Lögrétta - 26.06.1912, Blaðsíða 3

LOGRJETT A
12U
i
ing tíðari fundir, einkum meðal
æskumanna. Er líklegt að það sje
eitt hið besta meðal við kaupstaða-
aðsókninni úr sveitunum. í sum-
um sveitum er nú, auk sveitar-
fjelagsinsog safnaðarfjelagsins, bún-
aðarfjelag, nautgripafjelag, lestrar-
fjelag, bindindisíjelag, ungmenna-
fjelag, söngfjelag o. fl. Leggi þessi
fjelög öll saman krafta sína lil að
byggja eitt myndarlegt hús, og skift- ,
ist á um notkun þess, og sje svo
kent börnum í því að auki —mundi
þá ekki auðveldara að fá það vel
vandað og nothæft, heldur en ef
farið væri að kröngla upp af van- j
efnum 2—4 kofum, sínum til hverr-
ar notkunar? En þelta á sjer víða
stað, og því eru búsin flest ónóg
í alla staði, verða ekki vönduð eins
og þarf, og ónýtast því brált, eða
eru í fyrstu of lítil, og þarf að
stækka þau innan skamms o.s.frv.
Sumstaðar bafa fundahús og
kirkjur verið bygð fjarri bæjum,
en það ætti alls ekki að gera, ef
annars er nokkur kostur. Slík hús
ættu ekki að standa fjær bæ en
utan við túnið. Vatn til drykkjar
þarf einnig nærri að vera. Komi
ófært veður meðan á messu eða
fundi stendur, eða veikist maður
snögglega o. fl., er samkomufólkið
illa statt, ef engin bygð er nærri.
Einstæð samkomubús fjarri bæjum
verða ætíð illa sótt. Sú er reynslan.
Ókunn vatnadýr.
Allir kannast við vatnaskrímsla-
sögurnar, sem svo margar eru til í
þjóðsögum vorum. Flestir álíta
þær tilbúning einn og heimsku; og
þó eru þær að vekjast upp æ á ný.
Einkum segir oft af kynjadýrum,
sem bregða fyrir í jökulvötnum
Suðurlands-undirlendisins, og eru
ekki allir hjátrúarfullir glópaldar,
sem þykjast hafa sjeð skepnurþess-
ar.
Nú i Rangárvallasýsluferð minni
átti við mig ítarlegt tal um þetta
einn af mest metnu og greindustu
bændum sinnar sveitar við Þverá,
stiltur maður og öfgalaus. Taldi
hann engum vafa undirorpið, að
þar ættu sjer stað vatnadýr, er
menn þar ekki þektu, og helsti
dýrafræðingur landsins (B. S.)ekki
gæti, eftir lýsingunni, gert sjer neina
sennilega grein fyrir, livers kyns
væru.
Maðurinn kvað dýr þessi mjög
sjaldan sjást nema í mestu valna-
vöxtum (»þegar flug er í ánni«) og
þá venjulega í miðjum straumi.
Þau sæust þá belst frá bæ einum,
er hann nefndi, þar sem vel sjest
til árinnar. Oftast sæist ekki nema
á bakið: skjaldmyndað, kúpt og
gljáandi, en stöku sinnum skyti
þau upp trjónum eða öngum, eins
og höfði og sporði.
Eitt sinn, fyrir nokkrum árum,
hafði eitt slíkt dýr hafst við nokkra
daga á eyrarodda neðarlega í Þverá,
gegnt bæ einum þar. Róndinn þar
(sem enn býr í Landeyjum) fór
loks að útvega skyttu til að vinna
dýrið, en er til skyldi taka, var
það horfið og kom þar eigi síðan.
Eitt sinn kom sögumaður við
annan mann með viðarlest neðan
úr Landeyjum að Þverá hjá Hemlu.
Var vöxtur í ánni og þótli eigi
fært að reka klyfjaða hesta í hana.
Tóku þá ferðainennirnir að lengsla
viðardrögurnar saman í Ilota við
vaðið. Sjá þeir þá gljábak koma
upp í aðalstrengnum, er láþarvið
landið, litlu neðar en þeir voru.
Lá dýrið kyrt um stund, en ljet
sig svo síga hægt niður. En að
vörmu spori kemur hið gljáandi
bak aftur í ljós ofar i strengnum,
alveg á móts við mennina, svo sem
2—3 faðma frá þeirn, heldur sjer
þar við um stund, og hverfur síð-
an eins og fyr. Enga limu sáu
þeir, enda er áin í vöxtum svo
þyklunoruð af sandflugi, að líkari
er graut en vatni.
Dýr þessi kvað hann aldrei sjást
mörg samtímis, 2—3 í mesta lagi.
Kúpan þelta á 3. fet að þvennáli,
en öll lengd, þá er liöfuð og liali
kæmi í ljós, um 4—5 fet.
Hugmynd sögumanns er, að hjer
sje um síðustu leifar að öðru leyli
útdauðra vatnadýra að ræða; muni
dýr þessi geta falið höfuð og sund-
færi undir skildinum, lifi á botni
djúpra hylja í jökullituðu vatni, en
neyðist til að leyta yfirborðsins —
þegar vatnið er gjörspiltast af sand-
llugi. En dýrið, sem lá á eyrinni,
muni hafa verið sjúkt, og eins önn-
ur, er menn þykjast hafa sjeð á
eyrum uppi liggja, svo sem i Hvítá
fyrir nokkrum árum.
Maður þessi hefur nú gert sam-
band við aðra, er nær búa Þverá,
um, að gera tilraun til að veiða
einn þessara gljábaka, ef færi gæf-
ist. Hyggur hann, að skrímsla-
trúin hafi meðfram valdið því, að
dýrin sjeu enn ókunn.
B. B.
frá Vestur-jsleaðingura.
Lögr. tekur hjer upp kafla úr grein,
sem stendur í Heimskr. 25. aprll í
vor, eftir Kr. Ásg. Benediktsson, er
ræðir um samband milli íslendinga
austan hafs og vestan og heimflutn-
ing manna þaðan, sem án efa væri
æskilegur og gæti leitt gott af sjer,
eins og höf ætlar. Hann segir:
„—Mjer er kunnugt, að það hefut
komið til tals í fullri alvöru, að fleiri
en einn eða tveir Vestmenn verðu
peningum í jarðabætur á Islandi. Til-
gangurinn er.'að fara heim með góða
hjerlenda þekkingu, nútíðar-verkfæri,
og talsvert fje, og reyna til þrautar
framleiðslu jarðvegsins á íslandi. Þeir
ætla að undirbúa jarðveginn eltir nýj-
ustu verklegri þekkingu með fljótustu
og bestu akuryrkjuverkfærum, bæði
til almennrar grasframleiðslu og gras-
sáninga. Ennfremur fyrir allar teg-
undir af garðávöxtum, sem staðhætt-
ir á íslandi leyfa. — Einnig ætla þeir
að prófa kynbætur á sauðfjenaði, kúm,
hestum, alifuglum o. m. fl., og fram-
leiðslu mjólkur, smjörs og osta.
Lífsspursmál íslands er, að land-
búnaðurinn nái eins háu stigi og
landið getur til látið. Hversu mikill
og góður sem sjávaraflinn er og verð-
ur, þá er landbúnaðurinn þungamiðja
þjóðarlífs og framfara.
Jeg hef líka talað við gamlan og
reyndan fiskikaupmann, sem komið
hefur til hugar, að fara heim til ís-
lands og setja á stað þar botnvörpu-
skipaveiði í stórum stíl. — Auðvitað
stunda landsmenn fiskifang af dugn-
aði með botnvörpuskipum sínum.
En stór hagur ætti það samt að vera
landinu, ef stórfjelag ræki fiskiveið-
ar, sem búsett væri í landinu og
gildi atvinnulaun og allar tegundir
útgjalda. Ekki væri það ómögulegt,
ef þessi maður fer á stað, að hann
stofnsetti skipakvíar á íslandi, og
bygði skip og gerði við, og væri
það nýr atvinnuvegur í landinu, því
alt yrði það í nýjustu sniðum og
útbúnaði.
Þótt jeg hafi aðeins minst á menn,
sem gjarnan vilja verja tíma, þekk-
ing sinni og peningum í þessar tvær
aðal-atvinnugreinar landsins, þá eru
óefað ýmsir fleiri Vestur-íslendingar,
sem væru fúsir að prófa aðrar at-
vinnugreinar, — í rafmagnsiðnaði og
námafyrirtækjum ásamt fleiru. En eins
og nú standa sakir, hafa þeir undir
högg að sækja með góðvilja sinn og
þekkingu. Heimaþjóðin sýnir þeim
engan áhuga eða vildarkjör. Sumir
eru jafnvel hræddir um, að þjóðin
muni frekar amast við tilraunum
þeirra; tortryggja þá og veita þung-
ar búsifjar. Væri þjóðinni nokkuð
ant um að fá fje og þekkingu hjeð-
an vestan heim til sín, ætti hún að
sýna það með því að veita þessum
mönnum vilkjör. Ekki getur ísland
kosið sjer betri innflytjendur en ís-
lendinga úr Ameríku. Þeir eiga mál-
ið, þekkja land og lög, hafa þekk-
ingu og peninga, og sjálfsagt eins
mikla föðurlandsást og heimabúar.
Það væri eflaust happadrjúgt, og ætti
að vera svo, að Vestmenn fengju
landsjóðsjarðir fyrir litla eða enga
leigu eða sanngjörn kaup á þeim. í
fyrra tilfellinu yrðu þeir auðvitað að
skuldbinda sig til meiri og minni
jarðabóta á jörðinni. Það tímabil
yrði að vera svo langt, að full sönn-
un fengist fyrir því gróðurmagni, scm
í jörðinni lægi. Þeir ættu líka að
Sýning
á hannyrðum og uppdráttum verður
haldin í Landakotsskóla, 27. og 28.
júní, frá kl. 12 á hádegi til kl. 7
síðdegis.
vera tollfríir, að minsta kosti á öllum
þeim verkfærum, sem unnið yrði með
við tilraunirnar. Þeir ættu líka að
fá atkvæðisrjett eftir eins árs búsetu,
og kjörgengi til fulltrúastöðu eftir
þriggja ára heimilisfestu í landinu.
Mörg fleiri þægindi mætti veita þeim,
sem ekki skaðaði heimaþjóðina neitt.
Þjóðin gæti lært af þeim svo mikið
og þarflegt, að hún hefur líklega litla
hugmynd um það, undir núverandi
fargi. Hún hlyti líka að græða til-
trú og lánstraust hjá öðrum þjóðum
um leið og þeir flyttu heim þekkingu
og peninga.
Ef dugnaðarbændur flyttu hjeðan
til íslandsundir svona löguðum ástæð-
um, þó að ekki væru nema tveir í
hverja sýslu á landinu, þá mundi
innan farra ára sjást stórmiklar breyt-
ingar til bóta. Það er ennfremur
óyggjandi, að sú hreyfing styrkti
þjóðernissambandið inn á við og út
í frá meira en nokkuð annað. Það
er líka eina skynsamlega vonin um,
að íslenskt þjóðerni eigi eftir fagra
og langa framtíð og auki sjer veg og
sögu austan og vestan hafs". —
Háskólinn. Embættisprófi
í guðfræði luku 19. þ. mán. þessir
kandidatar:
Ásmundur Guðmundsson (frá Reyk-
holti) með fyrstu einkunn (93 st.)
Tryggvi Þórhallsson (biskups) með
fyrstu einkunn (95 st.).
Vigfús Ingvar Sigurðsson (frá Kols-
holti) með annari einkunn (72 st.).
Verkefni í skriflega prófinu voru
þessi:
I. Skýring Nýja testamentisins:
Rómv. IV, 1 —12.
II. Trúfræði: Eftir að hafa lýst
opinberunarstarfsemi Jesú í aðalatrið-
unum, skal gerð grein þýðingar henn-
ar fyrir endurlausn mannanna.
III. Siðfræði: Sannsöglisskylda
kristins manns.
IV. Kirkjusaga: Saga rómversku
kirkjunnar á 19. öld.
V. Prjedikunartextar: Matth. 5,
43—48 (Á. G.), Lúk. 19, 1—10 (Tr.
Þ ), Matt 2$, 14—30 (V. I. G.).
Til ágætiseinkunnar þarf 97V3 st.
Skipaður prófdómari var dóm-
kirkjuprestur Bjarni Jónsson.
Embættispróf í læknisfræði tóku:
Árni Árnason með I. einkunn
(205V3 st.),
Björn Jósefsson með II. betri eink.
(119V3 st.).
Konráð Konráðsson með I. eink.
(163 st.).
Verkefni þeirra í skriflegu prófi
voru þessi:
1. í lyfiæknisfræði: Lýsing á
einkenninu gulu og verkunum þess
á líkamann; orsakir og myndun ein-
kennisins, þýðing þess fyrir „día-
gnose" sjúkdóma. Almenn læknis-
meðferð gulu.
2. í handlæknisfræði: Áverkar
á höfði valda stundum sjúkdómum
innan í hauskúpunni. Hverjir eru
þeir, hver eru einkenni þeirra, að-
greining og meðferðf
3. í rjettarlæknisfræði: Lýsið
rjettarlæknisfræðislegri blóðrannsókn
og skýrið frá hvernig farið er að
ákveða blóðtegundir.
Til ágætiseinkunnar þarf 217VÍ st.
— fyrstu einkunnar — 157V2 --
— annarar betrieink.— 97Va --
— — lakari — — 75
Miðpróf tóku: Bjarni Snæbjörns-
son, Guðm. Ásmundsson, Halldór
Kristinsson, Jón Kristjánsson, Jónas
Jónasson.
Embættisprófi í lögfræði luku þessir
kandídatar:
Björn Pálsson með II. betri ein-
kunn (61 st.).
Böðvar Jónsson með I. eink. (75 st.).
Jón Sigtryggsson með I. eink. (67 st.).
Ólafur L árusson með I. eink. (77 st.).
Verkefni við skriflega prófið voru:
1. Borgararjettur: Skýring á 26.
selur ódýrast
Vefnadarvörur,
Pappír og Ritföng,
Mdlningavörur,
Leður og Skinn,
Skóflur og þaksaum.
Vanðaðar vörur. Gðýrar vörur.
gr. laga nr. 3 12. jan. igooumfjár-
mál hjóna og samanburður á um-
ráðarjetti konu yfir sjálfsaflafje og
umráðarjetti bónda yfir fjelagsbúi.
2. Borgararjettur: Hverju máli
skiftir tilvera aðalskuldar um gildi
ábyrgðar?
Refsirjettur: Skýring á 42. gr.
hegningarlaganna.
Rjettarfar: Skýring á meginregl-
um um sönnunarbyrði aðilja í einka-
málum.
Ríkisrjettur: Hvað liggur í því,
að alþingiskjósandi á að hafa „óflekk-
að mannorð" samkv. 6. gr. stj.skpl.
3. okt. 1903.
Til ágætiseinkunnar þarf 83 stig,
— 1. einkunnar — 67 —
— II. betri eink. — 57 —
— II. lakari — — 35 —
Eftirmœli.
Dáin er á Akureyri n. þ. mán. hús-
frú Snjólaug Guðrún Þorvaldsdóttir, kona
Sigurjóns Jóhannessonar óðalsbónda frá
Laxamýri. Hún var fædd 3. febrúar
1839, dóttir Þorvalds bónda á Sökku í
Svarfaðardal (d. 12. febr. 1880) Gunn-
laugssonar bónda á Hellu (d. 25. mars
1831) Þorvaldssonar, Sigurðssonar, Jóns-
sonar, Olafssonar, Jónssonar, og Snjó-
laugar (d. 13. des. 1890) Baldvinsdóttur
prests á Upsum (d 1859) Þorsteiusson-
ar; var Baldvin prestur bróðir Hallgríms
prests, föður Jónasar skálds. —Þau Snjó-
laug og Sigurjón giftust 28. júlí 1862, og
bjuggu þau hinu mesta rausnarbúi á
Laxamýri í full 40 ár, en 1905 brugðu
þau búi og fluttu til Akureyrar. Sigur-
jón var orðlagður búmaður og mun óvíða
á landi hjer hafa verið slíkur fyrirmynd-
arbúskapur og á Laxamýri, enda fór
hvorttveggja saman ágætir landskostir
og dugnaður og hyggindi hjónanna. Var
Snjólaug manni sínum mjög samhent í
hvívetna, enda unni Sigurjón henni mjög,
og þóttu engin ráð ráðin nema hennar
nyti við. Hún var prýðisvel gefin og
góðgerðarsöm, ástrík eiginkona og um-
hyggjusöm móðir. Mun ellin verða hin-
um gamla öldung, er nú skortir einn
vetur á áttrætt, löng, þá hann er sviftur
því, er hann unni mest, eftir 50 ára sam-
búð. Börn áttu þau 13 og eru 7 þeirra
á lífi: Jóhannes og Egill, er nú búa á
Laxamýri, Lúðvík kaupmaður á Akur-
eyri, Jóhann rithöfundur í Khöfn, Lfney
kona Arna prófasts á Sauðarkrók Björns-
sonar, Snjólaug kona Sigurðar Björns-
sonar kaupinanns í Reykjavík og Soffía
ógefin heima hjá föður sínum. — Þau
hjón ólu upp tvö fósturbörn og gengu í
foreldra stað: Magnús, er fór til Ameríku,
og Þórdísi Jónsdóttur, bróðurdóttir henn-
ar, nú Ijósmóðir í Rvík. J.
Mannalát. 2. þ. m. andaðist í
Khöfn bankastjóri við Nationalbank-
ann R. Tvermoes, liðlega áttræður
að aldri; hafði verið bankastjóri um
20 ár.
Nýdáinn er og prófessor O. J.
Rohmell, yfirlæknir á St. Hans
Hospitali, 67 ára.
28. f. m. dó í Khöfn læknirinn
prófessor Julius Petersen, 71 árs.
Auður og auðkýfingar.
Fjárupphæð sú, sem gengur manna
milli á Englandi í gullmyntum — í heil-
um og hálfum sterlings pundum — er eftir
opinberum skýrslum talin að vera 113
miljónir sterlings-punda, (st.-pd. er 18 kr.
20 au). Auðvitað er það ekki nema
nokkur hluti af auðlegð þessarar mestu
ríkisþjóðar Norðurálfunnar. Það kemur
ekki til mála, að jafnmikil auðæfi, í reiðu-
peningum, hafi nokkurn tíma verið sam-
an komin í hinum fornu sagnalegu gull-
húsum Persakonunga í Babýlon og Perse-
polis, eða í fjehirslum Faraónanna á
Egyptalandi, eins og nú er í bönkum og
peningaskápum Stórabretlands. En sá
er hinn mikli munur, hvað allur þessi
nútíðar-auður er arðsamur og frjófgandi
og gagnlegur í framförum og fyrirtækj-
um móts við auðæfi hinna barbarisku
fortíðar-konunga. I ritgerð einni í „Strand
Magasín" eru sex menn taldir ríkastir í
heimi: Rockefeller, Pierpont Morgan,
Astor, Lord Strathcona, Andrew Carne-
gie og Lord Rothschild. Þeirra auður í
föstu og lausu metinn 1000 miljónir sterl.-
punda (um 20 þúsundir railj. króna), og
er ætlast á, hvað auðkýfingar þessir
mundu orka, ef þeir slægju sjer saman.
Fyrst mundu þeir geta borgað allar rlk-
isskuldir Stórabretlands og Irlands,
sem eru 750 milj. st.punda, og samt hafa
nóg eftir til að kaupa fyrir þjóðsöfnin
ensku og allan enska flotann fyrir 200
milj. pd. sterl., og með því að herskipa-
stóll nú á dögum er aðallega peninga-
spursmál, þá gætu þeir fyrir 500 milj.
pund st. fengið sjer ennþá miklu öflugri
herflota og ögrað öllum heiminum, ef
þeim svo líkaði. ‘ Væri sá gállinn á milj-
ónamæringum þessum, að gera gott af
sjer, þá þyrftu þeir ekki annað en kaupa
upp allar fasteignir Stórbretalands og
gefa leigjendum upp afgjöld og leigur all-
ar. En ekki mundi það vera meira en
fjöður af fati fyrir þá, því að verð allra
fasteigna á Stórabretlandi er ekki meira
en 220 milj. pd. st. og öll húsin í Lon-
don 44 milj. pd st. Meira að segja, ef
þeim yrði hugur á að fá sjer kongsríki,
til að búa þar að sínu og hafa rúmt um
sig á sömu torfunni, þá þyrftu þeir ekki
annað en kaupa kongsrfkið gamla, Skot-
land, sem metið er 930 milj. pd. st. Þeir
gætu keypt upp allan kolaforða Stóra-
bretlands, sem nemur árlega í söluverði
123 milj. st. pd., um 8 ár, og pínt svo
allan heiminn með kolasveltu, ef þeir
vildu hafa sig til þess. þeir gætu eins
og að drekka borgað gjörvalla tolla,
skatta og símagjöld bretska ríkisins eins
og þau leggja sig, 150 milj. pd. st. á ári.
Leiðrjetting. I greininni: „Yfirlit
og samanburður. Stjórnmáladeilurnar und-
anfarið", sem kom út í Lögrjettu 1. janúar
síðastl., hafa orðið, í tveimur stöðum, prent-
villur. Sú fyrri er neðarlega f öðrum dálki:
„efla þjóðina", en á að vera: efla þjóð-
ræðið; hin er nokkrum Ifnum neðar: „juku
útgjöld landsjóðs um 3 miljónir og 30—40
þúsund kr.“, en á að vera: sem juku út-
gjöld landsjóðs um fullar 30 þúsund kr.
E. G.
Þessa leiðrjettingu sendi hr. E. G. Lögr.
undir eins og hann hafði lesið greinina,
en hún hefur gleymt að birta þetta þar til
nú og biður hinn heiðraða höf. velvirðing-
ar á þeirri gleymsku. Ritstj.