Lögrétta - 26.06.1912, Blaðsíða 2

128
LOGRJETTA
Lögrjetta kernur út á hverjum miö>
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á fslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
S var
til lir. Yigfúsar Guðmundssonar
frá skagflrskum alþýðuraanni.1)
Það er í raun og veru ekki ómaks-
ins vert, að eiga orðastað við þá
menn, sem grípa til þess neyðarúr-
ræðis, þegar þeir sjálfir standa ráð-
þrota yfir rökstuddum mótmælum á
gerðum sínum, að vega að andstæð-
ingum sínum með órökstuddum
skammaryrðum, bregða þeim um
skilningsleysi, þekkingarskort og asna-
skap.
Mig undraði stórum, þegar jegsá,
að sunnlenski bóndinn hr. Vigfús
Guðmundsson taldi það virðingu sinni
samboðið, að sigla í kjölfar slíkra
pilta.
Jeg bjóst við, ef honum fyndist
ástæða til að eiga síðast orðið, að
hann reyndi til að koma með rök-
studd mótmæli móti grein minni, en
sú hefur ekki orðið raunin á.
Grein sú, er hann birtir í n. tbl.
ítafoldar, og á að vera svar til mín,
er gersneidd slíku; hún er saman
sett af rangfærslum, misskilningi og
persónulegum skömmum, sem höf-
undurinn hefur lítinn heiður af. 1
þessari siðustu ritsmíð sinni læst höf.
vera gramur yfir því, að jeg hafi
víða í grein minni rangfært og af-
bakað orð og setningar í grein sinni:
„Hvers vegna þegja bændur". Því til
stuðnings birtir hann eitt sýnishorn
af rangfærslum mínum, sem á að
vera sönnun á máli hans. En niður-
staðan verður sú, að það, sem hann
ætlar að sanna með sýnishorni þessu,
er hann tilfærir, verður sönnun á því
gagnstæða við tilganginn, sannar ein-
uiitt, að höf. fer sjálfur með ósann-
indi með þeim ummælum sínum, að
jeg hafi víða afbakað og rangfært
orð hans. Það er líka auðheyrt, að
hann finnur sjálfur fullkomlega til
þess, hvað sýnishornið er veigalaus
sönnun á ummælum hans, þar sem
hann bætir því við, „að í raun og
veru sje þetta (sem hann tilfærir),
smávægileg og einskisverð afbökun
á móti mörgu öðru, sem í greininni
sje“ ; vill með því telja lesendum ísaf.
trú um, að smávægilegustu rangfærsl-
urnar hafi hann tilfært, en gengið
fram hjá hinum stærri. Skyldi hann
fá marga lesendur blaðsins til að trúa
því?
Margoft hefur ísaf. fiutt ritgerðir
eftir höfund þennan, sem bera ljósan
vott um það, að hann hefur verið og
er eindreginn og ákveðinn „sjálfst"-
fiokksmaður, hefur fýlgt flokksstjórn-
inni að málum gegnum þykt og þunt;
að minsta kosti ekki látið annað í
ljósi en hann væri ánægður með
allar gerðir hennar, bæði fyr og síðar.
1 hinum tveim ritgerðum, sem ísaf,
birti eftir hann á síðastl. ári, önnur
skrifuð litlu fyrir kosningarnar, (yfir-
skrift: „Hversvegna þegja bændur"),
hin skrifuð litlu eftir kosningar, (yfir-
skrift: „Hvað gerði meiri hl.f), fer
hann nú fyrst að láta taka til sín,
finnur þá auðsjáanlega hvöt hjá sjer
til að árjetta ofurlítið hin svívirðilegu
ograkalausu skammaryrði, sem flokks-
bræður hans hafa látið á þrykk út
ganga um þá menn, sem hafa verið
þeim andstæðir í stjórnmálum. Hann
vegur þar að hinumnúv. meiri hl.mönn-
Um meðhinum óheiðarlegustu vopnum,
tileinkar þeim óhreinar og illar hvatir
í framkomu sinni gagnvart þjóðinni
í heild, en þó sjerstaklaga gagnvart
alþýðunni, sem hann segir að ekki
þurfi við öðru að búast þaðan
en ýmsu mótdrægu. í þessari síð-
ari ritgerð sinni: „Hvað gerði
meiri hl.?“ segir hann meðal annars,
að kosningaúrslitin síðustu hafi sýnt,
i) Grein þessi er fyrir löngu send
Lögr., þótt birtingin hafi dregist. Það
skal tekið fram ísaf. til hróss, að hún
hefur nú bægt frá sjer deilugreinum Vig-
fúsar í Engey. En með því að V. G.
vegur stöðugt að höf. þessarar greinar í
„Þjóðv.“, eftir að ísaf. hætti að taka grein-
ar hans, og hefur endurtekið þar það, sem
hjer er svaraað, þá á þessi svargrein hr.
E. G. enn við. Ritstj.
að til sjeu skræfur með þrælablóði
hjá þjóð vorri, þrælablóði, sem sje
ánægt með að bera á háhesti em-
bættisvald landsins, sem fiti sig á
svita alþýðunnar; að núverandi meiri
hl. vilji að Danir stjórni okkur um
óákveðinn tíma, að hann hafi
auðmennina og embættisvaldið sín
megin, og noti það sem mártröð
á lítilmagnann; hann viðri sig upp
við konungsvaldið til að traðka rjetti
alþingis; hann hafi gert mest að því
að fjölga embættum, hækka laun og
haldi dauðahaldi í eftirlaun o. s. frv.
Ollu þessu er kastað fram af höf-
undinum í þeim auðsjáanlega tilgangi,
að blekkja óupplýsta og auðtrúa les-
endur blaðsins, ekki minsta tilraun
gerð til þess að færa orðum sínum
stað með rökstuddum sönnunum.
Aftur á móti syngur hann flokks-
bræðrum sínum lof og dýrð, vill þvo
af þeim allar syndir og ávirðingar.
En í mínum augum er sá Farísea-
þvottur hjegómlegur, því óskiljanlegt
er, hvað hann hefur meint með hon-
um. Andstæðingarnir gat hann
varla búist við, að tryðu honum, og
fyrir flokksmenn hans var hann þýð-
ingarlaus, því flestum þeirra mun
vera kunnugt um, hvað gerist hjá
þeim á bak við tjöldin.
Ef þessi umrædda ritgerð hans
hefði verið komin í mínar hendur,
þegar jeg reit andsvör mín gegn
greininni „Hvers vegna þegja bænd-
ur?“, mundi jeg ekki hafa lagt mig
jafn-mikið eftir að rökstyðja ummæli
mín þar. Jeg hefði ekki virt höfund-
inn þess.
Þegar nú þessar síðustu ritgerðir
höfundarins eru athugaðar, með til-
liti til þess, að maður verður að
gera ráð fyrir, að hann sje svo heið-
virður maður, að hann af hreinni
sannfæring þykist fylgja fram góðu
og rjettu máli, þá get jeg varla skil-
ið, að hvorki hann eða aðrir lesend-
ur lína minna álíti, að jeg hafi of-
talað, þó jeg notaði orðið „ástæðu-
laust", sem sýnist hneyksla hann svo
mjög, segði, að höf. áliti ástœðulaust
fyrir kjósendur að veraí vafa um,hvorn
stjórnmálaflokkinn þeir ættu að styðja
við kosningarnar. Ef hann hefur
talið ástæðu fyrir kjósendur að vera
í vafa, þá kemur það í æði mikla
mótsögn við framkomu hans; kemur
manni til að halda, að hún sje ekki
meira en svo heilbrigð.
Viða í greininni („Svar til hr. E.
G.“) er augljós sönnun fyrir því,
hvað höfundinum er eiginlegt að
nota órökstudd stóryrði og persónu-
leg brigsl í röksemda stað. Þó kem-
ur það hvergi jafn-berlega fram eins
og í því, hvað honum getur orðið skraf-
drjúgt umhinameinlegu prentvillu, sem
varð í grein minni (prentaðist: sem juku
útgjöld landsjóðs um 3 milj. og 30—
40 þús. kr., en var, í handriti mínu:
sem juku útgjöld landsjóðs um fullar
30 þús. kr. á Ijárhagstímabilinu). Ef
höf. hefði yfirfarið þau atriði, sem
stóðu í sambandi við umrædda setn-
ingu, athugunarlítið, í flýti, var hon-
um vorkunn, en vegna þess að hann,
eftir sjálfs hans sögn, las það 3 sinn-
um 3-var, og þar sem jeg verð að
álíta, að hann hafi að minsta kosti
meðalgreind, þá var honum ekki
vorkunn að sjá, að þetta var prent-
villa, sem að sjálfsögðu yrði leiðrjett
í næstu tölubl. Lögr. En í stað þess
notar hann þetta sem eitt af aðal-
vopnunum gegn mjer, telur að þessi
ummæli mín stafi af fáfræði, heimsku
eða öðru því verra. Að mínu áliti
er hægt að fylla syndamæli „Sjálf-
stæðismanna", þó ekki sje bætt á
hann þeim syndum, sem þeir ekki
hafa drýgt. Annars er alt raus höf.,
sem stafar af prentvillu þessari, ljós
vottur um það, hvað hann hefur átt
erfitt með að fá höggstað á mjer —
en hefur í einhverju óvita-fálmi grip-
ið til þessa veika hálmstrás, til þess
að reyna til að fleyta sjer upp úr for-
æði vanþekkingarinnar og framhleypn-
innar, sem hann sökti sjer í, þegar
hann reit greinina: „Hvers vegna
þegja bændur?" Prentvilluna í grein
minni þóttist höfundur hafa lesið yfir
9 sinnum; ekki get jeg sagt, að jeg
hafi lesið jafn-oft einn póstinn í svari
hans, en það verð jeg að segja, að
oftar en einu sinni varð mjer að
lesa þessa setningu: „Á alþingi 1909,
eina þinginu, er „Sjálfstæðismenn"
voru óskiftir í meiri hl., var ekkert
nýtt embætti stofnað, launað af land-
sjóði, nema embættin við háskólann".
Um háskólastofnunina og tjárveitingu
til embætta við hann hef jeg ekkert
talað, er þar samdóma höfundinum,
að báðir flokkar eigi þar jafnt óskil-
ið mál, eigi báðir last eða lof skilið,
eftir því sem menn álíta um það.
En að neita því ákveðið, að engin
önnur ný embætti hafi verið stofnuð
af „Sjálfstæðis"flokknum, virðist vera
furðu ófeilið. Manni verður að halda,
að þegar sannleikanum er jafn greini-
lega og vísvitandi misþyrmt, að þeir,
sem það gera, sjeu ekki mjög vandir
að 'vopnum þeim, er þeir beita til að
styðja mál sitt með. Var það ekki
á þinginu 1909, sem embætti við-
skiftaráðanautsins var stofnað og fjár-
veitingin til þess veitt (10 þús. á ári,
20 þús yfir fjárhagstímabilið)? Og
hverra verk var það? Var það ekki
á því sama þingi, sem nýtt banka-
stjóraembætti var stofnað með 6000
kr. launum yfir árið? Og hverra verk
var það? Gerir ekki þessi launa-
fúlga samanlögð fullar 30 þús. kr.
yfir fjárhagstímabilið, eins og jeg
tók fram í fyrra í svari mínu.
En „Sjálfstæðis“menn Ijetu sjer
ekki nægja, að bæta þessum upphæð-
um við launafúlguna, heldur ljetu
þeir foringja sinn nota valdið, þá ný-
fengna, til þess að víkja þáverandi
bankastj. frá stöðu sinni og auka
með því útgjöldin um 4000 kr. á ári.
En það var aukaatriði fyrir þeim.
Hitt var aðalatriðið fyrir þeim heiðr-
uðu fjársparnaðarmönnum, að geta
sem fyrst launað einum af foringjum
sínum duglega framgöngu, með því
að veita honum starfann; hefur ekki
þótt einhlítt, nema báðir bankastj.
væru honum samlitir. Skyldi ekki
hafa orðið þytur í herbúðum „Sjálf-
stæðis“manna, ef Heimastjórnarmenn
hefðu byrjað stjórnarbraut sína með
svipuðum tiltektum. Fyrv. bankastj.
hr. Tryggvi Gunnarsson hefur ennþá
óskerta starfskrafta, og það sem meira
er varið í, mun hafa óskert mannorð
sitt til enda æfibrautarinnar, þrátt
fyrir alvarlega tilraun andstæðinga
hans til að fletta hann því.
Eins og áður er tekið fram, neitar
höfundurinn því, að nokkurt nýtt em-
bætti hafi verið stofnað af „Sjálfst."-
mönnum; en nokkru síðar, í sama
dálki, viðurkennir hann þó, að þeir
hafi stofnað nýja starfalll launaða af
landsjóði (fiskimatsmannsstarfið, veitt
til þess 7800 kr. á ári, og viðskifta-
ráðanautsstarfið með ioþús. kr. á ári).
En þá einkennilegu samkvæmni vill
hann auðsjáanlega fóðra með því, að
þess konar starfafjölgun sje alt annað
en embættafjölgun.
Mjer er spurn: Hver er munur
fyrir útgjöld landsjóðs á starfa, sem
er launaður af almannafje og em-
bættum, sem eru Jaunuð úr sama
sjóði? Og hvað eru embættismenn
þjóðarinnar annað en starfsmenn henn-
ar?
Jeg sagði í grein minni, að á þess-
um 2 þingum,sem fjármálastjórnin var
í höndum „Sjálfst.“manna, uxu skuld-
ir á landsbúinu um 2 miljónir.
í svarinu til mín vill hann telja
lesendum ísafoldar trú um, að þar
hafi jeg farið með ósannindi, og til-
færir útdrátt úr landsreikningunum
fyrir 1909 því til sönnunar. Jeg get
ekki betur sjeð, en að það, sem jeg
sagði þar, standi alveg óhrakið. Meira
að segja, að hann með orðum sín-
um sanni, að jeg fari með rjett mál.
Hann viðurkennir, að Björn Jónsson
hafi tekið til láns fyrir landsins hönd
i1/* milj. kr., og vilji hann nú bæta
við þeirri upphæð, sem flokksmenn
hans lögheimiluðu að taka til láns á
seinna „sjálfstæðis“þinginu, þinginu
1911, þar sem þeir enn höfðu yfirtökin
á fjármálunum, en það var að upp-
hæð 500 þúsundir, þá mun sú upphæð,
lögð saman við I !/a miljón, gera 2
miljónir. Eða hvað sýnist höíund-
inum um það?
Þlöf. þykist vera hróðugur yfir því,
hvað gert var ráð fyrir litlum tekju-
halla á fjárlögum þeim, sem Björn
Jónsson lagði fyrir þingið 1911; vill
með því sýna fjármálahygni foringj-
ans og hvað fjárhagnum hefði verið
vel borgið í höndum hans.
1 fyrsta lagi er það að athuga, að
það er altaf auðgert, að útbúa glæsi-
leg fjárlög á pappírinn, ekki síst þeg-
ar sú aðferö er notuð, að færa suma
tekjuliðina upp úr öllum hugsanleg-
um og fyrirsjáanlegum möguleika.
Og í öðru lagi skiftir það mestu,
hvernig fjárlögin Iíta út, þegar þau
eru búin að ganga í gegnuiu hreins-
unareld beggja deildanna. En á það
atriði hefur höfundurinn ekki viljað
minnast, hefur af skiljanlegum ástæð-
um ekki kært sig um að skýra frá
því, að á þessu síðara „sjálfstæðis"-
þingi, þar sem fjársparnaðarpostularnir
voru í meiri hl., er skilið við fjár-
lögin með meiri tekjuhalla en dæmi
eru til áður, eða fullum 700 þús. kr.
Máske höfundinum finnist að þeir
með slíkum viðskilnaði hafi verið að
uppfylla loforðið á stefnuskrá sinni,
að styðja gætilega fjármálastjórn og
auka ekki við skuldir á landsbúinu?
Þegar fjárlögum miljónaþingsins,
sem ísaf. kallaði, var hleypt af stokk-
unum, sem gerðu ráð fyrir 500
þús. kr. tekjuhalla, ætluðu „Sjálfst."-
menn alveg að ganga af göflunum,
ákærðu Heimastjórnarmenn, sem þá
voru í meiri hl., um gegndarlausa
fjársóun, um alvarlegar tilraunir til
að steypa landinu fjárhagslega á höf-
uðið o. s. frv. En nú, þegar skilið
er við fjárlögin með talsvert hærri
tekjuhalla, fást blöð „Sjálfst."manna
ekki um slíkt. Gildir þar sjáanlega
gamli málshátturinn, að „sök bítur
sekan".
Hvað höf. hefur meint með um-
ræddri grein, sem hann kallar svar
til mín, er mjer lítt skiljanlegt, þar
sem ekki í einu einasta atriði er
hnekt með rökum því, semjegsagði
í fyrra svari mínu til hans; lítur helst
út fyrir að hann með slíku hafi hugs-
að sjer að slá ofurlítið í kring um
sig. Finni hann hvöt hjá sjer til að
ávarpa mig í annað skifti á líkan
hátt, mun jeg ekki svara honum. Jeg
hef annað við tíma minn að gera
en verja honum til að elta hugsana-
villur hans og hártoganir.
Vil aðendingu gefa honum heilræði.
Jeg vil ráðleggja honum að hætta að
ausa auri þá menn, sem eru á annari
skoðun í stjórnmálum en hann. Nógir
eru til samt í „SjáIfst."floknum, sem
fást til að gegna þeim fjósaverkum.
Hafi höf. nægan tíma til ritstarfa, er
ráðlegra fyrir hannað verja honum til
þess að semja ritsmíðar um málefni,
sem snerta atvinnu okkar, landbún-
aðinn, því þar er hann á rjettri hillu.
Jeg er sannfærður um, að þær grein-
ar yrðu fremur til að auka virðingu
hans og álit, í stað þess að hinar rit-
smíðar hans miða til að flztta hann
því. E. G.
ýíthuganir
út af ferðum um Suðurlands-
undirlendið.
Yegirnir.
Síðustu daga vetrarins, sem var
að líða, hjell jeg fyrirlestra og fundi
í nokkrum sveitum Rangárvalla-
sýslu, en um sama leyti í fyrra í
Árnessýslu.
þá var klaka að leysa úr jörð,
og umferð því eríið. Það er hörmu-
legt, hve illfært er þá um vegina.
Er síst að undra þótt sveita- og
bæjarvegir, sem lítið hefur verið í
borið — þeir eru víðast aðeins
ruddir, sumstaðar plægðir í mó-
lendið — vaðist upp og verði ó-
færir um leysingartímann; en verst
er að þjóðvegirnir og sýsluvegir,
sem mikið hefur verið í lagt, skuli
þó vera engu betri. Það er tilfinn-
anlegt fyrir þessi hafnleysuhjeruð.
Víða fram með vegunum sjásl brotn-
ir vagnar eða vagnhjól, sem liðast
hafa sundur í ófærðinni. Og koma
hlýtur þetta við menn og skepnur,
sem um veginn fara.
Á þessu ræður járnbrautin bót,
þegar liún kemur.
Sanifiindahús.
í flestum sveilunum eru nú sjer-
stök fundahús eða þinghús, alt
timburhús, sum jafnframt notuð
fyrir skólahús. Víðast eru hús
þessi nálægt miðri sveit eða sókn,
enda ofl á kirkjustað. Þó ofn sje
í fundahúsinu — þar sem það er
notað sem skóli jafnframt — er
kirkjan venjulega ofnlaus, og alstað-
ar er fundahúsið minna og að öðru
leyti óhagkvæmara samkomuhús
fyrir marga menn en kirkjan.
Fundirnir voru fleslir vel sóttir,
og varla rúm fyrir alla, er mættu,
í sumum fundahúsunum. Sæti skorli
víða — nema á kirkjustöðunum;
þar voru lánaðir lausabekkir úr
kirkjunni.
Alt of loftlítil voru húsin flest,
þegar alskipuð voru. Verulegast,
enda nýlegast, var hús Landhrepp-
inga í Rangárv. — skamt frá hlið
kirkjunnar að Skarði. í Árness.
var funda- og skóla-hús Skeiða-
hrepps að Húsatóftum einna mynd-
arlegast af þeim, er jeg kom í.
Fyrir eitthvað 26—7 árum hreyfði
jeg því í blaði -— mig minnir í
»FjalIk.« —hve frámunalega óskyn-
anlegt það væri fyrir oss íslend-
inga, sem verðum svo mjög að
kaupa byggingarefni frá öðrum
löndum, að sameina ekki samkomu-
húsin sem mest: nota sama húsið
fyrir kirkju, fundahús og skóla.
Mágur minn, presturinn í Bjarna-
nesi, liefur nú fyrstur manna komið
þessu í framkvæmd, og fá Horn-
firðingar heiður af (sbr. »N. Kbl.«
1912, 9. bl. o. v.).
Ekki gat jeg á mjer setið, og
mintist á þetta víðar þar, sem sam-
an fór fundarstaður og kirkja. Jeg
hjelt því fram, að nota mætti sama
salinn til alls, alveg eins og við
verðum að liafa sama líkamann í
hvað sem við göngum, en hann
(líkami vor) segir—aðmigminnir
— einn af postulunum að sje »guðs
musterk. í því musteri er ekki
»lrje og steinn á milli og eng-
inn samgangur«, eins og Þ. J. far-
ast orð um Bjarnanesskirkju. Þar
er kirkjan óþarflega dýr fyrir þann
aðskilnað. Næsti söfnuður, er not-
hœfa kirkju byggir, ætti að hlaupa
yfir það millispor.
Væri ekki skynsamlegra að verja
því fje, sem í sjerstöku fundahúsin
fer, til að búa sameiginlega sam-
komuhúsið (kirkju, skóla og alls-
konar fundahús) út með hitunar-
meðulum og færiþili, til að minka
rúmið, ef um smáskólahald er að
gera, svo húsið geti verið vistlegt
til hvers konar nota allatímaárs? Nú
eru ílestar kirkjur til sveita og funda-
hús ofnlaus og ekki í þeim sitjandi
á vetrum, ef kalt er, eða þegar húss
og hlýinda sjerstaldega þarf. Húsin
standa auð og ónotuð meðfram af
því, að lífshætta er að silja í þeim.
Roskinn bóndi, sem á mörg upp-
komin, vel upp alin börn, sagði að
ekki kynni hann við, að farið væri
að leika sjer í sama salnum, sem
notaður væri til guðsþjónuslu, sama
sem að dansa í kirkjunni. Jeg
spurði hann, hvort ekki hefðu verið
lesnir húslestrar í baðstofunni hjá
honum á uppvaxtarárum barna
hans? — Jú —. Kom það ekki
fyrir, að börnin ljeku sjer í baðstof-
unni? — Jú. Notaðir þú þá ekki
leikhús barna þinna fyrir guðs-
þjónustuhús? Því gat gamli mað-
urinn ekki á móti borið; en það
var svo venjulegt, að hvorki hann
nje aðrir höfðu veitt því eptirtektl
Og cnginn getur móti því borið, að
»lielgasta guðs musterið« á jarð-
ríki, likama mannsins, verði að
nota hið sama til guðsþjónustu,
leika og annara athafna. Hvað er
þá vandara um húsið?
Þegar jeg var í Noregi, var strang-
trúarhreyfing mikil þar í Iandi, og
fengu»prjedikarar« og »bænamenn«
þá oft skólasalinn á Stend til sain-
koma sinna og guðsþjónustu, og har
ekki á öðru en að þeir gætu fylli-
lega notið sín þar og hrifið áheyr-
endurna, þótt salur þessi væri ann-
ars notaður til kenslu og búnað-
arfyrirlestra, til að dansa í og við-
hafa allskonar gáska, svo sem títt
er, þar sem um 50—60 ungra manna
er saman komið á einu lieimili.
Þar var oft »glatl á Hjalla« hvers-
dagslega. En salinn saurgaði það
ekki. Og sama er með kirkjurnar
— eins og bekkina, sem hjá þeim
eru lánaðir í fundahúsin, þegar
með þarf.
Nú er víða að glæðast fjelagslíf
í sveitunum, og fylgja þeirri glæð-