Lögrétta - 17.07.1912, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
ARINBJ. SVEINBJARNARSON.
LauKaveK 41.
Talsimi 74.
Ritstjorl:
fORSTEINN 6ÍSLAS0N
Pingholtsstrœti 17,
Talsími 178.
M 30.
Reykjavík 17. jiílí 1013.
VII. rtrií.
r
Olympíuleikarnir
í Stokkhólmi.
Myndin hjer sýnir mönnum inn á Ieiksviðið
mikla í Stokkhólmi 6. þ. m., er hið alþjóðlega
aðalkappleikamót hófst þar, eins og frá er skýrt
í grein á öðrum stað í blaðinu af fregnrita
Lögr. þar. í þetta sinn fer þar aðeins fram
hátíðleg vígsluathöfn. Allir þátttakendur í kapp-
leikjunum áttu að koma þarna fram, hver þjóð
út af fyrir sig, sýna sig og heilsa, áður en aðal-
íþróttasýningarnar byrjuðu. En þótt íslenski
flokkurinn kæmi þarna ekki fram, eins og fregn-
riti Lögr. segir frá, þá eru þó komnar fregnir
um það, að þeir, sem hjeðan fóru, hafa tekið
þátt í íþróttunum. ísaf. segir á laugardaginn
var, eftir símskeyti, að meðal g glímumanna í
grískrómverskri glímu, sem eftir stóðu af 50,
hafi Sigurjón Pjetursson verið einn.
I. O. O. F. 932079.
Þjóðmenjasafnið opið virka daga kl. 12—2.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12—1.
Tannlækning ók. (í Pólthósstr. 14) 1. og 3.
md. í mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. io'/»
—12 og 4—5.
Islands banki opinn 10—21/* og 5*/«—7.
Landsbankinn 10"/2—a'/a. Bnkstj. við 12—1.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag k'.
12—3 og 5—8
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—1.
Lárus Fjeldsted,
Y'ílrrjettarmálafœrslumaOur.
Lækjargata 2.
Heima kl. U —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Hentug íbúðar- og versl-
unarhús eru til sölu með
sjerlega góðum kjörum:
í Hafnarfirdi,
- Kefiavík,
- Ólafsvík,
á Hvammstanga.
Ef um efnilega kaupmenn
væri að ræða, myndi þeim
einnig gefast kostur á styrk
til verslunar á þessum
stöðum.
Frekari upplýsingar gefa
6. Gíslason & ijay £8.
Reykjavík.
Jæjajyrirkoranlag
eftir
Gnðjón Samúelsson
húsagerðarlistnema.
Niðurl.--------
Torg. Það, sem hefur mest áhrif
á fyrirkomulag hvers bæjar, þegar
litið er á það frá listarinnar sjónar-
miði, eru torgin og hin auðu svæði.
Torgunum má skifta í þrjá flokka
eftir því, til hvers þau brúkast:
1. fl. Umferðartorg, sölutorg, þjóð-
artorg, skemtisvæði og barnaleikvellir.
2. fl. Húsatorg.
3. fl. Torg fyrir minningamerki.
Umferdartorg. Að svo miklu leyti
sem það er mögulegt, verður að
komast hjá því, að margar götur
komi saman á einum stað. Hjá því
verður þó ekki komist, að minsta
kosti ekki í hinum stærri bæjum, að
ein eða fleiri slík gatnamót myndist.
Til þess að bæta umferðina á þeim
stöðum, þar sem göturnar koma saman,
verður að mynda torg. Það er oft
mjög erfitt að koma þessum torgum
vel fyrir, svo umferðin gæti gengið
óhindruð yfir þau. Yfirleitt er betra
að hafa þau ofstór en oflítil.
Best er að láta alt torgið liggja á
sama lárjetta fleti og götur þær, sem
yfir þau fara, og setja svo vísisteina
á þau, svo vagnar og hestar geti
ekki komist yfir þau hvar sem er,
því ef svo væri, myndi oft verða bein
lífshætta að fara yfir slíkt torg.
Sölutorg. 1 hinum gömlu ítölsku
bæjum höfðu sölutorgin töluvert aðra
þýðingu fyrir bæjarbúa en þau hafa
nú. Þar var fólk mestan hluta dags-
ins, vann þar vinnu sína og seldi
varning sinn. Smám saman fór búð-
um að fjölga og fólk fór að verða
meira í húsum sínum, því framförin
í verklegri þekkingu kom því til
leiðar, að hin gamla handavinna
smáminkaði, og að síðustu voru
torgin að eins notuð af fólki, sem
ekki haíði ráð til þess að Ieigja sjer
hús til að selja vörur sínar í og aðeins
versluðu lítinn hluta dagsins. Á þenn-
an hátt hafa sölutorgin myndast.
Seinna hafa verið mynduð torg,
sem að eins skyldu brúkast sem
sölutorg. Fjöldi þeirra í hverjum bæ
er mjög mismunandi, og kemur það
af ýmsum ástæðum. Hjer á landi
mundi ekki verða um margskonar
sölutorg að ræða. í hinum stærri
bæjum mundu ef til vill koma sölu-
torg fyrir Iandafurðir og fisk.
Torg þau, sem landafurðir ættu að
seljast á, verða að vera í miðjum
bænum, ef því verður við komið.
Að þeim verða að liggja umferða-
götur, og best væri ef tvær slíkar
götur lægju að tveimur mótliggjandi
hliðum þeirra; þá verður best not af
þeim. Eins ber sjerstaklega að gæta,
að láta ekki götur ganga í gegnum
þessi torg, því þá eyðileggjast þau
algerlega.
Fisksölutorgin verða að liggja nærri
sjó, svo hægt sje að ná í fiskinn,
sem ef til vill er hafður í bátum þar.
Þessi torg verða að vera sem mest
innilukt, svo lítið beri á þeim; að
minsta kosti mega þau ekki vera
inni í miðjum bænum, nema það
beri mjög lítið á þeim.
Þjóðartorg. A þessum svæðum
safnast fólk saman við ýms tækifæri
t. d. „þjóðhátíðir"; verða þau því að
vera mjög stór, og liggja á útjaðri
bæjanna eða skamt fyrir utan þá.
Að þeim verður að liggja ein eða
fleiri götur, og ef skemtigöngugata
(promenadegade) er í bænum, verð-
ur, ef það er mögulegt, að láta torg-
in liggja við hana. Þessi svæði, eða
nokkurn hluta þeirra, má nota sem
íþróttavöll, og á þann hátt koma þau
ætíð að notum. Þessi svæði verða
að vera þar sem er nokkurn veginn
jafnsljett.
Skemtisvæði. Margir hafa víst
sjeð myndir af skemtisvæðum í Wien
eða París, og geta þær gefið manni
dálitla hugmynd um, hvað mikið fje
er brúkað til þess að prýða þau,
enda eru mörg þeirra svo falleg, að
þeirn verður ekki með orðum lýst.
Skemtisvæði hafa, eins og fyr er
sagt, afarmikla þýðingu fyrir bæja-
búa; þau ginna fólk út í sólskinið
og hið hreina loft. í hverjum bæ
ætti því að vera eitt eða fleiri
skemtisvæði, sem fólk gæti notað í
frístundum sínum.
Víða hjer á landi myndi verða
heppilegra að hafa Squares (borga-
reiti) en skemtigarða. Þeir eru ódýr-
ir og geta litið mjög vel út.
Squares eru upprunalega mynd-
aðir á Englandi, og eru mjög mikið
brúkaðir þar. Og á seinni árum
hafa þeir einnig verið brúkaðir víða
annarstaðar.
Squares eru grasfletir, sem oft
eru prýddir með blómum, og stund-
um með smákjarri. Þeir eru oftast
ferhyrndir, en geta þó haft ýmsa aðra
lögun, kringlóttir, sporöskjulagaðir
o. s. frv, og eru oft margir saman,
t. d. í Edinborg á Skotlandi getur
maður víða sjeð slíkt fyrirkomulag.
Það getur verið mjög heppilegt að
hafa slíka grasfleti t. d. sunnan í
hæðum, ef þær finnast í bæjunum,
því þar geta menn notið sólarinnar.
Skemtigarðar geta ef til vill verið
fallegri en Squares, en þeir eru bæði
dýrari og erfiðara að koma þeim vel
fyrir. Kringum þá yrði að hlaða
skjólgarða, sem kosta mikið, og yrðu
oft ósmekklegir. Þetta er ekki svo
að skilja, að jeg vilji ekki hafa skemti-
garð. Oðru nær! En jeg ímynda
mjer að aðeins hinir stærri bæir
geti kostað svo miklu til, að hægt
sje að búa þá, en Square ætti að
vera í öllum bæjum; þeir kosta ekki
svo mikið. Þess ber að gæta, að
öll skemtisvæði verða að liggja lágt
svo þau hafi skjól fyrir vindinum.
Barnaleikvellir. Þeim löndum, sem
koma til Leith á Skotlandi í fyrsta
sinn, hefur víst mörgurn dottið það
sama í hug og mjer, þegar þeir sáu
börnin og göturnar. „Eru göturnar,
eins óhreinar og þær eru, sá eini
staður, sem börnin geta verið á, eða
hvar eru þau?" Jeg fann enn þá
betur til þess þar, en hjer heima,
hvað óholt það hlyti að vera fyrir
börnin, að vera á óhreinum og ryk-
ugum götunum. Enjeg komst brátt
að því, að börnin höfðu aðra staði
til að vera á en göturnar, því þegar
jeg kom lengra inn í bæinn, varð
fyrir mjer stór barnaleikvöllur, og
var þar fjöldi af börnum að leika sjer,
og sá jeg þá, að slíkur völlur væri
nauðsynlegur fyrir hvern bæ.
Leikvellirnir verða að vera um-
kringdir af húsum, og að eins mjóir
stígar að þeim, til þess að þeir hafi
sem best skjól. Á þeim verða að
vera sandhrúgur, sem börn geta leik-
ið sjer við. Bekkir, rólutrje og hús,
sem hægt er að fá í mjólk og kökur.
Hi'isatorg. Það mun vera ósk
flestra manna, að hiutir þeir, sem
þeir búa til, eða eiga, líti vel
út, og sem flestir sjái þá fegurð, sem
þeir innihalda. Af þessari ástæðu
mynduðust húsatorgin. Þau eru til
þess að hús, sem við þau standa,
sjáist betur, og til þess, að betri
birta verði f þeim.
Torgum þessum er aðallega skift
í tvent: lengdartorg og breiddartorg:
og kemur það undir því, hvað langt
þau ná út frá hlið húss þess, sem
þau eru aðallega gerð fyrir. Lengdar-
torg er t. d vanalega fyrir framan kirkj-
ur,og breiddartorg fyrir framan ráðhús.
Stærð þessara torga er mjögerfitt
að ákveða, og kemur það af ýmsum
ástæðum, t. d. hvaða hús og hvernig
hús við þau standa; en yfirleitt skal
gæta þess, að hafa þessi torg ekki
alt of stór. Það hefur sýnt sig, að
stór torg gera húsin, sem við þau
standa, tiltölulega minni í augum
manna heldur en lítil torg. í hinum
gömlu bæjum á Ítalíu og Suður-
Þýskalandi, eru torgin miklu minni
en í hinum nýju bæjum. Nú eru
menn loks að sjá það, að mörg þeirra
eru miklu fallegri en hin nýju. Oft
heyrir maður talað um að í Ítalíu
sjeu svo stórar byggingar, Það eru
þær líka. En það villir samt sjónir
margra, að torgin í hinum gömlu
bæjum eru minni en í hinum nýju,
og húsin í þeim sýnast því tiltölu-
lega stærri.
Eins og fyr er sagt, verður stærð-
in ekki ákveðin. Þó má segja, að
fá torg ættu að ná styttra út frá hlið
þess húss, sem þau aðallega eru ætl-
uð fyrir, en hæð þess, og eigi lengra
en þrisvar hæð þess. Að miðað er
við þessa stærð, kemur af því, að
hið stærsta horn, sem maður getur
sjeð yfir, er 450, eða að maður stend-
ur jafn-langt frá húsinu og hæð þess
er, og standi maður lengra út frá
húsinu en þrisvar hæð þess, eða horn-
18° sjer maður alla smámuni óglögt.
Um lögun þessara torga er ekki
neitt ákveðið, og geta þau haftýmsa
lögun. Margir hafa haldið að þau
þyrftu að vera rjetthyrnd og helst
regluleg, og sjást því víða slík torg.
Hinir gömlu bæir í Ítalíu og víðar
geta best fært sannanir fyrir því, að
þessu fer fjarri. Mörg hin gömlu
torg eru óregluleg og þykja þau nú
fallegust af þessari gerð.
Fer-jafnhliða torg ættu helst aldrei
að myndast; þau eru ætíð mjög ljót.
Betra er að hafa slfk rjetthyrnd torg
lengri á annan veginn, og fallegast
er, að hlutfallið á milli breiddar og
lengdar á slíkum torgum sje 1 : 2,5.
Ef því yrði við komið, er heppi-
legt að hafa tvö torg hvort nærri
öðru; þau eins og hjálpa hvort öðru
til þess að gera meiri tilbreytni í fyrir-
komulagið. Þessu verður best fyrir
komið á þann hátt, að láta t. d. eitt
eða fleiri hús skifta stóru svæði í
tvo hluta. Á þann hátt myndast tvö
t°rg» °g Þest er að annað sje lengd-
artorg en hitt breiddartorg.
Þess ber að gæta, að láta ekki um-
ferðargötur liggja yfir þessi torg; því
þau eiga að vera sá staður í bæjun-
um, sem maður getur verið á án þess
að þurfa að hröklast fram og aftur
sökum umferðar.
Torgfyrir minningarmerki. Hj er á
landi hafa-ekki komið mörgminningar-
merki, en þau fáu, sem komið hafa,
hefur veitst fullerfitt að fá stað fyrir;
Reykjavík hefur heldur ekki mörg
torg, og ekkert fastákveðið bæjar-
fyrirkomulag, sem menn geta breytt
eftir.
^ing stúlRaf
sem vill læra hjúkrun, getur fengið
pláss á Heisuhælinu á Vífllstöðum
frá 1. september.
T org þau, sem minningarmerki standa
á í hinum nýju bæjum, eru mjög ólík
þeim, sem þau stóðu á í hinum gömlu
bæjum. Rómverjar notuðu hin gömlu
torg, sem safnstað fyrir myndhöggvara-
list sína. Myndirnar stóðu til hliðar
á torgunum, í tveimur til þremur röð-
um, og á þann hátt komst fjöldi
mynda á hvert torg- Oft stóðu líka
myndirnar inni í bogagöngum(loggia),
sem voru bygð meðfram torghliðun-
um, og voru þau oft mjög falleg, t.
d. „Loggia dei Lanzi" í Flórenz.
Einnig var það venja hjá Rómverjum,
þótt aðeins eitt minningarmerki væri
á torginu, þá að setja það til hliðar
á það. Seinna breyttist þetta og
menn fóru að setja minningarmerkið á
miðdepil torganna. Eitt ljósasta dæm-
ið til að sýna, hvað breyting þessi
vai óheppileg, er Davíðslíkneskið eftir
Michael Angeló. Margir íslendingar
hafa vístsjeð ljósmynd afþessu fræga
listaverki, þar sem það stendur fyrir
framan innganginn á Pallaggo vecchio.
Líkneskið var upprunalega reyst þarna
af meistaranum sjálfum. Torgið var
mjög lítið, og líkneskið stóð hjer um
bil fast upp við vegginn, og fjekk
þar af leiðandi mjög góða bakhlið.
Snemma var gerð af því eftirsteypa
úr eir og hún reist á miðdepil á
stóru svæði í Flórens, og hjeldu menn
nú, að líkneskið mundi verða enn
stórkostlegra. En það brást. Lík-
neskið sýndist ekki nærri eins full-
komió og áður. Yfirleitt er best að
setja ekki líkneski á alt of stór svæði,
þar sem þau hafa engan bakflöt að
bera í; og eins og fyr er sagt, er
oft heppilegt að setja þau til hliðar
á torgin, og hefur sú aðferð náð mikl-
um framgangi á síðari árum.
Jeg hef gefið undanfarandi upplýs-
ingar til þess að fólk gefi bæjafyrir-
komulaginu meiri athygli en það hef-
ur gert? Þetta er ekki svo að skilja,
að jeg ætlist til að fólk fari að kosta
miklu fje til þess að gera breyting-
ar á því, sem það hefur þegar gert,
heldur að það, um leið og bæirnir
stækka, noti sjer þessar upplýsingar;
í framtíðinni myndu þær ef til vill
spara bæjarfjelögunum mikið fje.
í hinum stærri bæjum, sem ættu
fyrir sjer að vaxa mikið, væri mjög
heppilegt að gera uppdrátt yfir, hvern-
ig þeir skuli byggjast í framtfðinni.
Þetta mundi ekki kosta bæjafjelögin
mjög mikið, og margfaldlega borga
sig fyrir þau; það hefur reynslan þrá-
faldlega sýnt.