Lögrétta - 24.06.1908, Qupperneq 1

LOGRJETTA
= Ritstjóri: PORSTEINN GÍSLASON, Þingholtsstræti 17.
M 29.
Reykjavík 24. júní 1908.
III. árg.
■m
HAFNARSTR-17 1819 20 2122 - KOLAS 12- LÆKJART-1-2
• REYKJAVIK*
^Handa aðkomumönnum eru
6 ii|>j>lníiii herberg1!
til leigu í Melsteðshúsi og
3 herbergi
í Hafnarstræti 22.
Menn snúi sjer á skrifstofuna í
Arinbj. Sveinb]arnarsonar
hetur til sölu:
Ljóðabækur.
Söngbækur.
Fræðslubækur.
Sögubækur.
Barnabækur.
Pappír og ritföng af ýmsum tegundum
með ágætu verði.
io aura brjefsefnin góðu o. fl.
diinéur í v%&ramu
á flmtudagskYÖld 25. júní kl. 8'/2.
Umræðuefni:
Sa mbandslaga fr u m-
varpið og mótmæli gegn
l>ví.
• mAc
^ HTh'AThomsen- 40y
Umsögn og álit Magnúsar málaflutn-
ingsmanns Arnbjarnarsonar.
----- (Frh.). .
Auk þeirra nýju annmarka, sem herra
Magnús Arnbjarnarson þykist hafa fundið
á frumvarpinu, og hvergi eru til, nema í
heila hans sjálfs, eins og sýnt er fram á 1
Lögrjettu slðast, er »gagnrýning« hans í
Þjóðólfi 12. þ. m. ekki f neinu öðru
fólgin en því, að endurtaka þær útá-
setningar, sem ísafold og hennar fylgi-
lið hefir undanfarið stöðugt verið að
stagast á. Þessar útásetningar hafa verið
marghraktar áður, bæði 1 ræðu og riti,
svo að hjer má fljótt yfir sögu fara.
Hr. M. A. tekur það fyrst fram, að
vjer þurfum að vita, að hverju vjer
göngum með samningnum, vjer fáum í
hendur tvo samningstexta, sem á ýms-
um stöðum geti ekki samrýmst, og spyr,
hvor þá eigi að gilda; — hann viður-
kennir þó, að hjer sje um samning,
samningsfrumvarp að ræða. Hjer er
þess rjettilega látið getið, að þá fyrst
verður þörf á að rannsaka það, hvor
textinn, hinn danski eða íslenski, eigi
að gilda, eða hvernig eigi að að fara,
ef um einhver atriði er að ræða, þar
sem þeir geta ekki samrýmst. Hitt er
aftur á móti alveg rangt, eins og sýnt
hefur verið fram á hjer 1 blaðinu áður,
að textarnir segi á nokkrum stað sinn
hvað, sem »stríði hvað á móti öðru«.
Þeir geta alstaðar samrýmst, og þess-
vegna er alt tal um það, hvor muni
mega sín meira, öldungis óþarft.
Hr. M. A. neitar því, að samningur-
inn veiti íslandi fullveldi (Suverænitet).
Að vísu þorir hann ekki að bera á móti
því, að Island fái fullveldi sitt viður-
kent með samningnum, verði fullveðja
ríki, eftir þvf sem fullveldi kunni að
vera »skýrt og skilgreint« í vísindabók-
um. Nú er orðið »Suverænitet« (full-
veldi) aðallega vísindalegt hugtak, svo
að það er ekki gott að vita, hvenær
leyfilegt er að hafa það, ef það er ekki
einmitt þar sem vísindamenn telja það
við eiga. »En«, segir hann, »það eina
»fullveldi« oss til handa, sem vjer get-
um látið oss nægja að fá með samn-
ingi, er það, sem veitir oss rjett til að
ráða öllum vorum málum«; eftir sam-
bandinu getur þetta varla þýtt annað, en
að það sje hans álit, að vjer getum ekki
gert oss ánægða með minna en það,
að ráða einir öllum vorum málum, án
þess að fela að nokkru Dönum með-
ferð þeirra; öðruvísi samning megum
vjer ekki gera. Þetta getur aftur ekki þýtt
annað en fullan skilnað við Dani, og úr
því þetta hlýtur að vera álit mannsins,
ef hann veit annars, hvað hann er að
fara með, því segir hann þá ekki ær-
lega, að hann vilji engan sambands-
samning við Dani gera, vilji ekkert ann-
að en lullan skilnað landanna. Það er
satt, að þetta er ekki innihald samn-
ingsins. En samningurinn veitir Islandi
það fullveldi, sem Blaðamannaávarpið,
Þingvallafundarályktunin rjett skilin, og
umboð Þjóðræðismanna handa sínum
nefndarmönnum krefst. Samningurinn
veitir Islandi þann rjett, sem vísinda-
menn eru vanir að kalla fullveldi.
Hr. M. A. segir, að Island sje ekki
viðurkent ríki eftir samningnum, verði
eftir sem áður ekkert annað en rlkishluti.
Að Þjóðólfur skuli flytja þetta athuga-
semdalaust, hann sem nýlega hefur gef-
ið út og sentútum alt land (»innáhvert
heimili«) skýring á frumvarpinu, þar sem
sagt er, að með samningnum sje ísland
viðurkent ssjerstakt riki samt«. Fjall-
konan, Ingólfur, ísafold, Þjóðólfur og
Þjóðviljinn treysta sjer ekki til þess að
bera á móti því, að Island sje viður-
kent ríki með samningnum, meira að
segja, þau neyðast til að lýsa þvf há-
tíðlega, að svo sje, en hr. M. A. lætur
sjer sæma að neita þessu og segja með-
al annars: »ísland verður frjálst og
ssjálfstætt, óafhendanlegt land 1 »det
»samlede danske Rige« (danska alríkinu)
»í stað þess, að f stöðulögunum var á-
»kveðið, að það væri »óaðskiljanlegur
»hluti Danaveldis með sjerstökum lands-
»rjettindum«. Munurinn virðist ekki
»stórvægilegur«. Þessi setning ein, slfk
meðferð á samanburðinum á i. gr. frum-
varpsins og i. gr. stöðulaganna*), dæm-
ir sig sjálf, og sýnir »óhlutdrægni«(!)
mannsins. Vjer skulum ekki orðlengja
um þetta; þess gerist ekki þörf, en þess
skal að eins getið til samanburðar, að
Isafold segir þó: »Frjálst sambandsland
er gagnólíkt óaðskiljanlegum ríkishluta«.
Enn segir hr. M. A., að af sameigin-
legu málunum uppsegjanlegu sje hæsti-
rjettur merkastur, »og virðist það vera
sú eina sprunga í þessum innlimunar-
garði«. Samningsfrumvarpið ætti þá að
vera innlimunargarður. Ef þetta væri
nú rjett, mundi ákvæðið um hæstarjett
vera eina sprungan á þessum garði?
Mætti ekki nefna það sprungu í »inn-
limunargarðinns, að Island getur haft,
eftir ákveðinn tíma, sjerstakan fæðingja-
rjett, sjerstaka landhelgi, sjerstakt flagg,
ekki einungis heima, heldur og út á
við o, s. frv. ? Mundi það ekki vera
sprunga í »innlimunargarðinn«, að Is-
land hefur eitt, og án nokkurrar íhlut-
unar annarstaðar frá, vald og ráð yfir
öllum sfnum málum, — nema þeim hin-
um fáu, sem Danir fara með eptir um-
boði, sumpart um ákveðinn tiltölulega
stuttan tfma, sumpart um óákveðinn
tíma, að áskildum þó rjetti fyrir ísland
til þess að taka þátt í stjórn þessara
(sameiginlegu) mála, að sínu leyti? —
Annars er það harla óskiljanlegt, hvernig
mönnum getur dottið í hug að kalla
samningsfrumvarpið innlimunarfrumvarp,
eða að segja að það feli í sjer innlim-
un, þegar vjer nú byggjum löggjöf vora
og stjórn á innlimunarfrumvarpinu frá
1871, átöðulögunum. Og furðulegast er
það, þegar landvarnarmenn, sern allt til
þessa hafa haldið því fram, að vjer höf-
um orðið innlimaðir í Danmerkurríki, j
komist undir grundvallarlögin dönsku og
glatað landsrjettindum vorum með sam-
þykt stjórnarskrárbreytingarinnar á þingi
1903, mótmæla samningnum af þvf, að
hann feli í sjer innlimun. Það er að
vfsu ekki altaf ljóst, hvað meint er með
innlimun. En .óskiljanlegt er, að það
sje innlimun, er samningurinn losar ís-
land undan yfirráðum stöðulaganna vald-
boðnu, er með honum er fengin viðurkenn-
ing fyrir því, að Island sje gersamlega fyrir
utan valdsvið grundvallarlagaDanmerkur-
ríkis, að það sie frjálst og sjállstætt ríki við
hlið Danmerkurríkis og jafnrjetthátt því.
Hið sanna er auðvitað það, að hafi nokk-
*) 1. gr. frumvarpsins: »Island
er frjálst og sjálfstætt land, er eigi verð-
ur af hendi látið. Það er í sambandi
við Danmörku um einn og sama kon-
ung og þau mál, er báðir aðilar hafa
orðið úsáttir um, að telja sameiginleg í
lögum þessum. Danmörk og Island eru
í þvf ríkjasambandi, er nefnist veldi
Danakonungs. — I heiti konungs koma
eftir orðið »Danmerkur« orðin »og ís-
land«.
1. gr. stöðulaganna: »ísland er
óaðskiljanlegur hluti Danaveldis með
sjerstökum landsrjettindum«.
ur innlimunargarður verið gerður um
Island, þá yrði hann niðurbrotinn með
samningnum.
Umsögn og álit hr. M. A. úir og grú-
ir alt af hinum mestu fjarstæðum, óg
hann klykkir út með einni hinni allra
mestu. Hann segir nefnilega, að Dan-
ir telji nú stjórnarfarslega nauðsyn, að
ráðherra Islands eigi setu í ríkisráði
Dana, en ef samningurinn yrði gildur,
þá þyki þeim ekki lengur þörf ríkisráðs-
setunnar, af því að þeir verði þá »full-
trygðir gegn því, að ísland fái nokkru
því framgengt, er nokkuð komi í bága
við einingu ríkisins eða hagþess". Það
getur vel verið, að hr. M. A. hafi lítið
álit á vitsmunum Dana, en það er ó-
trúlegt, að hann álfti þá svo grunn-
hygna að ætla, að það sje minni nauð-
syn vegna einingar rikisins og hags,
að halda ríkisráðssetunni, ef samn-
ingurinn kemst á, heldur en nú meðan
stöðulögin gilda á íslandi, — og það
gera þau að Dana áliti nú, — og grund-
vallarlögin að nokkru leyti fyrir Island.
Hjer skal svo staðar numið að sinni,
því að ekki er tími nje rúm til að
eltast við allar rangfærslur hr. M. A.
Til þess að sýna fram á, að ekki sje alt
til tínt, skal þess getið, að hann segir
t. a. m. á einum stað, að Danir eigi
einir að hafa ýms mál (o: auk konung-
dómsins, utanríkismál og hervarnir) »um
aldur og æfi íhlutunarlaust af hálfu ís-
lendinga«, og þó er íslendingum í sam-
ningnum áskilinn rjettur til að taka að
sínu leyti þátt í stjórn þessara mála.
Fundur í „Málmi“.
20. þ. m. var fundur haldinn í
Bárubúð í hlutafjelaginu „Málmi“,
Sighvatur Bjarnason bankastjóri var
kosinn fundarstjóri, og tók hann Sig-
urð Briem fyrir skrifara.
Formaður fjelagsins, Sturla Jóns-
son, skýrði frá hag fjelagsins og fram-
kvæmdum; hann skýrði frá, að búið
væri að verja til vjelakaupa og ran-
sókna rúmum 24000 kr., og væri fje-
lagið komið í 4500 kr. skuld, en 2000
kr. af skuld þessari þyrfti fjelagið
ekki að borga fyr en hægt væri að
gera það af gróðafje þess.
Fyrst eftir að búið var að útvega
hlutafjeð, fór stjórnin að leita fyrir
sjer í útlöndum með prófboranir.
Meðal annars naut stjórnin ráða og
meðhjálpar forstöðumanns við fjöl-
listaskólann í Glasgow, Sir William
R. Coplands, sem oft hefur gert samn-
inga um prófboranir fyrir málma. Kom
hann stjórninni í satnband við ensk
borunarfjelög og reyndi til þess að
fá þau til að taka að sjer prófboranir
hjer fyrir ákveðið verð, en tilboð
þeirra voru svo óaðgengileg, að þeim
var hafnað. Rjeðst stjórnin þá í að
kaupa vjel þá, sem boðist hafði í
Þýskalandi, og bora á þann hátt, sem
gert hefur verið, en fyrst varð mikill
dráttur á að fá vjel þessa, og þegar