Lögrétta - 08.08.1908, Page 2

142
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hveijum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á Islandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi t. júli.
Skrifstofa opin kl. 10'/«—11 árd. og kl.
3—4 siðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg 41.
Dani aftur, og helst ná samandi við
oss. — Alt af samhygð, alt okkur
í hag!
Sama er að segja um hræðslu þá,
sem stafar af landnámi Dana hjer,
ekki einasta með viðurkendum fæð-
ingjarjetti og löglegri búsetu, heldur
jafnvel með fölsun og öðrum óleyfi-
legum yfirgarigi.
Því er nú miður, að margt hamlar
því, að Danir í framtíð setjist hjer að
með nokkrum liðsafla eða krafti til
að vinna hjer með oss og styrkja með
þekkingu og nokkru auðmagni. I
fyrsta máta eru það ólík lífsskilyrði
sökum legu landanna og þess vegna
tilsvarandi atvinnurekstur og ýmsir
þjóðhættir; í annan stað óblíða veðr-
áttunnar og tröllskapur náttúruafl-
anna, og í þriðja lagi, en ekki síð-
ast, ólík og ónumin tunga.
En hvað höfum vjer svo með rjettu
á móti Dönum sem meðborgurum
hjer á landi? Að sönnu höfum vjer
af fáum að segja, en hlutfallsiega við
þá tölu mjög nýtum og jafnvel alveg
fyrirmyndarmönnum að ráðdeild og
dugnaði. Mætti sem dæmi nefna af
embættismönnum Hilmar Finsen fyrv.
landshöfðingja og dr. G. Schierbeck,
sem var jafn framtakssamur jarðrækt-
armaður sem hann var læknir, en
sem búnaðarvini og kaupmenn þá
Thomsensfeðga og Thor Jensen.
íslendingar telja sjer ómældan, sýni-
legan og hulinn auð í jurta- og steina-
ríki landsins, afli fossanna ogjafnvel
í loftinu, og það að ýmsu leyti með
rökum. En má svo spyrja:
Hve lengi á þetta að vera náðað
og geymt? Hve lengi á auðnin að
vera óyrkt og nakin, sem hún að
mörgu leyti er enn fyrir menningar-
leysi og örbyrgð íbúanna? Ræktuð
slægjulönd eru víða samangengin,
eins og sýna víðsvegar hin fornu tún-
merki. Skógarnir eru upprifnir og
brendir í vanviskuþörf og græðgi;
svo að til þess að leitast við að
græða þau sár fósturjörðarinnar, hef-
ur nú verið tekið fyrir að kosta af
landsfje gróðrartilraunir og skógvernd,
og einmitt Danir hafa gert það til-
tækilegt.
Hverju glata ísl., þótt t. d. Danir
með útlendu fje gerðu landsmönnum
með fullri hlutdeild mögulegt að nota
fossaaflið og jafnvel jöklana? Þeir
mistu ekki einu sinni sína margra
alda ánægju af að horfa á tign þeirra
og fegurð; en í aðra hönd veittist
atvinna og arður.
Hvað mistu ísl., þótt útlendur vjela-
og auðkraftur flytti kol og málma
upp á yfirborð landsins, með þeim
skyldum og rjettindum, sem viðkom-
andi lög heimiluðu?
Það, sem íslendingum sjálfum vegna
fólksfæðar sjerstaklega er fyrst um
sinn viðráðanlegt, er, í smáum stíl
þó, að rækta slægjulöndin með þúfna-
sljettun og skurðgrefti, og er það ó-
neitanlega framför frá því lakara, en
þjóðveldislegt er það ekki, að minsta
kosti á meðan eigi er með öllu hættu-
laust að sleppa húsdýrunum út yfir
túnjaðarinn fyrir fenum og mógröfum.
Hvað hafa svo heimsmenningar-
þjóðirnar gert, t. a. m. Ameríkumenn?
Þeir hafa ekki hugsað sjer að hlaða
kínverskan múr eða spenna um sig
gaddavírsgirðingu; þeir hafa ekki ein-
asta látið land sitt til skamms tíma
standa opið fyrir öllum þjóðum heims-
ins, heldur kostað stórfje til inn-
flutnings Norðurálfumanna. Jeg leyfi
mjer að segja, að ofmargir íslending-
ar standa algerlega í hyllingarskoð-
un um fortíð og framtíð sinnar eig-
in þjóðar, þar sem þeir miða við
sögulegan rjett, sem þeir eigi geta
handsamað. Þeir stagast á einhverju
goðsagnalegu vöggukvæði um gull-
öld og forna frægð þjóðarinnar, sem
þó var sannarlega ritað með blóði
og tárum, alla leið frá því, er nor-
rænir og suðureyskir víkingar námu
hjer land. Og hvers vegna varð fjöl-
bygðin aldrei meiri hjer á landi?
Hvers vegna hættu innflutningarnir
þannig við hálfnað skeið? Af því
að íslendingar voru yfirgangsmenn og
óróasamir, sem jafnan sátu yfir hlut
lítilmagnans. Þegar fram liðu stundir,
vaknaði tortrygni, öfund og valda-
fíkn, sem varð þess valdandi, að ís-
lendingar komust undir útlend yfir-
ráð, og svo fylgdi ánauð og um-
komuleysi; þjóðin kirktist í klóm tví-
bentra málsvara og óhlutvandra er-
indreka. Refsingin kom (goðin urðu
reið): skógangur, bannfærslur, galdra-
brennur, stórsóttir, eldur og ís.
Til þessa dags hafa vorir eigin
landar orðið að hrekjast til annarar
heimsálfu við ýms lífskjör, sumir af
framsókn og æskufjöri, en fleiri fyrir
vonbrigði og örbyrgð, með söknuði
og gremju frá skauti ættjarðarinnar,
allflestir að heiman við lítinn orð-
stír, jafnvel þótt margir þeirra hafi
með framkomu sinni sýnt með frjáls-
lyndri þjóð innileik og trygð til sinna
fyrri samlanda, ættmenna og vina.
Það er fyrst nú, sem orð þeirra, er
fyr áttu að vera frjálsir, eru básún-
uð til þjóðarinnar, en á þann hátt,
að hugsun Vestur-íslendinga, ef rjett
er tilfærð, hefur við jafnlítið að styðj-
ast fyrir oss, sem vjer með orði og
athöfnum höfum stutt hag þeirra
vestanhafs. Einmitt nú, þegar gull-
öld íslendinga er nýrunnin upp, fyrir
frekari þekkingu, vaxandi mannúð og
framtakssama landstjórn, þurfa þeir
menn, sem í raun og veru unna land- i
1 inu, að vera samtaka og vandir að
1 meðulum, til þess að koma kröfum
vorum og kjörum í viðunanlegt horf;
en varast að brjóta máttarstoðir sjálf-
stæðis vors í blindum ákafa. Og það
er ekki af kala mælt, þótt jeg segi,
að illa sæmi það sálarvegfræðingum
vorum, að gera sig bera að því, að
snúa góðum og ábyggilegum mál-
stað í villu, og þannig auka sund-
rung með þjóð sinni. Og það er
ekki af ljettúð eða lítilsvirðingu mælt,
þótt jeg hafi minst á glöp forfeðr-
anna, eða refsidóma harðstjórans og
náttúrunnar.
Það er skoðun, sem jeg stend ekki
einn uppi með, og um leið föst sannfær-
ing, að verði enn á ný áþján og örbyrgð
forlög þessarar þjóðar, þá yrði það
fremur fyrir þrjósku, tvídrægni og ó-
hollar skoðanir einstakra manna, sem
ætla sig að vera rödd hrópandans í
eyðimörkinni, heldur en fyrir ásælni
og ráðríki Dana. Er því þjóðinni
skylt að vera vakandi, svo að síðari
villan verði eigi hættulegri hinni fyrri.
Því „mönnunum munar annaðhvort
aftur á bak, ellegar nokkuð á leið“.
Þorsteinn Jónsson.
Afreksverk B. Kr.
Herra rítstjóri. T-1 Lögrjetta flutti
nýlega grein frá bónda í Gullbringu-
sýslu um afreksverk þingmanns okkar,
Björns Kristjánssonar, fyrir kjördæm-
ið, og gerði lítið úr þeim.
Bónda þessum hefur þó gleymst að
geta helsta afreksverksins, sem sje
þess, að flytja á alþingi lögin um að
selja salt eftir vigt. En afleiðingar
laga þessara hafa reynst þær fyrir
oss sjávarbændur, að salt kostar oss
nú 3—4 kr. meira í hvert þurt skip-
pund af fiski en áður, meðan fína
saltið fluttist. Nú fæst það ekki leng-
ur, heldur aðeins grófa, þunga saltið,
er reynist oss þungt og ódrjúgt, og
svona mikið dýrara til fisksöltunar.
Kaupmenn flytja ekki lengur fína
saltið af þeim ástæðum, að þeir
græða meira á grófa saltinu; en ekki
dugar að hafa það fyrir ástæðu, að
grófa saltið geri saltfiskinn betri en
hitt; jeg hef rqynslu fyrir hinu, að
saltfiskur verður bæði eins góður og
fallegur úr því fína.
Tjón þetta fyrir sjávarútveginn sam-
svarar að minsta kosti einum eyri á
hvert pund af saltfiski, og þar sem
útflutt er árlega frá öllu landinu um
30 milljónir punda af honum, þá nem-
ur skaði sá, sem landið í heild sinni
bíður, sem afleiðing af lögum þess-
um, um 300 þúsund krónur á ári
hverju. Og eftir því mundi óhætt
að meta skaðann fyrir kjördæmi Björns
Kristjánssonar 40—50 þúsund krón-
ur á ári hverju.
Utvegsbóndi.
Útflutningur til Kanada.
Danska Generalkonsúlatið í Mon-
treal ræður sterklega frá útflutningi
til Kanada í skýrslu dags. 18. maí
þ. á., segir þúsundir vinnulýðs at-
vinnulausar þar, sem stendur.
Ákvæðinu, að allir innflytjendur,
eldri en 18 ára, verði að minsta kosti
að eiga 25 dollara, er þeir stíga á
land, auk brautar-farmiða til ákvörð-
unarstaðar, verður stranglega fram
fylgt.
[Skýrslur frá utanríkisráðaneytinu 1908
(16 hefti, prent. 6. fyrra mán.)].
ísland^ banki.
Aðalfundur bankans var haldinn
29. júlí 1908. Fundarstjóri varkos-
inn amtmaður J. Havsteen.
Þetta var gert:
1. Landritari Kl. Jónsson skýrði
fyrir hönd fulltrúaráðsins frá starf-
semi bankans síðastl. reikningsár og
las upp helstu atriði reikningsins,
samanborin við næsta ársreikning á
á undan. Jafnframt gat hann þess,
að umsetning bankans það missiri,
sem af er yfirstandandi ári, hefði,
samkvæmt skýrslu bankastjórnar, ver-
ið 3 millj. meiri en fyrra missiri árs-
ins 1907.
2. Framlögð endurskoðuð reikn-
ingsuppgerð með tillögu um, hvernig
verja skuli arðinum, og var samþykt
með öllum greiddum atkvæðum, að
verja arðinum á þann hátt, sem lagt
er til á bls. 4 í reikningnum. Fá
hluthafar þá 6'/4% í arð af hlutafje
sínu fyrir árið 1907.
3. Framkvæmdarstjórn bankans
var í einu hljóði gefin kvittun fyrir
reikningsskilum.
4. Hæstarjettarmálafærslumaður
Ludv. Arntzen, er ganga átti úr full-
trúaráðinu, var í einu hljóði endur-
kosinn af hálfu hluthafa.
5. Endurskoðunarmaður var í einu
hljóði endurkosinn amtmaðurj. Hav-
steen.
Loks voru bankastjórninni vottað-
ar þakkir fyrir frammistöðu sína síð-
astliðið reikningsár.
Hervamir.
Það var getið um það 1 Lögrjettu
fyrir skömmu, að fulltrúar þjóðanna
hefðu á síðasta friðarþingi í Haag
1907 íhugað allnákvæmlega og rætt
um hlutleysi ríkja í hernaði, og allir
hefðu verið einhuga um það, að hvert
það ríki, sem ætlaði sjer að fá hlut-
leysi sitt viðurkent, yrði að hafa svo
miklar hervarnir sjálft, að það gæti
varið sig gegn snöggum árásum eða
tilraunum annars ríkis til að hafa
gagn af landi þess, sjó og höfnum —
sannað á þann hátt, að það sje ekki
með ljúfum vilja þess, að óvinir ann-
ars ríkis noti land þeirra, hafnir eða
eitthvað annað hlutlausa ríkinu til-
heyrandi eða þegnum þess.
Þetta sýnir oss ijóslega, hvílíkur
barnaskapur það er, að ímynda sjer,
að ísland mundi geta fengið viður-
kenning stórveldanna fyrir hlutleysi
alveg hervarnalaust.
Ekkert vit er, að láta sjer detta
það í hug, að slíkt yrði tekið
í mál. ísland þyrfti fyrst að sýna
og sanna, að það hefði hervarnir á
fjörðum og flóum og við helstu versl-
unarstaði landsins, svo að ekki væri
lafhægt að brúka það eins og tusku
öðru ríki í óhag.
ísland liggur ekki svo langt frá
Noregi og Englandi, að þau mundu
vilja eiga það á hættu, að Rúss-
ar eða Þjóðverja tækju sjer flota-
stöð á höfnum hjer á Suðurlandi 0g
Austurlandi, sem íslausar eru árið
um kring. Herskip nútímans eru
hraðskreið.
Hingað til höfum vjer verið í þessu
efni í skjóli Danmerkur, sem „óað-
skiljanlegur hluti Danmerkur", og átt
því engin hermál sjálfir, fremur en
Færeyjar og Grænland.
Eftir nýja sáttmála verðum vjer
sjerstakt konungsríki í málefnasam-
bandi við Danmörku. Danski herinn
verður alríkisher til verndar báðum
konungsríkjunum, en Danir kosta
hann einir; vjer þurfum hvorki að
leggja fje til hans nje heldur liðs-
menn. Getum því ekki vænst að
taka neinn þátt í stjórn hans, fyrri
en að því kynni að koma síðar meir,
að vjer þættumst geta lagt fje til
hans og liðsmenn í hann.
Ekkert sambandsríki í heimi heflr
svona góð kjör.
Ekkert sambandsríki í heimi, ekk-
ert smáríki í Sviss, ekkert smáríki á
Þýskalandi, ekkert smáríki í Ameríku
hefur getað komist hjá því, að eyða
ógrynni fjár til hervarna og hermála.
Vjer einir af öllum þjóðum eigum
kost á að verða sambandsríki, án
þess að þurfa að eyða til hernaðar
nokkurri krónu nje nokkrum liðs-
manni.
Það er ekki að undra, þótt hjer-
aðsfógeti Chr. Krabbe hafl sagt að
sambandslaga-uppkast vort sje ekki
líkt neinum öðrum sambandslögum
í heimi. Ekkert sambandsríki hefur