Lögrétta - 25.08.1909, Blaðsíða 2

162
L0GRJETTA,
Lögrjetta kemur út á hverjum mlð-
vikudegi og auk þess aukablöö við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Goðheimum I0/8 09.
Þá er maður nú kominn til Goð-
heima — ekki til þeirra sem Seifur
eða Óðinn ríktu yfir forðum daga,
heldur til klettaþorps, er svo nefn-
ist, hjer norð-austan til á Borgundar-
hólmi.
Hjer er mjög fagurt um að litast.
Akrar og skógar og skrúðgrænar
engjar eins og annarstaðar í Dan-
mörku, en auk þess klettar, blessað-
ir háir hamrar, víða með sjónum og
inni í landi. Víða renna smáár og
lækir niður til sjávar í þröngum far-
vegum, stórgrýttum, gegnum kjarr-
vaxin hamragil, þar sem smáfossar
duna.
Hjer er fólkið talsvert öðruvísi en
annarstaðar á dönsku eyjunum, fríð-
ara, skarpleitara, lægra vexti, svip-
irnir hreinir og gáfulegir. Kaup-
mannahafnarbúum finst alþyðan hjer
of alvarleg, uppstökk og lítt gefin
fyrir glens. Islendingar munu finna
hjer margt svipað í hugsunarhætti og
hjá frónskri alþýðu. Langt fram á
miðaldir vorii eyjarskeggjar orðlagð-
ir víkingar og bardagamenn. Hjeð-
an voru þeir Búi digri og Blóð-Egill.
Þegar Svíar ljeku Dani gráast á seyt-
jándu öldinni, höfðu Borgundarhólms-
búar það þrek í sjer, að þeir gerðu
uppreisn gegn Svíum, tóku af lífi
yfirhöfðingja þeirra í eynni og ráku
þá á burtu.
Nú á tímum er víkingslundin breytt
í betri horfur, en hefur þó komið
stundum fram. Anker lautinant, sá
er best gekk fram á Dybbölhæðun-
um 1864 og bæði Danir og Þjóð-
verjar vegsömuðu fyrir framúrskar-
andi hugprýði, var hjeðan. Hjeðan
eru hinir frægu málarar Anker og
Zahrtmann, sem eru í fremstu röð
núlifandi norrænna listamanna. Hjeð-
an var hinn skarpskygni málfræð-
ingur og djúpvitri föðurlandsvinur J.
N. Madvig og stendur minnisvarði
hans í fæðingarstað hans, Svanike.
Eyjan er hreinn gimsteinn frá nátt-
úrunnar hendi, og mennirnir hafa gert
sitt til að auka dýrmæti hennar. Hjer
eru afargamlar merkilegar kirkjur,
hringmyndaðar og sumar með víg-
girðingum ofan á, t. d. Oster Lars
kirkjan; þar eru líka mjög einkenni-
leg kalkmálverk frá miðöldunum. Svo
eru hjer frá fornöld margir stórir og
merkilegir rúnasteinar, helluristur,
haugar, bautasteinar og grafreitir hing-
að og þangað, og hefur þar fundist
fjöldi merkra forngripa.
Það er ekki að furða, að hingað
streyma ferðamenn á sumrin þúsund-
um saman; einkum sækja þeir til
norð-austurstrandarinnar, því þar er
fegurst. Mest eru það Þjóðverjar og
kveður svo ramt að aðsókn þeirra,
að sumum Dönum þykir nóg um, —
því það hefur komið fyrir, að þeir
hafa keypt fallega og fræga staði,-
bygt þar gistihús og jafnvel leyftsjer
að amast við Dönum í þeirra eigin
landi. En til alirar hamingju eru
þetta undantekningar; flestir þeir
Þjóðverjar, sem hingað koma, eru
meinlausir og kurteisir ferðamenn,
sem dvelja hjer og dást að náttúr-
unni um stundarsakir og flytja ógrynni
peninga inn í landið. Þeim er því
víðast vel tekið að maklegleikum.
En hvílíkur sægur! Jeg var um dag-
inn gangandi með tveimur dönskum
mönnum, sem jeg þekti, í hjeraðinu
kringum Rö, sem er annálað fyrir
fegurð. Það kom fyrir í skógi þar,
að við þurftum að spyrja til vegar.
Við mættum tveimur mönnum, sín-
um á hverjum stað; þeir voru báð-
ir Þjóðverjar, en gátu vísað okkur á
alt. Aukþess mættum við síðar öðr-
um mönnum, sem spurðu okkur til
vegar — þeir voru líka Þjóðverjar.
Jeg hef varla gengið svo út hjer í
kringum Goðheima, að jeg ekki heyri
þýsku talaða, og hafi jeg komið eitt-
hvað á afskektan stað, hef jeg mátt
eiga það víst, að þýskur ferðamað-
ur eða kona hefur eins og dottið of-
an úr skýjunum og spurt mig til
vegar. Og hjer í Goðheimum kvað
þó vera minst af Þjóðverjum tiltölu-
lega; í Allinge og Sandvig er alveg
fult af þeim. Víða sjást á götun-
um auglýsingar á þýsku.
Borgundarhólmsbúar eru góðir og
þjóðræknir Danir. Mállýska sú, er
alþýðanAalar, hefur dálítinn syngj-
andi hreim, eins og norska og sænska,
og ófróðirKaupmannahafnarbúar vill-
ast stundum'á því, og er eyjarskeggj-
ar koma inn í búðir þar og versla,
fara búðarlokurnar stundum að spreyta
sig á að tala sænsku við þá, en það
er þeim afarilla við. Annars er mál-
lýskan hljómiögur og mjög einkenni-
leg. Ýms gömul, norræn orð eru
hjer, bæði í örnefnum og lifandi máli,
sem annars eru týnd í Danmörku
víðast hvar. Hjer er Kobbeaa (Kópaá),
Bobbedal (Bobbadalur), sbr. komast
í bobba (sem líka er til í alþýðumáli
hjer) o. s. frv. — Mörg staðanöfn
eru mjög einkennileg, þannig er t. d.
bær við Kópaá, sem heitir „Kysse-
lykke“, og tjörn uppi á Almenningi,
sem heitir „Pykkekullekær".
Mitt inni í eynni liggur Almenn-
ingurinn. Þar voru um aldamótin
1800 lyngmóar, blásin holt og ein-
stöku hríslur. Nú er þar einn af
stærstu og fegurstu skógum í Dan-
mörku. Er þau mest að þakka skóg-
arverði, sem Römer hjet, og er hans
minst þar víða í heiðursskyni. Hjer
á Borgundarhólmi má sjá, hve óend-
anlega fagurt ísland getur orðið, ef
menn vilja gera alvöru úr skógrækt-
inni þar, og það mál verður áhuga-
mál allra.
Sigfús Bl'óndal.
Boyd loftfari.
Einn af loftsiglingamönnunum, sem
nú er mikið talað um úti um heim-
inn, er dr. Boyd, enskur maður, sem
nú síðastliðið vor lauk smíði á nýju
loftfari og farið hefur síðan á því
langferðir um England og jafnvel
oftar en einu sinni yfir til írlands.
En þessum æfingaferðum sínum hjelt
hann sem mest leyndum og var helst
á ferð á nóttunni. Nóttina milli 18.
og 19. maí fór hann yfir írlandshaf,
og er það 24danskar mílur á breidd,
þar sem hann fór yfirum. Þá leið
fór hann á 4 kl.tímum. Það er sagt,
að loftfar hans muni að ýmsu leyti
taka fram öllum öðrum loftförum,
sem enn hafa verið smíðuð.
Boyd kvað hafa verið að gera til-
raunir með loftskip nú síðastl. 8 ár.
Þetta skip, sem hann nú hefur verið
að reyna, hefur verið eitt ár í smíð-
um. Hann byrjaði ferðir á því í
mars í vetur. Það hafði verið loft-
skip hans, sem kveykti hræðsluna
hjá Englendingum í vor um, að þýskt
loftskip væri á njósnarferðum yfir
Englandi, og var minst á sögurnar,
sem af því gengu, hjer í blaðinu.
Um ferðina yfir írlandshaf í maí í
vor, hefur nú Boyd sagt, að þá hafi
hann farið 80 danskar mílur og að-
eins einu sinni lent á þeirri ferð.
Hraðinn var að meðaltali 7 danskar
mílur á kl.stund, en hæðin, sem hann
sigldi í, var 3—4000 fet. Hann fór
um nótt yfir írlandshafið, eins og áð-
ur segir, og lenti kl. 4 nálægt Bel-
fast. Þeir voru þrír á loftfarinu, því
tveir vjelfræðingar, sem unnið hafa
með honum að loftfarssmíðinni, hafa
oft verið með við tilraunirnar. Nesti
höfðu þeir með sjer til nokkurra
daga. Þeir gerðu ekki vart við sig
á írlandi og leyndu þar loftfarinu, en
fóru á stað þaðan aftur næstu nótt
og yfir til Englands. Báðar ferðirn-
ar, fram og aftur, gengu vel.
Loftfar Boyds kvað vera öðruvísi
bygt en önnur loftför. í því er eng-
inn hengibátur. Því er skift f þrjú
aðskilin rúm, og milli þeirra eru far-
þegarúmin, en í afturenda sjálfs belgs-
ins er vjelarúmið. Á hliðunum eru
vængir, líkt og á flugvjelum. Það er
60 álna langt og vjelarnar hafa 300
hesta afl. Til samanburðar er það
sagt, að nýjasta loftskip Zeppelíns
sje 223 álnir á lengd og vjelar þess
hafi þó eigi meira en 220 hesta afl.
Loftfar Boyds er ekki vindilmyndað,
eins og loftfar Zeppelíns, og kvað
því vera ljettara í snúningum. Það
getur flutt 3 menn og 2400 potta
af olíu, og eiga þær olíubirgðir að
endast í 300 danskra mflna ferð.
IOO álna langt loftfar með þessari
gerð segir dr. Boyd að eigi að geta
haft vjelar með 500 hesta afli, flutt
8 farþega og 4800 potta af olíu, en
hraði^í þess ' eigi að geta verið IO
danskar mílur á klukkustund.
Hjól eru á þessu loftfari, svo að
aka má.því um jörðina eins og bif-
reið.
Dr. Boyd kvað einnig hafa feng-
ist við flugvjelasmíðar og tekist þær
vel.
L
I
Síra Einar Þórðarson,
Á Bakka f Borgarfirði eystra and-
aðist 6. þ. m. síra Einar Þórðarson.
Banamein hans var tæring, sem hann
hafði lengi þjáðst af.
Hann var fæddur 7. ág. 1867,
sonur Þórðar bónda á Skjöldólfs-
stöðum á Jökuldal Einarssonar prests
í Vallanesi. Hann varð stúdent 1888,
en útskrifaðist afprestaskólanum 1890.
Árið eftir varð hann prestur að Hof-
teigi, en 1904 fjekk hann Desjar-
mýrarprestakall í Borgarfirði og flutt-
ist þangað. Hann var þá fyrir nokkru
orðinn veikur af sjúkdómi þeim, sem
varð banamein hans, og tveimur ár-
um eftir að hann kom að Desjar-
mýri varð hann að sækja um lausn
frá embætti af þeim sökum. Um
tíma leitaði hann sjer lækninga á
heilsuhæli í Danmörku, en veikin
mun þá hafa verið talin ólæknandi.
Síra Einar hafði mikil afskifti af
opinberum málum meðan hann naut
sín fyrir veikindunum. Hann var
þingmaður Norðmýlinga um tíma,
sat á þingunum 1903, 1905 og 1907.
En við síðustu kosningar gat hann
ekki boðið sig fram vegna heilsu-
leysis. Við hjeraðsmál fjekst hann
og mikið og var lengi einn af íor-
kólfunum í búnaðarmálum og helstu
framfaramálum Austfirðinga. Hann
var mjög vel greindur, vænn mað-
ur og vinsæll.
Hann lætur eftir sig ekkju, Ing-
unni Loftsdóttur, ættaða hjeðan úr
Reykjavík, og nokkur börn. En
elsti sonur þeirra hjóna dó fyrir eigi
löngu úr sömu veikinni og faðir
hans nú.
Fornmenj ar.
Áður hefur stuttlega verið minst
hjer í blaðinu á ransóknir þeirra Finns
prófessors Jónssonar og D. Bruuns
kapteins í Ljárskógum vestra. Þaðan
fór hr. D. Bruun norður í Eyjafjörð,
til þess að ransaka þar fornar rústir
í Dalvík. Þangað hjelt og prófessor
F. J., þegar hann fór hjeðan. „Austri"
frá 14. þ. m. flytur svohljóðandi lýs-
ingu á þeirri ransókn, sjálfsagt eftir
sögusögn próf. F. J., er hann var á
heimleið á Seyðisfirði:
„Höfðu þeir fjelagar í fyrra sumar
fundið dysjar miklar að Höfn í Dal-
vík, og beðið þá bóndann þar, Sig-
urð Jóhannsson, að hreyfa ekkert við
þeim, fyr en þeir kæmu þangað sjálfir
aftur nú í sumar. Dysjarnar þarna
í Dalvík reyndust vera 14, bæði karla
og kvennagrafir, hunda og hesta,
annaðhvort í einni gröf eða tveimur,
er mynda eina dys, og sneru graf-
irnar til suðausturs; voru líkin í þeim
ýmist liggjandi eða sitjandi. í einni
dysinni fanst bátur, 7 metra langur,
og í honum maður, sytjandi í skut
og horfandi út til sjávar, hundur í
miðjum bát og hestur í stafni. Bát-
urinn hafði verið úr timbri gerður og
negldur með járnnöglum, en timbrið
var að mestu grotnað í sundur, að-
eins heilt í kringum nagla; manna-
og skepnubeinin voru að miklu leyti
heil.
Hestadysin voru 7, og hafði haus-
inn verið höggvinn af hestunum og
látinn undir kviðinn.
Enn fremur fanst þarna málmplata
með kroti á, raf- og glertölur, part-
ur af beisli og hringjur, 2 spjótsodd-
ar með falnum, Iítið brýni, nokkur
lítil málmstykki þung, brot af ker-
um úr tálgusteini, 1 lykill; loks fund-
ust í einni kvennagröfinni 19 tafl
töflur úr beini, og líktust þær hnot-
um; ein af þessum töflum var stærst.
Líklegt þykir, að þessar tafltöflur hafi
tilheyrt hinu svonefnda hnottafli, sem
getið er um í fornsögunum. Hvaða
grafir þetta sjeu, verður eigi fyllilega
ákveðið. Svarfdæla getur auðvitað
um, að bardagi mikill hafi verið ná-
lægt þessum stöðvum, milli Karls
rauða og Ljótólfs goða, og varð þar
mannfall; en þar sem hjer eru líka
kvennagrafir, þá er nær óhugsandi,
að grafir þessar stafi frá þeim bar-
daga, enda mun þess vera getið í
Svarfdælu, að eftir þennan bardaga
Karls rauða og Ljótólfs hafi lík hinna
föllnu verið flutt í burtu.
En eins og kunnugt er, þá bjó
Karl rauði á Karlsá, sem er skamt
frá Dalvík, þar sem þessar dysjar
fundust, og er þá eigi óhugsanlegt,
að þarna sje ættargrafreitur Karls
rauða. '
En hvað sem því líður að ákveða,
hverjir sjeu þarna dysjaðir, þá er
fundurinn eigi að síður hinn merki-
legasti, einn hinn langmerkilegasti,
er gerður hefur verið hjer á landi.
Prófessor Finnur Ijet þess getið,
að allar fornmenjar, er þeir fjelagar
hefðu fundið, og hægt væri að flytja,
yrðu afhentar fornmenjasafninu í
Reykjavík".
eru ein af lögunum frá síðasta þingi,
og eru svohljóðandi:
1. gr. Það skal eftirleiðis vera
skylt að vátryggja líf hjerlendra sjó-
manna, er lögskráðir eru á íslensk
skip, hvort sem þeir stunda fiski-
veiðar, eru í förum meðfram strönd-
um landsins eða landa á milli.
Enníremur er skylt að vátryggja
líf hjerlendra sjómanna, er reka fiski-
veiðar á vjelarbátum eða róðrarbát-
um fjórrónum eða stærri, minst eina
vertíð á ári.
2. gr. Þegar lögskráð er til skip-
rúms á þilskipum, skal skráningar-
stjóri á sjerstaka skrá rita nöfn, heim-
ili, aldur og stöðu skipverja þeirra,
er 1. gr. nær til, hvort heldur þeir
eru ráðnir hásetar, stýrimenn eða skip-
stjórar.
Þegar formaður á vjelarbát eða
róðrarbát (sbr. 1. gr.) hefur ráðið há-
seta sína, skal hann jafnskjótt senda
hreppstjóra eða bæjarfógeta, þar sem
báturinn gengur, skýrslu um nöfn
þeirra, heimili og aldur ásamt gjaldi
því, er greiða ber eftir 3. gr., en
hreppstjóri sendir skýrsluna og gjald-
ið til sýslumanns sem skráningar-
stjóra. Skráningarstjóri skal senda
skrá þessa og þá, sem nefnd er í fyrri
málsgrein greinar þessarar, vátrygg-
ingarstjórn þeirri, sem nefnd er í 4.
gr. laga þessara.
3. gr. Hver sá sjómaður, sem
vátrygður er eftir lögum þessum, er
skyldur að greiða í vátryggingarsjóð
þann, er síðar getur um, gjald, er
nemur 18 aurum fyrir hverja viku,
sem hann er lögskráður fyrir eða
ráðinn í skiprúm, og reiknast gjaldið
frá lögskráningardegi eða þeim degi,
er hann kom í skiprúm. Þriðjung á
móts við gjald skipverjanna allra
greiðir útgerðarmaður.
Útgerðarmaður þilskips greiðir
skráningarstjóra gjald þetta fyrir sig
og fyrir skipverja sína gegn endur-
gjaldi af kaupi þeirra eða hlut, og
innheimtir skráningarstjóri það gjald.
Gjald þetta greiðist þegar lögskrán-
ingin fer fram, og má taka það lög-
taki. — Formaður vjelarbáts eða
róðrarbáts greiðir gjaldið fyrir út-
gerðarmann og skipstjóra til hrepp-
stjóra eða bæjarfógeta (sbr. 2. gr.)
gegn endurgjaldi af afla bátsins eða
hlutum hásetanna. Gjald þetta má
og taka lögtaki. Skráningarstjóri
skilar gjaldinu í vátryggingarsjóð
fyrir lok desembermánaðar ár hvert,
að frádregnum 2% innheimtulaunum
af þilskipum og 4% af vjelarbátum
og róðrarbátum, og gengur helming-
urinn af hinu síðarnefnda gjaldi til
hreppstjóra, þar sem hann hefur inn-
heimtuna á hendi.
4. gr. Vátryggingarsjóðnum skal
stjórnað af 3 mönnum undir yfirum-
sjón landstjórnarinnar. Landstjórnin
útnefnir einn mann í stjórn fjelags-
ins, fjölmennasta^ útgerðarmannafje-
lag landsins kýs.annan, en^fjölmenn-
asta hásetafjelagið hinn þriðja. Á
ári hverju fer einn útgerðarmanna
frá, í fyrsta skifti [eftir, hlutkesti, og
er þá kosinn eða skipaður maður í
hans stað.^enjendurkjósa eða slcipa
má þó hinn sama. Deyi stjórnar-
nefndarmaður eða fari frá af öðrum
ástæðum milli kosninga, skipar land-
stjórnin til bráðabirgða í nefndina í
hans stað, þangað til nýr nefndar-
maður getur orðið löglega skipaður.
Landstjórnin getur og vikið nefndar-
manni frá, en gerir,þá jafnframt ráð-
stafanir til, að nýr maður kom í
hans stað. í ómakslaun og til kostn-
aðar má með samþykki landstjórnar-
innar verja allt að 400 kr. á ári úr
vátryggingarsjóðnum.
5. gr. Nú druknar sjómaður eða
deyr af slysförum á skipi á þvi tíma-
bili, er hann greiðir vátryggingar-
gjald fyrir samkvæmt 3. gr., og skal
þá vátryggingarsjóður greiða til eftir-
látinna vandamanna hans: ekkju,
barna, foreldra eða systkina 100 kr.
á ári í næstu 4 ár.
Sjeu engir slíkir vandamenn til,
eignast vátryggingarsjóður upphæð-
ina, nema öðruvíst sje ákveðið í lög-
mætri erfðaskrá.
6. gr. Enginn skuldheimtumaður
í dánarbúi eða þrotabúi hefur leyfi
til að skerða nokkuð af styrk þeim,
er lög þessi heimila.
7. gr. Nú kemur það fyrir, að
vátryggingarsjóður hrekkur ekki til
að greiða árgjöld þau, er á hann
falla eftir 5. gr., og leggur landsjóð-
ur þá til það, er á vantar, en það
skal endurgoldið síðar, er hagur
sjóðsins batnar. Tillag landsjóðs má
þó aldrei nema meiru en 15,000 kr.
8. gr. Sjóður sá, er stofnaður er
með lögum þessum, tekur við eign-
um og skuldbindingum vátryggingar-
sjóðs þess, er stofnaður var með lög-
um nr. 40, IO. nóv. 1903. Að öðru
ieyti eru þau lög úr gildi numin.
9. gr. Landstjórnin ákveður nán-
ari reglur um framkvæmd laga þess-
ara, að fengnum tillögum nefndar
þeirrar, sem um getur í 4 gr.
10. gr. Brot gegn lögum þessum
varða 5 —100 kr. sektum, sem renna
að hálfu í vátryggingarsjóð og að
hálfu í sveitarsjóð, þar sem brotið er
framið.
Með mál út af brotum þessum
skal farið sem almenn lægreglumál.
11. gr. Lög þessi öðlast gildi 1.
janúar 1910.
Smj örsalan.
J. V. Faber í Newcastle sendir J.
Zimsen konsúl svohljóðandi markaðs-
skýrslu 13. þ. m.:
»Með s/s „Ceres" kom 5. ágúst
næsta smjörsending, og oss er ánægja
að geta frá því skýrt, að alt það
smjör er selt.
Gæðin voru jafnari en áður, smjör-
ið ekki heldur eins gamalt, og árang-
urinn fyrir því yfirleitt hærra verð.
Eins og símritað var hjer um dag-
inn, seldist alt betra smjörið á 84—
88 kr., en fyrir hið lakara fengust
78—82 kr.
Hlutfallsverðið var sem hjer segír:
50°/o seldist fyrir hæsta verð,
30°'o — — meðalverð,
2G°/o — — lægra verð.
Það er töluverð framför frá fyrri
árum. Vjer höfum hjer ekki getið
annars smjörs, en þess, sem vjer höf-
um fengið sjálfir.
Markaðurinn hefur lagast, verðið
er stöðugra og horfur á, að svo verði
eftirleiðis, svo að vjer gerum oss von
um, að góður árangur verði af vænt-
anlegum sendingum.