Ingólfur - 24.06.1913, Qupperneq 2

98
INSOLFUR
trúna og „íkýringar“ |þær. er þar ræri
látnar í té, «vo sem á kraftaverkunum
(o: að þau hafl verið og sé „anda-
fyrirbrigði“ og þar af leiðandi ekki til-
orðin /yrir beinan guðskráft, eins og
kriatnir menn hafa verið *vo einfaldir
að trúa!).
En sannarlega ætti „nýguðfræðingun-
nm“ ekki að verða mikið fyrir að bæta
þessu við kenningar *ínar, úr þvl þær
vantar það til þes* að verða fullkomnar.
Nýju guðfræðina, sem nú er kend hér
við háskólann prestaefnum þjóðkirkjunn-
ar sem hin eina aáluhjálplega trú (ef þá
ekki er kentaðölltrúarbrögðaésáluhjálp-
leg!), þekkja menn orðið allvel af því, sem
lærifeðurnir hafa látið frá sér far*. Má
þar einkom nefna: Fyrirleitur séra Frið-
riks Bergmanns (í hitteð fyrra), er nefn-
ist „Yiðreiinarvon kirkjunnar“; fyrir-
lestra þá, er prófessorarnir J. H. og H.
N. héldu fyrir almenningi ífyrra; um-
ræður á síðuitu prestaatefnu; margt, er
birzt hefir í Nýju Kirkjublaði biakupsini,
og lok* trúfræðihugleiðingar próf. J.
H. hinar frægu í „ísafold". Erþaðnú
bert orðið, að „itefna" þessi afneitar
ótvíræðum höfuðatriðum kristinnar, ev.-
lút. trúar, sem hafa verið, eru og hljóta
að vera, svo sem guðdömi Krists, cndur-
lausnarverkinu (friðþæingunni), og þá
auðvitað trúarjátningaratr: „getinn af
heilögum andau, o. s. frv. Hvorttveggja hið
síðara leiðirogaðsjálfsögðu af hinufynta.
Þarf hér framar vitna við, um hvort
þetta ié „rétttrúnaður“ eða ekki? Er
nokkrum lifandi manni það dulið, að
liyrningarsteinninn undir ekki aðeins
hinni eveng.lút. trú, heldur og öllum
hinum kristnu trúarhrögðum hefir verið
og hly'tur að vera: að Jesús Kristur
sé guð (guðsson)! Mvað er hin kristua
trú ella? Mannlegt hrófatildur, aem
engin sáluhjálparskilyrði hefir framar
hinum og þessum bollaleggingum öðrum!
Og ef endurlausnina vantar — hver er
þá meiningin?
Nei, aannarlega er með afneitun
þeisara grundvallaratriða ajálfri hinni
„kristnu trú“ afneitað, að m. k. eins
og hún hefir verið ákvörðuð í hinni
ev. lút. kirkju. Það getur engum leymt,
er hugmynd hefir um þesia hluti og
rétt kann að hugsa. Og ekkert bætir
það vitaikuld úr ikák, þótt trúarflokk-
ar með ólíkum kenDÍngum hafi kallað
og kalli sig allir kristna (en þó varla
ev.-lúterska!) — og ekkert er það
annað en vandræðafálm, einikisnýtt til
varnar í þeaiu efni, er nýguðfræðing-
arnir (*br. próf. J. H.) eru að útfylla
hin gömlu trúfræði-hugtök með nýjum
samsetningi, sem engan veginn getur
samþýðst aðalhugsun trúarinnar (ef hún
á þá nokkur að vera).
Af þesiu, sem sagt hefir verið, þarf
nú ekki að ganga gruflandi að því, að
„guðfræði" þeasara lærðu manna er
komin í bága við trúarrit (játningar-
rit) hinnar evangelisk-lútersku kirkju,
sem er lögákveðin þjbðkirkja (ríkiskirkja)
hér á landi. Þeisi játningarrit ern,
samkv. D. og N. L. Kristjáns V., 2.
bók 1. kap.: Heilög ritning, postullega
trúarjátningin, Niceu-játningin, Athan-
asíusar-játningin, Augiborgarjátningin
og Fræði Lúters hin minni. Áþessum
trúarritum á þjóðkirkjan íslenzka að
lögum að byggja kenningar sínar (ibr.
Einar Arnórsion: ísl. kirkjuréttar, §§
6 og 7). AUir, sem komnir eru til
vits og ára, þekkja eitthvað af þessum
bókum (eina eða fleiri) og vita nokk-
urn veginn deili á innihaldi þeirra (trú-
arjátn. kunna t. d. fiestir). Að linni
akal því ekki farið útí innihald þeirra
nánar, með því að óþarft er og tæki
of mikið rúm.
Og enginn, þótt almenningimaður sé,
getur verið hér í vafa. —
y. (síbasti kafli.)
Þótt svo sé, að „tilefnið11 til þessara
athugasemda hafi verið slettirekuskapur
sá hinn óþarfi, er hafður var í frammi
úr hóp guðfræðiskennaranna út af hin-
um nafntogaða ikopleik — til þess að
þeir m. a. yrði þess varir, að þeim, er
í glerhúsi búa, er ekki hent að fara í
grjótkait —, þá var nú að öðru leyti
svo komið, og mælir þeirra svo fleyti-
fullur orðinn, að ekki varð þagað leng-
ur. Það er alment veliæmi og andlegt
siðferði í landinu, sem krefit þesi fyrst
og fremst, að alt lé heilt og hreint í
opinberu fari þessara manna, er þykj-
ast vera (eins og próf. H. N. komst að
orði í hinum margnefnda fyrirlestri iín-
um) „verndarar hins heilaga“ ! Og ekki
aðeins hinum „trúuðu", þeim er ærlega
hugsun ala í brjósti, hlýtur að vera
ant um þetta, heldur og engu síður
þeim, er vantrúaðir kallast (og til þeirra
telur sá sig, er þetta ritar).
Ekki skal hér rætt um gildi „ný-
guðfræðinnar“. Það virðist svo sem
hún (líkt og andatrúin) vilji vera hvort-
tveggja í senn, trú og vísindi, en hún
er í raun réttri eitthvert óskiljaDlegt
nilliverk, afneitanir og fullyrðingar,
sem engan annan árangur geta haft en
trúareyðing og kirkjunpplausn; má það
atriði að vísu mörgum á sama standa,
þótt forverðir kirkjunnar sjálfir komi
því verki í framkvæmd. Sem trú er
næsta ólíklegt, að þessi „guðfræði11 geti
fnllnægt nokkurri trúþystri sálu — og
vísindi er hún heldur ekki (og getur
líka ekki verið fremur en annar „á-
trúnaður“).
Ea nokkrir fávísir menn hafa þegar,
að óathuguðu máli, hrópsð upp, að með
því að hafa orð á þessum „kenningum"
guðfræðisprófeisoranna, væri ráðist á
„kenningarfrelsi háskólans“ ! Þetta er
hinn herfilegasti misskilningur. Kenn-
ingarfrelsi hefir háskólinn að sjálfsögðu,
í vísindagreinum sínum; á það kemur
vitanlega engum til hngar að ráðast.
En bæði er nú það, að guðfræði er í
rauninni ekki vísindagrein (trúin heíir
sitt gildi á öðrum sviðum), og ivo liggja
hér alveg sérstakar ástæður að. Hvað
er guðfræðisdeild háikólans? Hún er
ékkert annað en þjóðkirkjuprestaskbli.
Eagum blandsst hngur um, að presta-
skólinn var aðeins uudirbúningsskóli
handa preitsefnum þjóðkirkjunnar, áður
en hann var innlimaður í háikólann.
Og enginn getur andmælt þvi. að kenn-
arar prestaskblans, sem eingöngu vóru
til þess að undirbúa kennimenn þesiar-
ar kirkju, vóru skuldbundnir að kenna
evangelisk-lúterakan rétttrúnað. En
þegar þá vóru þeir „brotlegir“ orðnir —
fluttu sömu kenningar og þeir flytja nú
(nýguðfræði og andatrú). Hefir nú eðli
og tilgangur prestaskólans breyzt nokk-
uð við að flytjast inn í háskólann?
Enganveginn! Ennþá er hann tilþess
eins að undirbúa kennimenn þjóðkirkj-
unnar. Og á meðan hin evang.-lúterska
kirkja er hér þjbðkirkja og þess vegna
nýtur verndar og er haldið uppi af
landinu (ríkinu), samkv. 45. gr. stj.skr.,
verða þjónar hennar að hlíta þeim
grundvallarreglum, er henni eru settar
og hún byggist á.
Þessa kirkju styrkir landið og enga
aðra, og launar embættiimenn hennar;
landsstjórninni er því skylt, á meðan
svo itanda sakir, að gefa því gætur, að
þessi kirkja og kennendur fljtji hin lög-
•kipuðu trúarbrögð hennar. Að halda
kennimönnum í embættum þeiaarar
kirkju, sem þeir eru launaðir til að
gegna með ákveðnum skilmálum, eftir
að þeir eru uppvíiir orðnir að því að
fara með falskenningar og villutrú (mið-
að við hinn lögskipaða átrúnað), er ó-
tvírœtt stjbrnarskrárbrot af hálfu lands-
stjórnarinnar, er varðar ábyrgð, og
vitaskuld stbrhneykslanlegt. Sjálfir þeir
kennimenn, er slíkt firemja, brjbta þær
skyldur, er þeir hafa undirgengist, sem
eru m.a.að kenna „guðs orð hreintog
ómengað“ o. s. frv. samkæmt trúailær-
dómunum (þótt klerkar þjóðkirkjunnar
vinui ekki beint „heit“ að því framvegis,
samkv. Helgiiiðabókinni nýju frá 1910,
sbr. einnig Kirkjur. E. A. bls. 23 og
38). Eru þeir þá afsetningarverðir —
og að minsta koiti siðferðislegir af-
brotamenn, ef þeir sitja í embættunum
eftir sem áður.
Það er nú öðru nær en að það hafi
verið tilgangurinn, að stofnsetja hér við
háskólann almenna „vísinda“-deild í
allskonar trúarbrögðum. Guðfræðis-
deildin er ennþá aðeins til vegna þjbð-
kirkjunnar, eins og sagt hefir verið.
Rreinasta viðrini væri það líka, ef
guðfræðiskennurunum vœri heimilt að
„undirbúau prestaefni þj’oðkirkjunnar
með því að kenna þeim, sem hina réttu
trú, hvaða átrúnað, er þeim í það og
það skiftið félli bezt við (af því að þeir
hefði „lesið“ um hann í erleDdum blöð-
um)! Þegar takmörkin eru fallin, gætu
þeir eins vel farið að kenna ókristin
trúarbrögð, Múhameðstrú og Búddhatrú
t. d., eins og þau, sem kristin eru að
nafni, alt niður að aðventistum og mor-
mónum. Og fyrir að flytja slíkar og
sömu kenningar, sem ríkið hefði látið
kenna þeim (og launað menn til), ætti
svo að refsa klerkum þjóðkirkjunnar!!
Allir sjá, að annað eins nær ekki
nokkurri átt. Euda væri menn þá
komnir í óbotnandi kviksendi. Er og
slíkt kenningaratferli hvergi látið óátalið,
þar sem líkt stendur á og hér. Ea alt
öðru máli að gegna, þar sem guð-
fræðisdeildir við háskóla eru fullkom-
lega óháðar og ekki bunduar við neina
ríkiskirkju eða kenningar hennar. —
Að vísu er kennurum þessarar þjóð-
kirkju-guðfræðiideildar hér rétt að slcýra
frá öðrum trúarbrögðum, — en aðeins
einn rétttrúnað mega þeir fara með,
evangelisk-lúterskan. (Sjá ennfremur
Kirkjur. E. A. bli. 23.)
Hinir núverandi guðfrœðiskennarar
liáskólans eru þar á ofan allir vígðir
og hafa unnið prestaheitið, koma við og
við fram sem prédikarar í kirkjunum
og einn þeirra, próf. H. N., er enn
þjbnandi prestur (í Laugarnesi)! —
Um sjálfan æðstaprest þj'oðkirkjunnar,
biskupinn, er nú sízt af öllu nokkur
vafi. Hann er alira skyldastur til þess
að hafa hreina ev.-lút. þjóðkirkjutrú;
hann fremur hinar helgustu athafnir
kirkjunnar og embœttisskylda hans er
að hafa eftirlit með rétttrúnaði klerka
þeirra, er undir hann eru lettir. Nú
er það vitaDlegt, að hann aðhyllist a.
m. k. „nýju guðfræðina11 með afneitun-
um hennar og öllu tilheyraudi! Á presta-
stefnunni á Þingvöllum(1909) kvað hanu
einnig, herra biskupinn, (sem er ágæt-
ismaður þar fyrir utan) hafa itungið
uppá að hafa hér í landinu „játningar-
frjálsa þjbðkirkjuu (!!) — er ríkið ætti
að halda uppi! Það vár honum óefað
gleði-tilhugiun, blessuðum, að vera „höf-
uð“ slíkrar kirkjn.------
Svona er nú komið um þjóðkirkjuna
íslenzku, sem landið koitar ærnu fé.
Galla þess fyrirkomulags á ýmsa lund
hafa margir góðir menn séð og viljað
afnema hana, þ. e. leysa tengslin. Er
það og aýnt, að fult trúfrelsi er ekki
i landinu, meðan ein kirkja eða tiltek-
in trúarbrögð njóta einkaverndar og
styrktar af almannafé. Og þegar nú
ljóst er orðið, að svo er um sjálftinni-
hald þjóðkirkjunnar — kenningar henn-
ar —, sem greint hofir verið — er þá
þörf á meiri rotnun?
Svo búið má ekki lengur standa.
Og aðeins einn vegur leiðir út úr
ófæru-ástandinu, sem sé:
Fullur skilnaður ríkis og kirkju!
Hann verður að koma sem allra fyrst
og alþingi í sumar að undirbúa hann
með stjórnarskrárbreytingu. Er óskilj-
anlegt, að þessir mikilsmegandi menn
innan kirkjunnar, sem nú eru guðfræð-
iskennarar háskólans, skuli ekki hafa
beitt sér fyrir það mál; eu þeir hafa
einmitt barist á mbti því. Þótt verið
geti, að þeir kunni vel við sig í há-
launuðum þjóðkirkjuembættum, þá hefði
þó samvizkan átt að bjóða þeim að
fylgja fram því máli, er Ieysti þá úr
öllum vanda. Utan þjoðkirkjunnar
mega þeir kenna og boða þá trú, er
þá Ixystir. Að komast út úr henni er
beinn vegur til „kenningarfrelsis".
En hvort þjbðfélagið (ríkið) finnur
þá ástæðu til að halda uppi guðfræði-
kenslu, er meira en vafasamt. Því að
hvaða trú ætti að kenna, á alþjóðar-
koitnað? Eðlilegast er auðvitað, að
trúfélögin komi sér upp skólum handa
prestum sínum, sem vitanlega stæði,
eins og sjálf trúfélögin, UDdir nokkuri
konar „tilijón“ landsstjórnarinnar (ivo
sem 46. gr. stj.skr. gerir ráð fyrir).
Aðeins tvent, „guðfræði" eða trúar-
brögðum viðvíkjandi, þarf að kenna við
háikólann: Kirlcjusögu og trúarheim-
speki, og heyrir hvorttveggja undir
heimspékisdeild háskblans-, hið fyrra einn
bluti af hinni almennu sögu, hið siðara
er ein álma heimspekinnar. Og skylda
mætti öll kennimannaefni landsins, í
hvaða trúarfiokki sem væri, til þess að
nema þær greinir á háskólanum.
0. Sv.
Stjórnarfrumyörp 1913.
Lítilsháttar breyting á vörutollslög-
unum (taka með skepnufóður, umbúðir
o. *. frv.), löraul. á tolllög. 1911 (alls
konar brjóitsykurteg.). Breyt. á vita-
gjaldi (undanþegin skemtiikip og nauð-
leitarskip).
Um manntalsþingatímann, frá 1915
byrji þau í miðjurn júni (vegna frv. um
tekjuskatt og skattanefndir) — Um
verðlag, öll landauragjöld reiknuð til
peninga. Um jarðamat, jarðir metnar
til peningaverðs 10. hvert ár. Um
skattanefndir. Tekjuskatt. Fasteigna-
skatt. (Alt frá skattanefndinni 1907).
Frv. um vatnsveitingar (út af þingsál.
1911). — Breyting á ritsímal. síðaita
þing3. — Siglingalög (allmikill bálkur,
lagt fyrir síðasta þing). Um sjódóma
og réttarfar í ijómálum. — Um ábyrgð-
arfélög (út af þingsál. síðasta þings). —
Breyt. á lögum um bæjarsjórnarkoining-
ar. — Breyt. á 1. um landssjóðslán til
prestisetrahúsa. — Um nafnabreyt. og
ný býlanöfn, og um ættarnöfn. — Mann-
skaðaskýrslur.
Um verkfræðing landsins (gerður
konungl. embættism. með eftirlsunarétti).
— Frumv. um sparisjóði. — Um einka-
rétt lögmanna til að flytja mál í Reykja-
vik. — Um málflutn.menn við yfirdóm-
inn (undirbúning undir það). —
Um hagstofu (hagfræðisskrifstofu). —
Sérstök eftirlaun handa Sfceingr. Thorst.
—Launalögin: laun hreppstjóra; fræðslu-
málastjóra; kennaraikólakennara; lands-
bókavarðanna og mentaskólakennara, og
loks biskupi, landritara, yfirdómara,
póstmeistara, landssímaitjóra og lands-
verkfræðings. — Landsreikningasam-
þykt. Fjáraukalög 1910—11 og 1912
—13, og Fjárlög fyrir árin 1914—15,
Á. Stórstúkuþinginu á ísafírði í ár
var (á dögunum) koiinn stórtemplar
Indriði Einarison skrifatofustjóri.