Landið - 17.08.1917, Blaðsíða 2

130
LANDIÐ
0. &. Eyjölísson & Co
hafa fengið á lager meðal annars:
Rjól (ii »4 Rullu
Sundmaga
kaupir hæsta verði af kaup-
mönnum og- kaupfélög-um.
Þórður Bjarnason, Vonarstræti 12.
Við 5. gr. — Um eignarnám
undir járnbraut getur þá ekki verið
að ræða fyrir félagið.
Við 6. gr. er ekkert að athuga.
Við 7. gr. — Hag þann, sem fé-
lagið vill njóta, áður en landssjóð-
ur fær nokkrar tekjur af fyrirtæk-
inu, mundi sennilega mega áætla
á þessa leið:
1. Arður til hluthafa . . 5%
2. Afborgun á stofnfé, sem
ætla má, að greiðist á
30 árum...............3 '/2%
Þannig hreinn arður . 8^/2°/o
3. Þess utan vextir af stofnfénu,
sem gera má 5°/o, og
4. Fyrningarkostnaður, sem ætti
að vera fast ákveðinn, t d. 2%.
Þar er þá kominn iý'A0/© hag-
ur, áður en landssjóði er ætlað
að njóta nokkurs af honum.
Og auðvitað má reikna árshag-
inn á margan hátt, enda er hann
og háður því, hvernig fyrirtækinu
er stjórnað.
Þótt félagið ætli sér samkvæmt
þessu ríflegan hag, áður en lands-
sjóður fær nokkuð, þá gerir það
ekki svo mikið til, eý fyrirtækið að
öðru leyti er þjóðþrifa- og nyt-
semdar-fyrirtæki. Það mætti jafn-
vel tryggja hluthöfunum enn meiri
hag, t. d. 2% í viðbót, þannig að
þeir fengi um 10% í hreinan hag,
ef full trygging vœri ýyrir pví
sett, að allur aýgangur ardsins
félli í landssjóð. En vel mætti
vera um það ákvæði búið, ef að
haldi á að koma.
Þetta fyrirkomulag ætti að veita
trygginguna fyrir því, að fyrirtæk-
ið gæti aldrei orðið nein okur-
slofnun.
Þannig hefði t. d. einkaleyfi
íslandsbanka átt að vera takmark-
að frá byrjun, eins og allra ann-
arra samskonar banka.
Við 8. gr. — Ekkert virðist vera
á móti henni.
Við 9. gr. — Mál þetta ætti að
vera mál alls ráðuneytisins, en ekki
einstaks ráðherra, og heimilt ætti
að vera að skipa minst 2 menn til
þess að rannsaka árlega hag fyrir-
tækisins, sem valdir væri á tryggi-
legan hátt og auðvitað ætti þeir
að hafa heimild til, að skýra ráðu-
neytinu og þinginu frá öllum
árangrinum af þeirri rannsókn.
Annað kemur alls ekki til mála.
Laun sín ætti þeir að taka úr
landssjóði.
Við 10. gr. — Grein þessi virð
ist ófullnægjandi og jafnvel óþörf,
ef stjórnin gerir skyldu sína sam-
kvæmt heimildinni f 13. gr.
Við 11. gr. — Eigi ætti að veita
þetta leyfi, ef það er annars veitt,
til lengri tíma, en 60 ára, og að
öll eignin yrði að þeim tíma liðn-
um eign landsins endurgjaldslaust
og veðbandalaust. Félaginu er og
trygður svo mikill hagur, samkv.
uppástungunum hér að framan,
að það ætti að geta afhent eign-
ina á þann hátt.
Og til þess að tryggja hluthafa
enn betur, mætti leyfa þeim alt
að um io°/o árlegan jaýnaðarhag,
þannig, að þótt þeir hefði minni hag
fyrstu árin, þá mætti þeir bæta
hallann upp með síðari ára arði,
svo að jafnaðarhagurinn yrði um
10%
Við 12. gr. — Vísast til aths.
við 11. gr.
Við 13. gr. — Það ákvæði virð
ist mega standa.
Við 14. gr. — Frestina ætti
ráðuneytið ekki að geta veitt ótak-
markað.
Frá alþingl.
Pingmannafrumvörp.
94. Frv. til laga um stofnun
dósentsembættis í líffærameinfræði
og sóttkveikjufræði við háskólann
flytur mentamálan. nd. Eru í fjár-
lögunum veittar 2800 kr. til kenn-
ara í þessum fræðum, svo að frv.
hefur engan aukinn kostnað í íör
með sér, þar eð »þessi kennarastaða
vitanlega verður ekki lögð niður
aftur“.
95. Frv. til laga um heimild
fyrir landsstjórnina til að veita
leyfisbréf til mannvirkja til notkun-
ar vatnsaflsins í Soginu. Flm. Egg-
ert Pálsson, Hannes Hafstein og
Magnús Kristjánsson.
Stjórnarráðinu heimilast, að veita
fossafélaginu .íslandi* leyfi til að
leiða aflið úr Soginu milli Þing-
vallavatns og Hvítár til Rvíkur eða
annarrar hafnar, í rafmagnsleiðslum,
hvort heldur ofanjarðar eða neðan,
leggja járnbraut og vegi og gera
höfn og önnur þau mannvirki, sem
nauðsynleg eða æskileg eru, til
þess að geta notað vatnsaflið —
og eru nánara greind skilyrði fyrir
leyfinu.
Hér skal það aðeins sagt um
frv. þetta, að ef innihald þess er
jafnt að gæðum málinu á því, þá
er það ekki alt f sómanum. Er
furða, að flutningsmenn skuli ekki
fyrirverða sig fyrir, að láta nöfn
sín standa í ábyrgð fyrir öðru eins
hrognamáli. T. t. stendur í 1. gr.,
að „veita ýossaýélaginu tísland*"
leyfi (sbr. „skrifstofa fiskfveiðahluta-
félagsins Njörður"—fyrir „Njarðar").
„Amortisation", eða afborgun, end-
urgreiðsla, heitir í frv. tilgun{II) =
Tilgung á þýzku (7 gr) í grein
argerð fyrir 14 gr. er talað um
„útbyggingu Sogsins", eins og nú
eigi að fara að byggja Soginu út
af jörðl En auðvitað hefur þýzka
orðið Ausbau vakað fyrir höf, en
það þýðir mannvirkjagjörð eða
lokning mannvirkja. Og alt er
eftir þessu.
Annarstaðar í blaðinu er frv.
prentað og gerðar nokkrar athuga-
semdir við efni þess, en hér vilj-
um vér aðeins láta í ljósi undrun
yfir hroðvirkni frumvarpshöfundar
og athugaleysi flutningsmanna.
96 Frv. til laga um breyt. á
lögum nr. 54, 30. júlí 1909, og
viðauka við þau. Frá sjávarútvegs
nefnd nd. — Um breytingar á
tryggingarkjörum Samábyrgðar-
innar.
97. Frv. til laga um almenna
hjálp vegna dýrtíðarinnar. Frá
meiri hl. bjargráðanefndar nd. —
Að landsstj. sé heimilt að veita
sýslu-, bæjar- og hreppsfélögum lán
til þess að afstýra almennri neyð
af dýrtíð og matvælaskorti, og
verja fé úr landssjóði til atvinnu-
bóta.
98. Frv. til laga um almennan
dýrtíðarstyrk. Flm. Gísli Sveinsson.
Landsstj. heimilast að veita ein
stökum mönnum styrk, er í neyð
komast vegna þrenginga styrjald-
arinnar. Skal styrkþurfi senda bæjar-
eða sveitarstjórn umsókn sína, en
hún sendi hana til landsstjórnar,
ásamt vottorði um það, að maður-
inn sé styrkþurfi og tillögum um
hæð styrksins. Styrkurinn er eigi
afturkræfur, en má endurgreiðast.
Eigi veldur hann missi neinna al-
mennra réttinda. Landsstj. taki lán
til útgjalda þessarra og gilda lögin
út eitt missiri eftir að styrjöldinni
Iýkur.
99. Frv. til laga um heimild fyrir
stjórnina til þess að taka að láni
20 miljónir króna, til þess að kaupa
og hagnýta fossa. Flm. Bj. Jóns-
son frá Vogi.
100. Frv. til laga um forkaups-
rétt á jörðum flytur landbúnaðarn.
nd. Er það f þremur köflum:
I. Um forkaupsrétt á leigujörðum,
II. Um forkaupsrétt á sjálfsábúðar-
jörðum, og III Um forkaupsrétt
landssjóðs. í frv. eru tekin upp lög
um forkaupsrétt leiguliða o. fl., f
II. kaflanum.
Stjórnarfrumvörp
tvö hafa bæzt við. Er annað um
breyt. á 1. gr. laga um vitagjald
frá 11. júlí 1911. Er þar farið
fram á, að hækka vitagjald af
hverju skipi, sem hefur fullkomið
þilfar eða gangvél, og tekur höfn
á íslandi, eða lætur frá landinu, úr
25 aur. af smálest hverri upp í 35
aura, og lágmark vitagjalds af
skipum til innanlandssiglinga og
innl. fiskiskipum er hækkað upp f
6 kr. árl., úr 4 kr.
Hitt frv. er um framlenging og
breyt. á verðhækkunartollslógunum
frá 16. sept. 1915. Er þar farið
fram á nokkra hækkun á tollfrjálsu
verði afurðanna. Tollur þessi greið-
ist aðeins af þeim fsl. afurðum,
sem framleiddar eru fyrir I. jan.
1918.
Nefndftrálit.
65. Landbúnaðarn. nd. mælir
með frv. um forkaupsrétt lands-
sjóðs á jörðum, en vill orða grein-
ar frumvarpsins um og fella burt
síðustu greinina, þar sem stjórn-
inni er heimilað að verja 100 þús.
kr. árl. til jarðarkaupa. Telur
nefndin óþarft að takmarka heim-
ildina. Nýja grein vill hún setja
inn í frv., um eftirlit með því, að
lögunum sé hlýtt.
66. Fjárhagsn. ed. mælir með
frv. um einkasöluheimild lands-
stjórnarinnar á steinolfu.
67. Fjárhagsn. ed. mælir með
frv. um framlenging vörutollslag-
anna.
68. Allsherjarn. ed. segir svo í
áliti um frv. til laga um stofnun
útbúa frá Landsbankanum f Suður-
Múlasýslu og Árnessýslu, að heim-
ild sé til þess f núgildandi Iögum
og frumvörpin því óþörf, en leggur
til að vísa þessum málum til stjórn-
arinnar.
69. Fjárhagsn. nd. ræður til að
fella frv. um Iækkun sykurtollsins,
þar eð landssjóður myndi tapa á
því um 400 þús. kr. á fjárhags-
tímabilinu — „án þess að tekin
sé afstaða til réttmætis þessa tolls
í raun og veru".
70. Bjargráðan. nd hefur ekki
orðið á eitt sátt um frv. til heim
ildarlaga fyrir landsstjórnina til að
selja ýmsar nauðsynjavörur undir
verði. Vill minni hlutinn (Einar
Arnórss., Bj. Jónsson, Jör. Br.)
styðja grundvallarhugsun frumvarps-
ins, en meiri hlutinn (Þorst. M.
Jónsson, P. Jónsson, P. Ottesen,
Sig. Sig) telur aðra leið heppilegri
og kemur fram með frumvarp um
dýrtíðarhjálp (sjá þingm.frv. 97.
hér að framan).
71. Sjávarútvegsn. ed. hefur
fengið til álits tillögu til þingsál.
um hafnargerð f Þorlákshöfn, sem
samþykt var í nd., og þykir tillag-
an of óákveðin. Vill nefndin orða
hana þannig:
Alþ. ályktar að skora á lands-
stjórnina að láta, svo fljótt sem
unt er, rannsaka hvort hafnarvirki
þau, sem Jón H, Islcifsson verk-
fræðingur hefur mælt og áætlað í
Þorlákshöfn, muni vcra fulltraust,
og gera vandlega áætlun um, hvað
slík fulltraust hafnargerð (o: fyrir
100 vélbáta og þannig gerð, að
smærri vöruflutningaskip geti fengið
þar afgreiðslu) muni kosta.
72. Allsherjarn. ed. er ekki sam-
mála um frv. um breyt. á Lands-
bankalögunum (3 bankastj.), og vill
minni hlutinn „ógjarna sinna þvf
að þessu sinni", en meiri hlutinn
„leggur til. að frumvarpið nái fram
að ganga með nokkrum breyting-
um" (t. d. afnema ekki gæzlustjór-
ana, en hækka laun þeirra upp f
2000 kr., og fella úr það ákvæði,
að einn bankastj. sé lögfræðingur).
73. Fjárhagsn. nd. leggur til, að
frv. til laga, er mæla svo fyrir, að
verkamönnum hins fsl. rfkis skuli
reikna kaup í Iandaurum, sé að
þessu sinni afgreitt með svo hljóð-
andi r'óksfóddri dagskrá:
í trausti þess, að landsstjórnin
taki til rækilegrar athugunar við
væntanlegan undirbúning Iaunamál-
anna, hvort tiltækilegt muni, að
greiða starfsmönnum landsins Iaun
þeirra í landaurum, tekur deildin
fyrir næsta mál á dagskrá
íingsályktnnartillögnr.
19. Um fóðurbætiskaup, frá bjarg-
ráðan. nd. — Alþ. ályktar að skora á
landsstjórnina að kaupa að minsta
kosti 2000 tunnur (olfutunnustærð) af
síld, eða jafnmikið af öðrum fóður-
bæti, og selja þá vöru einkum til
almennings, í þeim héruðum lands-
ins, er harðast verða úti vegna
óhagfelds tfðarfars ( sumar.
20. Um landsspftalamálið, frá
fjárveitingan. nd. — Alþ. ályktar
að skora á stjórnina að skipa sjö
manna nefnd til að fhuga lands-
spítalamálið og búa það undir
framkvæmdir. Má verja alt að 500
kr. á ári úr landssjóði handa nefnd-
inni til nauðsynlegra útgjalda, sem
fyrir kunna að koma.
í greinargerð íyrir tillögu þess-
arri er gert ráð fyrir, að í nefnd-
inni verði 3 læknar, húsameistari,
verkfræðingur, fjármálamaður og
einhver af þeim heiðurskonum, er
bera mál þetta fyrir brjósti — og
að undan-vinnunni að þessu merka
þjóðvirki verði (að áliti landlæknis)
ekki lokið á skemmri tíma en 4
árum.
21. Tillögur út af athugasemd-
um yfiskoðunarmanna landsreikn-
inganna fyrir árin 1914—1915. Frá
fjárhagsn. nd.
Alþingi ályktar að skora á ráðu-
neytið:
I. Að sjá um, að landsreikning-
urinn fyrir ár hvert verði fram-
vegis tilbúinn ekki síðar en f
Iok nóvembermánaðar næst á
eftir.
2 Að hraða hinni umboðslegu
endurskoðun eftir föngum.
3. Að sjá urh að allir reiknings-
haldarar landssjóðs geri f tæka
tíð reikningsskil fyrir því fé,
sem þeir innheimta eða hafa
undir höndum.
4. Að frímerkjabirgðir stjórnar-
ráðsins og póstmeistara verði
taldar við hver áramót, og
skýrsla um þær látin fylgja
landsreikningunum til yfirskoð-
unarmanna. í skýrslu þessari
sé hver tegund frfmerkja til-
greind sérstaklega.
5. Að sjá um, að reikningar
landssjóðsverzlunarinnar verði
gerðir upp nákvæmlega frá
byrjun, og þeir síðan, að lok-
inni umboðslegri endurskoðun,
afhentir yfirskoðunarmönnum
alþingis til athugunar, og láti
þeir sfðan athugasemdir sfnar
með svörum og tillögum fylgja
landsreikningunum.
Afdrif raála.
Samþykf. Frv. til laga um heim-
ild handa bæjar- og sveitar-stjórn-
um til að taka eignarnámi eða á
leigu brauðgerðarhús o. fl.
Frv. til laga um breyting á lög-
um um skipun prestakalla (Mikla-
holtsprestakall leggist ekki niður,
og Hellusókn sameinast Staðar-
staðarprestakalli).
Frv. um framlenging vörutolls-
laganna.
Þingsál.till. um ásetning búpen-
ings afgreidd til stjórnarinnar sem
ályktun alþingis.
Fallin eða tekin aftur: Frv. um
breyt. á toll-lögum fyrir ísland
(iækkun sykurtollsins).
Frv. um breyt. á bannlögunum,
frá Jóni á Hvanná og Pétri Jóns-
syni, var felt f nd., á þriðjud. var,
með svohljóðandi rökstuddri dag-