Lögrétta - 05.10.1910, Side 2

188
L O G R J E T Ta .
Lögrjetta kemur út á hverjum miö-
vikudegl og auk þess aukablöö við og við,
minst 60 biöð als á ári, Verð: 4 kr, árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Samfal
vid dr. Helga P/eiurss.
Jarðfræðisransóknir í sumar o. fl.
Dr. Helgi Pjeturss jarðfræðingur
er nýkominn úr þriggja mánaða
ferðalagi í jarðfræðisransókna-erind-
um. Hann hefur ferðast um suð-
vesturfjórðung landsins, frá Jökulsá
á Sólheimasandi að austan, upp að
Langjökli og alt vestur í Grímsnes.
Hann er mjög ánægður með hinn
vísindalega árangur af þessu ferða-
lagi, kveðst aldrei hafa ferðast með
betri árangri, og er þá mikið sagt,
því hann hefur áður, eins og kunn-
ugt er, komið með merkar vísinda-
legar nýungar heim ór ransóknar-
ferðum sínum.
Mjög merkilegar menjar hefur hann
fundið um Ioftslagsbreytingar eftir ís-
öld og þýðingu þeirra fyrir landslag-
ið, einkum austan til á Suðurlands-
undirlendinu. Um þetta ætlar hann
að rita bráðlega. En aðaldrættirnir
eru þessir: Eftir ísöld, þegar lofts-
lag hafði verið um hríð miklu mild-
ara en áður, hefur kólnað aftur og
stór jökull hefur gengið niður á Iág-
lendið vestan við Vassdalsfjall og
Þríhyrning, líkt og jöklarnir, sem
ganga niður á sandana í Skaftafells-
sýslunum enn þann dag f dag, og
vatnið úr þessum jökli hefur skapað
Rangárvellina. Við endann á jökl-
inum hlóðust upp háir malargarðar,
cn fyrir innan varð stöðuvatn, er
jökullinn bráðnaði. Þegar svo fór
að gjósa fyrir ofan, fyltist þetta vatn
af hraunum, en þau stöðvuðust við
jökulgarðana fornu, svo að það er
þessum gamla jökli að þakka, að
landið þarna fyrir neðan er ekki alt
hraunum hulið. Safamýri má meðal
annars þakka þessum jökli, eða skoða
hana sem gjöf hans, því þar hefur
sest fyrir jökulleirinn, sem bestan
þátt á í því hjer á landi að gerajarð-
veginn frjósaman. En jökulöldurnar
hafa hins vegar varnað því, að hraun-
flóðin rynnu yfir landið, eins og
drepið var á hjer á undan. Mis-
munurinn á Rangárvöllunum og Fló-
anum á mest rót sína að rekja til
þessa jökuls.
Dr. H. P. gekk upp á Heklu og
skoðaði hana og fjöllin þar í kring,
til þess meðal annars að athuga það,
hvort nokkurn vott mætti sjá þess,
að hún væri að búa sig undir gos,
eins og margir hjeldu af þvf, hve
þar var óvanalega snjóbert nú f
sumar. En ekki var auðið að sjá,
að neitt væri að hitna í henni. Hin
óvanalegu hlýindi gera aftur á móti
fulla grein fyrir snjóleysinu, enda
hafði mest bráðnað snjórinn þar sem
sólar naut best, meira sunnan f fjall-
inu en norðan í móti, og sýnir það
meðal annars, að hitinn, sem bræddi,
kom að utan, en ekki að innan. Jarð-
skjálftakippir, smáhræringar, sem oft
varð vart við í júlímánuði, geta staf-
að af eldsumbrotunum eystra, og
sömuleiðis hið einkennilega veðurfar
sunnanlands í sumar, sunnanátt sam-
fara hárri stöðu loftþyngdarmælis.
Upp á Tindafjallajökul gekk dr. H.
P. og fann, að bergtegundirnar eru
þar aðrar en menn hafa áður haldið.
Þar fann hann og uppi á hájöklin-
um nýlega eldgígi, — þ. e. a. s. ekki
mörg þúsund ára gamla. Þar er
lfka einskonar hrafntinnuhryggur,
mjög stórkostlegur. Var þar ilt að
ferðast sumstaðar, því þar voru stór-
grýtisurðir, sem komust allar á hreif-
ingu, er þeir dr. H. P. og förunaut-
ur hans klifruðu þar um.
Austurdalur heitir dalur, sem geng-
ur niður frá Tindafjallajökli, og er
það besti bletturinn á afrjett Rang-
vellinga. Þetta er Iíklega grösugasti
háfjalladalurinn á landinu, og er hann
eigi aðeins besti bletturinn á afrjett
Rangvellinga, heldur og að mörgu
fróðlegur fyrir vfsindamenn. Það er
eins og náttúran hafi þar verið að
gera tilraun með það, hve hátt yfir
sjó gæti orðið frjósamur jarðvegur
hjer á landi, því dalurinn hefur stýfl-
ast við eldgos þannig, að kastað
hefur verið fjallgarði yfir dalinn þver-
an og varð þar djúpt vatn fyrir ofan,
þegar áin stýflaðist, sem eftir dalnum
rann, og bar jökullinn mikið af leir
í vatnið. Því næst voru rist nokk-
ur hundruð feta djúp gljúfur og
hleypt af vatninu. Eru þau gljúfur
einhver hin stórkostlegustu, sem til
eru á landi hjer. En síðan hefur
dalurinn gróið, og það svo vel, að
menn furðar á að sjá slíkan gróður
f þeirri hæð, því dalbotninn mun
vera um 2000 fet yfir sjávarmál, en
á slíkri hæð er hjer á landi annars
sama sem enginn grasgróður, aðeins
mosar og einstöku harðgerðar jurtir.
Þá ransakaði hann og Eyjafjöllin.
Þar í hálendisröndinni má fá góð-
ar upplýsingar um, hvernig liggur í
landinu, því þar hefur stórbrim nagað
rætur fjallanna, svo að margt er bert,
sem áður var hulið. Mjög fróðlegt
er Drangshlíðarfjall, gamalt eldfjall
með mörgum gígum, og hafa jöklar
og snjór umturnað því og nagað ut-
an af því svo mjög, að erfitt er að
sjá, að það hafi nokkurn tíma verið
eldfjall. Bærinn Skarðshlíð stendur
f gömlum eldgíg og hefur skjól af
þeim hluta gígsveggsins, sem eftir
er, en jöklar og sjór hafa sagað
hann sundur.
Á hálendinu fyrir neðan Eyjafjalla-
jökul og Mýrrialsjökul eru margir eld-
gígar og sumir nýlegir. Vestmanna-
eyjar eru þyrping af eldgígum, mikið
eyddum af sjó, frá sama tíma og
gígar þessir á meginlandinu, sem
hjer hefur verið talað um. Stóra
Dímon, fjallið sem rís upp úr Markar-
fljótsdalnum og í Njalu er kallað
Rauðuskriður (þar sem Njálssynir sátu
fyrir Þráni), má í jarðfræðilegum skiln-
ingi telja hina efstu af Vestmanna-
eyjum, Það er eftirtekta vert, að fjall
þetta hjet í fornöld Rauðuskriður,
nafn, sem nú má undarlegt virðast,
þar sem fjallið er nú grasgróið, nema
þar sem þverhnýptir hamrar eru. En
þetta virðist auðskilið, er menn gæta
þess, að þá lá alt fljótið austan til f
dalnum og hefur þá líklega skömmu
áður nagað svo um ræturnar á Dí-
mon, að þar stóð ekki við jarðveg-
ur og varð skriða fyrir ofan.
Það er margt fleira, sem segja
mætti af nýjum uppgötvunum f þess-
ari för, en verður ekki skýrt
nema í löngu máli, enda þyrfti
nokkra þekking á jarðfræði hjá les-
endum til þess að mönnum gæti
skilist það til fulls.
Það er betur og betur að koma í
ljós, segir dr. H. P., hvílíkt undra-
land ísland er fyrir jarðfræðinga, og
eftirtekt útlendra jarðfræðinga á því
fer sívaxandi.
Nú er verið að gefa út stórt rit á
Þýskalandi, þar sem lýst er jarðfræði
ýmsra landa. Er jarðfræðislýsing
íslands komin þar út. Þessi jarð-
fræðisbók á að verða um 300 arkir
í stóru broti og sjáifsagt, að þar
megi fá mikinn fróðleik. Bókin
kemur út í heftum. Tvö hefti eru
komin af þessu riti; annað er jarð-
fræði Danmerkur, eftir Ussing pró-
fessor í jarðfræði við háskólann í
Khöfn, en hitt jarðfræði íslands eftir
dr. H. P.
Ekki heldur dr. H. P. að gosin,
sem orðið hefur vart við í sumar
eystra, sjeu úr Dyngjufjöllum, eins
og getið var til nýlega, heldur úr
Vatnajökli. Hann varð ekki var við
þessi gos, nema ef setja mætti jarð-
skjálftakippina, sem áður er um tal-
að, i samband við þau, og svo hina
miklu móðu og mistur, sem einatt
var í Iofti í sumar og gerði útsýn
óglögga af háum fjöllum. Þó getur
hann um einkennilegan roða, er hann
sá yfir Vatnajökli, af háu fjalli, og
kveðst hann þó ekki geta með vissu
sett hann í samband við eldgos, enda
þótt eigi sæist líkur bjarmi yfir öðr-
um jöklum.
Ekkert sumar, síðan hann fór að
ferðast hjer, segir hann hafi verið
eins hlýtt og þetta, það er að segja
kaflinn, sem surnar mátti heita, þ. e.
júlí og ágústmánuðir. Þó var eink-
um eftirtekta vert, hve næturnar
voru hlýjar, og gæti það bent til
þess, að hitann mætti að einhverju
leyti setja í samband við eldgosið
eystra, sem þá væri að skoða eins
og nokkurs konar miðstöðvar-upphitun
á Suðurlandinu.
Gróðrarmagn virðist svo miklu
meira undir Eyjafjöllum en annar-
staðar gerist hjer á landi, að manni
kemur f hug, hvort ekki mætti tak-
ast að rækta þar ýmislegt, sem ekki
þroskast annarstaðar á landinu, t. d.
epli. Þar gæti orðið aldingarður ís-
lands, segir dr. H. P.
Septembermánuð ætlaði dr. H. P.
að nota til þess að skoða hálendið
fyrir ofan Hreppana, en varð lítið
ágengt sökum illviðra, er hófust, eftir
alt góðviðrið, með byrjun þess mán-
aðar. Þó fór hann nokkrar smáferð-
ir inn á afrjettina. Mikið hey áttu
menn úti víðast hvar um austur-
sýslurnar, að minsta kosti otan til,
um rjettir, því framan af september
höfðu menn slegið af kappi, í von
um bata, en grasvöxtur var orðinn
góður síðari hluta sumars. Það er
því mikill skaði fyrir búendur, að
góðviðrið skyldi ekki endast betur
en þetta, því hætt er við, að allmik-
ið af heyjum verði úti. Þriðjudags-
morguninn í síðastliðinni viku snjó-
aði svo mikið á láglendi austanfjalls,
að allt var snjóhvítt yfir að Iíta.
Meðfram Ingólfsfjalli hafði færð spilst
mikið af snjó, og á Hellisheiði voru
smáskaflar.
Dr. H. P. hafðist altaf við f tjaldi,
enda var hann mikinn hluta sumars-
ins í óbygðum. Fylgdarmaður hans
var unglingspiltur, Kjartan Jóhannes-
son frá Hlíð í Eystrihrepp, organisti
við Núpskirkju.
Er Spánarverslun Islendinga
ktta búin?
Fyrir mjer liggur bók eftir spænsk-
an skipstjóra af norrænum ættum:
Ernesto Lyderz: Restablecimiento de
las antiguas pesquerfas espanolas en
los mares del Norte. Madrid 1904.
[o: Viðreisn hinna fornu fiskiveiða
Spánverja í Norðurhöfum]. Áður
hefur sami höfundur ritað ýmsa bæk-
linga um sama efni og „Siglingabók
fyrir ísland" (Derrotero de Islandia,
Madrid 1895).
Lyderz byrjar bók sína á því, að
sýna fram á, að til þess að útvega
nægilegt sjólið á herskipin, sje nauð-
synlegt að eignast góða sjómanna-
stjett; besti vegurinn til þess sje lang-
ar sjóferðir til fiskiveiða. Bendir
hann á dæmi Frakka, sem árlega
veiti stórfje til stuðnings franskra
fiskiveiða í Norðurhöfum, og græði
auðvitað mikið á þeim, beinlínis og
óbeinlínis. Hann sýnir því næst fram
á, að fiskiveiðar við Spánarstrendur
ekki gcti fullnægt þörfum þjóðarinnar
svo nokkru nemi. Hefur hann ýms-
ar fróðlegar skýrslur því viðvíkjandi.
Þá ransakar hann innflutning saltfisks
til Spánar frá ýmsum löndum. Þá
gefur hann sögulegt yfirlit yfir fiski-
veiðar Spánverja f fjarlægum höfum,
einkum við Nýfundnaland og ísland,
fyr á tímum. Því næst ransakar hann
það, hvort mögulegt sje fyrir Spán-
verja að hefja á ný fiskiveiðar í Norð-
urhöfum í stórum stíl. Ber hann
saman höfin í kringum ísland, Fær-
eyjar og Nýfundnaland, og lítst best
á íslensku höfin. Er þar margur
fróðleikur um loftslag og straum o.
s. frv., sem ekki er nýr fyrir íslend-
inga, en nauðsynlegur spænskum
lesendum. íslendingum og Færey-
ingum hælir hann á hvert reipi; meðal
annars segir hann (bls. 41): „Spán-
verjar mega eiga það víst, að vel
verður tekið á móti þeim í þessum
eyjum (o: íslandi og Færeyjum); fbúar
þeirra eru danskir, og sú þjóð hefur
alla tíð verið Spánverjum vinveitt;
þeir eru gestrisnir, þó fátækir sjeu,
mestu heiðursmenn og ágætir sjó-
menn. Hvergi geta Spánverjar fengið
betri kennara í fiskiveiðum ..." Þá
er kafli um það, hvort hægt sje að
veiða þorsk við Spánarstrendur, og
fróðlegar athuganir um göngur þorsks-
ins. Endar hann þá grein með því
að tilfæra orð spænsks vísindamanns
(Borja), er áður hefur ritað um það
efni: „Ef Spánn vill losna við þann
skatt, hjer um bil 30 miljónir peseta,
sem landið greiðir útlöndum á hverju
ári til að útvega sjer útlendan þorsk,
þá er ekki annað úrræði, en að fara
og leita hans í höfum þeim, er hann
lifir í, eins og Spánverjar gerðu í
þrjár aldir, frá 1493 til 1763“. —
Hann ber því næst saman aðferð
Spánverja og Þjóðverja að því er
snertir innflutning á fiski. Þjóðverjar
hafi hækkað tollinn á innfluttri síld,
og með því knúið landa sína til að
efla fiskiveiðar á þýskum skipum;
Spánverjar hafi með því að lækka
saltfiskstollinn gert útlendingum greiða
og skaðað innlenda útgerðarmenn.
Setur hann síðan mjög fróðlegt yfir-
lit yfir, hve mikið sje notaður salt-
fiskur í daglega lífinu á Spáni; meðal
annars skýrir hann frá öllum matar-
kaupum á alþýðuheimili í Madrid,
yfir árið. Endar hann svo þann
kafla með því, að telja upp helstu
ástæðurnar fyrir því, hvers vegna
Spánverjar eigi að taka upp aftur
fiskiveiðar í Norðurhöfum: 1. til
þess að aftra því, að 30 miljónir
peseta fari árlega út úr landinu fyrir
saltfisk; 2. til að efla skipabyggingar
og annan iðnað, er standi í sam-
bandi við fiskiveiðar; 3. ef gert væri
ráð fyrir hjer um bil 700 skipum og
hjer um bil 20 manns á skipi, mundi
14,000 Spánverjum vera borgið frá
fátækt eða burtflutningi úr landinu;
4. innlend saltverslun mundi aukast
um hjer um bil 49 miljónir kíló-
gramma; 5. mjög líklegt sje, að hægt
væri að útvega markað fyrir spænsk-
an fisk í Suður-Ameríku og útrýma
einveldi Bandaríkjanna á fiskimark-
aðinum þar. Ráð hans er því ekki
að lækka saltfiskstollinn, hann verði
þó ekki, eins og hann nú er (24
centemos pr. kíló) tilfinnanlegri en
svo, að hann verði 1,5 cent. á dag
fyrir hvern mann, er borði árlega
22,7 kílógr. af saltfiski. Þá talar
hann um mótstöðu þá, er saltfisks-
kaupmennirnir spænsku, er græði á
að flytja inn útlenda fiskinn, veiti
gegn endurreisn þjóðlegra fiskiveiða.
Þá hrekur hann mótbáru þá, að
spænskir útgerðarmenn muni sjá sjer
hag í að kaupa fisk uppi við ísland
og segjast sjálfir hafa veitt, er, til
Spánar kemur, til að losna við inn-
flutningsgjaldið. Spænskir sjómenn
muni auðvitað, eins og fisldmenn
annara þjóða við ísland, sjá sinn hag
bestan í þv( að fá fiskinn ókeypis
með því að veiða hann sjálfir. Þá
kemur hann með yfirlit yfir fiskiveiða-
löggjöf íslendinga, og getur þess, að
ísland sje „sjálfstjórnandi dönsk ný-
lenda". Bersýnilegt er það á þýð-
ingunni, að hann hefur ekki skilið
frummálið, en haft danskan texta
fyrir sjer. Minnist hann því næst á
innflutning til Spánar á fiski frá
Frakklandi og Portúgal, og gefur
því næst langt og fróðlegt yfirlit yfir
flskiveiðalöggjöf Spánverja. Telst
honum til, að ef fiskiveiðar Spán-
verja eflist á líkan hátt og fiskiveiðar
Frakka, verði þeir eftir hundrað ár
komnir svo langt, að þeir geti veitt
allan þann þorsk, er landið þarf með, á
spænskum skipum og verkað hann
í sínu eigin landi. Hvetur hann
nú Spánverja til að stofna fiskiveiða-
fjelag, er stundi þorskveiðar við ís-
land og Færeyjar, og kemur með
margar og fróðlegar áætlanir viðvíkj-
andi útgerðarkostnaðinum. Meðal
annars vill hann á hverju fiskiveiða-
gufuskipi láta vera tvo Islendinga,
og ætlar hverjum í laun 5 peseta á
dag; þeir eiga svo að kenna óbreyttu
spænsku hásetunum fiskverkun, en
þeir íá ekki nema 4 peseta á dag.
— Loks stingur hann upp á ýmsum
breytingum á tollmálum og skipa-
gjöldum Spánverja til að vega á móti
tapi því, sem ríkissjóður verði fyrir
við rjenun aðflutningsgjaldsins á út-
Iendum fiski. Endar hann á því, að
bera saman arð landsins af fiskiveið-
um og verð verslunarflotans, til að
sýna hvað mikið muni um þær.
Bók þessi, og aðrar brýningar
áhugafullra manna, hefur orðið til
þess, að Spánverjar 4. júní 1909
hafa samþykt lög, er nefnast „La iey
para el fomento de las industrias y
comunicaciones maritimas naciona-
les" (Lög til eflingar þjóðlegs sjáv-
arútvegs og samgangna á sjó). í 27.
grein þeirra laga eru numin úr gildi [
hin gömlu ákvæði, er svo mjög öftr-
uðu fiskiveiðum Spánverja, að spænsk
skip, er veiddu fisk í erlendum höf-
um, skyldu greiða gjald af fiskinum,
er til Spánar kom. Greinin heimilar
frelsi öllum spænskum fiskiskipum til
veiða í öllum þeim höfum, er þau
geta veitt í samkvæmt alþjóðarjetti
(mares libres). Frá þeim degi, sem
lögin öðluðust gildi, geta því Spán-
verjar kept við aðrar þjóðir á þessu
sviði og reynt að koma upp skipa-
stól, er veiði í Norðurhöfum alt það,
er þeir þurfa af fiski, og þannigaftr-
að því, að landið greiði Frökkum,
Norðmönnum og íslendingum miljón-
ir á hverju ári fyrir nauðsynjavöru,
sem þessar þjóðir sækja í höfum, sem
Spánverjum eftir alþjóðarjetti er jafn-
heimilt að stunda veiðar í og þeim.
Hjer er áreiðanlega mál til íhug-
unar fyrir íslendinga. Að vísu mun
fyrst um sinn engin hætta á því, að
fiskiveiðar Spánverja við ísland verði
svo miklar að nokkru nemi. Lyderz
telst svo til, að Spánverjar þurfi 100
ár til að verða sjálfbjarga, ef fiski-
veiðar þeirra þroskist líkt og hjá
Frökkum, og er þetta mjög gætileg
og hófleg áætlun. En það getur
orðið miklu fyr, hver veit hvenær, ef
Spánverjar taka sig saman, og margt
virðist benda á, að nú sje sú þjóð
að vakna til dáða og dugnaðar á
mörgum sviðum. Þeir voru einu sinni
voldugasta og framtakssamasta þjóð
í heimi, og ef hepnin er með, geta þeir
óefað komist í röð slíkra þjóða aft-
ur. — En fari nú svo að við miss-
um Spánarmarkaðinn, hvert á þá að
snúaf Lyderz gefur Spánverjum
bending, sem okkur er auðvitað frjálst
að nota h'ka. Hann bendir á Suð-
ur-Ameríku. Ef til vill mætti selja
saltfisk í sumum löndum þar, t. d.
Argentínu og Suður-Brasilíu. Jeg
skal ekkert um það segja, hvort það
er hægt, en mjer finst það ómaks-
ins vert að ransaka sh'kt og sjá,
hvort það mundi geta borgað sig,
að sigla með saltfisk þangað, ekki
síst vegna þess, að flytja mætti af-
urðir þeirra landa beint til íslands
(t. d. kaffi og sykur frá Brasilíu), í
stað þess að kaupa þær á millistöð-
um í Norðurálfunni.
Og loks vekur þetta alt hjá manni
þá hugsun, að í rauninni tjáir ekki
að ætla sjer að byggja framtíð ís-
lands eða nokkurs annars lands að-
allega á sjávarútveg. Fyr eða síðar
fer svo, að hann verður ekki rekinn
meira en svo, sem svarar þörfum
landsins, því aðrar þjóðir munu smám-
saman komast upp á það, að veiða
það, sem þær þurfa, í frjálsum höf-
um, eða þá efla fiskiklak við strend-
ur og í ám og vötnum. Þannig hafa
Danir t. d. komin upp ostruveiðum
í Limafirði, sem eru að verða stór-
fenglegar. Jeg hef heyrt framúrskar-
andi útlendan náttúrufræðing halda
því fram, að líklega mundi fara svo,
að alstaðar tækist að klekja út nóg-
um fiski, ef sjeð væri fyrir hentug-
um lífskjörum, en það er víða hægt.
Eru í útlöndum núna ýmsir vísinda-
menn að rannsaka slíkt svo sem
kunnugt er, og á íslandi hefur Bjarni
Sæmundsson adjunkt gert okkur mik-
inn sóma og gagn með því, sem hann
hefur ritað um slík efni. En meðan
útlendar þjóðir ekki eru búnar að
koma lagi á fiskiveiðar sínar, er auð-
vitað sjálfsagt fyrir okkur að nota
I okkur það, að við eigum svo auð-
veldan aðgang að fiskiríkustu höfum
heimsins, og efla því fiskiveiðar okk-
ar og reyna að græða á þeim með-
an við getum. Því fyrst um sinn er
engin hætta á ferðum. En best er
að vera á verði.
Sölvarjóðri í Sept. 1910.
Sigfús Bl'óndal.
Austur-Asíufjelagið danska sam-
þykti nýlega á aukafundi að auka
hlutafje sitt með 10 milj. kr.
Samein. gufuskipaíjelagið er að
láta smíða 3 ný gufuskip, tvö hjá
Burmeister & Wain í Khöfn, 1800
tonn hvort, og eitt í Helsingjaeyri.