Landið - 01.09.1916, Síða 3

L ANDIÐ
139
menn og til þess að sanna þannig
með reynslunni framhald mannlífs-
ins. En auðvitað átti „spiritualism-
inn“ (íendishyggjan) sér talsmenn
áður, og þeir menn höfðu verið
uppi, er töldu sig geta haft sam-
band við framliðna (t. d. á seinni
tímum Svedenborg og A. J. Davis,
er margir nefna „föður spiritism-
ans“).
Tilraunir þessar breiddust, eins
og menn vita, innan skams um
ýms lönd, og brátt risu upp ákafir
talsmenn og (ekki síður) ákafir and-
mælendur. Verður því sízt neitað,
að farið var af ýmsum í miklar
öfgar á báða bóga. Spiritistunum,
er tóku alt sem heilaga opinberun,
er út úr miðli var talað; andstæð-
ingunum, er töldu þetta alt ýmist
svik eða örgustu hjátrú og hindur-
•vitni. Því þannig voru dómar and-
spiritista alstaðar lengi fram eftir.
Má segja, að þó spiritistunum sjálf-
um færi fjölgandi, þá hafi andstæð-
ingar þeirra ekki farið að líta öðr-
um augum á málefnið, fyr en sál-
arfræðisfélagið brezka var stofnað
árið 1882 og nokkrir merkir vís-
indamenn tóku sér það verkefni,
að rannsaka og kryfja til mergjar
sum af þeim fyrirbrigðum, er spiri-
tistar staðhæfðu að gerðust, og
bygðu á dóm sinn um sjálfstæði
sálarinnar og framhaldslíf mannsins.
Hver munur var orðinn á afstöðu
enskra vfsindamanna til þessara
rannsókna árið 19x2 frá því er var
árið 1876, má sjá meðal annars á
því, að þegar Sir William Barrett,
síðarnefnt ár skoraði á vfsindamenn
að athuga fyrirbrigðin, þá var hann
dreginn sundur í háðinu í öllum
enskum blöðum, nemá einu; en
árið 1912 var svo komið, að hver
einasti þálifandi enskur vísindamað-
ur, er hlotið hafði æðstu viður-
kenning, sem þeim er þar í landi
gefin (Order of Merit), var með-
limur sálarfrœðisfélagsins, og spiri-
tistar flestir þeirra. Svo mjög, höfðu
tímarnir breyzt í þessu efni. Og
samfara þessu lfka dómur mentaðs
almennings, sem nú ekki dettur í
hug að Htilsvirða þessar tilraunir,
sem þó eru sumar alveg sömu og
spiritistar gera og byggja á dóm
sinn um samband við framliðna.
Nú kunna andstæðingar okkar
(hér) að vilja klóra í bakkann og
segja, að það sé sitt hvað, að al-
menn viðurkenning sé fengin fyrir
að fyrirbrigðin gerist, er spiritistar
byggja dóm sinn á, en viðurkenn-
ing fyrir, að sá dómur sé réttur. Auð-
vitað. En að því alveg sleptu, að
flestir, sem við rannsóknir þessar
hafa fengist, svo nokkru verulegu
nemi, hafa orðið spiritistari), og að
heimska tóm er að virða dóm þeirra
og hinna mýmörgu annara spiritista,
að vettugi, þá er nú svo, að bæði
þeir tilraunamenn, sem ekki að-
hyllast spiritismann, og mentamenn,
sem ekki hafa við rannsóknirnar
fengist, en dæma af tilraununum,
viðurkenna að skýring spiritista sé
fyllilega réttmœt og á rökum bygð.
Og þeim dettur sfzt í hug, að telja
þetta hégómamál eða að gera sig
að athlægi, með því að kveða upp
órökstudda sleggjudóma í því. Þeir
tfmar eru liðnir par.
Til þess að finna þessum orðum
mfnum stað og sýna afstöðu and-
r) Próf. Hyslop segir í bók sinni Psy-
chical Research and Sarvioal: „Það
er eftirtektarverð staðreynd, að sérhver
skynsamur maður, sem hefur varið
nægum tíma og tilraunum til rann-
sókna sinna, hefur hallast á þá Sveif,
að framliðnir væru að verki".
stæðinga vor spiritista erlendis, skal
ég leýfa mér að þýða stutta út-
drætti úr ritdómum tveggja manna,
sem ekki eru spiritistar, og birtust
nýlega, annar í vfsindalega tfmarit-
inu „Nature“, og hinn í heimspek-
islega tímaritinu „Mind“l), sem
eru mjög merk blöð, hvort á sínu
sviði, eins og eflaust mörgum er
kunnugt.
Ritdómarnir eru um afarftarlega rit-
gerð eftir frú Sidgwick2) f skýrslu sál-
arfræðisfélagsins brezka, um miðils-
tal frú Piper (þar sem höf. einmitt
Ieggur aðaláherzluna á að draga
alt það fram, er mælir móti, að
það stafi af áhrifum framliðinna).
Tek ég fyrst úr ritdóminum í „Na-
ture“ eftir James Arthur Hill.
Fyrst er mikið Iof um nákvæmni,
samvizkusemi og gagnrýningarhæfi-
leika höf. og sfðan þetta m. a.:
„Nú, en hvað skal þá segja um
alla þessa, sem tala út úr miðlun-
umf Hvað eru þeir?
Eru þeir framliðnir menn, eins
og þeir segjast vera, draum-persón-
ur eða brot úr undirvitund frú
Piper eða dáleiðslu-vitund hennarf
Frú S. hallast að síðastnefndu. En
þó viðurkennir hún, að í miðilstali
frú P. sé mjög margt, er hún alls
ekki hafi getað fengið vitneskju
um með venjulegum skynjunum.
Sumt af þessu má vera að stafi
frá fjarhrifum lifandi manna. En í
sumum tilfellum virðist næstum ó-
hjákvæmilegt að gera ráð fyrir
fjarhrifum frá hinum svonefnda
dauða ..."
Og seinna segir ritdómarinn:
„ . . . Vissulega virðast sannan-
irnar ætla að fara að verða úrslita-
sannanir, eða því sem næst. Það
er ekki lengur unt að kveða þær
niður með hlátrinum tómum. Ef til
vill er þess ekki langt að bíða, að
framhald lífsins verði ekki síður
trúaratriði vfsindanna en trúarbragð-
anna ..."
Svo mörg eru pau orð. Og það
er f sjálfu sér tfmanna tákn, að
þau standi athugasemdalaust í svona
blaði.
1) í það blað rita einmitt um sálar-
fræðisrannsóknir „heimspekingar og
aðrir vitrir menn", er próf. F. tekur
mark á hvað segja.
2) Frú S. (systir A. J. Balfour) er
Pres. í Newnham College, Cambridge.
Þá sný ég mér að hinum ritdóm-
inum. Hann er eftir próf. F. G.
Schiller í Oxford.
Hann lýkur, eins og J. A. Hill,
miklu lofsorði á gagnrýningarhæfi-
leika frú S. og telur hann eiga að
vera fyrirmynd allra, er fást við
rannsóknir þessara torskildu fyrir-
brigða. Getur hann skýringar frú
S , en jafnframt þess, „að ekki
neitar hún þó, að sannanir hafi
komið bæði frá frú P. og öðrum
miðlum, sem bendi ótvfrætt f þá
átt, að styðja skýringuna um sam-
bandið við framliðna rnenn".
Og um skýringar frá S. segir
próf. Schiller: „En hún er sér þess
vel vitandi, að þessar ályktanir eru
ekki niðurstöðuályktanir. Það er
eftir að gera grein fyrir því, • sem
hún (frú P.) hefur vitneskju um á
annan hátt, en vér þekkjum. Svo
hún geymir sér mikið réttilega leyfi
tii að breyta ályktunum sínum*.
Svo bætir próf. við þessum orðum
til spiritista: „Talsmenn spiritism-
ans ættu að láta sér skiljast, að
enda þótt skýring þeirra kunni rétt
að vera, þá getur hún tæplega
verið rétt í þeirri óbrotnu mynd,
sem hún fyrst var sett fram í, og
að það hvflir á þeim skylda til
þess að athuga miklu dýpra mögu-
leikana og það sem flókið er í
þessu".
Þetta er auðvitað alveg rétt, enda
Þygg ég ekki að jafnvel þeir, er
mesta þekkingu hafa á þessu,
hafi nema litla, örlitla nasasjón af,
hvernig sambandinu við framliðna
er háttað, og það hygg ég sé
einmitt spiritistum sjalfum bezt
ljóst. En þetta er ekki nema „dag-
legt brauð". Við vitum um svo
margt, að það gerist. En hvernig:
það er annað mál.
Þegar maður ber saman afstöðu
andstæðinga vorra erlendis og hér
og ummæli þeirra, er ómögulegt
að verjast þeirri hugsun, að þeir
menn, sem hér kveða upp órök-
studda arindóma um spiritismann,
hafi ekki kynt sér málið minstu
vitund og standi gagnvart þvf f
sömu sporum og þeir, er fyrst
hömuðust móti þvf fyrir 60 árum.
Og ekki einungis það, heldur einn-
ig hitt, að þeir ímyndi sér, að heim-
urinn hafi staðið kyr með þeim
og sé að bíða eftir þeirra hentug-
leikum og hvenær þeim þóknist að
nudda stýrurnar úr augunum og
rumska. Á annan hátt er lítt mögu-
legt að gera sér grein fyrir, að
maður, sem góða dómgreind hefur,
sé svo áræðinn (eins og próf. Finn-
ur) að segja að það sé „raun hverj-
um heilsusamlega hugsandi manni,
að vita til þess hverjum tíma er
varið til þessa „húmbúggs", sem
fávfsir menn eru að kalla „vfsinda-
legar rannsóknir“(!) og að „þær
svokölluðu vfsindalegu rannsóknir
um þetta mál eru ekki bygðar á
öðru en trú og blekkingum og mis-
skilningi*.
Framsetningin er að vísu þannig,
eins og maður með 20—30 ára
reynslu og víðtæka þekkingu í þess-
um efnum væri að tala, en á móti
því mæla bæði orðin sjálf og svo
það, að (auðvitað) er ekki gerð
minsta tilraun til þess að styðja
þenna fáránlega dóm með neinum
rökum og draga með því úr þvf
brosi, sem maðurinn (ef hann hefði
betri þekkingu á þessu) hlyti að
búast við hjá þeim, sem nokkuð
um málið vita, er þeir iesa annan
eins þvætting settan fram með
jafnmiklum spekingssvip.
Kristján Linnet.
XJtlöixd.
Markverðast af því, sem við hef-
ur borið síðustu viku, er það, að
Rúmenar eru nú einnig komnir í
ófriðinn. Hafa þeir sagt Austur-
ríki stríð á hendur og er fjand-
skapur þegar byrjaður á landamær-
unum. Þjóðverjar hafa og sagt
Rúmenum stríð á hendur.
Ástæðan til þess, að Rúmenar
fara nú í strfðið, er fyrst og fremst
árangurinn af sókn Rússa. Eru
Austurrfkismenn nokkuð aðþrengdir
— og þá sjálfsagt að nota tæki-
færið I
Takmarkið er að ná undir sig
austasta héraðinu í Ungverjalandi,
Transsilvaníu eða Siebenbiirgen.
Er það stórt land og búa þar 3
miljónir Rúmena, en einnig er þar
fjöldi Ungverja og Þjóðverja.
Mundi vera erfitt, ef ekki ógern-
Boffi Brynjólfsson
yflrréttarmálaflntningsmaðnr.
Skrifstofa í Aðalstræti 6 (uppi).
Venjulega heima kl. 12—1
og 4—6 e. m. Talslmi 250.
ingur, að skifta landinu eftir þjóð-
erni; svo eru þjóðirnar þar hver
innan um aðra.
Ekki kvað her Rúmena vera i
góðu Iagi, en mikill er hann nokk-
uð að vöxtunum, um 6—700 þús-
undir, og getur bundið allmikinn
herafla Austurrfkismanna.
Rúmenía er 14. ríkið, sem fer
út í styrjöldina. Annarsvegar eru
Bretar, Belgar, Frakkar, Portú-
galar, ítalir, Rússar, Serbar, Svart-
fellingar, Japanar og nú sfðast
Rúmenar. En hinsvegar eru Þjóð-
verjar, Áusturríkismenn og Ung-
verjar, Búlgarar og Tyrkir. —
Búlgarar sækja fram f Grikklandi
og hafa tekið hafnarborgina Kavalla,
sem mikill ágreiningur var um milli
þeirra og Grikkja eftir Balkanstrfðið
fyrsta, en svo lauk, að Grikkir
hreptu (eftir ósigur Búlgara í öðru
Balkanstríðinu.) Eru Grikkir að
vonum ekki glaðir yfir þessari
framsókn og mun þykja tvísýnt,
að þeir fái Kavalla aftur, nema
Bandaþjóðirnar sigri. Er þetta lík-
lega orsökin til þess, sem frézt
hefur nýlega, að Grikkir sé á báð-
um áttum, og mikill hluti þjóðar-
innar óski eftir að fara í stríðið
gegn Miðveldunum. Er ekki ólík-
legt, að til tfðinda kunni að draga
þar syðra innan skamms.
Frakkar segja, að aðstaða Þjóð-
verja hjá Verdun sé að versna,
mest sökum herskorts. Hafa Frakk-
ar náð á sitt vald bæjunum Thiau-
mont og Fleury, sem lengi hefur
verið barizt um. — Mannaskortur
Þjóðverja er afleiðing allsherjar-
sóknar Bandamanna.
Leiðrétting. í greininni Tillögur
launamálanefndarinnar, í sfðasta
blaði, hafði fallið úr eitt lögdæmið
og upptalningin því ruglast. En
svona er hún rétt: Vestfjarðalög-
dæmi (nær yfir Vestfirði). Vestur-
tögdœmi (nær yfir Húnavatnssýslu
o. s. frv.“).
Prentsmiðjan Gutenberg.
Hvíti hanzkinn. 150
fyrsta sinn, sem lögreglan hefur þurft — ég
á við það, að ég er stundum til gagns.
Eg geri verk mitt og spyr ekki, hver til-
gangurinn sé með þvf. Þér hjálpuðuð mér
vel f kvöld — þér vitið, á hvern hátt. En
nú er um það að ræða, hvort þér viljið
hafa vindlingahylkið«.
»Ég vil gjarna hafa umráð yfir því, svo
sem hálfan klt.«, anzaði Clifford. Og hann
sagði satt. Eitthvað mátti á því græða.
»Hálfan klukkutfma, ef unt er«, endurtók
ClifTord.
»Það er mjög auðvelt. Ég fæ yður hylkið
og læt yðar hylki í staðinn. Hr. Rayne fer
héðan frjáls. Sir Jósep biður hann afsökunar
og náðug frúin gerir það einnig. Hinir gest-
irnir, sem hafa litið hornauga til Raynes,
munu og reyna að bæta yfir það. Þá seðst
hégómagirni hans og hann staldrar hér við
og gortar. Þess háttar fólk gortar ætíð. Allan
þenna tíma dettur honum ekki vindlingahylkið
í hug, því að hann fær ekki tækifæri til að
reykja og eftir hálftíma skifti ég um aftur".
»Eruð þér alveg viss um, að þér getið
þaðft, spurði Clifford.
»Já. Takið tvíeyring og látið í annanhvorn
jakkavasann yðar, og ég skal veðja 10
pundum, að hann verði kominn f vasa minn
innan klukkutíma*.
151
Clifford kvaðst ánægður. Loddarinn þurk-
aði sér um ennið með vasaklútnum. Hann
misti klútinn ofan á borðið, en greip hann í
snatri og stakk f vasa sinn.
Þarna er vindlingahylkið yðarc, sagði
hann. »Er það ekki réttfc
Clifford opnaði hylkið og var steinhissa,
þegar hann sá, að þetta var hylki Raynes,
en hitt lá á borðinu í þess stað. Þetta hafði
orðið með svo skjótri svipan, að hann rak
upp stór augu af undrun.
»Þetta er smáræðic, sagði loddarinn. »En
þér skuluð setja andlit yðar f vanalegar fell-
ingar, því að nú er Sir Jósep að ljúka starfi
sínuc.
Sir Jósep var gramur á svip. Rayne hafði
farið úr hverri spjör og var nú að fara í
aftur, og hæddi látlaust Sir Jósep. Loddar-
inn hafði rétt að mæla. Ekkert hafði fundizt
á Rayne.
»Nú vona ég, að þér séuð ánægðurc,
sagði Rayne. »Demantinn var látinn f vasa
minn, höndunum á mér haldið fyrir aftan
bak, svo að ég gat ekki snert nokkurn
skapaðan hlut og ljósið var kveikt jafnskjótt
sem leikurinn var á enda. Þér hafið borið á
mig ærumeiðandi ásakanir. Næst getið þér
sakað mig um, að ég hafi einhvern glæpa-
félaga hér í stofunnic.
152
»Ég fer að sjá, að mér hefur skjátlastc,
sagði Sir Jósep, eldrauður í framan. »En
hvað getur hafa orðið af demantinumfc
»Það kemur mér ekki viðc, sagði Rayne
stuttlega. »Þér verðið sjálfur að uppgötva
það. Og þar sem eg er nú klæddur og lít
út eins og siðaður maður, þá gerið þér ef
til vill svo vel, að kalla á hitt fólkið, og
játa glapræði yðar gagnvart mérc.
Rayne ypti öxlum. Hann þóttist hafa yfir-
höndina og hikaði ekki við að neyta þess.
Hann stakk úri sfnu og fépyngju í vasann,
og lét vindlingahylkið í brjóstvasa sinn, án
þess að líta á það. Nú hafði hann ekki hug-
ann á öðru, en persónulegum sigri sfnum.
Sir Jósep opnaði dyrnar og kallaði á hitt
boðsfólkið. Það streymdi inn og reyndi ekki
einusinni að leyna forvitninni. En það sá
undir eins á vandræðasvip Sir Jóseps og
háðbrosi Raynes, að ekkert yrði úr hneyksl-
inu f það skifti.
»Ég er hræddur um, að mér hafi skjátlastc,
stamaði Sir Jósey. »Ég verð að játa, að hr.
Rayne var þegar fús á, að láta rannsaka
sig og ég hef líka gert það nákvæmlega.
En gimsteinninn finst ekki«.
Það var ekki gott að sjá, hvort 'áheyrend-
urnir urðu glaðir eða gramir við. Lafði
Sloman stóð aftarlega f hópnum og bar sig