Lögrétta - 10.07.1912, Blaðsíða 2

136
LOGRJETTA
•Ctf
c £ —
—N p cð
í-ð i:
aj fl kS
>■ S
"CS GJD

G
>o
o
C/3

>o ^ s_r
‘5^3
Oh
1895.
50 ára afmæli alþingis.
s
^ C3 ^
o, g
5- .3
CS
§ 2 “
J 5 3* o
<2 >> iS
" o) u
C 05 «
c—. 2
cö cs
CZIZD -fl
C—.
t ' ,'i .
j f > ÖJD
t=a QJ
- « U .
A 3 XL, U
„ G 'CS
-1 t •h 03 QJ g r
, j c 0 H
GD
-l i ^ 'O C3
“ V a
. ^—' « 'c .S
« •- £ is
cö -S 'O
c=a 5 o) > £ -Q G O G
>
Adalfuiuliir ÍslandsbanKa var
haldinn 2. þ. m. og settur af ráðherra, en
fundarstjóri var H. Daníelsson yfirdómari
og skrifari Sighv. Bjarnason bankastjóri.
Ráðherra kvað stjórn bankans hafa verið
í besta lagi árið sem leið og tjáði stjórn-
inni þakkir fyrir hönd fulltróaráðsins. Gat
þess sjerstaklega, að hið h'tihjörlega tap,
er bankinn varð fyrir 1911, gæti ekki að
neinu leyti gefist bankastjórninni að sök.
Samþykt var
að greiða hlut-
höfum 61/2%
í ársarð.
Statsgælds-
direktör And-
ersen í einu
hljóði endur-
kosinn í full-
trúaráð bank-
ans af hluthafa
hálfu. Amt-
maður Júlíus
Havsteen sömul. endurkosinn endurskoð-
andi í einu hljóði.
Samþykt í e. hl. að votta stjórn bank-
ans þakklæti hluthafa fyrir ágæta forstöðu
á bankanum síðastl. ár, eins og að und-
anfórnu, og lýsti fundurinn jafnframt yfir
fullkomnu trausti sínu á stjórn bankans.
Frá ársreikningi bankans síðastl. ár, er
áður sagt hjer í blaðinu.
Innkaupin í
Edinborg
auka gleði —
minka sorg.
Kola-einkasalan.
I.
Brjef forsætisráðherra Dana tíl ráðherra ís-
lands um mótmæli sendiherranna í Khöfn gegn
kola-einkasölunni.
Kaupmannahöfn 31. maf 1912.
Með tilvitnun til brjefs frá utan-
ríkisráðaneytinu til íslenska ráðaneytis-
ins frá 17. þ. m., skal jeg hjer með
skýra yðar hágöfgi fra, að málaleit-
un sú, sem þar er á minst, fra nokkr-
um hluta hinna hjerverandi sendi-
herra, snertandi ráðagerðir til kola-
einkasölu á íslandi, kom fram í gær
í utanrfkisráðaneytinu.
Hjer mættu: franski sendiherrann,
þýski sendiherrann, bretski sendiherr-
ann, sænski sendiherrann og norski
sendiherrann, er var málflytjandi og
jafnframt skýrði frá, að hann kæmi
fram í umboði belgiska sendiherrans
og portúgalska sendiherrans. Þetta
var því málaleitun frá 7 sjerstæðum
stjórnum, þar af 3 stórveldastjórnum
og svo stjórnum tveggja skandínavíu-
landanna. Málaleitunin gat auðvitað
ekki komið fram sem mótmæli, þar
sem ekkert liggur enn fyrir, er fram
sje komið stjórnarveginn, um fýrir-
hugaða kolaeinkasölu á íslandi, held-
ur kom hún fram sem bending til
hinnar kgl. stjórnar um, að taka til
yfirvegunar hin miklu vandkvæði, sem
slík einkasala mundi hafa í för með
sjer, einkum fyrir útlendinga á ís-
landi. Að áðurnefndir sendiherrar
eftir boðum stjórna sinna hafa valið
þessa leið og eigi í skriflegum skeytum
sett fram álit sitt fyrir utanríkisstjórn-
inni, er, eftir því sem Hagerup ráð-
herra einnig tók fram, bæði til þess
gert, að leggja með sameiginlegri
framkomu meiri áherslu á málaleit-
unina, og líka vegna þess, að ástæð-
urnar til athugasemdanna, er ríkin
vilja koma fram með, eru eigi hinar
sömu frá hálfu þeirra allra, þar sem
t. d. fiskiveiðamálin og önnur mál,
er standa í sambandi við þau, ráða
hjá flesturn þeim þjóðum, sem
nefndar hafa verið hjer á undan, en
það aftur á móti ræður einnig miklu
frá Frakklands hálfu, að stórt, franskt
verslunarfjelag nú sem stendur rekur
umfangsmikla kolaverslun á Islandi.
Það, sem Hagerup ráðherra sjerstak-
lega leiddi athyglina að, var hinn aug-
ljósi munur, sem í frumvarpinuergerður
á sölu til innlendra notenda og sölu
til útlendra skipa. Hann benti á, að
samkvæmt frumvarpinu væru engin
takmörk sett fyrir því verði, sem
hinn væntanlegi leyfishafi gæti heimt-
að af útlendum skipum, og þótt ald-
rei nema slík takmörkun á einn eða
annan hátt gæti orðið tekin inn í
frumvarpið, mundi samt verða önnur
meðferð á útlendingum en innlend-
um mönnum. Slikri meðferð mót-
mælti Hagerup ráðherra, bæði vegna
almennra og alþjóðlegra venja og
viðtekta og Hka vegna gildandi samn-
inga, og benti sjerstaklega á hinn
dansk belgiska verslunarsamning, I ,
5. og 12. gr., og kvað önnur lönd,
samkvæmt reglunni um hin mestu
hlunnindi, einnig geta vitnað þar til.
Um afstöðuna til Frakklands tók dr.
Hagerup það sjerstaklega fram, að
þótt ísland nyti nú sem stendur sömu
hlunninda í Frakklandi og þær þjóðir,
sem mest hlunnindihafa, þá væri þetta
ekki samningum bundið, og að íslend-
ingar mættu vera við því búnir, að
breyting yrði á þessu, en ísland og
íslenskar vörur nytu góðs af því á-
standi, sem nú væri. Ennfremur
sagði ráðherrann, að landsjóður ís-
lands mætti búast við skaðabótamál-
um frá þeim verslunum, sem yrðu
eyðilagðar með lögleiðslu einkasöl-
unnar, og benti í því sambandi á,
að Ítalía, sem nýlega hefur haft á
prjónum ráðagerðir um einkasölu á
iifsábyrgðum, hafi orðið að fallast á
það, að leggja skaðabótakröfur frá
frönskum fjelögum, sem lífsábyrgðar-
starfsemi ráku í Ítalíu, undir gerðar-
dómstólinn í Haag. Likar kröfur munu
án efa geta gerst, eins og hjer stend-
ur á, frá ýmsum af þeim löndum,
sem áður eru nefnd. Hagerup ráð-
herra benti ennfremur á þá erfiðleika,
sem einkasalan í reyndinni mundi
valda, er til þess kæmi að ræða um
birgðir og forða, og að lokum ljet
hann á sjer skilja, að lögleiðing
kolaeinkasölu á íslandi með svo
skörpum ákvæðum gegn þeim er-
lendu þjóðum, er fiskiveiðar reka við
strendur landsins, mundi án efa gera
það torvelt fyrir Noreg að sýna ís-
landi ívilnun í einni grein, er oft
hefði verið um talað, sem sje niður-
færslu á innflutningstolli á íslenskum
hestum, sbr. brjef utanríkistjórnar-
innar til ráðherra íslands frá 28. þ.
m. Athugasemdir Hagerups ráð-
herra náðu einnig til hinnar fyrir-
huguðu steinolíueinkasölu, án þess
þó að hann færi nánara út í það
mál.
í svarinu upp á málaleitun Hage-
rups ráðherra sagði jeg það eitt, að
jeg skyldi taka ástæður þær, sem
hann hafði fram fært, til yfirvegun-
ar og til umræðu við yðar hágöfgi,
en benti ráðherranum skýrt á það,
að þótt frumvarpið um kolaeinkasölu
eigi _yrði borið fram af stjórninni,
væri yðar hágöfgi samt eigi unt að
koma í veg fyrir, að slíkt frumvarp
yrði borið fram af þingmanna hálfu.
Það skref, sem hinar erlendu
stjórnir hafa stigið með þessari mála-
leitun, er fremur sjaldgæft, og eigi
venjunni samkvæmt í rekstri utan-
ríkismála. Það kemur oft fyrir, að
erindreki einstaks ríkis snúi sjer til
utanríkisstjórnarinnar og geri, eftir
boði stjórnar sinnar, athugasemdir
um afleiðingar, er fyrirliggjandi laga-
frumvarp gæti haft fyrir þegna lands
hans, en málaleitun af þessu tægi
minnast menn eigi að áður hafi átt
sjer stað, og mun eigi hægt að frá-
dæma henni töluverða þýðingu, eins
og yðar hágöfgi án efa mun játa.
Hver svo sem nú árangurinn
skyldi verða af þeim íhugunum, sem
yðar hágöfgi gerir um þetta efni,
vildi jeg mega vænta þess fastlega,
að spurningin um rjettinn til lög-
leiðslu á kolaeinkasölu frá alþjóðlegu
sjónarmiði og með tilliti til þeirra
samninga, sem einnig eru gildandi
fyrir ísland, mætti verða lögð fyrir
utanríkisráðaneytið, sem enn hefur
eingin kynni fengið stjórnarleiðina
af hinu fyrirliggjandi nefndaráliti nje
hinu ráðgerða frumvarpi, — áður en
frumvarp um slíka kolaeinkasölu
Verði borið fram frá stjórnarinnar
hálfu.
KlaUs Berntsen.
II.
Mótmæli sendiheranna í Khöfn
gegn kola-einkasölunni hafa vakið
svo mikið umtal, að Lögr. hefur feng-
ið leyfi til að birta stjórnarskjalið, er
þau flytur, orðrjett. Svar gegn þess-
um mótmælum er nýkomið fram í
bæklingi um „Kolamálið", sem gef-
inn er út að tilhlutun milliþinganefnd-
arinnar frá 1911, en enn mun vera
aðeins í fárra höndum, og birtir Lögr.
það því einnig, en það er svohljóð-
andi:
Það er nú auðvitað engin nýjung, að
ríkin geri athugasemdir við fyrirhugaða
löggjöf og stjórnarráðstafanir annara
ríkja, þegar þeim líst svo, sem einhver
halli sje í vændum fyrir þau. Svo að
ekki er ástæða til þess fyrir oss, að því
leyti, að láta oss verða mjög bilt við.
En hitt er tæplega venjulegt, að jafn-
mikið sje af ósanngirni í slíkum athuga-
semdum, eins og í þessum kemur fram,
hvort sem það nú stafar af því, að vjer
erum smælingjar, og Danir líka tiltölu-
lega, eða af hinu, að sendiherrarnir hafa
ekki hugleitt málið vandlega.
Eitt til tvö atriði í athugasemdum
sendiherranna má segja, að hafi við
nokkuð að styðjast.
Annað er mismunurinn, sem eftir
frumvarpi nefndarinnar var gerður á
kölasölu til útlendra skipa og innlendra
manna. Það var viðsjárvert, að leyfis-
hafi gæti sjálfur ákveðið verðið til út-
lendra skipa. En á þessu var orðin
breyting, áður en sendiherrarnir komu
með athugasemdir sínar. Vœntanlegur
leyfishafi hafði með símskeyti gengið
að því, að þetta verð yrði tahmark-
að, og verðið ákveðið, áður en samn-
ingurinn gengi l gildi, Þetta sím-
skeyti var í höndum ráðherra Kristjáns
Jónssonar. Það er óskiljanlegt, að hann
hafi ekki sýnt það. Og hafi hann sýnt
það, var sú mótbára að engu orðin. En
hafi sendiherrunum verið ókunnugt um
þá breytingu, var hjer nokkurt tilefni til
umkvörtunar.
Þá er því og haldið fram af sendi-
herrunum, að þó að sú takmörkun verði
gerð á valdi leyfishafa til þess að ákveða
kolaverðið í viðskiftum við útlend skip,
sem í ráði er, þá sje það samt brot á
alþjóðavenju, að gera mun á útlending-
um og innlendum mönnum. En meg-
um vjer spyrja — hver munur er á því,
að selja kol dýrara útlendingum en inn-
lendum mönnum, og á hinu, að leggja
útflutningstoll á kol? Kemur það ekki
alveg í sama stað niður? Er ekki til-
gangurinn alveg sá sami? Þetta hafa
Englendingar leyft sjer. Megum verekki
leita samskonar ráða til þess að bæta
fjárhag vorn eins og Englendingar, fyrir
þá sök, að vjer erum fátækir og smáir
og auðvelt að beita við oss harðræði?
Annað atriði, sem kann að þykja gefa
tilefni til rjettmætrar aðfinslu við kola-
einkasöluna frá sjónarmiði einnar þjóð-
ar, er ákvæði í samningnum milli Dan-
merkur og B e 1 g í u. Ekki er það samt
nema ein afþeim greinúm samningsins,
er sendiherrarnir hafa vitnað til, sem
hjer getur kornið til greina.
í 1. gr. samningsins er kveðið svo að
orði:
Verslun og siglingar milli Danmerkur
og Belgíu skulu f öllum efnum vera full-
komlega frjálsar. Að því er snertir versl-
un, iðnað og siglingar, skulu allir þegnar
hinna tignu samningsaðila njóta í konungs-
rfkinu Danmörk og konungsríkinu Belgíu
sömu rjettinda, einkarjettinda og hlunn-
inda, sama frelsis, undanþágna og ívilnana,
sem þarlendir menn eru eða verða aðnjót-
andi, og eigi má á þá leggja önnur eða
hærri gjöld eða skatta en þá, sem lagðir
eru eða verða á þarlenda menn, þó með
þeim undantekningum, er áskildir eru og
greindir í samningi þessum.
En 19. gr. tekur það fram, að að því
leyti, sem samningur þessi nái til íslands,
komi 1. grein hans »eigi að fullum not-
um, nema hlutaðeigandi hafi tekið sjer
fast aðsetur í hinu danska ríki«. Það
hafa botnvörpu-útgerðarmenn frá Belgíu
ekki gert; svo að 1. gr. samningsins
kemur þessu máli ekkert við.
Enn bersýnilegra er það, að 12. gr.
er þessu máli óviðkomandi. Sannastað
segja er oss óskiljanlegt, hvernig sendi-
herrarnir hafa farið að vitna til hennar.
Hún er um það, að hvorugur samnings-
aðili muni gefa út innflutnings-, útflutn-
ings- eða yfirflutnings-bann gegn hinum,
nema því banni sje jafnframt beittgegn
öðrum þjóðum, eða öðrum ástæðum sje
til að dreifa, sem tilteknar eru.
Hitt kynni í skjótu bragði að sýnast
vafamál, hvort 5. gr. þessa samnings ríð-
ur ekki, að því er til Belgíu kemur, bág
við kolaeinkasöluna. Hún er svolátandi:
Skip annars hins tigna semjenda, er
koma til eða fara frá Höfnum hins, með
kjölfestu eða farm, skulu, án tillits til þess,
hvaðan þau koma eða hvert þau eiga að
fara, í alla staði sæta hinum sömu kjör-
um og innlend skip. Ber þeim eigi, þá er
þau koma þangað, meðan þau dvelja þar,
eða þá er þau fara þaðan, að gjalda hærri
lestar-, vita-, hafnsögu-, hafnar-, skipsdrátt-
ar eða sóttvarnar-gjöld eða aðrar álögur,
er hvíla á skipinu sjálfu, hvað svo sem
þær heita, en þær, er lagðar eru eða
kynnu að verða á innlend skip, og kemur
í sama stað niður, hvort gjöld þessi eiga
að renna í ríkissjóð eða til opinberra em-
bættismanna, sveitarfjelaga, fjelaga eða
stofnana, eða þeirra krafist fyrir þeirra
hönd.
En við nánari athugun verður það
ljóst, að ákvæði þessarar greinar geta
ekki heldur komið kolasölu-afgjaldinu
við. Eins og síðari hluti greinarinnar
ber með sjer, eiga orðin: »f alla staði
sæta hinum sömu kjörum og innlend
skip« aðeins við gjöld, sem »hvíla á
skipinu sjálfu«, svo sem lesta-
gjald (afgreiðslugjáld), vitagjald, hafn-
argjöld, hafnsögugjöld, o. s. frv. En
kolasölugjaldið hvílir alls ekki á s k i p-
inu sjálfu, heldur á versluninni
með kol, sem engin lagaskylda knýr
skipin til að sækjast eftir. Það er ekki
gjald, sem að neinu leyti miðast við
stærð skipsins eða farrými, heldur fer
greiðsla þess eingöngu eftir því, hvort
nokkur og hve mikil kol eru keypt. Ef
hin almennu orðatiltæki í fyrri hluta
greinarinnar væru ekki takmörkuð á
þennan veg með síðari hluta hennar,
kæmust menn í þær ógöngur, að belg-
isk skip og önnur útlend skip, sem sama
rjettar ættu að njóta, ættu einnig að
sæta sömu kjörum eins og innlend skip
að því er kemur til fiskiveiða í land-
helgi og alls þess, er fylgir rjettinum til
að hafa fána ríkisins og vera skrásett
hjer. En slíkt hefur auðvitað engum
manni til hugar komið, þá er ríkjasamn-
ingurinn var gerður. Ef þenja á ákvæð-
in út yfir söluverð varnings, sem skipin
sjá sjer hag í eða nauðsyn á að kaupa
Hentng íbúðar- og versl-
unarhús eru til sölu með
sjerlega góðum kjörum:
í Hafnarfirði,
- Keflavik,
- Ólafsvik,
á llvammstanga.
Ef um efnilega kaupmenn
væri að ræða, myndi þeim
einnig gefast kostur á styrk
til verslunar á þessum
stöðum.
Frekari upplýsingar gefa
6. Gistason 8 IJay £9.
Reykjavík.
hjer, þá er engin ástæða til að láta
lenda við kolin ein. Þá mætti alveg
með sama rjetti segja, að það væri brot
á þjóðarsamningnum, ef eitthvert fjelag,
segjum Slátrunarfjelag Suðurlands (sbr.
orðin: »félaga eða stofnana«), seldi belg-
isku eða öðru útlendu skipi nautakjöt
eða aðra matvöru, sem skipið þarfnast,
einum eyri dýrara en innlendir menn
geta fengið vöruna fyrir, og munu brot-
in þá orðin ærið mörg.
Það er því merkilegra, að sendi-
herrarnir vilja nú alt í einu fara að
tjalda ákvæðum Belgíusamningsins, jafn-
vel langt út fyrir það, sem nokkurri átt
getur náð, sem þeir og stjórnir þeirra
hafa að undanförnu látið sjer mjög í
ljettu rúmi liggja, þó að ekki hafi verið
farið mjög stranglega eftir ákvæðunum
í 5. gr. hjer á landi. Alkunnugt er það,
til dæmis að taka, að utanríkis fiski-
skip, þar á meðal auðvitað belgisk,
greiða þann dag f dag miklu meira af-
greiðslugjald (»lestagjald» í samningn-
um) heldur en innlend fiskiskip og dönsk
fiskiskip, og að eftir að Belgíusamning-
urinn var gerður, hafa verið settar og
staðfestar margar hafnar- og hafnsögu-
reglugerðir viðsvegar um land, þar sem
útlendum skipum er gert að greiða
gjöld, sem innlend skip eru laus við,
annaðhvort alveg eða að miklu leyti.
Þessu hefur verið framfylgt án þess að
nokkur mælti á móti, og var þvl sfður
ástæða fyrir nefndina eða ráðherrann,
sem fylgdist með í starfi hennar frá
upphafi, að láta sjer koma til hugar, að
reynt mundi verða að hnekkja tekjum
landssjóðs af kolasölu til útlendra skipa
á grundvelli þessa samnings.
En hvað sem nú kann að mega segja
um þetta mál frá sjónarmiði Belgfu, þá
er það víst, að frá Frakklands hálfu
eru athugasemdirnar með öllu óboðleg-
ar. Engum væri boðið slíkt öðrum en
þeim, sem eru vitanlega minni máttar.
Oss á að vera óheimilt að haga skatta-
löggjöf vorri eins og vjer viljum og
teljum oss hagkvæmast, af því að
franskri verslun hefur verið komið hjer
á fót til þess að keppa við landsmenn,
og af því að henni hefur tekist það
mjög tilfinnanlega. Öllum kolakaup-
mönnum kemur saman um það, að arð-
samasta kolaverslunin sje sú, sem rekin
er við botnvörpuskipin. Þessa kola-
verslun rekur nú franska fjelagið ein-
göngu.
Við það er kannast af sendiherrun-
um, að við Frakka höfum vjer engan
slfkan samning sem þann, er vjer höf-
um við Belgi. Frakkar geta fyrir því
enga kröfu gert, sams konar sem þá, er
Belgir gera samkvæmt 5. gr. samnings-
ins. En þeir ógna oss með þvf, að ef
vjer látum ekki að vilja þeirra um kola-
einkasöluna, þá muni þeir svifta oss
þeim hlunnindum, sem ísland og ís-
lenskar vörur njóti nú góðs af á Frakk-
landi.
Hvaða hlunnindi eru það?
Frakkar kaupa ekki af oss eyrisvirði.
En þeir eru skæðustu keppinautar vorir
með sölu á fiski, sem þeir hafa aflað á
vorum eigin fiskimiðum, og sumpart
jafnvel f vorri eigin landhelgi. Nú eru
þeir nýlega farnir að keppa við oss um
sölu á fiski í Genúa, með því að veita
há verðlaun fyrir útfluttan fisk þangað.
Og þeir eru, eins og þegar hefur verið
bent á, farnir að seilast eftir því að ná
undir sig versluninni hjer á landi.
Þetta eru þau hlunnindi, sem vjer
njötum af Frakka hálfu. Og oss er hót-
að því, að þessi hlunnindi verði af oss
tekin I
Um skaðabótamála-hótun sendiherr-
anna er það að segja, að nefndin hefur
sjerstaklega athugað það mál, og litið
svo á, sem slík mál mundu verða mjög
vafasöm; eins líklegt, að málshöfðandi