Lögrétta - 15.09.1909, Blaðsíða 1

Aígreiðslu- og innheimtum.:
ARINBi. SVEINBJARNARSON,
Laugaveg 41.
Talsími 74.
RitstjóriJ
þorsteinn gislason
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 44.
Reykjavík 15. september 1909.
TTV.
árg.
Augnlækning ókeypis x. og 3. þrd. í mán-
kl. 2—3 á pítalanum.
Forngripasafnið opið 11—1 frá 15 jóu.
15. sept.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12 1.
Tannlækning ók. (í Pólthússtr. 14) 1. og 3.
md. í mán. 11—I.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. io'/s
—12 og 4—5.
Islands banki opmn 10—2r/2 og 5y»—7-
Landsbankinn io1/^—2W Bnkstj. við 12—1.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. í
mán. 7—8 e. m.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
12—3 og 5— 8.
c^S*M4 G
H Th A'ThOmsen
HAfN/VRSTRlFlSraíOÍl-lZ-KOUS'l'MÆKJAKTlZ
• REYKJAVIK •
Vel j»ur og ‘i’óður
saltfiskur:
þorskur,
ýsa,
þyrsklingur,
keila,
upsi,
fæst með úgsetu rerði í
Lárus FjeldBted,
Yflrrjettarmátlafíerslumaður.
Lækjargata 2.
Heima kl. 1 1 —12 og 4—5.
Bóka- og pappírsverslun
Arinbj. Svembjarnarsonar
Laugaveg 41.
Talsími 74.
'tahrlÉslaiti}.
Ferðalag Cooks.
Norðurferðin.
Cook hefur valið aðra leið norð-
ur, en þeir, sem leitað hafa heim-
skautsins á undan honum. Þeir hafa
farið norður eftir sundinu milli Græn-
lands og Ameríku, en hann hefur
heldið norður miklu vestar, vestan
við Axel Heibergs land. Á þeirri
leið er betra um dýr til veiða, segir
hann.
Hjer fer á eftir hið helsta úr frá-
sögn, sem Khafnarblaðið „Politiken"
hefur eftir Cook sjálfum.
„Jeg kom til Noratog (á Græn-
landi) 9. sept. 1907 og skildi þar
eftir vistaforða.
19. febr. 1908 hjelt jeg á stað
með 11 sleða og 50 punda þunga á
hverjum. Við vorum ix saman og
höfðum 113 hunda. Við hjeldum
þvert vestur yfir Ellesmere-land og
gerðum okkur snjóhús til gistingar á
hverju kvöldi. Kuldinn var afskap-
legur, eina nóttina -f-83 stig F., eða
um 60 st. R. En bæði menn og
hundar báru sig vel. Við vorum
mánuð á leiðinni yfir Ellesmereland
og Grants land, en af veiðidýrum
höfðum við nóg, bæði moskusdýr-
um, ísbjörnum og snæhjerum.
Þegar við komum til hafsins, sneru
6 Eskimóar aftur á 6 sleðum til
vistageymslustaðarms, en við hinir
hjeldum út á hafið í segldúksbátum.
Við vorum þá 5 eftir, höfðum 44
hunda og vistir til 80 daga. Hjeld-
um við þá 60 mílur til norðurs og
lentum hjá Itúkithúk við Arvila. Þar
sneru enn 2 Eskimóar við með nokkra
hunda. Fáeinir af hundunum höfðu
drepist. Jeg var þá eftir með 2
Eskimóa og 26 hunda.
En nú byrjuðu líka vandræðin.
Veðrið var kalt og ísaþoka í lofti, svo
að ferðin sóttist seint. Isinn var ó-
sljettur, kuldinn um 35 st. R. Eftir
20 daga ferð fundum við ísbrú yfir
frá fastalandsísnum yfir á heimskauts-
ísinn og hjeldum yfirhana. Við fór-
um 20 enskar mílur á dag. Þá voru
sunnanvindar og vond veður. Loks
birti þó í lofti, við sáum sól í suð-
vestri og gátum komið mælingum
við. Þá vorum við á 84. breiddar-
stigi. Nýtt land sáum við í vestri,
en hvergi merki um líf.
Á 88. breiddarstigi hittum við fyr-
ir rekís og torfærur. Vindur var þá
á suðvestan.
21. apríl vakti jeg förunauta mína.
Þá var dimt á okkur. Litlu síðar
sáum við þó bjarma af sól. Jeg gerði
mælingu og hugsaði með mjer, að
nú hlytum við að komast til póls-
ins. Við vorum þá 15 breiddarsek-
úndur frá honum. Svo hjeldum við
á stað. ísinn var mjög sprunginn
þarna. En það lá vel á mjer. Jeg
var ljettur á mjer og hljóp um eins
og drengur. Svo fann jeg, að nú
hlytum við að vera komnir alla leið.
Jeg gerði síðustu mælinguna. Það
reyndist rjett. Við vorum á 90. st.
n. br. Jeg var kominn á norður-
pólinn.
Svo setti jeg niður í ísbreiðuna
stöng með stjörnuflagginu á.
Þarna var eilíf ísbreiða. Autt haf
sást ekki. Ekkert annað en enda-
laus, hvítur ís. En hann var meir
sprunginn þarna, en á 87. breiddar-
stigi. Þess vegna hlýtur að vera
meiri hreyfing á ísnum þarna, en á
87. br.st.
Jeg var þarna tvo daga.
Menn geta sagt mig segja þetta
alt ósatt, það sje amerískt skrum og
annað ekki. Sannanir hefjeg engar,
og engum sörinunum er heldur hægt
að koma hjer við. Það er hægt að
segja, að jeg hafi keypt þá tvo votta,
sem jeg hef með mjer, og að jeg
hafi skrifað mælingarnar, sem jeg
hef í vasabók minni, allar á skipinu
á heimleiðinni. Jeg get ekkert sagt
við þá, sem efast, annað en þetta:
jeg skildi lóðað messinghylki eftir
hjá flagginu. í því er stutt frásögn
um förina. Farið þið norður og
finnið þið það.
Kuldinn var þarna ekki meiri en
-{-38 st. F. Eskimóana fór|að langa
suður á bóginn aftur, og hund-
arnir voru órólegir. Mjer datt líka
í hug, að verið gæti, að það versta
væri enn eftir.
Heimförin.
23. apríl hjeldum við aftur suður
á við. Ferðin gekk í fyrstu vel.
Við fórum 20 enskar mílur á dag.
En á 87. breiddarst. fann jeg, að
ísinn bar okkur austur á við. ísinn
var nú meira sprunginn en áður, og
köld og ill þoka lagðist yfir okkur.
Á þessu stóð þrjár vikur, og gat
jeg þá enga mælingu gert. Ekki
komumst við heldur lengra suður
en á 84. br.st. á þessum tíma. Svo
tókum við stefnu á vistaforðabúr
okkar á Heibergslandi. En ferðin
gekk seint. Við fengum aftur þrigpja
vikna þokutíma. Þegar aftur birti,
sá jeg, að okkur hafði rekið til suð-
vesturs. Við sáum autt haf og rekís
austur undan.
Vistirnar voru nú þrotnar, og höfð-
um við þó sparað við okkur um
tíma og mest lifað á spiki. Við sá-
um landið, þar sem vistaforði okkar
var, en komumst þangað ekki, því
ísinn var vökóttur og okkur rak til
suðurs.
Þá fórum við inn í Ringnessland
til bjarndýraveiða. Það var nálægt
20. júní. Við sáum einn björn og
einn sel. Það voru fyrstu lifandi
skepnurnar, sem við sáum á heim-
leiðinni. Við skutum björninn.
Nú hugsuðum við ukkur, að ná
hvalveiðamönnum í Lancastersundi.
Okkur rak til suðurs, hjer um bil 8
mílur á dag. Svo sátum við fastir
í Wellingtonsundinu og þar var ísinn
svo, að hvorki varð komist áfram á
bátum nje sleðum. Veiðidýr voru
þarna engin. Þó fórum við nú að
sjá fugla. En við tímdum varla að
eyða á þá skoti. Við höfðum haft
með okkur 100 skot til pólsins, en
nú voru að eins 15 eftir.
Við fórum inn í Jones-sund til þess
að leita eftir rostungum og bjarn-
dýrum. Þar var autt haf og kyrt.
Einstöku fugla sáum við þar og ein-
stöku heimskautsúltar voru á sveimi
í kring um okkur. Sumir af hund-
um okkar yfirgáfu okkur og eltu þá.
Þeir komu aldrei aftur.
Við lágum þarna í segldúksbát-
um úti í ísrekinu, hjer um bil 10
mflur frá landi. Svona gekk ferðin
í tvo mánuði. Við sváfum í opn-
um bátnum og stormurinn næddi yfir
okkur. Við drógum bátinn upp á
rekísjaka og vorum þar 40 kl.st., en
svo breytti jakinn stefnu og barokk-
ur til lands, Nú liðum við hungur.
Við bjuggum til fuglasnörur og veidd-
um nokkra fugla. En okkur vant-
aði eldivið og við urðum aðjeta þá
hráa. Ut á hafið gátum við ekki
komist aftur, því frá því seint í júlí
og fram í september var þat ísrek,
sem var hættulegt fyrir bát okkar.
Þennan tíma vorum við ott hungr-
aðir.
Svo bjuggum við okkur til boga
og örvar úr trje og járni úr sleðum
okkar og lögðum til rostungaveiða.
Við hittum hóp af þeim og þeir
hræddust okkur ekki. Hver um sig
var álíka stór og báturinn okkar.
Engum náðum við. En við sáum
ísbjörn drepa rostung. Þó fór svo,
að okkur tókst nokkru síðar að drepa
einn, og þá var nú sest að máltíð,
því nú höfðum við líka fundið elds-
neyti. Við sátum að snæðing nokkr-
ar klukkustundir. Svo lögðum við
matartorðann, sem eftir var, til geymslu,
en um nóttina komst ísbjörn í hann
og rændi okkur. Við elt.um hann, en
náðum honum ekki.
Sunnan við Sparbóhöfða fundum
við Eskimóakofa, er lengi höfðu ver-
ið óbygðir og voru hálffullir af vatni.
Hellisskúta fundum við þar líka, sem
rostungakjöt hafði verið geymt í og
lokað var með stórum steinum. Einn
af þeim skútum völdum við okkur
fyrir verustað. Svo tókst okkur enn
að drepa rostung, og höfðum við þá
bæði hús og fæði.
Við urium varir við moskusdýr
í fjarlægð, vopnuðum okkur með
| steinaldarvopnum og hjeldum til móts
við þau. Við laumuðumst að þeim,
en sáum skjótt, að það var óþarfi, því
þau rjeðu á okkur undir eins og þau
! urðu okkar vör. Við flúðum þá í
| ; r
; kletta, því bogar okkar og örvar
eyðilögðust í orustunni. En svo fund-
um við ráð. Það var slöngvivaður-
inn. Þegar við komum honum um
hornin á dýrinu, var það unnið. Við
veiddum 38 moskusdýr. En fsbirn-
irnir sátu stöðugt um okkur. Einu
sinni varð einn af þeim svo nær-
l göngull, að hann rak höfuðið inn í
skúta okkar um nótt. Við gerðum
þá ísvígi um holuna. En við mátt-
um ekki eyða skotum. Við áttum
nú ein þrjú eftir, og þau geymdum
við handa sjálfum okkur.
En altaf vorum við að búa okkur
undir suðurförina. Við saumuðum
okkur skinnföt og þurkuðum moskus-
dýrakjöt handa okkur í nesti. Af
því fengum við 30 daga fæði.
28. febrúar í ár lögðum við á stað.
Þá var dálítil sólargiæta, en íslalt
veður. Góður ís var þá á Jónes-
sundi. Við fórum 4 mílur á dag.
Eftir mánaðar ferðalag vorum við
hálfnaðir, en hvergi höfðum við fundið
merki um menn. Við sáum þá til
Grænlands, en þangað var enn mán-
aðar ferð. Þarna bygðum við okkur
snjóbyrgi, til þess að hvílast í um
hríð, og þöktum það með skinnum.
Einum birni náðum við, og þann dag
vorum við glaðari en 21. aprfl árinu
áður. Eftir þetta gekk ferðin vel.
Viku síðar settum við bát okkar
í auðan sjó í Smithssundi og náðum
svo í góðan ís. í miðjum apríl kom-
um við aftur til Grænlands og fund-
um vistaforða okkar.
í maí í vor kom Cook til Úpern-
vík, og frá Grænlandi er hann nú
kominn með einu af skipum græn-
lensku verslunarinnar, „Hans Egede".
Skipið kom í Orkneyjar, og þaðan
voru send út fyrstu símskeytin um
ferðina.
Hver er Cook?
Cook er læknir frá New-York.
Hann hefur verið á þriðja ár í för-
inni, fór á stað á seglskipi, sem út-
búið var til veiða og í tveggja ára
útivist. Skip þetta var gert út af
miljónamanni í New-York, J. Bradly,
og hann kostaði för Cooks í heim-
skautsleitina. í skeyti, sem Cook
sendi blaðinu „New York Herald"
frá Lerwick, segir hann:
„Eftir langvint stríð við sult og
kulda hefur okkur tekist að komast
til norðurheimskautsins. Leiðin, sem
við fórum, er merkileg fyrir náttúru-
vísindin. Við höfum fundið svæði,
sem mikið er í af veiðidýrum, sem
að gagni geta komið, og við höfum
fundið land nyrst á hnettinum. 30
fermílna ferhyrningur er kortsettur".
í ágúst 1907 er hann á skipinu í
Smiths-sundi. „Politiken" segir, að
danskur maður, dr. Knud Rasmussen,
norðurfari og Eskimói í aðra ætt,
hafi þá um sumarið af tilviljun hitt
hann við York-höfða á Grænlandi,
og hjálpað honum til með útbúning-
inn til fararinnar. Cook gat þá ekki
talað grænlensku. Þó hafði hann
verið með Peary áður í einni af
norðurförum hans.
Danskur maður, sem nú er í Khöfn,
en var áður apótekarasveinn í New-
York, hefur kynst Cook fyrir 11 ár-
um, segist daglega hafa talað við
hann þar í apótekinu, og var Cook
þá orðinn læknir. Maðurinn lætur
mjög vel af honum.
Cook er kvæntur maður, og kvað
kona hans nú vera á leiðinni frá New-
York til Lundúna, til þess að mæta
honum þar,
Cook er svo lýst, að hann sje
meðalmaður á hæð, rjettvaxinn, þrek-
inn og kraftalegur, fríður sýnum.
Viðtökurnar í Kaupniannahöfn.
Eins og vænta má, hefur Cook
verið tekið með miklum fögnuði í
Khöfn. Meðal þeirra, sem móti hon-
um fóru, til þess að bjóða hann vel-
kominn, var Valdimar prins og krón-
prinsinn. Einkum var það þó A.
Hovgaard kommandör, sem gekst
fyrir móttökunni. Blaðið „Politiken"
sendi skip á móti honum með fregn-
ritara sinn, til þess að ná sem fyrst
tali af honum. Cook ráðgerði, að
halda fyrirlestur um för sína í land-
fræðisfjelaginu í Khöfn.
Utsalan helöur ájram
i Sápuhúsinu.
Munið: 21. sept. er síðasti dagurinn.
Sbr. auglýsingu á 4. bls.
Sægur af blaðamönnum frá öllum
nálægum löndum hefur þyrpst til
Khafnar, til þess að ná tali af Cook.
Hann gerir ráð fyrir, að ferðast nokk-
uð um Evrópu áður en hann heldur
heim til sín. Meðal annars hefur
honum verið boðið til Rómaborgar
af Ítalíukonungi, til þess að halda
þar fyrirlestra um för sína.
Dómar um förina
hafa verið misjafnir. í skeyti hjer í
blaðinu er sagt frá því, að Peary
beri sakir á Cook fyrir svik, en þó
jafnframt, að menn, sem vit hafi á,
treysti Cook. En saga Cooks var
rengd af ýmsum áður en Peary sjálf-
ur kom til sögunnar, einkum þó af
vinum Pearys í Ameríku og þeim,
sem kostað hafa ferðir hans. Aðrir
telja enga ástæðu til að rengja sögu
Cooks, og það menn, sem mikið
mark er á takandi, þar á meðal
Sverdrup norðurfari, sem nú er á ferð
heima í Noregi, en annars er búsett-
ur í norskri nýlendu á Cúbu. Hann
hefur tekið svari Cooks eindregið.
Aftur á móti segir Cook, að hann
hafi haft meira gagn af ransóknum
Sverdrups þar nyrðra en nokkurs
annars heimskautsfara, og án þeirra
hefði hann ekki komist alla leið.
Friðþjófur Nansen hefur verið spurð-
ur, en vildi ekkert ákveðið segja, fyr
en hann hefði kynt sjer málavexti
nánar. Þó sagði hann enga ástæðu
til að rengja það, að Peary hefði
komist þá leið til heimskautsins, sem
hann lýsir.
Roald Amundsen segist vera Cook
kunnugur; þeir hafi báðir verið í
Belgica-suðurheimskautsförinni 1897.
Hann lætur mjög vel af Cook og
segir, að hann sje, að sínu áliti, dug-
legastur allra núlifandi heimskauta-
fara.
Prófessor Nathorst, helsti vísinda-
maður Svía í þessum efnum, er aft-
ur á móti mjög vantrúaður á frá-
sögn Cooks og vill ekki gera mikið
úr ferð hans.
Ensku suðurheimskautsfararnir,
Scott og Schakleton, rengja ekki frá-
sögn Cooks, en þykir hann hafa haft
langar dagleiðir, og þeim þykirmik-
ið, að hann skuli hafa komist í 83
st. kulda F., því svo hátt frost hafi
enginn mælt áður, nema á tilrauna-
stofum.
Fiskirannsóknir
á Breiðafirði og Faxaflóa.
Bjarni Sæmundsson hefur í sumar
haldi áfram rannsóknum þeim, er
hann byrjaði á í fyrra sumar á Vest-
fjörðum (sbr. Lögrjetta 39. tbl. f. á. og
skýrslu um þær í Andvara þ. á.)
Tilgangurinn var einkum sá, að fá
vitneskju um, hvort margt væri um
uppvaxandi nytsemdarfiska á ýms-
um afskektum svæðum, er veiðar
eru nú lítið eða ekkert stundaðar á.
Byrjaði rannsóknirnar 5. júlí og end-
aði 19. ágúst. Kannaði hann fyrst sunn*
anverðan Breiðafjörð, frá Hvamms*
fjarðarbotni og út í Kolgrafafjörð,
kom til Reykjavíkur í svip og kann*
aði svo innanverðan Faxaflóa, frá
Hvalseyjum suður að Seltjarnarnesi,
Borgarfjörð, Hvalfjörð og Kollafjörð.
Til rannsóknanna hafði hann, eins
og í fyrra, mótorbát (olíubát, með 3
mönnum), og við Mýrarnar sjerstak-
an leiðsögumann, því að þar eru
leiðir mjög vandrataðar sökum skerja.
Miklu minna varð vart við af