Lögrétta - 27.10.1909, Page 2

m
198
Lögrjetta kemur út á hverjum mió-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
lækkun á tollum væri nauðsynleg.
Tillögur hans þóttu þeim þó ekki að-
gengilegar og töldu þær þannig lag-
aðar, að annað þing yrði um þær að
fjalla; hann ljet þá á sjer skilja, að
hægt væri að slíta þessu þingi 30.
júlí og kalla annað þing saman I.
ágúst. En með lagi og festu sinni
tókst Taft að vinna menn, og loks
sendi hann til Congressins boðskap,
iriu og þingið varð að fallast á, ef
frumvarpið skyldi ná staðfestingu.
Það má þó ætla, að lögin, eins og
þau eru, sjeu ekki allskostar eins og
Taft hefði viljað, því að þegar hann
staðfesti þau, ljet hann þess getið,
að þau að vísu væru að miklu leyti
í samræmi við skilning þann, er all-
ur almenningur hefði lagt í loforð
repúblikana, en þau væru þó ekki,
stranglega skoðað, full efning þess-
ara loforða um tollendurskoðun.
í stuttu máli skal jeg gefa yfirlit
yfir það helsta í hinum nýju tolllög-
úm. Yfir höfuð að tala hefur náðst
lækkun á mjög mörgu, þó að ýms-
ir tollar sjeu hærri en menn mundu
óska. Húðir eru tollfrjálsar; allmik-
il lækkun er gerð á kolum, steinolíu,
timbri, járni og stáli, skóm, aktygj-
um og öðrum leðurvörum, og lista-
vérkum. Ullarvarningur stendur við
það sama; reyndi þó Taft að koma
lækkun þar að, entókstekki; hækk-
aðir eru tollar á sterkum, áfengum
drykkjum og vínum, silki og yms-
um vönduðum bómullarvarningi; hef-
ur sú síðasttalda hækkun vakið mikla
óánægju. Lögin leyfa tollfrían inn-
flutning 30,000 smalesta af sykri frá
Filippseyjum, 150 miljónir vindla,
300,000 pund tóbaksblaða og miljón
pund fyllitóbaks árlega; mun slíkt
mikil hjálp þeim eyjaskeggjum. Þá
er ákvæðið um tollmalanefnd, og er
það næsta mikilvægt; forseta er þar
veitt leyfi til að skipa sjerstaka
nefnd til að rannsaka tollmál og
verslunarmál innanlands og utan og
gefa skýrslur um rannsóknir sínar;
þessi nefnd mun skipuð sjerfræðing-
um, og eru veittir 75,000 dollarar
árlega til launa og kostnaðar þess-
arar nefndar. Þá skal ennfremur
skipa tollmáladómstól; skal hann
skera úr öllum málum um tollhirð-
>ng og verður dómum hans ekki
skotið til æðri dómstóla nema um
stjórnskipuleg atriði sje að ræða,
Hastigs- og lágstigs-tollar eru ein af
nýjungum hinna nýju tollaga. Toll-
lögm sjalf öðluðust gildi sama dag
spm forsetinn undirritaði þau, og upp
frá þeim degi og þangað til^i.mars
npesta ár eru lástigstollar innheimtir
af öllum vörum; 31. mars er aukatoll,
er nemur 25°/o ad valorem, bætt við
á öllum tolluðum vörum. Eneftir3i.
mars getur forsetinn eftir eigin geð-
þótta afnumið þennan aukatoll á öll
um innfluttum vörum frá löndum,
sem hann álítur að geri engan ósann-
gjarnan tollgreinarmunn gagnvart
Bandaríkjunum. Þetta er að ýmsu
framför frá því, sem áður var, eink-
um að úrskurðarvaldið er fengið í
hendur forseta; því að þó hægt væri
að gefa áður tollívilnun með samn-
ingi við önnur ríki, þá hefur það
optast nær strandað á tregðu Senats-
ins til að samþykka slíka samninga..
Hið mikilvægasta atriði tolllaganna
er óefað skatturinn á hlutafjelögum.
Til þess að geta innheimt hann,
verður bandastjórnin að vita nákvæm-
lega um allan hag tjelaganna. Þann-
ig verða öll hlutafjelög, hvort sem
stjirf þeirra er innanríkis eða milli-
ríkja, að gefa bandastjórninni árlega
eiðfesta skýrslu um hlutafje sitt,
skuldir, tekjur og gjöld, fjartjón, rent-
ur, skatta o. s. frv. Með þessu fær
stjórnin í hendur fulla tilsjón með
slíkum fjelögum, og jafnframt fær al-
menningur að vita, hvernig þessi fje-
lög eru á sig komin, því skýrslurn-
ar skulu birtar. Það er svo sem auð
vitað, að hlutafjelögin muni ekki
ganga undir kvaðir þessar að óreyndu,
og málið verður útkljáð af hæsta-
rjetti Bandaríkjanna í Washington,
því að lögfræðingar efast um stjórn-
skipulegt gildi þessa skatts.
í sambandi við tolllögin skal geta
annars skatts, sem bandastjórnin vill
leggja á þjóðina. Það er tekjuskatt-
ur. Eftir uppástungu Tafts forseta
og með samþykki beggja deilda Con-
gress gera tollögin ráð fyrir því, að
lögð skuli fyrir ríkjaþingin tillaga um
breytingar á stjórnarskipun Banda-
ríkjanna í þá átt, að tekjuskatt megi
lögleiða, ef þjóðin æskir þess. Að
svo komnu hefur einungis eitt ríki
(Alabama) gefið samþykki sitt, en
þrír fjórðu hlutar ríkjanna verða að
gefa samþykki sitt, svo að þetta geti
orðið að lögum; en nú eru 46 ríki
í Bandalaginu.
Það fer fjarri, að tollögin liafi náð
almennings hylli; einkum eru þau ó-
vinsæl í mið og vestur ríkjunum, og
ef óvinsældir þeirra fara vaxandi og
repúblikanski flokkurinn sjer ekki að
sjer, er ekki gott að vita, nema þjóð-
in hallist að demókrata flokknum,
þótt hann beri nú böfuðið halt eftir
svaðilfarir Bryan’s. Annars eru toll-
lögin svo flókin, að tíminn og reynsl-
an sýna best kosti þeirra og galla.
Sig. Lontano.
jyíentaraannajjelag.
Jeg hef verið að hugsa um það
öðru hvoru nú síðustu árin, hvort
ekki væri unt á neinn hatt að glæða
andlegt samneyti manna hjer í bæ.
Hjer eru allir helstu mentamenn
landsins og mætti því búast við, að
þeir hefðu sitt hvað til brunns að
bera hver á sínu sviði, ef þeim að
eins gæfist færi á að koma fram
með það. En hjer er enginn and-
legur fjelagsskapur og hart á því
að menn talist við, hvað þá heldur
meir, um helstu áhugamál sín, nema
ef vera skyldi í pólitíkinni. En þetta
er stórhættulegt fyrir andlega lifið í
landinu, hætt við að það kulni al-
veg út hjá flestum jafnóðum og þeir
setjast hjer að, og því meiri er hætt-
an sem vjer einnig í andlegum skiln-
ingi lifum svo að segja á hjara ver-
aldar. Flestar hinna andlegu hreyf-
inga, sem ávalt eru að ryðja sjer til
rúms í umheiminum, fara svo að segja
fyrir ofan garð og neðan hjá oss
íslendingum. Og þó hingað berist
nokkuð af útlendum blöðum, tímarit-
um og bókum, hafa fæstir kost á að
afla sjer þeirra og enn færri eru þeir
sem vita, í hvaða bókum þeir eigi
að leíta fyrir sjer um helstu áhuga-
mál sín. Hjer er t. d. þó nokkuð
af nýjum og verulega góðum bókum
á Landsbókasafninu, sem pantaðar
hafa verið til þess nú á síðari árum,
en það eru aðeins örfáir og þá stund-
um að eins þeir, sem lagt hafa drög
fyrir þær, er lesa þær eða fá þær
til láns. Af hverju? — Af því að
öðrum er allskosfar ókunnugt um, að
þær sjeu til hjer. Og þó til sjeu menn
hjer í bæ, sem eru allvel vakandi
andlega, þá er það þó oftast svo,
að þeir fylgjast aðeins fyllilega með
hver á sínu sviði, en hinir eru aftur
á móti örfair, sem hafa nokkurnveg-
inn alhliða þekkingu á því, sem er
að fara fram í hinum andlega heimi.
Til þess nú að ráða nokkra bót
á þessu og auka jafnframt andlegt
samneyti manna hjer í bæ, virðist
mjer beinasti vegurinn sá, að helstu
mentamenn þessa bæjar stofni með
sjer tjelagsskap í þeim tilgangi að
fræða hver annan með fyrirlestrum
og umræðum um það helsta, sem
fram er að koma í heiminum á hin-
um ýmsu sviðum mannsandans,
Það er enginn hörgull á mönnum
hjer í slíkan fjelagsskap. Hjer eru
til stæiðfræðingar, eðlisfræðingar,
efnafræðingar, læknar, lagamenn, mal-
fræðingar, sögumenn, skald, heimspek-
ingar og guðfræðingar. Og ekki
vanta umtalsefnin. Nýjar skoðanir
eru að ryðja sjer til rúms svo að
segja á öllum sviðum. Það væri
þannig ekki leiðinlegt, að kynnast
ofurlítið hinum nýju stjarnfræðilegu
skoðunum um uppruna heimsins, eða
hinni nýju efniskenningu, hinni svo-
nefndu rafeindakenningu (elektronthe-
oríu), eða rannsóknum manna á hin-
um margvíslegu geislategundum, er
fundist hafa. Svo eru nú ávalt að
LOGR.IET1 A.
ryðja sjer til rúms nýjar skoðanir á
þróun jurta og dýra, aðrar en Dar-
vínskenningin, sem eru mjög svo
einkennilegar. Og eitthvað ættu
læknarnir að geta frætt oss um, hver
á sínu sviði,' eða þá almenns efnis,
eins og t. d. um blóðvökvalækning-
arnar, nýja meðferð sjúklinga og m.
fl. Þá eru ýmsar nýjar skoðanir að
koma fram i andlegu fræðunum,
bæði í þjóðfjelagsfræðinni, uppeldis-
fræði og sálarfræði. Og svo að jeg
minnist aðeins á eitt, er virðist hafa
laðað hugi margra manna hjer í bæ
að sjer, andatrúna, þa mundi mörgum
þykja gaman að, þótt ekki sjeu þeir
trúaðir á kenningar hennar, að heyra
lýst helstu og kynlegustu fyrirbrigð-
unum, er menn hafa verið að fást við
á því sviði. Og svona mætti telja
ótalmargt fleira. Loks mætti fræða
um nýjar merkilegar bækur, er koma
út í heiminum o. fl o. fl.
Stofnun slíks fjelagsskapar þyrfti
hvorki að hafa mikinn tilkostnað nje
tímaeyðslu í för með sjer. Menn
þyrftu aðeins að gangastjf undir að
láta ofurlítið af mörkum andlega,
halda eins og einn fyrirlestur á ári,
hver um sig, en til þess þyrftu menn
ekki annað en leggja ofurlítið betur
niður fyrir sjer en þeir annars kynnu
að gera það sem þeim væri hug-
leiknast og þeir helst vildu skýra
samfjelögum sínum frá.
Það eru nú tilmæli mín til þeirra
manna, er kynnu helst að hafa hug á
slfkri fjelagsstofnun.að stofna meðmjer
til almenns fundar meðal mentamanna
hjer í bæ til þess að ræða mál þetta.
Virðist mönnum þá ekki tiltækilegt
að stofna slíkt fjelag, þá_nær það
ekki lengra.
Agúst Bjarnason.
Holstein greifl fær vantrausts-
yfirlýsingu.
Frá Khöfn er símað 22. þ. m.:
„Holstein greifi hefur beðist lausn-
ar frá völdum fyrir sig og alt ráða-
neytið. Hann fjekk vantraustsyfir-
lýsingu í þinginu frá frekustu hægri-
mönnum, radikala-flokknum og sósi-
listaflokknum.
Holstein Hleiðruborgargreifl.
J. C. Christensen var þá farinn úr
ráðaneytinu fyrir aðeins fáum dögum
og hafði forsætisraðherrann þá tekið
að sjer ráðherraembætti hans, land-
varnarmalin. En mikill gauragang-
ur hafði verið hafinn í Khöfn til þess
að koma Christensen frá. Undir-
skriftum undir vantraustsyfirlýsingu
til hans var safnað um alt land og
fengust þær um IOO þúsund. 'For-
gangsrr.ennirr.ir sneru sjer með á-
kærurnar til konungs og mælist það
ekki vel fyrir, enda svaraði konung-
ur svo, að þingið hefði engu van-
trausti lýst á Christensen, en hjer
yrði það að skera úr. Þetta jafnað-
ist þannig, að Christensen vjek sæti
án vantraustsyfirlýsingar frá þinginu,
enda hafði hann ætið sagt, að hann
mundi gera svo, þegar landvarnar-
maiið væri til lykta leitt,
Símað er frá Khöfn í gærkvöld,
að Zanle, formanni radikalaflokksins,
sje falið að mynda nytt raðaneyti.
Telja má þá víst, að þingið verði
rofið.
Uppboð á akkeri með keðju,
sem fundist hefur hjer á höfninni,
verður haldið við steinbryggjuna
hjer í bænum fimtudaginn 4. nóvbr.
næstkomandi, kl. il/a e. h.
Bæjarfógetinn í Rvík, aó. okt. 1909.
Samrœmisfræði
(Harmonilære).
Nokkrum nemendum get
jeg bætt við mig ennþá, þeim
er gefa sig fram mjög-
bráðlega.
Tungnmálakunnátta óþörf.
Alt á islensku.
Sigfús Einarsson.
Laugaveg 5 B.
við Grænland.
í Kaupmannahöfn er verið að stofna
hlutafjelag til hvalveiða við Græn-
land. Forgöngumennirnir eru fimm:
G. Amdrup kapt., E. G'úckstadt
bankastjóri, C. Hasselbalch verk-
smiðjueigandi, F. Norstrand stór-
kaupmaður og Richelieu aðmfráll.
Ottó Sverdrup norðurfari á að verða
stjórnandi fyrirtækisins.
Hvalveiðastöðin á að verða fljót-
andi, þ. e. járnskip, sem búa á út
með bræðsluáhöldum og öllu þar til
heyrandi. A að draga hvalskrokk-
ana upp á þilfar skipsins og sundra
þeim þar. Alt á að nota, annað en
beinin; því verður ekki við komið.
Þessar fljótandi stöðvar kvað áður
vera notaðar við hvalveiðar í suður-
höfum, og er sagt, að Sverdrup hafi
kynt sjer þær þar, og svo veiði-að-
ferðina. Byrja á með tveimur skot-
bátum, og er gert ráð fyrir, að þeir
kosti 180 þús. kr. með ölium útbún-
aði. Jarnskipið á að vera um 4000
tonn, og er raðgert, að það kosti
með öllurn útbúnaði 200 þús. kr.
Stofnfjeð er half miljón í 1000 kr.
hlutabrjefum. Til reksturskostnaðar
eru ætluð 120 þús. kr.
Ráðgert er að veiðisvæðið verði
vestan við Grænland.
Grikkland.
Þar stendur nú yfir mikil stjórn-
málaringulreið. Eftir símskeyti, sem
birt var í síðasta blaði, er búist þar
við stjórnarbyltingu.
Stjórnarfyrirkomulag Grikklands er
á pappírnum f fullkomnasta lagi, eftir
því sem þingbundið stjórnarfyrirkomu-
lag gerist. Þar er almennur kosn-
ingarjettur. Þingið er ein málstofa,
og þingræði hefur verið fylgt þar
eftir öllum listarinnar reglum. En
stjórnmalaþroski almennings kvað
samt vera á lágu stigi og engin föst
flokkaskifting. Efnahagsmismunur
manna á meðal er lítill á Grikklandi.
Stórar jarðeignir eru þar ekki í ein-
stakra manna höndum og um verk-
smiðjuiðnað er ekki mikið. Þjóðin
er í heild fátæk. Og alþýðumentun
er á lágu stigi, þótt betri sje hún
talin yfirleitt en í öðrum löndum
Balkanskagans. Margt af grísku al-
þýðufólki kann hvorki að lesa nje
skrifa. Embættismenn kvað vera ó-
þarflega margir og stjórnmálaflokka-
barattan kvað mjög hafa snúist um
embættin; hver stjórn launað fylgi
við sig ríkulega með embættaveit-
ingum til sinna manna, en slikt veld
ur hvervetna hinni verstu spillingu í
öllu stjórnarfarinu. Fjármal ríkisins
hafa lengi verið í hinni mestu óreiðu.
Þrír stjórnmálaflokkar eru nú uppi
í landinu og kendir við foringjj sína:
Þeótókis, Rhallys og Maurómichalis.
Ekki kvað þó vera neinn grundvallar-
munur á stjórnmálastelnum þessara
þiiggja manna. Siðasta áratuginn
hefur Þeótóxis lengstum verið við
völdin. Hann er taiinn dugandi
maður og hefur komið fram ýmsum
lögum, sem miða til framfara. En
stjórnarástandið í heild sinni hefur
honum ekki tekist að laga. Þingið
og stjórnarfyrirkomulagið yfir höfuð
kvað vera f litlu áliti hjá þjóðinni.
Þegar stjórnarbyltingin varð í Tyrk-
landi í fyrra, kom ný hreyfing f allar
þjóðir á Balkanskaganum. Austur-
ríki tók Bosníu og Herzegówinu af
Tyrkjum. Búlgarar rifu sig lausa,
Grikkir töldu það sjálfsagt, að þeir
ættu líka eitthvað að fá, og var reynd-
ar enginn í efa um, hvað það ættf
að vera. Það var Kritey. Sú ósk,
eða krafa, var almenn, að nú yrði
hún sameinuð Grikklandi. Þar var
ekki lítið að vinna. Grikkland er
um 1300 fermílur að stærð, og hefur
rúmlega 2>/a miljón fbúa. Krítey er
um 150 fermílur og hefur um 400
þús. íbúa. Allur fjöldi Ktíteyinga
er Grikkir, talar grísku og hefur grísk-
kaþólska trú. Múhameðstrúarmenn
hafa á síðari árum mjög flutt burt úr
eynni.svo aðþeir eru nú eigi taldirnema
Vio hluti eyjarbúa, eða tæplega það.
1897 aGu Grikkir í ófriði við Tyrki
út af Ktftey. Grikkir urðu undir, en
stórveldin skárust í málin eftir ófrið-
inn og útveguðu Krfteyingum sjálf-
stæða stjórn, með þingi út af fyrir
sig. Eftir það laut Krítey aðeins að
nafninu til Tyrkjasoldáni.
í október f fyrra sögðu Kríteying-
ar sig lausa undan soldani og
samþyktu, að Krítey skyldi innlimast
í Grikkland. Siðan hefur öll stjórn
farið þar fram í nafni Grikkjakon-
ungs. Embættismenn og hermenn
hafa svarið honum hollustueiða. Á-frí-
merkjum Kriteyinga stendur „Hellas"
o. s. frv. En Grikkjastjórn hefur vel
gætt þess, að viðurkenna þetta ekki
og taka enga abyrgð á sig á því,
sem gerst hefur um þetta á Kritey,
því alt er það gert þvert ofan í áður
gerða samninga. Stórveldin hafa
ekki viljað ganga í berhögg við Ung-
tyrkjastjórnina með því, að samþykkja
þetta, og Grikkjastjórn hefur ekki
treyst sjer til að halda uppi sVörum
fyrir Kriteyinga gegn Tyrkjum. Stór-
veldin hjeldu öllu í skefjum í sumar,
og hefur aður verið skýrt frá afskift-
um þeirra af málinu hjer í blaðinu,
en alt er þar reyndar óafgert enn.
Aðgerðaleysi grísku stjórnarinnar
f þessu máli hefur valdið stjórnmala-
miskliðinni, sem nú er á Grikklandi.
Hún kom upp í Aþenu, í hernum,
þegar stórveldaherinn lýsti yfir, að
hann slepti höndum af Krítey, seint
í júlí f sumar, og Grikkir sáu, að
þaðan fjekst ekki bein hjalp til þess
að taka eyna. Herforingjamót var
haldið í Aþenu, og þar heimtuð af
stjórninni aukning og efling hersins.
Þeótókis var þá við völd, viidi ekki
lata að kröfum hersins, en treysti
sjer ekki til að rísa gegn þeim og
sagði af sjer. Rhallys myndaði þá
nýtt ráðaneyti. Hann hafði þrisvar
aður verið ráðaneytisformaður, en
aldrei setið fult missiri í senn. í
þetta sinn varð valdatíminn ekki full-
ur mánuður, enda jukust vandræðin
ytra fyrir rjett eftir að hann tók við
tauinunum. Stórveldaherinn yfirgaf
Krítey, og Kríteyingar notuðu tæki-
færið þegar í stað, tóku tyrkneska
flaggið niður af Kaneakastalanum og
drógu þar aftur upp gríska flaggið.
Ut af þessu urðu Tyrkir æfir og
hefðu ráðið á Grikkland, ef stórveld-
in hefðu ekki aftrað því. Þangað
ætluðu þeir að snúa hefndinni, en
ekki til Kríteyjar. Rhallys þótti
koma vel fram f þessum vandræð-
um. Hann svaraði hótunum Tyrkja-
stjórnar því einu, að Grikkland bland-
aði sjer ekkert í þetta mál, Grikkja-
stjórn ætti enga sök á því, sem á
Ktítey gerðist, og Tyikir yrðu að
snúa sjer til stórveldanna. Þau hugn-
uðust þá Tyrkjum með því, að setja
herflokk á land f Krítey og taka
gríska flaggið niður af kastalanum.
Kríteyingar hoifðu á það aðgerða-
lausir og drógu flaggið ekki upp
aftur.
En gríska hernum þótti Rhallys
alt of vægur gegn Tyrkjum. Annað
herforingjamót var haldið í Aþenu
27. ágúst, og varð úr því fullkomið
uppþot, eins og frá er skýrt í siðasta
blaði. Rhallys fór þá frá völdum,
en Maurómichalis tók við. Hann
hefur aðeins famennan flokk í þing-
inu til stuðnings. Þeótókis er þar
iiðflestur. En herinn þröngvar kosti
þingsins, svo að það fær ekki notið
sín. Við forsetavalið, sem á að sýna
þingstyrk stjórnarinnar, var Þeótókis
neyddur til að fa flokk sinn til að
kjósa eins og Maurómichalis vildi.
Þó hefur Þeótókis álitlegan meirihluta
a þinginu, og Rhallys flokkur er einn*
ig mótsnúinn stjórninni. Hún styðst
við afl utan þingsins, hervaldið. Ýms