Lögrétta - 27.01.1909, Blaðsíða 2

14
L0GR.ÍET Ta.
Lögrjetta kemur á út hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukabiöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Eftir Jón Jónsson frá Hafsteinsstöðum.
II.
(Niðurl.). Nefndin leggur til, að
mat á jörðum, þegar það fyrir-
hugaða jarðamat hennar kemur til
framkvæmda, sje bygt á virðing-
arverði jarðanna, og, að öll hús,
sem á jörðum standa, sjeu virt, til
þess að auka verð jarðanna, og þar
af leiðandi, að hækka skattgjaldið.
Til dæmis má sýna, að einn lands-
drottinn hefur lagt mikið til bygg-
ingar á jörð, sem er í leigu-ábúð;
bæjarhúsin eru nú rúmgóð og holl
og fólkið því heilbrigðara, en á
meðan það bjó í gamla bænum. En
eftirgjaldið eftir jörðina hækkaði ekki
neitt, því jarðarnytjar voru þær sömu.
En eftir nefndarálitinu hefði þessi
landsdrottinn átt að fá að borga
nokkrum krónum hærri eignarskatt í
landsjóð, og það engu síður, þótt
landsjóður eða banki hefði lánað fje
til byggingarinnar gegn veði í jörð-
inni, og eftirgjaldið eftir hana gengi
svo til rentuborgunar á skuldum.
Það má gera ráð fyrir, að þessi til-
laga hvetji menn ekki til að byggja
vönduð og dýr hús, hvorki á jörð-
um nje annarstaðar. Eftir tillögu
nefndarinnar á hver jörð að falla í
verði, sem eitthvað missir af verð-
mæti sínu, og virðist það í fljótu
bragði vera bygt á sanngirni. Sú
jörð, sem hefur ljeleg hús en góða
kosti og er kannske besta jörð í
sveit, getur eftir tillögu nefndarinnar
verið í lægra mati og þar af leið-
andi lægra skattgjaldi en ljelegasta
kot, sem hefur góð og dýr hús, sem
hafa verið traust og vel bygð. Ei
einhver ábúandi níðir svo ábúðarjörð
sína, að verðmæti hennar rýrnar, eða
ef hann eyðileggur góð og dýr hús,
eða ef til vill gerir jörðina með á-
búð sinni óbyggilega, á hann að fá
ívilnun á skatti. En þetta er ekki
hvatning til að bæta jarðir, því hver
sem það gerir, hvort heldur það er með
húsabótum eða jarðabótum, á hann,
eftir tillögu nefndarinnar, að greiða
hærri skatt svo fljótt sem því verður
við komið. Enn fremur tekur nefnd-
in það fram, að við jarðamatið eigi
að taka tillit til eltirgjaldsins, en þó
megí ekki teija kúgildi með jörðinni,
því leigan eftir þau „geri glundroða".
Það er vegna þess, að leiga eftirkú-
gildi er oft nálægt 12%, en land-
skuld eftir jarðir sjaldan meira en
4°/o af jarðarverðinu, þegar kúgildin
með leigum eru frá talin. En „þó“,
segir nefndin, að „ekki megi draga
meira frá jörð, en verðmæti kúgild-
anna nemur". Eftir því eiga 2/3 af
kúgildaleigunum að hækka verðjarð-
arinnar, þótt kúgildin, sem leigurnar
voru goldnar af, sje frá henni skil-
in. Hvaða glundroða kúgildin hefðu
frekara gert, þótt þau hefðu orðið
virt með jörðu, helduren eftir uppá-
stungu nefndarinnar, að hafa 2/3 af
leigunum eftir þau til hliðsjónar við
jarðamatið, er mjer ekki skiljanlegt.
Verðlagsskrána vill nefndin afnema,
og í sjálfu sjer er ekkert á móti því.
Hún getur þess, að verðlagsskráin
skapist oft af tilviljun og sje því
ranglát, og sanni ekkert verulegt
verðlag fyrir gjöldum manna. En
þó leggur hún það til, að 10 ára
verðlagsskrár, sem aldrei höfðu sann-
að nokkurt verulegt verðmæti, sjeu
lagðar saman og meðaltalið af því,
sem þá kemur út, sje löglegt verð-
lag á ýmsum gjöldum manna á ó-
komnum tíma. Þá hefur nefndin at-
hugað sveitarsjóðagjöldin og kemst
að þeirri niðurstöðu, að hyggilegast
sje fyrir sveitirnar, að hafa föstu
gjöldin sem mest, svo að sem minstu
þurfi að jafna niður á menn eftir
efnum og ástæðum, því það sje mjög
mikið vandaverk. Jeg er nefndinni
samdóma um það, að best væri fyr-
ir hverja sveit, að hafa sem mestar
fastar tekjur til útgjalda sinna af sín-
um eigin eignum, en ekki ettir til-
lögu nefndarinnar, að láta þau hvíla
á virðingarverði á eigum manna, eins
og hún hefur stungið upp á með
skatta til landsjóðs, því þá verða
sveitargjöldin því ósanngjarnari sem
föstu tekjurnar, eftir tillögu nefndar-
innar eru meiri, eins og bent er á
með iandsjóðsgjöldin hjer að fram-
an. Ef það skyldi vera meining
nefndarinnar, að láta landsjóð borga
eignarskatt af kirkju- og landsjóðs-
eignum til hreppsjóða þeirra, er eign-
irnar, liggja í, þá eru það nokkrir
hreppar á landinu, sem hafa þau
hlunnindi að fá styrk úr landsjóði,
og verður því ójöfnuður á miili sveita,
ef allir hreppar geta ekki orðið land-
sjóðsstyrks aðnjótandi. Auðvitað
verður að bæta landsjóði upp þessi
fyrirhuguðu útgjöld hans, með því
að þyngja önnur gjöld á almenningi.
Það mun þykja ósanngjarnt, aðauka
skatta á almenningi til þess að land-
sjóður geti lagt fje til sveitarsjóða í
nokkrum hreppum á landinu, án til-
lits til, hvort þess er þörf eða ekki.
Það getur því engin sanngirni mælt
með slíku gjaldi meðan landsjóður
tekur ekki að sjer að leggja til allra
sveitarsjóða á landinu, eða tekur að
sjer einhvern ákveðinn hluta allra
sveitargjalda, sem mun seint verða.
Nefndin hefur, eins og áður er
sagt, tekið það fram, að hún vildi
haga svo sköttum, að þeir væru
sanngjarnir og kæmi þar niður, sem
gjaldþol væri. Þessi hugmynd hlýt-
ur eins að ná til sveitargjalda sem
landsjóðsgjalda, enda geta þau gjöld
að nokkru farið saman. Þegar búið
er að fuilnægja tillögum skuttamála-
nefndarinnar, sem hjer að framan er
getið: að finna út allar tekjur hvers
manns, hvort heldur að þær eru af
eign eða atvinnu, þá er búið að finna
út gjaldþol manna, því tekjur, að frá-
dregnum kostnaði, er vissasti mæli-
kvarðinn fyrir gjaldþoli manna, og
eftir því getur enginn ójöfnuður í
sveitargjöldum á milli manna átt sjer
stað. Þegar hreppsnefndin er búin að
finna, hvað sveitarþarfirnar eru mikl-
ar, þá ætti hún að geta sjeð á skatta-
skránum, hvað miklar tekjur hver og
einn sveitarmanna hefur yfir árið og
þá er fljótreiknað, hvað marga af
hndr. af inntektunum þarf í sveitar-
gjöldin. Tekjum af atvinnu þeirra
manna, sem ekki hafa fast heimili
í hreppum eða bæjum, en stunda
einhverja atvinnu um lengri eða
skemmri tíma, mætti breyta til útsvars-
álagningar umskemratímatakmark, en
nú á sjer stað; til dæmis að binda
atvinmltíma við mánuð, en hundraðs-
gjald af innntektum til sveitarsjóðs
gilti fyrir alt gjaldárið, þótt ekki
væri jafnað gjaldinu á alla gjaldend-
ur í einu. Ekki væri heldur neitt á
mótiþví,aðleggja hærri hundraðsgjöld
til sveitarsjóðs á meiri tekjur, eins
og á sjer stað með tekjuskatt af at-
vinnu tll landsjóðs. Eftir þessari
uppástungu virðist mjer hinni gömlu
og góðu reglu, að leggja útsvar til
sveita á gjaldendur eftir efnum og
ástæðum, sje í rjettum skilningi náð.
Eftir tillögu nefndarinnar með að
hafa persónugjald til kirkna, 75 aura
fyrir hvern mann, er hætt við, að
kirkjur í fámennum sóknum safni
seint sjóðum sjer til endurbyggingar,
nema með því að auka gjöld, sem
hætt er við, að auki óánægju, ef oft
er verið að breyta þeim.
Jeg býst við að margir fleiri segi álit
sittum tillögur hinnar háttvirtu skatta-
nefndar, og læt jeg því hjer staðar
numið.
Tjöldin í „Bóndanum".
Svo er leikhúslistin ung hjer á
landi, að enginn maður kann að mála
leiktjöld.
Leikfjelagið hefur því hvað eftir
annað þurft að leita til Danmerkur,
til að fa sæmilega máluð tjöld. Og
það hefur það einnig gert að þessu
sinni.
Tjöldin í »Bóndanum« eru efíir
Carl Lund, orðlagðan leiktjaldamál-
ara. Minkaðar útgáfur af Dagmar-
leikhússtjöldunum í þessum leik.
Þau eru falleg, sum prýðis-falleg.
En af því nokkur hluti leikhúss-list-
arinnar er fólginn í leiktjöldunum, og
af því að leiktjaldalistin er sjálfstæð
list — ein tegund málaralistarinnar
— og loks af því, að leiktjöldin eiga
að gera sitt ítrasta til þess að hylla
menn til að gleyma því, að þeir sjeu
í raun og veru að horfa á leik —
er rjett að athuga þessi leiktjöld
dálítið nánar.
Fyrsti þáttur. Þar sjer á bæjar-
þil: marga stafna í röð, sem
snúa timburþiljunum fram á hlað-
ið. Þau standa skáhalt fyrir
manni, og fljótt á litið lfkist þetta
mjög íslenskum sveitabæ. Málarinn
hefur að mestu haft íyrir sjer Hauka-
gilsbæinn, sem myndir eru til af
mjög víða, og líklega hefur höfundur
leiksins gefið honum ýmsar góðar
bendingar. Samt hefur þetta ekki
stoðað. Lýti eru töluverð. Það er
t. d. mjög sjaldgæft, að fyllinga-
hurðir sjeu fyrir útidyrum (bæjardyr-
um, skemmu ogsmiðju); jeg hef ald-
rei annað sjeð en okahurdir. Vegg-
irnir á milli húsanna virðast vera úr
eintómu malargrjóti (hnullungum), sem
lauslega er hrönglað upp; en á ís-
lenskum bæjum eru þessir veggir
hlaðnir vandlega úr hellugrjóti og
torfi, sitt lagið af hvoru neðan til,
eintómt torf ofan til, og alstaðar græn-
ir grastoppar út úr veggjunum, stund-
um mikill gróður (þetta á að vera
snemma sumars). Eins er um þekj-
urnar; þar er kafgras að jafnaði. Eg
man ekki heldur eftir því, að hafa
sjeð timburvegg taka við fyrir ofan
torfvegg í bæjarsundi; þó getur það
vel átt sjer stað.
Annar þáttur. Baktjaldið er fal-
legt, og ekkert því til fyrirstöðu, að
það geti verið íslenskt. Þar sjer yfir
hraunbreiður miklar með gjám og
sprungum, en á liðar sig fram hjá
þeim. Aftast er fjall, sem líkist gömlu
hálendisbroti (Esjan, Ingólfsfjall t. d.).
En alt það, sem nær manni er, stór-
skemmir sýninguna. Bærinn, sem
þar á að sjást spölkorn burtu og vera
hálf-hruninn eða skektur, stendur alt
of lágt, jafn-lágt fólkinu, að baki þess
til vinstri hliðar, svo að manneskjurnar
gnæfa yfir hann. Hann er þar eins og
brúðubær. En verst er það af öllu,
að það er alt annar bœr en í 1. þætti,
meira að segja ekkert líkur honum —
svo fjarstæður að öllu leyti því, sem
hann á að vera, að það er stór furða,
að leikfjel. skuli þykja til vinnandi
að hafa hann þarna. Hann mœtti
vanta.
Þriðji þáttur. Gjáin. Hún er feg-
urst af öllum tjöldunum, en — hún
er ekki íslensk. Það er gjá úr Sax-
nesku Sviss eða frá Noregi, Borg-
undarhólmi eða einhverjum öðrum
stað, þar sem málarinn hefur sjálfur
komið, en alls ekki íslensk hraungjá.
Hrikalegum heljarbjörgum er hlaðið
þar upp, sumstaðar upp fyrir gjá-
barmana (drangar), alveg eins og í
gjánum í sandsteins-hálendi Saxlands
eða »granit«-fjölium Noregs. Grjótið
liggur hvergi í lögum, eiris og í hraun-
gjánum hjer á landi (sbr. Almanna-
gjá, Asbyrgi o. fl.). Klettabáknin eru
afslepp, ávöl, en ekki með hvössum
röðum og hyrnum, eins og klofið
hlaungrjót. Að mosi klæði svo allar
misfellur, að hvergi sjái í hraungrjótið,
nær engri átt. Hvar sem hraungjár
ber fyrir mann hjer á landi, eru þær
hver annari líkar: hvert lagið ofan á
öðru af raðhvössu stuðlagrjóti (basalt),
eða þá hraunhellur, brotnar í mola,
sem rísa alla vega á randir. Málar-
inn hefur tekið útlenda fyrirmynd og
svift hana hinum hávaxna gróðri, sem
þar einkennir landslagið, til þess að
gera hana íslenskari; það er alt og
sumt.
Fjórði þáttur. Þar eru tjöldin lang-
ljelegust. Satt að segja er varla hægt
að lýsa þeim, og því síður að botna
í þeim. Þar eru stóreflis »hraun«-
drangar (úr gjánni?) komnir heim að
bænuml — standa þar eins og stein-
glópar uppi yfir rústunum. Bæjar-
rústirnar eru þó lakastar. Þar virð-
ist öllu grautað saman. Stafnaþil
blasa þar við manni, skekt og brotin,
eins og við er að búast; en það eru
ekki stafnaþilin, sem menn sáu í i.
þætti, og ekki heldur »brúðubærinn«
úr 2. þætti. Hvaða stafnar eru það
þá? Sperrur standa þar upp úr rofn-
um torfþekjum; en sperrur eru frem-
ur sjaldgæfar í framhúsum; þar eru
raftar algengari. Þó læt jeg þetta
vera. En næst áhorfendunum, hægra
megin, er eitthvað, sem helst lík-
ist grásleppuhjalli hjer suður með
sjónum — skúrræfill, sem gapir fram
til manna. Þetta á að vera baðstofani
Ef það eru bæjarþilin, sem nú sjást,
þá stendur baðstofan á einkennilegum
stað — þar sem brunnhúsið stóð áð
ur? Eða á þetta alt að vera að húsa-
baki, þessi bæjarþil lfka? Inn í þetta
hróf er gengið af jafnsljettu. Þar
sjest í eitthvað, sem á víst að vera
stoð, en líkist helst flettingsfjöl úr
uppreftinu, sem hangi þar niður af
tilviljun. — Þegar Sveinungi fellir
þetta ofan á sig, kemur það best í
ljós, hve bágborið það er, og fráleitt
því, að geta drepið nokkurn mann.
Þáglórir alstaðarí gegnum »baðstofu«-
veggina, og loks fer hjallurinn á hlið-
ina — ef jeg man rjett.
En líklega hefur enginn gert sjer
von um, að hægt yrði að sýna þetta
atriði leiksins, svo að nokkurt lag
yrði á. Þó hefði það getað tekist
betur en þetta.
Alstaðar bera tjöldin það með sjer,
að þau eru eftir mann, sem kann að
teikna og kann með liti að fara. Alt
er þar gert með þeim frábæra ljett-
leik, sem einkennir æfða dráttlistar-
menn, og alstaðar leikur hann með
ljós og skugga, svo unun er að, eink-
um í I. og 3. þætti. Misfellurnar
stafa af þekkingarskorti á því, sem
íslenskt er —■ þessum alkunna, danska
þekkingarskorti á öllu íslensku — og
sumar at kæruleysi. Engin viðleitni
til að leita sjer fræðslu; alt fullgott
í íslendinginn. Fræðsla í þessu efni
er þó fáanleg á dönsku.
Það er skylda leikfjelagsins, þegar
það pantar leiktjöld frá öðrum lönd-
um, að segja svo nákvæmlega sem
unt er fyrir um það, hvernig tjöldin
eigi að vera, og senda fyrirmyndir
og teikningar (þó ekki sje nema riss)
til skýringar, því það er hægt. Margir
kunna hjer að teikna, og enn fleiri
kunna að taka ljósmyndir. Þesskonar
myndir gefa listamanninum upplýs-
ingar og verkefni, án þess þó að
binda hendur hans um of. Taki hann
það ekki til greina, ætti að senda
honum »kramið« aftur. I þessi tvö
skifti (nú og í fyrra) sem leikf jelagið
hefur fengið tjöld hjá C. Lund, sem
áttu að vera íslensk, hefur þessa ekki
verið gætt nógu vel. Alftahamirnir
í fyrra (í Nýársnóttinni) voru ómyndir
að ýmsu leyti, og þessum tjöldum er
að mörgu ábótavant.
En þorir ekki einhver ungur og
efniiegur landi að leggja út í þau
ósköp, að læra að mála leiktjöld á
útlendri leiktjaldaverkstofu, t. a. m.
hjá C. Lund? Hann mundi hafa nóg
að gera hjer að vetrinum, því ólík-
legt er, að leiklist deyi hjer út úr
þessu. 111 tjöld og vitlaus eru ekki
nándar nærri samboðin þeirri leiklist,
sem hjer er sýnd, og ekki nóg að
hafa tjöldin fögur á að líta, ef þau
eru ekki rjett — o: sýna annað en
þeim er ætlað að sýna, eða eru eins
og spjespeglar. Þau eru þó ekki
ætluð eintómum flónum.
Á leikinn ætla jeg ekki að minn-
ast. Það hafa aðrír gert rækilega, og
munu enn gera. Tjöldin hlaupa flestir
leikhúsdómararnir yfir; láta sjer nægja
að hæla þeim með almennum orðum,
ef þeir þá annars hafa komið auga
á þau. En tjöldin eru líka orða verð,
og þess vegna hef jeg ritað þessar
línur. G. M.
Útlent 0g ónýtt.
Veganefndin hjer í bænum aug-
lýsti síðastliðinn vetur eftir tilboðum
um pípur til holræsa, sem lögð hafa
verið í bænum í sumar. Hún fjekk
afarlágt tilboð um útlendar (enskar)
leirpípur frá kaupmanni einum hjer
og keypti þær handa bænum, auð-
vitað ósjeðar. Verðið var miklu
lægra en áður hefur heyrst hjer.
Ef gæðin fara eftir verðinu, eru allar
líkurtilþess að pípurnar sjeu ónýtar,
eftir reynslu þeirri, sem skýrt er frá
í fyrirlestri Ingstads bæjarverkfræð-
ings hjer í blaðinu, og það því frem-
ur, sem sumt af þeim hefur verið
lagt í götur með miklum halla (Frakka-
stíg o. fl).
Enginn mundi þó hafa hneykslast
á þessari ráðsmensku nefndarinnar,
ef ekki hefði viljað svo til, að hún
fjekk enn þá ódýrara tilboð um inn-
lendar sementsþíþur, heldur en þetta
afarlága tilboð um útlenda varning-
inn. Það tilboð var frá Böðvari
Jónssyni pípugerðarmanni hjer í bæn-
um; hann býr til sementspípur, og
var nefndinni innanhandar að láta
bæjarverkfræðinginn líta eftir tilbún-
ingi pípnanna, neita að taka á móti
nokkurri pípu, sem ekki væri full-
nægjandi að gæðum o. s. frv., ef
hún hefði tekið tiiboði hans. Það
j 11 I ) T-MERKI — brúkuð — kaupirhán
-L verði Inger Östlund, Þing-
holtstræti 23.
vildi hún ekki; hún kaus beldur
dýrari varning útlendan og að lík-
indum ónýtan, heldur en ódýrari
varning tnnlendan, sem hún gat trygt
sjer að v eri góðar.
Auðvitað gerði nefndin þetta af
vanþekkingu, og ef til vill hafa ekki
allir nefndarmenn verið á eitt sáttir
um það. En hvað sem þekkingunni
líður, þá sýnist það ekki vera til of
mikils mælst, að þeir sem eiga að
ráðstafa almannafje gæti þess, að
senda það ekki að óþörfu út úr land-
inu einmitt á þeim tíma, þegar bank-
arnir eru fjelausir og þar með allur
almenningur á heljarþröminni ein-
g'óngu vegna þess að oýmikið fje hef
ur farið og jer út úr landinu — fyr-
ir útlendan varning. Almenningur
á beinlínis heimtingu á því, að fje
því, sem hann geldur til bæjarþarfa,
sje ekki að nauðsynjalausu varið til
þess að auka þeningaeklunu í land-
inu, með því að senda það til út-
landa.
Jón Þorláksson.
ijeilsuhælið
fær gjaflr frá Testur-
Islending'um.
Með brjefi frá 15. f. m. sendir
íslendingur í Winnipeg, Aðalsteinn
Kristjánsson, frá Akureyri, land-
lækni 1613 kr. 17 au., og er það
samskotafje, er hann hefur safn-
að hjá Vestur-íslendingum handa
heilsuhælinu fyrir berklasjúklinga.
Segist hann hafa byrjað þessa
fjársöfnun fyrir rúmu ári.
Það er fallega gert áf Vestur-
íslendingum að styðja þetta fyrir-
tælci og sýna þeir með því rækt-
arsemi og góðan hug til gamla
landsins. Lögr. flytur hr. A. Kr.
þökk fyrir starf hans og eins öll-
um þeim, sem hafa styrkt það.
í 2. tbl. Þjóðviljans þ. á. stendur
frjettapistill úr Árnessýslu. Þar stend-
ur meðal annars: „Ungmennafjelög-
in spretta upp í hreppunum eins og
fíflar í hlaðvarpa. — Efstur er samt
dansinn á stefnuskrá þeirra ennþá".
Það er satt, að ungmennafjelög eru
nú stofnuð svo að segja í hverjum
hreppi Árnessýslu. En þessi lýsing
á þeim er öfgar, að minsta kosti
þar sem jeg þekki til. Jeg er fje-
lagi í öðru stærsta ungmennafjelagi
sýslunnar og vann með öðrum fleir-
um að síofnun þess, og það get jeg
með góðri samvisku látið greinarhöf.
vita, að dans er hvorki efstur nje
neðstur á stefnuskrá þess fjelags.
Hann er þar alls ekki til. Jeg vona,
og er enda nær því viss um, að öll
fjelög sýslunnar geta sagt hið sama.
Ekki svo að skilja, að neitt sje á
móti því, að dansa sjer til skemtun-
ar við og við. Þvert á móti. En
jeg álít, að ungmennafjelögunum í
Árnessýslu sje gert rangt til í þess-
um frjettapistli í Þjóðv., og því verði
að mótmæla honum. Jeg skora á
„Kunnug" karlinn, að draga fram í
dagsbirtuna stefnuskrá einhvers þess
ungmennafjelags í Árnessýslu, sem
.hefur dansinn efstan á stefnuskrá
sinni. Geri hann það ekki, verð jeg
að ímynda mjer, að hann hafi verið
eitthvað meira eða minna ruglaður,
er hann reit frjettapistil sinn. — Hef-
ur líklega verið ergilegur og utan við
sig út af fræðslulögunum nýju, eins
og nú bólar á hjá einstöku mönnum.
Reykjavík 21. jan. 1909.
Gísli Guðmundsson
(nemandi á kennaraskólanum).