Lögrétta - 19.06.1912, Síða 2

124
LOGRJETTA
Lögrjetta kemur át á hverjun mið-
vikudegi og auk pesa aukablöö við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á Íslandí, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
gókraentafjelagiS.
Aðalfundur.
Hann var haldinn í Bárubúð kl. 5
síðd. 17. þ. m. Fundarstjóri var kos-
inn prófessor Lárus H. Bjarnason. í
byrjun fundarins flutti forseti, B. M.
Ólsen prófessor, ræðu, og talaði á
þessa leið:
„Árið, sem liðið hefur frá síðasta
aðalfundi, hefur verið viðburðaríkt
fyrir Bmf. Skal jeg flrst leifa mjer
að minnast þess, sem er níjast og
sárast, andláts verndara fjelagsins,
vors ástsæla konungs, Friðriks hins
áttunda. Engan konung höfum vjer
átt, sem hefur unnað þjóð vorri heit-
ar enn hann, eða haft einlægari vilja
til að efla heill hennar og framfarir í
öllum greinum, andlegum og verk-
legum. Hjer skal jeg aðeins minn-
ast stuttlega á afskifti hans af Bmf.
Jafnskjótt sem hann varð konungur,
gerðist hann verndari þess. A hverju
ári gaf hann fjelaginu höfðinglega
gjöf og Ijeði auk þess Hafnardeild
fjelagsins ókeipis húsnæði fyrir bóka-
leifar og til skrifstofu á Amalíuborg.
Þegar báðar deildir fjelagsins vóru
sameinaðar í eitt óskift fjelag með
heímili í Reikjavík, skírði forseti auð-
vitað verndara fjelagsins frá breit-
ingu þeirri, sem orðið hafði og ósk-
aði, að hann hjeldi sömu góðvild við
fjelagið sem áður. í svari, sem kon-
ungur ljet skrifa fjelaginu hálfum öðr-
um mánuði áður enn hann dó (28.
mars), segist hann „fúslega takast á
hendur vernd fjelagsins í þess níju
mind, og óskar því allra heilla í við-
leitni þess til eflingar vísindum og
mentun á íslandi". Þessi hlíju orð
konungs vors, sem heimflutningur
fjelagsins gaf tilefni til, eru oss því
dírmætari, sem heimflutningnum var
annars tekið með talsverðri þröng-
síni af bræðrum vorum í Danfnörku.
Bókmentafjelagið hefur því sjerstaka
ástæðu til að minnast þessa góða
konungs með söknuði þakklátsemi
og lotningu. Blessuð sje minning
hans.
Af látnum fjelagsmönnum skal jeg
first minnast brjefafjelaga vors, frk.
Margrjetar Lehmann-Filhés, í Berlín.
Þessi nafnkunna lærdómskona og ís-
landsvinur, sem dó 17. ágúst í firra,
hafði ánafnað Hafnardeild fjelagsins
5000 kr. í erfðaskrá sinni og fahð
prófessor Þorv. Th. að kveða nánar
á um, til hvers fjenu skuli varið.
Hefur hann afhent fjelaginu sjóðinn,
sem ber nafn eftir hinni látnu, og
samþikt skipulagsskrá, sem hefur
verið send Stjórnarráði íslands og
hefur nú öðlast konunglega stað-
festing. Af vöxtum sjóðsins skal
árlega leggja '/4 við höfuðstól, enn
verja afganginum til útg. rita, sem
snerta íslenska þjóðfræði (folk lore).
Sjóður þessi mun um aldur og æfi
halda uppi minningunni um hina
göfgu sæmdarkonu og góðvild henn-
ar við ísland og Bókmentafjelagið.
7 Af öðrum, sem vjer eigum á bak
að sjá, skal jeg nefna gamla fjelags-
menn og trigðatröll við fjelagið, þá
Sigfús Eymundsson bóksaia og Árna
Gíslason leturgrafara; hafði Sigfús
eftir því, sem jeg kemst næst, verið
fjelagsmaður í full 50 ár, enn Árni
einu ári fátt í 50 ár. Þá ber og að
minnast Þorleifs prests Jónssonar á
Skinnastöðum, gamals fjelagsbróður,
Alberts Þórðarsonar bankabókara,
Sigurðar kennara Jónssonar frá Álf-
hólum, Guðjóns kennara Baldvinsson-
ar á ísafirði og Ingimundar ráða-
nauts Guðmundssonar. Vil jeg biðja
rnenn að minnast þessara fjelaga
með þvf að standa upp.
Langmerkasti viðburður ársins er
sameining fjelagsdeildanna í eitt ó-
skift fjelag með heimili hjer í höfuð-
stað landsins. Þjer munið allir, að
hin nýu lög fjelagsins, sem fólu í
sjer meðal annars sameining deildanna,
vóru samþikt hjer á síðasta aðalfundi,
8. júlí f. á., með 100 atkv. gegn 2.
Síðan voru þau samþykt á aðalfundi
Hd. .31. okt. um haustið með 14
samhljóða atkv. Svo er þá þessi
mikla breiting á komin með góðu
og bróðurlegu samþikki beggja deilda,
og mundi fáa hafa grunað það firir
tveim árum, eins og horfurnar vóru
þá.jþví að þá lá við borð, að laga-
breiting um heimflutning Hafnard.
mundi ekki fást upp borin þar í
deilinni öðruvísi enn með málssókn.
Enn bæði var það hið mesta neiðar-
úrræði í sjálfu sjer, og svo var óvíst,
hvernig málið mundi fara firir dönsk-
um dómstólum".
Skýrði hann svo nánar frá, hvernig
til hefð.i gengið um heimflutninginn
og þakkaði forsprökkum í Hafnar-
deildinni, sjer í lagi B. Th. Melsteð,
Sigf. Blöndal, Finni Jónssyni og
Jón Sveinbjörnsson kand. jur., erhafði
sjeð um afhendinguna og heimsend-
j inguna, en við móttökuna hjer hafði
fjelagsstjórnin notið aðstoðar Sig.
Jónssonar bókbindara og Þorv. Guð-
mundssonar afgreiðslum. Er nú öllu
fyrirkomið á dómkirkjuloftinu og hef-
ur orðið að gera þar miklar breyt-
ingar á skápum og hillum. Allan
kostnað við heimflutninginn kvað for-
seti hafa numið rúmum 1500 kr.
Lauk hann svo máli sínu með þess-
j um orðum:
„Vjer viljum víst allir gera höfuð-
stað landsins að þungamiðju hins
andlega lífs þjóðar vorrar og safna
hingað öllum hinum bestu kröftum.
Því markmiði höfum vjer náð með
heimflutningnum, að því er Bmf.
snertir. Að vísu munu árstekjur fje-
lagsins minka nokkuð við heimflutn-
inginn. Vjer missum t, d, ársstyrk
þann, 1000 kr., sem Hd. hafði úr
ríkissjóði. En nokkuð vinst þetta
upp með aukinni fjelagatölu. Mjer
telst svo til, að fjelögum hafi
á þessu ári fjölgað um nær 100, og
sjeu nú tæplega 1000. Svo há hefur
fjelagatalan aldrei verið. Og svo
eru líkur til, að með sameiningu
deildanna muni filgja meiri eining í
umboðsstjórn fjelagsins, hagkvæmari
og áhrifameiri innheimta á tekjum,
og ifir höfuð að tala öflugri fram-
kvæmdir, svo framarlega sem tekist
hefur nokkurn veginn að velja menn
í stjórnina, því að undir góðri stjórn
er alt komið.
Jeg get ekki skilist við heimflutn-
ingsmálið án þess að minnast á hið
ágæta starf, sem Hafnardeildin hefur
unnið í þarfir fjelagsins frá því firsta
fram til þessa dags. Framan af mátti
heita, að hún bæri allar framkvæmdir
fjelagsins á herðum sjer, og gætti
þá Reykjavíkurdeildarinnar lítið. Á
hinum síðasta mannsaldri, síðan deild-
inni hjer fór að vaxa fiskur um hrygg,
hefur verið meira jafnvægi milli deild-
anna. En einnig á þeim árum hefur
Hd. unnið mikið og gott starf, og
mega allir fjtlagsmenn minnast þess
með innilegu þakklæti.
Á umliðnu ári fjekk fjelag vort
tvö virðuleg heimboð, annað til að
vera við 100 ára afmælishátíð Hásk.
í Kristjaníu, hitt til að vera við 1000
ára minningarhátíð Normandíu. Firri
hátfðina sótti jeg sem fulltrúi fje-
lagsins samkv. kosningu ársfundar
og færði háskólanum ávarp, skraut-
ritað í fornum stíl á pergament. En
dr. Guðmundur Finnbogason tók fús-
lega að sjer að vera firir fjelagsins
hönd við Normandíuhátíðina fjelaginu
að kostnaðarlausu og leisti það starf
prýðilega af hendi, og kann jeg hon-
um bestu þakkir firir í fjelagsins
nafni".
Sakir hins mikla kostnaðar, sem
fjelagið hefði haft síðastl. ár, mundi
fjel. ekki gefa út annað enn vana-
legar ársbækur á þessu ári (Skírni,
hefti af Sýslum æfum, Fornbrjefa-
safni og Safni til sögu íslands).
Að endingu las forseti upp úrslit
stjórnarkosninganna. Höfðu atkvæði
verið talin saman 15. þ. m., eins og
auglýst hafði verið. En þessir voru
kosnir:
Forseti: prófessor Björn M. Ólsen
(305 atkv.), varaforseti: rektor Stgr.
Thorsteinsson (240), og í fulltrúaráð:
bóksali Sig. Kristjánsson (263), dr.
Björn Bjarnason (221), docent Jón
Jónsson (209), dr. Guðm. Finnboga-
son (155), bæjarfógeti Jón Magnús-
son (132) og fornmenjavörður Matth.
Þórðarson (115).
Á fundi hjá forseta 15. þ. m.
hafði störfum verið skift þannig, að
Sig. Kristjánsson var kosinn gjald-
keri, Jón Jónsson skrifari, Jón Magn-
ússon kjörstjóri og Matth. Þórðarson
bókavörður.
Þá las forseti upp ársreikning
og efnahagsreikning, endurskoðaðan.
Nokkrar umræður urðu um útgáfu
Skírnis, cr sumir fundu ýmislegt að,
en aðrir mæltu bót. Athugasemdir
voru og gerðar um útgáfu fornbrjefa-
safnsins, að pappír væri ekki sem
skyldi og upplag of lítið; og um
fleiri af útgáfuritum fjelagsins, Hafn-
ard., var hið sama fram tekið, að
upplag væri lítið, en forseti kvað
ráðstafanir gerðar til lagfæringar.
Reikningarnir voru samþyktir. End-
urskoðunarmenn voru endurkosnir:
Kl. Jónsson landritari og Hannes Þor-
steinsson skjalavörður.
iMiigKosningar í Itolgíu
fóru fram 2. þ. m. eftir afarharð-
sótt kosningastríð. Öðrumegin stóð
klerkaflokkurinn, sem svo er kallað-
ur, -en hinumegin frjálslyndu flokk-
arnir í bandalagi, vinstri menn og
jafnaðarmenn. Aðalþrætumálið var
um yfirráð klerkanna, munka og
klaustra, yfir skólum landsins. Klerka-
flokkurinn hefur haft yfirráðin í þing-
inu undanfarandi, en sá meiri hluti
hefur þó smátt og smátt verið að
missa töluna. Venjulega er helm-
ingur hverrar þingdeildar kosinn ann-
aðhvert ár. En í þetta sinn hafði
alt þingið verið rofið vegna nýrra
laga, er fjölgaði þingmönnum að
mun Kosningarnar fóru svo, að
klerkaflokkurinn vann enn sigur, og
nú lítur út fyrir, að verða ætli úr
því megnar róstur, verkföll og upp-
þot, segja síðustu útlend blöð.
Ivawii-Tonnisi. Myndin hjer
sýnir heimsmeistarann í Lawn Tennis,
A. F. Wilding, sem nú hefur verið
við Ólympíuleikana í Stokkhólmi.
Hann er aðeins 23 ára gamall.
Þlngincnn lArítcylnga i
Alicnu. Þótt sumir af þingmönn-
um Kríteyinga væru teknir fastir á
leið til Aþenu, eins og áður er frá
skýrt, komust aðrir þangað og ætl-
uðu, samkvæmt kosningu sinni, að
taka sæti í gríska þinginu. Veniselös
yfirráðherra hafði fund með þeim
áður til þess kæmi og reyndi að fá
þá til þess að falla frá fyrirætlun
sinni, kvað það skapa Grikklandi
vandræði, en vera hins vegar gagns-
Iaust. En þeir vildu ekki annað heyra,
en að þeir ættu sæti í þinginu, Voru
þá hermenn settir við dyrnar, er bönn-
uðu þeim inngöngu. Svo mikið var
þó úr þessu gert, að talað var um
að fresta fundum þingsins [um tíma
vegna þessa máls. Það er sagt, að
sundurþykkja hafi verið innan gríska
ráðaneytisins um, hvað gera skyldi.
FlóA i Ungai'ii. Um síðastl.
mánaðamót gerðu regn og vatnavext-
ir stórtjón í Ungarn. A einum stað
var dalur, sem er 25 fermílur á stærð,
eins og haf yfir að sjá. í mörgum
bæjum og þorpum hafa menn orðið
að flýja öll hús. Skemdirnar mjög
miklar.
ítalir og TyrKir. Það ganga
nú fregnir um að til standi að full-
trúar frá stórveldunum komi saman
tii þess að fá einhvern enda á ófriðn-
um.
a isian
eftir Ingibj'órgu Ólafsson.
I.
Bók þessi þykir mjer reglulegt ný-
mæli í bókmentum vorum; því jeg
veit ekki til, að um þetta efni hafi
neitt verið ritað sjer á parti. Hún er
mest um skírlífisástandið sjálft, en
drepur þó á fleira, sem snertir sið-
ferðið.
Það hefur verið ritað að tiltölu
afarmikið um drykkjuskapinn á landi
voru; og það oft í allströngum vand-
lætingaranda; svo það er ekki nema
náttúrlegt, að líka verði farið að rita
um fleiri þjóðlesti, t. d. óskírlífið.
Því ekki er það hættuminna en of-
drykkjan, og ekki er það óalgengara
en hún. Það væri nú reyndar rjett-
ara, að nefna lesti þessa alþjóðalesti
en þjóðlesti; því erlendis er lfka nóg
af þeim. En sjerhver verður að byrja
á að hreinsa fyrir sínum eigin dyr-
um, vanda um við sína eigin þjóð.
Og þar hefur Ingibjörg byrjað vel
og ættu fleiri að hefjast þar handa.
Einkum er hjer verkefni handa öll-
um kristilegum fjelögum og öllum
kristindóms talsmönnum. Já, hjer er
verkefni fyrir öll fjelög, sem efla vilja
menning þjóðarinnar.
Bókin er aðeins 44 bls, og kostar
25 aura. Er hún mjög efnismikil, og
skal jeg byrja með stuttu yfirliti yfir
hana. Fyrst er þá (á bls. 3—13)
yfirlit yfir ástand skírlífis hjer á landi
frá byggingu þess og fram á 18. öld.
Nefnir hún þar mörg dæmi um það,
hvað illa margir merkustu mennirnir
hafa hagað sjer í kvennamálum. Og
það sumir helstu siðabótarbiskuparn-
ir. Vitnar hún þar til ýmsra eldri
og nýrri sagnfræðinga vorra, t. d.
Espólfns, dr. Þorvaldar og fleiri. Svo,
á bls 13—23, setur hún álit ýmsra
merkra landa um skírlífisástand vort;
byrjar þar á því, að nefna ávítur
Eggerts Ólafssonar; þar næst tekur
hún kafla úr ritgerð sjera Tómasar
Sæmundssonar í „Fjölni" I, bls 94.
Er hann næsta skorinoiður, enda
reiddust margir sjera Tómasi út af
þessum stranga en þarflega dómi
hans.
Síðan nefnir hún álit Jónasar Hall-
grímssonar um þetta mál, og segir
meðal annars: „Jónas hafði næma
fegurðartilfinningu og var því öll
ósiðsemi (honum) hinn mesti við-
bjóður". Tekur svo brot úr kvæði
hans um þetta og segir á þá leið,
að það var fyrst og fremst „sá óhræsis-
andi, sem liggur bak við orðin“, sem
Jónas finnur að hjá Sigurði Breið-
fjörð. Þetta er líka auðsjeð, þegar
ritdómur Jónasar er rækilega lesinn.
Hart dæmir Jónas Sigurð fyrir
formgallana, en harðast þó fyrir ljót-
leik efnisins. Segir Jónas svo um
ljóta hugmynd, er Sigurður bjó til:
„ímyndunaraflið hlýtur að vera alt
saman gersamlega spilt og saurgað
áður en það geti farið að skapa aðr-
ar eins ófreskjur".
En einmitt þetta sama hefði Jónas
hlotið að segja um fjarska margt
rusl f ljóðabókum eldri skálda vorra,
og um margar útlendar „formfagrar"
skáldsögur og sögukafla, því efnið er
þar oft litlu eða engu betra en í
Tístrans-rímu, og er engu síður sprott-
ið úr „gersamlega saurguðu og spiltu
ímyndunarafli".
Svo minnist hún á ritgerðir G.
Friðjónssonar um skírlífi, og telur þær
þarflegar, þótt margir reiddust þeim.
Svo tekur hún kafla úr ritgerð um
þetta mál í „Breiðabliki" I. ár, bls.
187. — Minnist hún og á ritgerð um
sama í „Skólablaðinu" 1907. Og
Ioks tekur hún kafla úr ritgerð um
sama efni úr „Skinfaxa" 1910 I. ár,
bls. 34. — Aðrar ritgerðir um þetta
efni kveðst hún ekki hafa sjeð.
Svo ber hún saman skírlífis-ástand
vort og útlendinga og segir, „að vjer
íslendingar stöndum á miklu lægra
siðmenningarstigi en aðrar Norður-
álfuþjóðir". Og sýni það sig mest í
því, að t. d. „í Danmörku er siðleys-
ið haft í hinni mestu fyrirlitningu
hjá öllu góðu fólki". En hjer á
landi sje „haldið hlífiskildi yfir spill-
ingunni". Ljótt er, ef satt er!
Síðan minnist hún á drykkjuskap-
inn og segir: „að víndrykkja er að
færast í vöxt, er að mínu áliti því
að kenna, að Templarar eru farnir
að linast í sókninni; hjá þeim er alt
dottið í dúnalogn". Ekki er þetta
heldur efnilegt!
Hún segir, að drykkjuskapur kvenna
hjer á landi sje að aukast; efnaðir
ósiðsemdarmenn sjeu farnir að senda
barnsmæður sínar á fæðingarstofnun-
ina í Khöfn. Þær verði svo margar
að vændiskonum eða aumingjum, og
sje þetta mjög til að auka óorð þjóð-
arinnar erlendisl Nú fer að taka út
yfir!
Loksins minnist hún á hrokann,
klúryrðin, kaldsinnið og margt fleira
ilt í þjóðfjelaginu; segir t. d., að
kvenfólk hjer sje mikið verra í skapi
en karlmenn o. s. frv.
Hvað ætli kvenþjóðin segi nú um
þessa staðhæfingu höfundarins?
Hvernig vill höf. bæta úr þessu?
Efla kristilega menning í landinu,
einkum með því að mynda nýtt og
rjettara almenningsálit í skírlífismál-
um, hafa meira eftirlit með ungling-
unum, gera heimilin meira aðlaðandi
og skemtilegri fyrir börnin.
II.
Það má nú annars margt segja um
þetta litla rit Ingibjargar.
Fyrir mitt leyti get jeg ekki ann-
að en sagt, að ritið sje mjög þarft
og í tíma talað. Og jeg er henni
samþykkur í öllu því, sem hún segir
um ástand vort í þessu efni nú á
dögum. Þykir hún hvergi hafa farið
með öfgar, að teljandi sje. Samt
get jeg ekki verið á hennar máli um
húslestrana. Mjer finst þeir hafi gert
meira gagn en hún og sjálfsagt marg-
ir aðrir ætla. Passíusálmarnir til-
dæmis, hafa efliust haft ómælanlega
góð áhrif á þjóðina. Án Hallgríms
hefðum vjer verið skrælingjar. Og
eins er jeg ekki alveg viss um,
hvort skírlífisástandið erlendis er
svo miklu betra en hjer á landi. En
þar er þó þess að gæta, að neyðin
knýr marga stúlku erlendis til að
Ieita sjer atvinnu á ósiðlegan hátt.
Sulturinn þar knýr marga til að lifa
á ólifnaði. Og þegar lauslætið er
orðið að atvinnuvegi, þá er von að
freistingunum í þá átt fjölgi. Og
þá er aumingjunum vorkun — þá
er best að kasta steininum vægilega,
láta hann helst vera.
En hjer á landi er öðru máli að
gegna. Hjer er ómögulegt að segja
að neyðin knýji neinn til óskirlífis.
Miklu fremur er það óskírlífið sjálft,
sem kemur bæði saklausum og sek-
um í neyðina.
Og þar er líka „glaumurinn" og
„sollurinn" miklu meiri og hættu-
legri en hjer á landi. Náttúra lands
vors og þjóðarsaga vor er eins og
sköpuð til að kenna alvöru en varna
ljettúð.
Og hvað sem nú annars öllu þessu
siðferðismáli voru líður, hvort sem
vjer erum öðrum þjóðum verri í því
eða ekki, þá er tvent alveg víst og
um það ættu allir að vera sammála.
Og það er þetta tvent:
í fyrsta lagi: Hvaða skoðun sem
menn hafa á hjónaböndum og barn-
eignum, þá ríður á því um fram alt,
að bæði barnsmæðurnar og börnin
nái altaf sínum fullkomna rjetti og
verði alls ekki fyrir neinum halla af
hálfu barnsfeðranna. Og bendir Ge*
org Brandes sjálfur drengilega á
þetta á einum stað.
í öðru lagi erum við eins og kunn-
ugt er svo „fáir, fátækir og smáir",
að vjer megum alls ekki við því að
nein íslensk sál spillist eða verði
ómenni. Vjer stöndumst alls ekki
við það að neinn skríll, ekki einu
sinni skrílvísir, myndist hjá oss.
Stórþjóðirnar þola slíkt betur, og
þykir þó öllum góðum skörungum
stórþjóðanna afarilt, ef siðspilling
eykst þar, þykir hún eins og sótt-
næmi, sem getur eitrað alla þjóðina.
Hvað mega þá ekki mannvinir smá-
þjóðanna hugsa?
Danir eru smáþjóð reyndar, en
samt stórþjóð í samanburði við oss.
Samt voru bestu menn Dana óðir og
uppvægir hjerna um árið yfirþví, að
þá (1907—1908) var 5. hvert barn f
Khöfn óskilgctið, ogtöldu hana mesta
spillingarbæli landsins.
Vjer erum víst 30 sinnum færri en