Lögrétta - 12.02.1908, Síða 2

22
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð viö og viö,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júli.
Skrifstofa opin kl. 10’/»—11 árd. og kl.
3—4 síðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg «.
eins verið skift um ráðaneyti, eins
og menn víðast hvar annarstaðar láta
sjer nægja, heldur einnig um embætt-
ismenn. Stjórnardeildirnar fá allar
nýja skrifstoíustjóra. Nýir menn taka
við stjórn póstmála, símamála og járn-
brauta. Nýir borgmeistarar eru kosnir,
nýir amtmenn, nýir dómarar, nýir
prestar jafnvel, allir auðvitað úr nýja
valdaflokknum. Hinir fara frá eftir-
launalaust, en hafa áður auðgað sig
óspart í embættunum.
Það var orðið samkomulag milli
þessara tveggja flokka, eða forsprakka
þeirra, að skiítast á um völdin. Stjórn-
arskiftin komust því á með mestu frið-
semi. Hvorugir hugsuðu um annað
en að auðga sig á embættunum. Fjár-
mál ríkisins voru komin í mestu ó-
reiðu. Síðastliðið vor lá við sjálft, að
það yrði gjaldþrota.
Þá hugsaði konungur sjer að taka
í taumana. En stjórnvitringur hafði
hann aldrei verið. Hann hafði til
þessa mest hugsað um veiðiferðir og
skemtanir, en minst um stjórnmál.
Það, sem konungur gerði, var, að
hann sneri baki við báðum gömlu
stjórnmálaflokkunum, en sneri sjer að
foringja nýmyndaðs stjórnmálaflokks.
Það var Frankó. Hann hafði fyrst
verið hægrimaður, síðan vinstrimaður,
en loks myndað miðflokk á þinginu,
sem kallaði sig „frjálslynda endur-
reisnarmenn". Nij varð Frankó ráða-
neytisforseti og voru báðir gömlu
flokkarnir jafnóánægðir með það. Þeir
urðu honum svo erfiðir í skauti á
þinginu, að hann, með samþykki
konungs, rauf það, en frestaði fyrir-
skipun um nýjar kosningar uni óá-
kveðinn tíma.
Þetta var í júní síðastl. sumar.
Síðan hefur verið einveldi í Portúgal
og Frankó haldið um stjórnartaum-
ana. Hann hefur notað ríkisfjeð án
heimildar þingsins, gefið út ný lög,
er konungur hefur staðfest, o. s. frv.
Stórveldunum hefur hann sagt, að
þessi aðferð væri nauðsynleg til þess
að koma lagi á stjórnarfarið. Og alla
mótstöðu innanlands hefur hann brotið
á bak aftur með harðri hendi. Hann
hefur lögboðið ritskoðun, takmarkað
prentfrelsi, fjelagafrelsi o. s. frv. í
nóvember og desember hafði hann
bannað útkomu um 20 blaða. Kon-
ungur hjelt verndarhendi yfir honum,
Ijet hann öllu ráða, en tók aftur að
stunda veiðar sínar og skemtanir og
hjelt að öllu væri óhætt.
Vinsæll háfði konungur aldrei verið.
En gömlu þingflokkarnir báðir höfðu
verið konunghollir, meðan þeir skift-
ust á um völdin. Nú var þeirri holl-
ustu lokið. Þeir tóku höndum saman
til þess að steypa konungi og alræð-
ismanni hans úr völdum. Þeir kvöddu
til uppreistar á opinberum mann-
fundum, mynduðu leynifjelög og sam-
særi og ráðgerðu, að taka konung af
lífi. í ágúst í sumar varð upphlaup á
höfuðgötunni í Lissabon, og varð
herinn að skerast í leikinn. 10 menn
fjellu. Og hvað eftir annað hefur verið
gerð tilraun til þess að ná lífi kon-
ungsins. I haust fanst sprengivjelaút-
búnaður mikill í húsum háttstandandi
manna úr hægrimannaflokknum, og
skömmu iyrir jólin fanst sprengivjel
undir sæti konungs í leikhúsinu, en
hans var von þangað næsta kvöld.
Þessar árásir hefur Frankó fært fram
sem ástæður lyrir gerræðisverkum
sínum.
Flestir voru á eitt sáttir um það,
að best væri að losna við Karl (Car-
los) konung. En um hitt voru menn
ósáttir, hvað koma skyldi á eftir,
hvort heldur nýr konungur, eða þá
lýðveldi. Helstu foringjarbeggja gömlu
flokkanna vildu, að konungur afsal-
aði sjer konungdómi í hendur elsta
sonar síns. Þeir hugsuðu sjer að
þröngva honum til þess með upp-
reisn, er flotaherinn átti að gera. En
það mistókst. Frankó hafði herinn á
sínu bandi.
Aðrir vildu fá til konungs dom Mi-
guel, sem nú er foringi í her Austur-
ríkis, en af gamalli konungsætt í
Portúgal, Braganza-konungsættinni, er
þar rjeð ríkjum frá 1828—34. En fá-
mennur var þó sá flokkur.
Langfjölmennastur varð sá flokkur,
sem heimtaði lýðveldi. Ekki var það
samt alþýðu-flokkur, heldur átti hann
mestan styrk hjá æðri stjettunum.
Foringi hans er einn helsti rithöf-
undur landsins og mesti mælskumaður,
Maghalaens Lima, ritstjóri blaðsins
„Secúló", og margir mjög merkir
menn fyltu þann flokk: dr. Costa, dr.
Menedes o. fl. Gerræði Frankós hratt
fleirum og fleirum yfir í þennan flokk.
Loks sáu þeir Frankó og konungur
sitt óvænna og lýstu yfir, að stofnað
yrði til kosninga og þing kallað saman
í apríl í vor. Þetta var nú um ára-
mótin. Hvað síðan hefur gerst, þar
til konungsmorðið var framið, er enn
ófrjett. Af símskeytinu í síðasta blaði
sjest þó, að lýðveldisflokkurinn hefur
ekki sigrað, heldur hinir, sem halda
vildu konungsvaldinu.
Alþýða í Portúgal er sögð svo ó-
mentuð og fákunnandi, að ekki geti
þar verið um að tala neina almenna
þjóðarhreifingu. 75 af hundraði kunna
hvorki að lesa nje skrifa. Megnið af
þjóðinni ber lítið skyn á það, sem
fram fer, og lætur sig stjórnmál engu
skifta.
Karl I. Portúgalskonungur, sem nú
var myrtur, var fæddur 28. sept. 1863,
en kom til ríkis eftir föður sinn, Loð-
vík I., 1889. Drotning hans heitir
Amalía og er af Orleans-ættinni
frönsku. Krónprinsinn, sem myrtur
var með föður sínum, hjet Loðvík
Philipp og var liðlega tvítugur, en
Manúel, bróðir hans, sem af komst
og nú er orðinn konungur, er 18 ára.
ijæjarvatnsveitan.
Eins og flestum bæjarmönnum er
kunnugt, er það mál nú svo vel á
veg komið, að bæjarstjórnin er búin
að samþykkja að auglýsa eftir til-
boðum í það dýra og stóra verk.
Eins og vera ber, hefur ekkert bæj-
armál haft eins langan og rækilegan
undirbúning og þetta; það hefur ver-
ið rætt um það á bæjarstjórnarfund-
um og borgarafundum, og mætti ald-
rei verulegum mótmælum, þangað til
ettir að bæjarstjórnin hafði samþykt
að leita tilboða í verkið, að einn stór-
borgari þessa bæjar boðaði til al-
menns borgarafundar (eftir áskorun
margra, að hann sagði) til að mót-
mæla gjörðum bæjarstjórnarinnar.
Aðalmótbáran móti málinu þá var,
að kostnaður við vatnsveituna yrði
meiri, en bæjarfjelagið gæti undir
risið, og vatnsskatturinn þung byrði
fyrir fátækt fólk. Málið var talsvert
rætt á þessum fundi, og voru það
einkum bæjarfógeti Halidór Daníels-
son og Jón Magnússon skrifstofu-
stjóri, sem skýrðu málið rækilega.
Það munu samt vera þó nokkrir enn
hjer í bænum, sem ægir kostnaður-
inn við þetta verk, og skuld sú, sem
bærinn hlýtur að komast í við fram-
kvæmdir þess, 500 þúsund krónur,
eða hver veit hvað mikið segja þeir,
og getur það rjett verið. En manni
ægir ekki svo mjög þessi stóra upp-
hæð, þegar maður athugar, hvar tals-
vert af þessum peningum lendir, því
sjálfsagt fer alt að helmingi þessa
fjár til óbrotinna verkamanna, og
væri það meira en meðal klaufaskap-
ur, ef að mesti parturinn af þeirri
upphæð ekki lenti hjá Reykvíking-
um sjálfum. Vatnsveituna þurfum
við að fá, og verkið þarf að verða
framkvæmt nú í ár, af tveimur á-
stæðum: Fyrst þeirri, að hver mað-
I ur hlýtur að krefjast þess að fá holt
og gott neytsluvatn, þar sem heilsa
og líf getur verið í veði, ef það
fæst ekld, og annað það, að hagur
verkmannalýðsins hjer í bænum mun
ekki vera eða verða svo góður, að
það veitti af, þótt þeir fengju nú á
þessu ári þessa góðu og löngu vinnu.
Jeg geng út frá því sem sjálfsögðu,
að bæjarstjórnin geri það að skil-
yrði við hvern, sem tekur verkið að
sjer, að íslendingar, helst Reykvfk-
ingar, vinni að því, að svo miklu leyti
sem þeir eru færir um það.
Jeg vona nú að þeir, sem hafa
verið hálfhræddir við þann mikla
kostnað, sem vatnsveitan hefur í för
með sjer, athugi þetta tveut: í fyrsta
lag, að hjer á að framkvæma hið
þarfasta verk, sem nokkurntíma hef-
ur verið eða verður unnið fyrir þenn-
an bæ, og í öðru lagi, að von er
um, að allmikið af því tje, er varið
verður til að vinna verkið, renni í
vasa Reykvíkinga sjálfra, og það í
vasa þess flokks, sem lang-helst þarf
þess með, til að geta fætt og klætt
tjölskyldur sínar, og borið byrðarnar
1 með þeim efnaðri.
Viðvíkjandi því, að vatnsskattur-
inn verði þung byrði fyrir fátæka
fjölskyldumenn, þá getur það vel
verið, að mönnum finnist það, en
að öllu vel athuguðu, sýnist mjer þó,
að bæjarstjórnin hafi tekið það heppi-
legasta ráð, að leggja vatnsskattinn
á húseignirnar eftir virðingarverði.
Svo mikið er víst, að með því móti
borga þeir mest í vatnsskatt, sem
dýrust eiga húsin.
Rvfk 1. febr. 1908.
Jón Brynjólfsson.
öjriðarhorjur
milli
Bandaríkjanna og Japans.
Síðastliðin missiri hefur verið megn
óánægja í Norður-Ameríku yfir inn-
flutningi Japansmanna þangað. Þeir
þurfa minna til að lifa af en hvítir
menn, bjóða vinnu sína fram fyrir
lægri laun og verða þess þannig
valdir, að kaupgjald verkafólks lækk-
ar. Af þessari ástæðu hefur [verk-
mannalýðurinn í Bandaríkjunum kraf-
ist þess með miklum ákafa, að inn-
flutningur þeirra til landsins yrði
heptur.
En það er ekki verkmannaflokk-
urinn einn, sem heimtar þetta. Verk-
smiðjueigendum og kaupmönnum er
líka illa við mikinn innflutning frá
Japan. Þeir óttast líka samkepni
þaðan. Ottinn við innflutninginn frá
Japan er almennur í vesturríkjum
Bandaríkjanna. Hvíti maðurinn treyst-
ir sjer ekki til að keppa við gula
manninn.
Stjórnir Bandaríkjanna og Japans
gerðu í fyrra samning með sjer um
að takmarka innflutninginn við á-
kveðna tölu manna árlega. Stjórn
Japana átti að setja skorður við út-
flutningi þaðan til Bandaríkjanna,
Það var vingjarnlegri aðferð en hitt,
að Bandamenn bönnuðu Japönum
innflutning. En þessir samningar hafa
ekki dugað. Japanar hjeldu áfram að
flytja inn til Bandaríkjanna, miklu
fjölmennari en samningarnir gera ráð
fyrir.
Annað ágreiningsmál milli Banda-
manna og Japansmanna eru fiskiveið-
arnar í Berlingssundinu. Bandamenn
segja, að Japansmenn veiði þar f
landhelgi Bandaríkjanna. Þar hef-
ur hvað eftir annað lent í blóðuga
bardaga milli fiskimannanna innbyrðis
og svo milli varðskipa Bandaríkj-
anna og Japans.
Þriðja ágreiningsmálið er verslunin
við Kína. Bandamönnum er bolað
þar út; hafa þeir mist þar mikil versl-
unarviðskifti og kenna Japönum um,.
enda fer verslun Japana þar stöðugt
í vöxt.
Enn sem komið er, tala stjórnir
h*eggja ríkjanna, að svo miklu leyti
sem kunnugt er, friðsamlega um á-
greininginn. Þó spá ýmsir, að hann
verði ekki jafnaður öðruvísi en me5
stríði, fyr eða síðar.
Að minsta kosti vígbúa Banda-
menn sig þar vestra. Allan Atlants-
hafsflota sinn hafa þeir nú sent á stað
áleiðis vestur í Kyrrahaf. Flotinn er
yfir 50 skip alls. Þau eiga ekki acf
koma austur aftur, heldur á að koma
upp nýjum flota í þeirra stað. Þau
eiga að vera við vesturströnd Banda-
ríkjanna, eins og reiddur hnefi gegn
Japan. Ollum japönskum mönnum,
sem á flotanum voru, var sagt upp
vistinni, þegar hann lagði í þessa
för. Hann fór á stað 16. des., en á
að verða kominn til San Franciskó
10. apríl. Fyrir þann tíma verður
ófriður ekki hafinn af hálfu Banda-
ríkjanna. En sumir spá, að Japanar
segi friði slitið áður en flotinn komi
vestur.
Bandamenn eiga nokkurn flota fyr-
ir í Kyrrahafinu, og er aðalbækistöð1
hans við Filippseyjarnar. En hægð-
arleikur er Japönum að sigra hann
og taka eyjarnar, ef ófriður hefst,
áður en Atlantshafsflotinn kemur
vestur. Þetta yrði þá upphaf stríðs-
ins. En svo yrði barist um yfirráð-
in yfir eyjunum. Efjapansmenn ynnu,
þá hjeldu þeir þeirn.
Það er líkt um stærð flotanna. En
floti Bandaríkjanna hefur það fram
yfir hinn, að þar eru skipin öll svo
gott sem ný. Aftur er vanara og
æfðara lið á flota Japana.
Annars er Japan fjárhagsins vegna
illa búið til ófriðar nú. Það er f
stórskuldum frá stríðinu við Rússa,