Lögrétta - 12.08.1908, Síða 2

246
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Skrifstofa opin kl. 10*/«—11 árd. og kl.
3—4 síðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg 41.
nokkurt minsta vit í því fyrir oss að
breyta því.
Upþkastið er sú merkilegasta og
besta forsjónarinnar sending, sem vjer
höfum fengið í hálfa áttundu öld. Að
hinir dönsku nefndarmenn unnust til
að ganga að þeim vildarkjörum oss
til handa, það er orðið fyrir það, að
ýmis atvik báru að höndum, sem lítil
eða engin líkindi eru til að eigi sjer
stað framar. Ýmisleg samkomulags-
viðleitni milli stjórnmálaflokkanna í
Danmörku og stjórnarinnar þar varð
þess valdandi, að menn af öllum
flokkum gengu að þessu uppkasti;
og vissa er fengin fyrir meiri hluta
atkvæða ríkisþingsmanna þeirra, sem
nú eru, með lögleiðingu uppkastsins.
En alt þetta er buundið við uppkastið
eins og pað nú er. Hver breyting á
því, smá eða stór, sem vjer gerum,
leysir Dani frá allri skuldbindingu
um að samþykkja það. Og bæði
undirróður Færeyinga og ýmis önnur
mótspyrna, sem vakin hefur verið
móti því í Danmörku, gerir það að
verkum, að ýmsir ríkisþingsmenn
mundu taka fegins hendi hverri á-
tyllu, sem vjer gæfum þeiin með
breytingum á uppkastinu, og sæta
þá færi að losna við heitorð sitt um
fylgi við það
En verði uppkasti ekki samþykt nú
á komandi vetri, þá er alt í óvissu
um, hvernig nýjum málaleitunum af
vorri hálfu yrði tekið, þá er nýjar
kosningar hafa farið fram í Dan-
mörku og nýir menn eru komnir á
þing. Fyrir því eigum vjer það í
veði, ef vjer gerum breytingar á upp-
kastinu, að ríkisþingið fari þá líka að
gera breytingar, og það er sýnilegt
nú, í hverja átt þær mundu ganga,
eftir því, sem fram er komið í dönsk-
um blöðum af öllum flokkum. Þær
mundu miða til að svifta ísland um-
ráðum yfir landhelgisrjettinum, og öll-
um þeim einkennum, sem ótvírætt
viðurkenna ísland sem sjálfstætt ríki
í uppkastinu eins og það er. Við
það yrði frumvarpið oss óaðgengi-
legt og öll þessi málaleitun fallin úr
sögunni um ófyrirsjáanlegan tíma.
Friðrik konungur áttundi, sem hef-
ur reynst oss svo öruggur stuðnings-
maður, er nú hálfsjötugur maður. A
hans æfitíð eru engin líkindi til að
nokkur kostur verði á, að taka
þessar málaleitanir upp aftur, en næsta
tvísýnt að vjer eignumst aftur þann
konung, er verði oss slíkur haukur í
horni sem hann hefur verið. Vjer
mundum þá missa þann samhug allra
erlendra þjóða, sem vjer nú njótum.
Það er dagsatt, sem hr. Jón Jensson
segir íjsíðari ritgerð sinni (4. bls.):
»Það er áreiðanlegt, að þjóðin verð-
ur ver sett eftir en áður, ef hún hafn-
ar frumvarpinu. Hún hefur þá gef-
ið öllurn heiminum sönnun fyrir því,
að hún hefur ekki vit á að ráða sjálf
málum sínum, og það verður álitið
eðlilegt af öllum, að Danir haldi á-
fram að hafa stjórnina yfir oss og
þessu landi. Dönum verður þá ekki
lengur um það kent, að ísland er ó-
frjálst og undirlægja Danmerkur, því
að þeir hafa boðið íslendingum fult
sjálfstæði. En íslendingar hafa ekki
viljað þiggja frelsið, heldur slegið
hendi við því, er það var að þeim
ijett*.
Enginn hefur rjett til að efa, að
flestir þeir menn, sem berjast nú á
móti frumvarpi þessu, sjeu að eins
skammsýnir menn eða hugsjóna-loft-
farar, sem vita ekki hvað þeir gera.
En því er miður, að meðal þeirra eru
einnig til menn, sem sjá, að frum-
varpið er í alla staði gott, en vilja
þó vinna til að fella það í þeim eina
tilgangi að velta ráðherra, þeim sem
nú er, úr sæti og ná sjálfir völdun-
um í sínar hendur, líklega í þeirri
fávísu von, að þeim muni takast að
fá aftur boðna sömu kosti eða að
minsta kosti ekki stórum verri. Þeir
vilja vinna til að tefla frelsi ættjarð-
ar sinnar í tvísýnu, að eins til þess,
að nafn þess manns, sem nú er við
völd, verði ekki tengt við endurfæð-
ing hins íslenska ríkis. Dr. Valtýr
Guðmundsson hefur við fleiri en einn
merkan mann sagt frá því, að einn
höfuðpaurinn þeirra frumvarpsfjenda
hafi sagt við sig: „Frumvarpið er
gott; í rauninni ekkert út á það að
setja; en mjer líkar ekki maðurinn,
og því berst jeg á móti frumvarp-
inu“. Hvað hafa slíkir menn gert af
samviskunni? Eigi Gissur Þorvalds-
son nokkra skilgetna niðja á þessu
landi nú, þá eru það slíkir menn og
þvílíkir....".
(Ur nýútkomnum bæklingi eftir Jón Ó-
lafsson um sambandsmálið).
Aðflutningsbannið.
4. þ. m. kom út auglýsing frá
stjórnarráðinu um atkvæðagreiðslu
um aðflutningsbann gegn áfengi. At-
kvæðagreiðslan á að fara fram jafn-
hliða alþingiskosningunum 10. sept.
í sumar. Þetta er, eins og kunnugt
má vera, gert samkvæmt þingsályktun
frá neðri deild alþ. 1905.
í auglýsingunni eru reglur fyrir því,
hvernig atkvæðagreiðslan skuli fram
fara, og eru þær prentaðar í „Templar"
6. þ. m. Hver kjósandi fær aðflutn-
ingsbanns-atkvæðisseðil um leið og
kjörseðil sinn og lítur atkvæðisseðill-
inn svo út:
(Peir, gegn af framan aðflutni „Nei". Aðflutningsbann.
sem vilja að lögleitt verði bann íflutningi áfengis, geri kross fyrir „Já“, en þeir, sem eru á móti ngsbanni, geri kross fyrir framan
Já
Nei
Akvæðagreiðsla þessi er jafn leyni-
! leg og þingkosningin og má ekkert
merki á seðlinum vera annað en kross-
inn fyrir framan „já"ið eða „nei“ið.
Stórstúkan hefur umboðsmenn við
atkvæðagreiðsluna, er yfirkjörstjórn
opnar atkvæðasendingarnar úrhverjum
kjörstað kjördæmisins. Sje umboðs-
maður stórstúkunnar eigi við staddur,
skal oddviti kjörstjórnar kveðja til
tvo valinkunna menn í hans stað.
Skilnaðarmennirnir.
Það er opinbert leyndarmál, að þeir,
sem mest berjast á móti sambands-
málinu, eru skilnaðarmenn. Þeir vilja
ekki að ísland verði nú frjálst sam-
bandsland Danmerkur, sett við hlið
hennar sem sjerstakt ríki, og fái að
njóta þeirra stórmiklu hlunninda, sem
því eru samfara; þeirra stórmiklu
hlunninda, að þurýa ekki að eyða
neinu fje til utanríkismála, en geta
þó haft samþyktarvald í þeim, að
purfa ekki að eyða fje til fiskiveiða-
gæslu fyrri en oss sjálfum sýnist, en
njóta þó verndar danskra herskipa
(varðskipa) og að þurýa ekki að eyða
neinu fje til hermála, hvorki á sjó
nje landi, en njóta þó hervarnarsem
sjálfstætt ríki.
Þeir skilja það, að verði sambands-
málið samþykt, og fái ísland á þann
hátt allar hinar heitustu óskir sínar
uppfyltar, þær óskir, að verða frjálst
land með fullum ríkisrjettindum og
fullveldi yfir öllum sínum málum —
svona alveg koslnaðarlaust fyrir land-
sjóðinn og gjaldendurna, þá muni ís-
lendingar verða ánægðir; þá muni
þeir af reynslunni finna það og skilja
það, að ekkert ríki í heiminum, sem
ríki getur kallast, hefur svona ódýr
kjör og góð við að búa. Og fyrir
því mundi það verða erfitt meðan
þjóðinni vex eigi því meiri fiskur
um hrygg, að stæla hana upp í
kröfur um algerðan skilnað, því að
hún mundi reikna það fljótlega út,
að það hlyti að kosta stórfje árlega,
að standa allan straum af íslandi
sem einstæðu konungsríki eða þjóð-
veldi, svo að vafasamt væri hvort
auðið yrði að telja henni trú um það,
að sá frægðarljómi mundi borga sig
— að ógleymdri þeirri hættu fyrir
sannarlegt sjálfstæði landsins, tungu
vora og þjóðerni, er slíku æfintýri
hlyti að verða samferða, sakir á-
girndar og áleitni þeirrar, sem ræð-
ur og ríkir hjá ’óllum þjóðum.
Þeir vilja því fella sambandsmálið
nú, eða það, sem er sama sem að
fella það, að gera þær efnisbreyting-
ar á því, að engin von sje um, að
Danir muni fyrir sitt leyti ganga að
þeim breytingum.
Þá ætla þeir sjer eýtir á, að spana
þjóðina upp til að heimta þegar
fullan skilnað.
Þá verður látið klingja: Þetta á-
stand er óþolandi, vjer erum með
stöðulögum og stjórnarskrá, ríkis-
ráðssetu og undirskrift stjórnarforset-
ans danska innlimaðir í Danmörku;
oss er haldið í hnappeldu, Danir
vilja ekki samþykkja sambandslögin
eins og vjer viljum hafa þau, svo að
ekkert er annað að gera, en að heimta
nú skilnað.
Fyrir því hamast nú ísafold og
Ingólfur ámóti sambandsmálinu, snapa
sjer frá þjóðveldismönnum í Noregi
og frá Canada-lslendingum, er hlaup-
ið hafa burtu hjeðan, áskoranir og
uppörfanir um skilnað, og dreifa svo
þessum fagnaðarboðskap út meðal
almennings í og með blöðum sínum.
En heigulshátturinn er þó svo mik-
ill, að það er varla nema Ingólfur
einn, sem skýrt kveður upp úr með
það, að skilnaður sje eina og æski-
legasta ráðið. ísafold þorir ekki að
segja það hreinskilnislega, en stiklar
í kring um það eins og köttur í
kringum heitan graut. Hún þorir
ekki að halda því beint að þjóðinni,
að hún skuli heimta skilnað, — því
að hún veit, að þjóðin vill ekki skiln-
að. Hún veit, að þjóðin sjer, að
skilnaður er sem stendur háski, þótt
hann svo stæði oss galopinn.
Hennar pólitík er því bara að rífa
niður sambandsmálið á allan mögu-
legan og ómögulegan hátt. Hártoga
það og tortryggja á allar lundir,
vekja upp grýlur og drauga, og
brigsla meðhaldsmönnum þess um
allskonar óhreinar hvatir og skreitni.
Hún veit það eins vel og allir aðr-
ir, að ef vjer ekki viljum nú þiggja
tilboðið um, að verða frjálst sam-
bandsland, á þeim grundvelli, sem
frumvarpið tekur til (tvö sameiginleg
mál um ótiltekinn tíma), þá fáum vjer
enga breytingu. Allir stjórnmála-
flokkarnir dönsku lýstu því yfir skírt
og skorinort fyrir munn fulltrúa sinna,
að það væri „öldungis óaðgengilegt",
að hafa hermál og utanríkismál upp-
segjanleg; enda á það sjer ekki stað
nokkurstaðar um víða veröld.
Og þó hlýtur ísafold að sjá það,
að þetta, að hafa hermálin sameig-
inleg og að Danir kosti þau einir,
er hinn eini möguleiki, sem til er
fyrir ísland, til þess að eiga það trygt
og víst, að vjer þurfum engu fje til
þeirra að eyða nema vjer viljum sjálfir,
en hafa þó nægilega tryggar her-
varnir. Og einnig hlýtur ísafold að
skilja það, að utanríkismál vor eru
nær því ekkert annað en verslunar-
mál, og að Danmörk og ísland sam-
an standa betur að vígi í öllum versl-
unarsamningum, en ísland eitt, með-
an verslun þess er svo lítil við önn-
ur ríki, að ekki er eftir neinu að
slægjast, er stóru ríkjunum gæti mun-
að um.
Það er því bersýnilegur og ómet-
anlegur fjárhagslegur hagur fyrir ís-
land, að vera í fjelagi með Dönum
um þessi mál, þar sem vjer eigi
þurfum til þeirra að kosta einum eyri,
nema vjer sjálfir viljum.
Þetta vilja nú skilnaðarmennirnir
ekki að þjóðin þiggi; það eru svo
góð og hentug kjör, að vonlaust
virðist þeim, að geta þegar á eftir æst
þjóðina upp í kröfur um skilnað.
Þess vegna berjast þeir af öllum
kröftum á móti sambandsmálinu.
Sambandsmaðnr.
Útlendar frjettir.
Ólympisku leikarnir.
Þeir byrjuðu mánudaginn 13. f. m.
í Lundúnum. Blaðamaður, sem þar
var staddur, lýsir því svo:
„Útlitið var ekki gott í byrjuninni.
Frá því snemma um morguninn var
hellirigning. Einum kl.tíma áður en
leikarnir skyldu byrja, stytti þó upp.
En loftið var þungt og grátt eftir
sem áður. Ógurlegur fjöldi fólks
streymdi að leiksvæðinu. Fyrst færð-
ist þó tjör í alt, er konungsfólkið
kom: fyrst prinsinn og prinsessan
af Wales, þá sænski krónprinsinn og
krónprinsessan og með þeim hertog-
inn og hertogafrúin af Connaught,
þá prinsessa Patricia, þá gríski krón-
prinsinn og krónprinsessan og með
þeim hertoginn af Argyll o. s. frv.
Síðast komu þau Játvarður konung-
ur og drotning hans og tók Des-
borough lávarður á móti þeim og
nefndi fyrir þeim formenn forstöðu-
nefnda leikanna frá hverju landi um
sig. Klukkan var 3 V2> er þau kon-
ungshjónin komu til leiksvæðisins og
ljek þá hljóðfæraflokkur þjóðsöng
Englendinga. Þá var farið að birta
í lofti, og hljóðfæraslátturinn hjálp-
aði til þess, að gleðibragur fór að
færast yfir mannsöfnuðinn.
Svo gengu íþróttamennirnir inn á
leiksviðið, en það er stór grasflöt.
Hver þjóð gekk inn á sviðið í sveit
sjer og með fána sinn í fylkingar-
broddi, en þar að auki voru bornir
fyrir þeim stórir skildir og markað
á með gyltu letri, hver þjóð þar
færi. Flokkarnir skipuðu sjer svo í