Lögrétta - 06.06.1908, Blaðsíða 2

102
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum miö-
▼ikudegi og auk þess aukablöð vió og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Skrifstofa opin kl. 101/*—11 árd. og kl.
3—4 siðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg 41.
ingur erlendra þjóða, að sópa
handa sjer svo miklu af þeirri
auðlegð, sem auðið er með öllu
móti, leyfilegu og óleyfilegu. Það
er enginn annars bróðir í leik,
þegar ágirndin er annars vegar.
Það er ekki til neins að reyna að
loka augunum fyrir þessum sann-
leika og öllum þeim afleiðingum,
sem þessu fylgja.
Þetta er sá háski, sem vofir
yfir oss.
Erindi flult d fundi í stúdentafjelaginu
í Rvík 13. apríl 1908.
Eftír Guðmund Bárðarson.
(Niðurl.). ------
Nú býst jeg við, að ýmsum þyki
nóg komið af öfgunum, því enn sem
komið er hafa fæstir mikla trú á
vjelunum, en það er mín sannfæring,
að vjelarnar verði, áður en mörg ár
líða, orðnar mjög vinsælar meðal
bænda og þeir fyllilega sannfærðir um
nytsemi þeirra. Retta byggi jeg á
eigin reynslu. Síðastl. sumar keypti
búnaðarfjelag Bæjarhrepps í Hrúta-
firði „Herkúles“ -sláttuvjel. Þegar vjel
þessi var keypt, var það alls eigi
ætlun fjelsgsmanna, að hún gæti
gengið hiklaust á túnum og engjum
1 hreppnum. En tilgangurinn var
eingöngu sá, að afla sjer reynslu, t.
d. að íá fulla vissu um það, hvort
nokkuð af túninu yrði slegið viðun-
andi með vjel, og hversu vel túnin
þyrýtu að vera sljett til þess, svo
menn framvegis gætu hagad sljett-
tmum sínum eftir því.
Jeg var fenginn til að reyna vjel-
ina. Jeg sló með henni á útengi og
annar bóndi til, og reyndist hún þar
ágætlega, þar sem sljett var og ófúið,
svo hestar gátu gengið, og sló hún
þar alveg viðstöðulaust að allra dómi,
er sáu. — Þó eiga vjelarnar ekki
mikla framtíð fyrir sjer á útengi, af
þeirri ástæðu, að svo örlítill hluti af
engjum landsins er sljett, en enginn
mun láta sjer í hug koma, að sljetta
þau flæmi. — Túnin sjálf eru ýram-
tíðarl'ónd vjelantia. Jeg sló með vjel-
inni gamlar sljettur í túni, sem alls
eigi voru vel sljettar, bæði nibbóttar
og með djúpum lautum á milli; þó
sló hún þær svo vel, að vel var við
unandi í fyrri slætti, og á st'óku blett-
um, vel sljettum, þar sem loðið var
eg rótm mjúk, sló hún alveg við-
unandi, þó eigi vœri slegið aftur.
Það skyldi enginn hugsa sjer, sem
vjel kaupir, að vjelarnar slái þýft eða
ilia sljett tún, þá verður hann fyrir von-
brigðum, eins og heyra má úr ýms-
um áttum. Enn sem komið er, eru
túnin ekki alment nógu sljett til þess
að hægt sje að slá þau vel með vjel-
um. En vjer verðum að sljetta þau
uþp og sljetta þau vel, og rœkta þau
vel, þá koma vjelarnar að ýylstu
notum, því á vel sijettu er hægt að
láta þær slá svo nærri rót sem menn
óska, ekki síst, ef dálítil breyting
er gerð á ijábakkanum. Endamætti
vjelaslátturinn vera slæmur til þess
að hann ekki borgi sig, — það má
þó nokkuð leggja á móti því, að geta
látið einn mann slá jafnmikið á viku,
eins og hann gæti slegið með ijá þó
hann væri að slá alt sumarið. Slíkt
er mikils virði og mun ýta meira
undir bændur að sljetta, en allur
styrkurinn, sem bændurnir hafa hing-
að til fengið úr landsjóði.
Það væri annars vel til fallið, að
búnaðarfjelag íslands hlutaðist til um
það í þeim hjeruðum, sem sláttuvjel-
ar eru komnar í, að vissir blettir sjeu
sljettaðir á hentugum st'óðum, og sljett-
aðir svo vel sem þarf til vjelaslátt-
ar, og þeir síðan slegnir með vjel-
um í viðurvist bœnda; slíkt mundi
gera meira gagn en heilar bækur um
þetta efni.
[Jeg get ekki stilt mig um að hnýta
hjer við sögu, sem jeg hef heyrt um
gamlan bónda í Dalasýslu, sem nú er
kominn yfir sjötugt.
Síðastl. sumar keypti hann sláttu-
vjel. En þegar til kom, mun tún
hans ekki hafa reynst nógu sljett
fyrir hana, svo eigi var hún neitt
notuð. En bóndi sá stökk ekki upp
á nef sjer, hann hvorki bölvaði vjel-
inni nje hótaði, að láta hana ryðga
niður öðrum til viðvörunar, eins og
sumir máske hafa gert; hann lagði
ekki árar í bát, heldur fær sjer mann,
og lætur hann plægja fyrir sig 10
dagsl. af óræktarlandi, og ætlar nú í
sumar að undirbúa þær og rækta
þær svo upp með sáningu, að því er
sagt er, til þess að geta beitt vjel-
inni á þetta land, og þarf víst eng-
inn að efast um, að slíkt má vel
takast. Er þetta vel af sjer vikið af
svo gömlum manni, og mættumarg-
ir yngri menn taka sjer þetta til fyr-
irmyndar, því bóndi þessi hefur ald-
rei verið talinn neinn ráðleysingi].
Þá vil jeg minnast lítið eitt á lán-
tökur. Bændur kvarta sáran yfir
bönkunum. fað er líka ekki ofsögum
sagt af því, hve bankarnir eru tregir
að lána fje sitt til bænda upp til
sveita; þeir eru fúsari að lána fje
sitt til húsagerðar í kaupstöðunum.
Meir að segja, veðdeildin, sem bænd-
um var sjerstaklega ætluð, mun minst
af fje sínu hafa lánað bændunum.
En hins vegar álít jeg, að iántökur
bænda sjeu þeim alment til meira
ógangs en gagns, því meiri partur-
inn tekur iánin til að koma sjer úr
eldri skuldum, eða ver þeim til að
reisa hús, sem oft og tíðum ónýtast
aftur á fám árum, en slíkar lántök-
ur auka útgjöldin, en ekki framleiðsl-
una. Það er miklu fágætara, að
bændur taki lán til að auka ogbæta
túnin, sem ætti þó að gefa meiri og
vissari arð en flest önnur fyrirtæki
hjer á landi, ef ekki öll. — Því fje,
sem vaiið er til túnbóta, getur gefið
af sjer um og yfir 20°/o ágóða í góðu
ári. En þetta hugsa menn ekki nóg
um. Meira að segja, þegar menn
taka lán úr Ræktunarsjóðnum, hafa
margir túnbæturnar að yfirskyni, en
nota svo fjeð aðallega til annars, sem
er óarðberandi. En vonandi er, að
þessi hugsunarháttur breytist smám-
saman, og menn fari að sjá sjer hag
í því að taka lán beinlínis til túnbóta.
Yæri full ástæða til þess, að þingið
stuðlaði eitthvað að slíku. Djarf-
mannlegasta sporið, sem þingmenn
haía stigið í þessu, voru gaddavírslög-
in, en því miður virðist vera búið að
kveða þau niður. Svo má nefna
Ræktunarsjóðslánin, en þau ná svo
skamt og fullnægja ekki þörfinni.
Bændum verður aldrei hjálpað við
með gjöfum eða eintómum verðlaun-
um. Þeir þurfa að geta fengið greið-
lega lán til þess sem arðbært er og
nauðsynlegt, og það eru vandaðar
túnbœtur. Þingið ætti að sjá þeim
fyrir nœgu fje til þeirra, með að-
gengilegum lánskj'órum, og búa svo
um hnútana, að þeim lánum verði
ekki hœgt að verja til annars, og
jafnvel setja þau skilyrði, að túnbæt-
urnar sjeu svo vel af hendi leystar,
að vjelum verði hœgt að koma við.
Að lokum vil jeg drepa lítið eitt
á húsagerð. — Altaf eykst timbur-
húsagerðin til sveita, og um leið auk-
ast skuldir bænda, og flestir taka alt
of nærri sjer við slíkar byggingar, og
draga til þeirra ofmikið fje frá því
sem arðbært er. Að minni hyggju
ættu flestir bændur að byggja úr torfi,
— torfið má fara svo með, að húsin
verði bæði snotur, hlý, ódýr og end-
ingargóð.—Torfhús, vel vönduð, ættu
að geta staðið fleiri hundruð ár. Til
þess að koma torfhúsagerðinni á rjett-
an rekspöl, þarf að útvega reynslu,
nýja og fullkomna reynslu, sem bænd-
nr geti treyst á. — Verkfræðingur sá,
sem fjekst við ransóknir á ísl. bygg-
ingarefni, komst að þeirri niðurstöðu,
að hægt væri að byggja sæmilega úr
torfi, og áleit, að þar með væri rann-
sókninni lokið, ekki væri hægt að
gera meira. En jeg leyfi mjer að
segja, að þar sje allt ógert enn.
Við vitum ekkert meira en við viss-
um áður viðvíkjandi torfinu. Það
þarf enn að gera ítarlegar tilraunir
með það. Það vantar reynslu, sem
skeri úr því, hvernig torf sje best að
nota, hvernig best sje að fara með
efnið, áður en úr því sje hlaðið,
hvernig hentast sje að hlaða vegg-
ina, hvernig húsaskipun sje hentust.
Svo er kostnaðarhliðin alveg órannsök-
uð enn o. fl., o. fl. Þingið eða bún-
aðarfjelag íslands þarf að taka mál-
ið uþþ af nýju, því minkun er, að
láta slíkt nauðsynjamál sofna þannig
ig út af óklárað.
Margt fleira hefði mig langað til
að minnast á, sem mikils er um vert
í búskapnum, en til þess er ekki timi
hjer; læt jeg hjer því staðar numið
og bið menn að virða vel.
Mnarsjáiá IM.
(Niðurl.). ----
Það verslunarfyrirkomulag, sem nú
er, getur ekki þrifist lengur. Það þarf
að taka bráðum bata, ef vjer eigum
nokkurntíma að fá nokkurt fjárhags-
legt sjálfstæði. En fjárhagslegt sjálf-
stæði er óneitanlega einhver allra
nauðsynlegasti styrkur hverrar þjóðar.
Eitt er að minsta kosti víst, að óá-
nægjan og kurinn yfir íslenskri verslun
hefur um langan aldur verið rótgróinn,
bæði hjá kaupmönnum og bændum.
Mönnum hefur verið ljóst, að versl-
unin var óholl, en menn hafa ekki
komið sjer saman um, hvaða breyt-
ingum hún þyrfti að taka. Bóndinn
og kaupmaðurinn hafa ekki enn komið
sjer saman urn að rjetta hvor öðrum
höndina. En í því þarý breytingin að
liggja, að íslenskir bændur og ís-
lenskir kauþmenn komi sjer saman
um, að slíta af sjer hinn danska
verslunarfj'ótur, leysa sig úr feirri
verslunarinnlimun, sem við á borði
h'óýum verið í frá dögum einokunar-
innar.
Það vofir jöfn hætta í þessu efni
yfir bændum og kaupmönnum, ekki
síst nú, þegar aldönsk gróðafjelög
með íslenska strámenn í broddi fylk-
ingar eru farin að sópa greipum um
verslun og afurðir landsins, hafnir og
höfuðból. Þegar svo er komið, virtist
eins og bæði bændur og k&upmenn
ættu að geta verið saman á verði,
þegar verið er jöfnum höndum við
það, að versluninni er haldið í gamla
laginu, að kaupa undan þeim versl-
unina og landið.
Mín skoðun er því þessi: Bændur og
kaupmenn eiga að slá saman reitum
sínum og mynda stór samvinnukaup-
fjelög, sem smámsaman færi sig út
yfir alt landið. Það ætti að vera ofur
hægt, og jeg get ekki betur sjeð, en
að þetta sje eina ráðið til að ljetta
af því verslunaróstandi, sem nú er,.
svo báðir málsaðeigendur megi vel
við una. Bændur ættu að yfirtaka
verslanir kaupmanna, en kaupmenn
aftur að leggja drjúgan skerf í rekstr-
arsjóðinn. Með því móti gætu bændur
sjálfir eignast verslanirnar með ljettu
móti, en kaupmenn vorir á hinn bóg-
inn trygt sjer langtum meiri arð, en
þeir nú hafa, með þessari samverslun
sinni við bændur, sem altaf hljóta
þó að vera sá máttarstólpi, sem ber
verslunina uppi. Og að lokum ætti
þetta eitt að geta trygt, að hafnir
landsins og verslunarstaðir lentu ekki
í höndum útlendra stórfjelaga.
Jeg skal geta þess, að sem betur
fer virðist þessi stefna vera hafin í
landi voru, því í tveimur stöðum veit
jeg til að það er komið í framkvæmd,
að kaupmenn og bændur slógu saman
reitumsínum og mynduðu annaðhvort
kaupfjelög eða samvinnukaupfjelög
(Andelsselskaber). Eru það samvinnu-
fjelögin á Stokkseyri og í Ólafsvík,
sem kaupmennirnir Ólafur Árnason
og Einar Markússon veita forstöðu,
sem jeg á við.
Það er ekkert vafamál, að öll ís-
lensk verslun myndi gerbreytast til
hins betra með þessu móti, skulda-
verslunin eftir öllum líkum hverfa og
framsókn komast á verslunina í stað-
inn fyrir afturhald og kyrð. Sam-
vinnukaupfjelögin hafa altaf haft vöru-
vöndun í för með sjer, og eingöngu
þeim mega Danir þakka hið afarháa
verð, sem allar landafurðir þeirra hafa
verið í til þessa tíma. Væri rjett á
haldið, ætti það sama að verða otan
á hjá oss. Og næðum vjer samtökum
um sameiníng allra þeirra samvinnu-
fjelaga, sem risu upp á íslandi með
þessu móti, yrði vöruumsetning þess
svo mikil, að enginn vafi er á, að
vjer fengjum útlendar vörur með hag-
kvæmari kjörum en nú eigum vjer
kost á. Og hinn óhappasæli milli-
liður íslenskrar verslunar, umboðs-
maðurinn danski, ætti að vera úr sög-
unni, og arðurinn af íslensku versl-
uninni lenda í landinu sjálfu í stað-
inn fyrir að renna út úr því. Annars
mætti mikið ræða um þýðingu sam-
vinnukaupfjelaga fyrir þetta land, ekki
einungis verslunarþýðingu, heldur og
menningarþýðingu þeirra. En hjer ætla
jeg ekki að rita um það mál, sem
jeg hef töluvert kynt mjer í Dan-