Lögrétta - 31.07.1912, Blaðsíða 3

LOGRJETTA
151
hefði blandað saman hárvatni og
sætri saft. Jeg er ekki hræddur við,
að mikið kveði að þessu, og jeg
held að það auki ekki nautn óáfengra
drykkja, þó að áfengis sje ekki neytt
í landinu, en um slíkt er ekki unt að
segja með vissu. Jeg þekki að minsta
kosti menn, sem eru bindindismenn
og drekka sáralítið af óáfengum
drykkjum. Þó að þeir, til að við-
halda fornri venju, drykkju eitthvað
fyrst í bindindistíð sinni, held jeg að
smádragi úr því, og jeg held, þvert
á móti því, sem háttv. flm. hjelt fram,
að það mundi verða drukkið minna
af „sulli" ýmiskonar. Jeg er samdóma
háttv. flm. um það, að aðferðsú.sem
farið er fram á, að skjóta málinu
aftur til kjósendanna, sje rjett, því jeg
álít með öllu rangt að nema bann-
lögin úr gildi, án þess að spyrja þjóð-
ina aftur um málið, úr því hún hef-
ur einu sinni verið um það spurð.
Nýtt þjóðaratkvæði er sjálfsagt, ef
nema á bannlögin úr gildi. En jeg
lít svo á, að það hefði verið eðli-
legra, að það hefðu fleiri raddir komið
fram um slfkt, áður en sú tillaga
erborin fram; því þó að allir Stranda-
menn hefðu óskað þess, tel jeg það
að litlu, því að þeir eru ekki nema
V45 hluti þjóðarinnar.
Það, sem mest mælir á móti þess-
ari tillögu, er það, að engin reynsla,
svo teljandi sje, er fengin um bann-
lögin. Þótt reynslan á bannlögunum
kunni að verða dýrkeypt, eins og
hún er á ýmsum sviðum, þá tel jeg
sjálfsagt, að þjóðin eigi heimting á
slíkri reynslu. Hún verður ekki svo
dýrkeypt, að hún borgi sig ekki. Ef
stofnað verður til nýrrar atkvæða-
greiðslu, þá býst jeg við, eftir því
sem mjer heyrðist á flutningsm., að
„agitation" yrði ekki einhliða, eins
og hann sagði að hún hefði verið
1908, heldur tvíhliða, bæði með og
móti, því að margir óska þess, að
bannlögin verði afnumin. Jeg efast
ekki um, að við atkvæðagreiðsluna
mundu spretta upp megnar og miklar
deilur, sem jeg veit ekki hvar mundu
lenda. Ef atkvæðamunur yrði nógur
til þess að nema lögin úr gildi, þá
sje jeg ekki annað en deilunum haldi
áfram um málið, þangað til bannlög-
unum yrði aftur komið á og reynsla'
fengin um þau. Því kveð jeg þessa
tillögu of snemma fram borna og ber
upp svohljóðandi dagskrá: (Sjáþing-
fregnir).
Að lokum skal jeg geta þess, að
jeg vona, að sú reynsla, sem fæst
með því, að bannlögin halda áfram
að vera í gildi, sýni, að þau geti
verið og verði þjóðinni til heilla og
hamingju, í stað óhamingju, eins-og
sumir búast við. En hvernig sem
menn líta á þetta, vona jeg, að hátt-
virt deild verði sammála um það, að
málið sje of snemma upp borið og
enn sje ofsnemt, að ný atkvæða-
greiðsla fari fram.
Ferðasaga af Snæfellsnesi
eftir
Guðmund Magnússon.
VII.
Sveitamenn og kannske fleiri eiga
erfitt með að skilja það, hvað við
erum að gera, Reykvíkingarnir, þeg-
ar við förum skemtiferðir með ærn-
um kostnaði eitthvað langt út í sveitir,
ef til vill út á útskagi eða inn til
afdala. Þeim finst við gætum gert
annað þarfara en vera að slíku erindis*
leysu-flakki, og við hljótum að vera
efnaðir, fyrst við höfum ráð á að fara
þannig með tíma og fje.
Nú skal jeg gera grein fyrir þessu,
að því er mig og marga aðra snertir.
Daglegt líf okkar í Reykjavík er
bæði óholt og þreytandi. Hver dag-
urinn er þar öðrum líkur. Flestir
förum við heiman að á morgnana,
göngum beint í vinnustofur okkar eða
skrifstofur og húkum þar hálf bognir til
næstu máltíðar. Skreppum þá heim
til að matast, sljóir og listarlitlir.
Aftur til vinnunnar að klukkustund
liðinni. Þetta gengur fram á kvöld
og fyrir mörgum fram á nótt, Á þessari
leið sjáum við fátt annað en Reykja-
víkurgöturnar, scm við erum fyrir
löngu hættir að vera hrifnir af. Við
vöðum leðjuna á götunum, þegar rign-
ingar eru, og fáum gusurnar af göturyk-
inu framan í okkur, þegar þurkar eru.
Og ef við eigum frístund til útiveru,
sitjum við að þessum sömu gæðum.
Hvergi er grænn blettur, sem ekki
er umgirtur af gaddavír, ekkert ann-
að umhverfis bæinn en grjótholt og
malarkambar, sem anda að manni
grútarbræðslu óþef og saltfisks-fýlu.
En lengra burtu er blár fjallahring-
urinn á þrjá vegu, eins og skapaður
til þess að freista og laða.
Jeg get vel skilið þrá unga fólks-
ins í sveitunum til Reykjavíkur — til
skólanna, menningarlindanna, glaums-
ins og gleðinnar, og vinnunnar, þar
sem það getur verið betur búið en
heima. En jeg vildi að það gæti
líka skilið þrá okkar Reykvfkinga
burt úr Reykjavík, til bláu fjallanna,
hreina loftsins, heilsu lindanna í fjalla-
faðminum, fuglasöngsins, fjenaðarins
og hinna ríku tilbreytinga sveitalífs-
ins; — hina óslökkvandi, tærandi þrá
fölra og þróttlítilla iðnaðarmanna, búð-
armanna og skrifstofumanna eftir
hressingu og æfintýrum ferðalífsins,
eftir svita og sólbruna og hollri þreytu,
eftir útsýni og víðsýni, sem breytist
á hverri klukkustund, og eftir því, að
hressa upp gamlar endurminningar
frá æskuárunum, sem oftast hefur
verið eytt í sveit. — Þá mundi sveita-
fólkinu skiljast það, að við viljum
eitthvað á okkur leggja til sumar-
ferðanna, jafnvel um efni fram.
Lengi, lengi hafði Snæfellsness-
fjallgarðurinn, sem heiman frá mjer
reis eins og blár skýjabakki í norðr-
inu, togað huga minn að sjer. Marg-
sinnis var jeg búinn að fara þangað
í anda, reyna að litast þar um, eftir
þeim fróðleik, sem jeg átti kost á að
afla mjer úr fornsögum, ferðasögum
og landafræðisritum. En altaf lenti
ferðalagið í villum og ógöngum.
Enginn fróðleikur var fullnægjandi.
Sjálfan grundvöllinn vantaði.—Sumar
eftir sumar hef jeg hugsað mjer að
fara þangað, en aldrei getað orðið
af því. Síðasta sumar komst jeg
ekkert að heiman vegna anna. —
Loks, þegar leið fram að voiinu, var
ferðin ráðin, en óteljandi voru þau
viðvik, og sum mikils verð, sem fyrst
þurfti að koma frá, ef þau ættu ekki
að þyngja hug minn á ferðinni og
spilla ánægjunni. Jeg taldi dagana
með barnslegri tilhlökkun, þar til jeg
gæti hafið ferðina, eins og nýtt líf
ætti að byrja fyrir mjer, og óþarf-
lega margar stundir gengu til umhugs-
unar og undirbúnings — þótt jeg
væri áður búinn að fara um mest alt
landið og all-álitlegan hluta Norður-
álfunnar. Þannig getur tilbreytingar-
leysið í Reykjavíkurlífinu gert menn
að börnum að nýju, þó þeir sjeu á
fertugasta árinu.
Óg nú sat jeg á hestbaki utan í
Öxlinni, laust eftir miðnætti, og leit
yfir það, sem jeg hafði farið þennan
daginn. Jeg rifjaði upp fyrir mjer
örnefni, sem jeg hafði lært í ferðinni,
og leit yfir staðina, sem þau áttu
við, áður en þeir hurfu mjer fyrir
fult og alt. Þarna, langt inni í blám-
anum, var Grímsstaðamúli, og þarna
Fagraskógarfjall, sem mjer hafði
lengi verið kunnugt úr sögum Grettis
og Björns Hítdælakappa. Þarna var
Hafrafell og Eldborg, eins og dálít-
ill, blár hóll niðri á jafnsljettu. Þarna
sá á hvítu kollana á Ljósufjöllum og
þarna var strýta, sem einhver hafði
sagt mjer að hjeti Skyrtunna. Þarna
var Rauðakúla, Grímsfjall og Elliða-
hamrar. Lengi hafði jeg tekið eftir
því að heiman, að altaf voru þeir
bláir, þó að öll fjöllin væru fannhvít;
þegar jeg sá þá nær mjer, furðaði
jeg mig ekki á því. Ofan af Fróð-
árheiðarbrúnum bunuðu fossar og
slitnuðu sundur af hæðinni, svo að
þeir duttu niður í dropum. Inn eftir
öllu lágu Löngufjörurnar, þar til þær
töpuðu sjer í fjarska. Rjett fyrir
neðan okkur svaf Búðakaupstaður í
einu horninu á hrauninu. Kirkju-
turninn stóð þar eins og steingerð
vofa á verði. Næturhúm var sigið
yfir landið og jörðin orðin vot af
náttfalli. — Jeg er ekki frá því, að
jeg hefði farið af baki, lagt mig fyrir
og sofnað, hefði ekki Jón Sigurðsson
verið með mjer. Hestarnir hefðu
sjálfsagt ekkert haft á móti því. En
Jón Sigurðsson var ágætlega vakandi
og hjelt mjer vakandi með sífeldri
skemtun.
VIII.
Öxlin er kollótt þverfell, sem geng-
ur suður úr Snæfellsnessfjallgarðinum;
beint suður af henni er Búðahrann.
í því miðju er stór gjallhóll, sem jeg
heyrði nefndan Búðaklett, en er alls
enginn „klettur", heldur gamall gíg-
ur. Ef til vill hefur þessi gígur opn-
ast á mararbotni, eða í flæðarmáli,
og hraunið breiðst út bæði á sjó og
landi, eða landið hækkað um leið
og tók að gjósa. Að minsta kosti
er alt hraunið sama sem laust við
landið og liggur eins og breitt nes
út í flóann. Því miður kom jeg ekki
í Búðahraun að þessu sinni. Jeg fór
þar um að næturlagi, eins og áður
er sagt. En það mundi hafa tafið
ferð mína um heilan dag að minsta
kosti, að skoða hraunið eins vel og
mig langaði til, því að í því er mik-
ill og merkilegur gróður, og fremri
brún þess sundur jetin af brimi, með
mörgum og einkennilegum vog?.-
myndunum. Jeg á þá glaðning til
góða, hvenær sem jeg get notið
hennar.
Á milli Axlarinnar og hraunsins er
dálítið mýrarsund, sem verður ör-
mjótt á einum stað. Þar uppi í
hlíðinni stendur býlið Öxl, sem nú er
í eyði, þó að kofarnir hangi þar uppi.
Utar og neðar við mjósyndið vottar
skýrt fyrir tóftum gömlu Axlar. Þar
var það, sem Axlar-Björn bjó. Lík-
lega hefur enginn viljað reisa bú þar,
sem hann hafði búið, og bærinn verið
færður þess vegna. — Það fara ónot
um mann við að hugsa til þessa sál-
arsjúka morðvargs, sem ýmist drep-
ur menn í hagsmuna-skyni eða af
ímyndaðri hræðslu um það, að þeir
komi upp um sig, og er sfðast tek-
inn sjálfur af Iffi með svo hryllileg-
um limlestingum 1596. A saga ís-
lands nokkurt dæmi skýrara upp á
glæpamannageðveiki f
Rjett eftir að við fórum fram hjá
Öxl, beygðum við út fyrir Öxlina og
Breiðavíkin opnaðist.
Eigi nokkurstaðar við að tala um
„fjalla-faðm", þá á það við um Breiðu-
vík. Bygðin liggur í breiðum boga
frá Öxl út að Stapafelli, sem stend-
ur hinumegin vfkurinnar. Framan við
bæina er samanhangandi graslendis-
breiða, sem nær fram að Lóni, sem
flæðir og fjarar í. Framan við það
er breitt sandrif með sjónum. Ofan
við bæina eru á löngum kafla hinir
svonefndu Knarrarklettar. Það eru
svört hengiflug og fagurgrænar brekk-
ur undir. Þessir klettar hafa verið
all-mannskæðir. Margir, sem vilst
hafa á Fróðárheiði, hafa lent bak við
Öxlina, fram á þessa kletta og fram
af þeim.
Það á ekki síður við um Breiðu-
víkina en aðrar sveitir sunnaná Snæ-
fellsnesinu, að óskiljanlegt er, að ekki
mætti gera þar jarðabætur sem að
kvæði, og búa vel. Einkum virðast
sumar jarðirnar skapaðar til kúarækt-
ar. Bygging er þar nú óásjáleg, túnin
ógirt og engjar sömuleiðis, og held-
ur lítill framtaksbragur á búnaðinum.
Einn af fyrstu bæjunum, sem við
fórum þar fram hjá, er lítið kot, sem
heitir á Selvelli og nú er í eyði. Þar
bjó Jón Espólín í skemmu þegar hann
varsýslumaðurSnæfellinga (1792—96).
Bóndinn, sem þar bjó þá, vildi hvorki
standa upp fyrir honum nje leyfa
honum bæinn. Þessi skemmukofi stóð
þar við bæinn og var talinn kúgildi
á jörðinni. Þar bjó Espólín um sig
ásamt heitmey sinni og móðurhenn-
ar, en vinnufólk hans láíframhýsum
í bænum. Átti Espólín þar hina
verstu æfi. Um þetta kvað Asgrím-
ur Hellnaprestur:
„Ef þú spyr að Espólín
og hans kvenfólkinu,
er hann þá að ætlan mfn
intian í ktlgildmu".
Annars er viðureign þeirra Espó-
líns og Ásgríms dágott sýnishorn af
því, hvernig samkomulagið gatverið
milli heldri manna og mentamanna í
í lok 18. aldar. Asgrímur kvað af
kvefsni til Espólíns og var hæðinn
og napur. Espólfn sárnaði og orti
níð um prest, brá honum um það
meðal annars, að hann hefði „lær-
brotið strák og lógað kerlingu". Kvið-
lingarnir jukust og varð úr þessu full-
ur fjandskapur. — Eitt sinn mættust
þeir á Harðakambi (undir Ólafsvíkur-
ennif). Þá sló Ásgrímur svipuól sinni
um höfuð Espólíns, en Espólín þreif
í kjól hans. Hjelt hann á handfylli
sinni úr kjólnum, en prestur reið
áfram. (Sjá æfisögu Espólíns).
Utan til í Breiðuvíkinni er Kamb-
ur, þar sem Björn Breiðvíkingakappi
átti heima. Þaðan skrapp hann um
Kambskarð til fundar við húsfreyj-
una á Fróðá. Þar kom Snorri goði
hönum á óvart með menn sína, og
ætlaði að drepa hann, en Björn vatt
sjer að Snorra sjálfum, stakk tálgu-
hníf fyrir brjóst honum og leiddi hann
svo úr garði. Við það sættust þeir.
Meira hugrekki og snarræði minnist
jeg ekki að hafa sjeð í íslendinga-
sögum.
Klukkan 2 um nóttina komum við
til Hallbjarnar Þorvaldssonar, hrepps-
nefndaroddvita, og vöktum hann upp.
Hallbjörn var formaður austur í
Mjóafirði þegar jeg var þar fyrir
nærri 20 árum. Hann var þá einn
af allra aflasælustu mönnum þar í
firðinum, sjómaður góður og dugn-
aðarmaður hinn mesti, enda var hann
þá í blóma lífsins. Þar kyntumst við
ofurlítið. Síðan flutti Hallbjörn vest-
ur í Arnarfjörð og var þar útvegs-
bóndi nokkur ár. Þaðan flutti hann
á Snæfellsnesið. Nú býr hann í
Gröf í Breiðuvík, rjett utan við
Kamba. Þá jörð á hann og nokkr-
ar fleiri þar í hreppnum. Þar hefur
hann bygt steinsteypuhús, sem varla
getur þó talist full-búið enn. Hallbjörn
er nú hniginn að aldri og farinn að
láta á sjá eftir elli og eifiðleika lífs-
ins, en söm er sálin, samur er áhug-
inn og fjörið og sama er skapið.
Hann er einn af fremstu mönnum
sveitarinnar og vinnur með ósjer-
hlífni bæði í þágu sveitarfjelagsins
og annars fjelagsskapar þar. Fjár-
aflamaður hefur hann jafnan verið
nokkur, og væri nú eflaust allvel efn-
aður; en hann varð, eins og fleiri,
fyrir all-tilfinnanlegu áfalli af hruni
Bændaverslunarinnar í Ólafsvík fyrir
fám árum.
Hailbjörn tók mjer mætavel, hýsti
mig fyrst og fylgdi mjer siðan kring-
um Snæfellsjökul. (Frh.).
Enn um hið fyrirhugaða „kirkju*
brot“ í Grímsnesinu.
Þá er alt er að skrælna og visna,
er gott að komi skúr úr lofti, enda
þótt það sje ipikil demba. Oft er ein
demba ekki nóg, en þá koma stund-
um fleiri.
Það gleður mig, að „merkisbónd-
inn" úr Grímsnesinu hefur í „N.-Kbl.“,
bls. iii kallað grein mína „dembu".
Jeg vona að hún veki gróður í kirkju-
máli þeirra Grímsnesinga, rjett eins
og gróðrarskúr á vordegi. Þess þarf
sannarlega með. Það þurfa að koma
margar gróðurdembur yfir andlega líf-
ið í Grímsnesinu og annarstaðar á ís-
landi, ef það á að gróa upp og geta
náð heim þroska, sem nauðsynlegur er.
En svo sofandi geta margir verið,
að þeir skilji það eigi nje sjái fyrst
um sinn; en sú kemur tíðin, að þeir
sjá það.
Merkisbóndinn vill gefa í skyn, að
jeg sje ókunnugur í Grímsnesinu og
dæmi eftir gömlum kunnugleik.
En hvernig hefur hann lesið grein
mína? Jeg lýsi bæði kirkjurækni
Grímsnesinga í Klausturhóla og Búr-
fellssóknum fyrir 40 árum og nú á
tfmum. Mjer er allvel kunnugt, hvern-
ig kirkjur eru sóttar í Grímsnesinu,
sjerstakleg í þessum tveimur sóknum,
nú á hinum síðustu árum. Ef hann
vill gera svo vel að lesa upp aftur
það, sem prentað er eftir mig um
þetta atriði í „N.-Kbl.“ á bls. 74 og
75, þá getur hann sjeð, að mjer er
vel kunnugt um, að kirkjuræknin er
lítil og messuföllin mörg í Grímsnes-
inu, og að mjer einnig er kunnugt
um, af hverju það er, og af hverju
breytingin kom fyrir 40 árum.
En það er háskalegur misskilning-
ur hjá merkisbóndanum, efhannætl-
ar, að kirkjurækni Grímsnesinga hafi
minkað af því, að kirkjurnar standa
kyrrar á hinum gömlu kirkjustöðum,
og að eigi þurfi annað en flytja þær
á einn stað til að bæta úr þessu.
Jeg skal ekki rengja hann um, að
fyrir honum og fleirum kunni að hafa
vakað að glæða kirkjulífið með því
að steypa saman kirkjunum. Enjeg
veit það líka, að fyrir sumum vakir
það aðallega, að ódýrara er að halda
við einni kirkju en þremur. Jeg veit
það líka, að skoðanir manna eru enn
skiftar um það, hvernig byggja eigi
upp hina nýju kirkju, ef kirkjunum
yrði steypt saman. Sumir hugsa sjer
að reisa nýja kirkju af þeim við, sem
fæst úr hinum gömlu kirkjum, ef þær
verða rifnar.
Kirkju’núsin geta ekki talað. Þau
eru varnarlaus og þögul. En því
miður er það einkenni, sem oft hefur
komið fram hjá íslendingum bæði
fyr og síðar, að ráðast þar á, sem
engin vörn er fyrir, á mállausa hluti
og helga staði. Það er minkun. En
hins vegar hefur heigulskapurinn ver-
ið svo rótgróinn hjá landsmönnum
og er það enn í dag, að þeir þora
eigi að hreinsa þar til eða bæta þar
úr, sem einhver lifandi mannsmynd
hefur verið til varnar eða á hlut að
máli, hversu mikil þörf sem er á því.
Þetta liggur í landi og kemur ná-
lega alstaðar í ljós.
Hreinleika, sannleiksást og rjett-
læti vantar svo tilfinnanlega.
Jeg vil óska þess, að merkisbónd-
inn og aðrir Grímsnesingar, sem hon-
um fylgja, setji eigi á sig, í kirkju-
máli þeirra, þetta þjóðkennilega mark
og innsigli heigulskaparins.
Bæði merkisbóndinn og aðrir skyn-
berandi menn í Grímsnesinu vita vel,
að það er ekki kirkjunum að kenna,
að kirkjuræknin er svo lítil í Gríms-
nesinu, og hið andlega líf eins og
það er. En það skulu þeir sanna,
að þeir fá seint nokkra verulega bót
á máli þessu, ef þeir þora ekki að
bera sannleikanum vitni.
Og verið getur, að sá tími komi,
ef til vill fyr en þá varir, að þá iðri
þess, ef þeir brjóta niður allar kirkj-
urnar sínar.
Jeg óska aðeins, að mál þetta megi
snúast þeim til hamingju, blessunar og
sæmdar.
Bogi Th. Melsteð.
Wámaslys i Englandi. Ný-
lega kviknaði í kolanámum í Cadeby
og hefur þar orðið gífurlegt slys.
Síðustu frjettir segja 80 lík fundin.
Panamasknrðurinn. Það fer nú
að líða að því, að umferð urn hann
byrji. í Bandaríkjunum hefur komið
fram krafa um það, að skip þaðan
hafi ókeypis aðgang að skurðinum.
Enska stjórnin mótmælir því fastlega
og telur það samningsbrot, ef svo
væri gert, en þeir samningar, sem
hún vitnar til, voru gerðir, er umtal
var um Nicaraguaskurðinn. Deilan
um þetta er fast sótt, segja síðustu
útlend blöð. Lagafrumvarp um gjald
af skipum, sem um skurðinn fara,
liggur þá fyrir þinginu í Washington.
W. stead. Talað er um að reisa
honum minnismerki, er gera á fyrir
samskot, sem aðeins blaðamenn taka
þátt í.
Höfnin á St. Thomas. Leyfis-
hafarnir að hafnargerð á St. Thomas,
sem áður hefur verið sagt frá hjer í
blaðinu, nota nú leyfi sitt á þann
hátt, að þeir fá rjettinn í hendur
hlutafjelagi, sem á að heita „Aktie-
selskabet det Vestindiske Kompagni".
Hlutafjelagið á að vera 20 miljónir
í 20 króna hlutum. Hlutabrjefin voru
auglýst til sölu 15. júlí og salan
stendur yfir til 15. ágúst.
Hiti var ákafur í New-York fyrir
miðjan þennan mánuð. Margir biðu
bana. Víðar er sagt frá óvenjulegum
hitum um sama leyti.
Finnland og flskisýning Norðnr-
ianda. „Politiken" frá n. þ. m.
segir, að Finnum hafi verið bönnuð
af rússnesku stjórninni þátttaka í
Norðurlandafiskisýningunni í Khöfn.
Óciröir eim i Portúgal.
Þar hefur lcngi verið ókyrt við norð-
ur-landamærin. Óvinir lýðveldisins
hafa haft þar bækistöð sína, og altaf
hafa vofað þar yfir óeirðir. 8. þ. m.
rjeðst foringi þeirra, P. Conseiró