bliver i
alle Henaeender forbindende for os,
naar der foréligger Ænisteriets endelige
Nægtelse af Koncessionens Overförelse
til Fnrnaet Zeiss i Jenaa.* (Á íslensku:
Samningur þesai skal lagður undir sam-
þykki íslenska stjórnarráðaina um fram-
sal leyfisins til Banque Frangaiae, o. a.
frv. og verður í öllum greinum bind-
andi fyrir okkur, þegar endanleg neit-
un stjórnarráðsins á framsali leyfiaina
til fimans Zeias í Jena liggur fyrir).
Ranns.nefnd.skýrl. bls. 84— 85.
Hinn 27. okt. 1910, þrem dögum áð-
ur enn hinn tilskildi freatur var út-
runninn, skrifar umboðamaður Zeiis,
hr. Mangús Sigurðsson lögmaður, þeim
félogum, og aamþykkir fyrir hönd firm-
ans tilboð það, aem fyr er getið. Zeisa
í Jena mun því hafa þótat öruggur um,
að nú væri ekkert því til fyrirstöðu, að
hann fengi réttindin, og hitt akilyrðið
mundi verða auðvelt að uppfylla: að
fá aamþykki stjórnarinnar. En þetta
fór á annan veg. Stjórnin (hr. Björn
Jónsaon) neitaði þyska firmanu um sam•
þykt á framsali réttindanna, en tilkynti
umboðamanni hins franaka banka, að
*) Leturbreytingingin gerð af ois.
ekkert væri því til fyriratöðu, að hann
fengi framaal á réttindunum.
Þesai ráatöfun hr. Björns Jónaaonar
virðist einnig vera með öllu óakiljan-
leg. Það virðist hafa verið það eðlileg-
asta, að stjórnin aamþykti framaalið tii
þeas umsækjanda, er fyrstur bað, þar
sem hér ræðír einungia um það, að
ganga inn í þau réttindi, er landatjóm-
in hafði þegar veitt, en alla ekki það,
að annar byði landasjóði betri kjör enn
hinD, því að landssjóði voru með þesau
engin kjör boðin; landssjóður átti ekki
að fá einn grcenan eyri af andvirði rétt-
ar-framsalsins. Franski bankinn bauð
að vísu þeim Guðm. Jak. og Magn. Bl.
5000 kr. betri kjör enn Zein. Eu það
kom landsstjórninni ekkert við, og átti
ekki að hafa nein áhrif á úrakurð henn-
ar um það, hvor þeirra akyldi hljóta
réttindin.
Eu orðalagið á niðurlaginu á aamn-
ingi þeim við franaka bankann, aem fyr
er nefndur, er æði einkennilegt. Þar
atendur að samningurinn skuli verða
bindandi þegar endanleg neitun stjórn-
arráðsins á framsali leyfisins til firm-
ans Zeiss í Jena liggur fyrir. Það
séat af þeaau orðalagi, að þeir félagar
hafa vitað um það fyrirfram, að von
væri á þesaari neitun, og það h. u. b. 10
dögum áður en Zeias aamþykti kaupin.
Þetta atriði væri lika æskilegt að
Björn Jónason eða hans „akjaldaveiaar
(til að nota orð „ísafoldar“) vildu skýra
fyrir mönnum: hver var áatæðan til
þeia, að hann þóttist ekki geta sam-
þykt framsal afnotaréttarins til hina
þýska firma, sem vafalamt átti að hafa
forkaupsrétt. Hér í bænum gengur sú
saga, að þýiki aendiherrann i Höfn hafi
lagt þeaaa aömu spurningu fyrir B. J.
og hafi hann ekki getað svarað henni.
Þetta væri líka æakilegt að vita hvort
satt er hvort hr. B. J. hefir nú þar að
auki ofan á alt annað komið osa út úr
húai hjá einu af stórveldum heimains,
með óheppilegum ráðatöfunum sínum,
og hverjar þær ástæður eru, sem hafa
knúð hann til slíkra vandræða.
Iðnsýningin.
Mnnir eru nú farnir að koma á iðn-
sýninguna, en þó heldur dræmt enn.
Jón Halldórsson & Co. húsgagnaamið-
ir aýna húagögn í avefnherbergi og borð-
stofu, og mega menn af þeim ajáhvort
hvort nauðsynlegt er að aækja slík húa-
gögn til útlanda og láta peningana
fyrir þau fara út úr landinu. Jónatan
Þorsteinsson og Völundur sýna líka
húsgögn. — Carl F. Bartéls úrsmiður
aýnir úr, sem hann hefir smíðað sjálf-
ur, en Magnús Benjamínsson úrsmiður
klukku og rennibekk. — Magnús Er-
lendsson gullamiður aýnir gullbelti, sem
hann hefir nýlega smíðað og er hinn
mesti dýrgripur. Sveinn Magnúsar aýn-
ir aykurker úr silfri. — Pípuverksmiðj-
an í Reykjavík aýnir p’pur, og Járn-
steypa Reykjavíkur ýmsar járn- og kop-
arvörur. Sanítas aýnir goadrykki og
Iðunn ýmialegt af aínum verkum. —
Ennfremur aýna ymsir sokka, vetlinga,
ialeDzka skinnskó, hnakka, söðla, avipur,
aktýgi, aska, apæni, bauka, borðdúka,
rekkjuvoðir o. s. frv. — Enn má nefna
útskorinn stól úr hvalbeini eftir Stefán
Eiríksson.
Vafalauat verður margt fleira á sýn-
ingunni og ætti cnginn, Bem eitthvað
býr til, aem er eða getur verið aölu-
varningur, að láta tækfæri þetta ónotað
til þesa að auglýsa vöru alna og sýna
hvað hann getur. Því að þetta er ein-
mitt aðaltakmark aýningarinnar: að