Lögrétta - 04.09.1912, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
ARINBJ. SVEINBJARNARSON.
Ijauuaveg 41,
Talsimi 74.
Rits tj o ri:
F’ORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 40.
Reykjavík 4. september 1912
VII. árg.
I. O. O. F. 93699.
KB 13. 9. 8. 31. 9. G.
Þjóðmenjasafnið opið virka daga kl. 12—2.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 12—x.
Tannlækning ók. (í Pólthósstr. 14) I. og 3.
md. í mán. II—I.
Landakotsspítali opinn f. sjókravitj. io'/i
—12 og 4—5.
Islands banki opinn 10—2V* og 5*/»—7.
Landsbankinn io1/^—21/*- Bnkstj. við 12—1.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag k).
12—3 og 5—8
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—I.
Lárus Fjeldsted,
YflrrJettarmAlafærslumaOur.
Lækjargata 2.
Heima kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Njr íslenslíur fræðimaöur.
Gíslí Guðmundsson
gerlafræðingur.
Alþýða manna veit víst það eitt um
þennan unga mann, að hann er for-
stöðumaður gosdrykkjagerðarinnar
„Sanitas".
Árið 1904 fór hann til Svíþjóðar
til að undirbúa sig undir það starf;
hann var þá 19 ára; var hann 8 mán-
uði við nám í „Hálsans Laboratori-
um“ í Helsingborg; kennarar hans
þar voru þeir Erik Berselius eina-
fræðingur og N. Viktorsen verkfræð-
ingur; þaðan fór hann til Stokkhólms,
var þar í 2 mánuði og lærði að búa
til ávaxtasafa, þá sem hafðir eru í
gosdrykki. Þá er hann kom heim,
setti hann á stofn gosdrykkjagerðina
„Sanitas". Um það leyti komst jeg
í kynni við Gísla og varð mjer þeg-
ar ljóst, að hann var óvenju góðum
gáfum búinn og fróðleiksfýsn hans
eftir því.
Hann fjekk nú Iöngun til að læra
ölgerð og koma hjer upp brugghúsi
fyrir óáfengt öl. Rjeð jeg honum þá
að leita sjer fyrst af öllu mentunar
í efnafræði hjá Ásgeiri Torfasyni, og
var Gísli við nám hjá honum árlangt,
bæði bóklegt og verklegt, og lýkur
Ásgeir miklu lofsorði á hann; varði
hann nú langa hríð öllum frístundum
sínum til að lesa fræðibækur um efna-
fræði og gerlafræði.
Síðan fór hann til Kaupmannahafn-
ar árið 1910 og var þar á vegum
prófessors Alfred Jörgensens, vann í
rannsóknarstofu hans að svepparann-
sóknum og gerlarannsóknum. Þaðan
fór hann til Miinchen og dvaldi þar
nokkra mánuði og lagði stund á efna-
fræði og gerlafræði og annað það, er
lýtur að ölgerð.
Nú kom hann heim aftur og hafði
aflað sjer nægrar þekkingar til að
standa fyrir ölgerð. En úr því gat
ekkert orðið ýmsra orsaka vegna.
Hann hafði alstaðar getið sjer
besta vitnisburð hjá kennurum sínum.
Hneigðist hugur hans meir og meir
að gerlafræði, þeirri fræði, sem er
einna vandasömust, en líka einna
nytsömust af öllum nýjum vísindum.
Þýskir vísindamenn nokkrir höfðu
tekið eftir honum meðan hann var
þar í landi og vildu fá hann til vís-
indalegra rannsókna á því, hverjar lif-
andi smáverur sjeu í loftinu hjer á
landi; buðu þeir honum, að veita
honum alla nauðsynlega tilsögn og
leggja honum til áhöld. En Gísli
gat þá ekki sint þessu álitlega til-
boði vegna fátæktar.
En hann gat þó ekki slitið hug-
ann frá gerlafræðinni, og rjeð því af
í fyrra að fara út aftur og finna Þjóð-
verjana. Jeg hvatti hann þá til þess,
að leggja jafnframt stund á sótt-
kveikjurannsóknir. Þærrannsóknir eru
margar svo erfiðar, að þær eru ekki
annara meðfæri en sjerfræðinga í gerla-
fræði, og verða ekki gerðar annar-
staðar en í sjerstökum gerlarannsókn-
arstofum. Þörfin á þess konar rann-
sóknarstofum er alstaðar mikil nú á
dögum, og varða þær oft afarmiklu, þá
er um hættulegar farsóttii er að ræða
og varnir gegn þeim. Ennfremur
hafði Gísli fengist við líffræðisrann-
sóknir á mjólk og mjólkurafurðum.
Það fjekk Búnaðarfjelagið vitneskju
um og veitti það honum nú ofurlít-
inn styrk — 200 kr. — til að iðka
þær rannfóknir betur.
Gísli fór nú utan snemma í fyrra
haust og er nýkominn aftur. Fór
hann fyrst til Khafnar; var hann þar
við nám í sjúkdómarannsóknastofnun
danska háskólans undir handleiðslu
próf. Salomonsen's, sem er nafnfrægur
gerlafræðingur; iðkaði hann þar alls
konar sóttkveikjurannsóknir; síðan fór
hann aftur til próf. Jörgensen's, og
varð þar fullnuma í mjólkurrannsókn-
um þeim, sem um var getið.
Að því búnu hjelt hann til Þýska-
lands ; kom hann þangað í marsmán-
uði og var nú við nám í stórri ran-
sóknarstofnun í Diisseldorf fjekst við
sóttkveikj urannsóknir allskonar og Ioft-
rannsóknir.
Loks fór hann, í júnímánuði, til
hins heimslræga vísindamanns Wass-
ermann's í Berlín og lærði þar til
fulls hina svonefndu, afarvandasömu
Wassermann’s rannsókn, sem lækn-
um kemur nú oft að svo miklu haldi.
Meðan Gísli var í Þýskalandi samdi
hann stuttan leiðarvísi í sóttkveikju-
rannsóknum handa nemendum. Hann
segist hafa gert það fyrir sjálfan sig,
en þýskir menn, sem vit höfðu á,
sáu hjá honum handritið og keyptu
það af honum fyrir 300 mörk og
gáfu út; er þó vitanlega til mikill
urmull af þess konar ritum þar í
landi.
Þennan bækling hefur hann nú
gefið út á íslensku og heitir: „Leid-
arvísir í sóttkveikjurannsókti". Gísli
hefur boðið háskólanum hjer að veita
læknaefnum tilsögn í vetur í sótt-
kveikjurannsóknum; er bókin ætluð
til afnota við þá kenslu, en hún er
líka góður íengur fyrir alla lækna,
sem eiga smásjá og eitthvað fást við
þess konar rannsóknir. Fáeinar prent-
villur eru í bókinni; á bls. 3 stend-
ur t. d. „rýnisstækkarinn", en á að
vera „rýnimælirinn".
Gísli á nú von á miklum og marg-
brotnum áhöldum frá Þýskalandi, sem
þýskir vísindamenn senda honum til
loftrannsókna hjer.
Gísli er ungur að aldri, 27 ára
gamall; hann er fæddur í Hvamms-
vík í Kjósarsýslu, en fluttist með for-
eldrum sínum til Reykjavíkur fyrir
J4 árum. Hann er stiltur maður og
yfirlætislaus, en ristir þeim mun
dýpra. Hygg jeg að hann muni
verða hinn gagnlegasti maður.
G. Bjórnsson.
Vígsla, Rangárbróarmnar.
Hún fór fram, eins ög til stóð, 31.
f. m. Um 2V2 þús. manna var þar
þá saman komið, bæði úr suður-
sýslunum og hjeðan úr bænum. En
óhepnir voru gestirnir með vígslu-
daginn. Þá var sífeld rigning og
þar á ofan kuldabelgingur á norð-
austan. Hafði þó verið þurt veður
og allgott þar eystra undanfarna daga.
Skemtanir, sem áttu að vera samfara
brúarvígslunni, fórust því að mestu
fyrir, aðrar en ræðuhöld, og um þau
varð miklu minna en ella hefði orðið,
ef veður hefði verið betra.
Björgvin sýslumaður Vigfósson setti
samkomuna, og þar næst vígði Hannes
Br úar-dr áp a.
Suiig'in ylð Tígrslu Rangárbrúarinnar.
Lag: Norður við heimskaut í svalköldum sævi.
Fagurt er ísland, en Suðurland sveipa
sólstafi fegursta’ á landinu’ eg veit, —
gammvökrum jó er þar gaman að hleypa
góðviðrisdag yfir broshýra sveit.
Glampar á jöklanna gljáskygða hjálma,
glitklæddar hlfðar við bláfjalla sveig.
Þó eru fljót þar, sem ferðunum tálma,
fallþung og búa’ yfir ísköldum geig.
Rangá er fögur, — í fossum og giljum
fiðlustreng vatnadís brosandi gnýr, —
kaldrifjuð feigðin í hringiðu-hyljum
hægfara, lymsk þó und glófleti býr. —
Býr sem hin fegursta kona’ yfir köldu,
kviklát og viðsjál og straumbreytin á,
sjá, hún er jörmunefld skorðuð við skjöldu,
skal ekki mannblót að eilífu fá.
Náttúran meinbægin máttugum lýtur
menningarkrafti á framsóknartíð,
viljinn og áræðið brautirnar brýtur,
brattlendur klífur, þótt hægt fari’, um síð.
Hjer stendur brúin sem voldugur varði
viljans, er fram til hins ónumda lands
djarftækur leitar að auðsæld og arði,
óðul sjer helgar hins frjálsborna manns.
Svo skal um Rangárþing samhuga brúa
sveitirnar allar til gengis og hags,
hugum frá sjerdrægni’ að samtökum snúa,
safnast um ljósmerki komandi dags, —
tvístrandi þjóðhugar torfærum eyða,
tengia við landið hvers hluta þess gagn,
gera til sjálfstæðis brautina breiða,
brúka sitt vit til að skapa sjer magn.
Nóg er að sinni af sjálfstæði’ í orði,
sóknin þarf öruggan bakhjarl að fá.
Sýnið mjer efnalegt sjálfstæði’ á borði,
sigrandi, ókvíðnir stöndum vjer þá!
Brú vor sje tákn þess að tengi oss alla
trúin á drenglyndi, menning og dáð, —
frelsið í dölunum dimmblárra fjalla
djarfhuga verndi nú harðfylgi’ og ráðl
Brúin sje vígð undir vorhugans merki,
víðsýni helguð og framsóknarþrá!
Vinni’ ekki jarðskjálfta-jötuninn sterki
járnvörðum boga nje stöplunum á.
Verði hún móðurbrú veglegra brúa
víðsvegar síðar um Rangárþing alt,
verði’ hún oss hvöt til að vilja og trúa
vaknandi þjóðhug, er kallar oss snjalt!
Hvort mun ei Gunnar í hauginum fagur
hugreifur brosa og kveða við raust?
Vitsnilli Oddverja’ og atgervisbragur
örfa með niðjunum metnað og traust?
Rangæingsmerkið í heiðri skal hafa
hvar sem því lyft er í þjóðrækni’ og trúl
Berum það hátt meðan heiðgeislar stafa
hollrúnum vonar á framtíðar brú.
Guðm. Guðmundsson.
Hafstein ráðherra brúna með langri
og snjallri ræðu, en á eftir var sungin
Brúardrápa Guðm. Guðmundssonar
skálds, sem prentuð er hjer í blað-
inu. Siðar mælti síra Eggert Pals-
son alþm. fyrir minni íslands, síra
Skúli í Odda fyrir minni hjeraðsins
og Einar alþm. á Geldingalæk fyrir
minni kvenna. Á milli var leikið á
lúðra
í næsta tbl. mun Lögr. flytja ræðu
ráðherra og ef til vill fleira af ræð-
unum. Fá menn þá í ræðu ráðherra
nákvæma lýsing á brúnni.
Hjer skal þess aðeins getið, að
brúin er 92 mtr. (147 álnir) á lengd,
en breidd venjul. brúabreidd, 2,6 mtr.
(4 álnir) innanmáls. Brúin hvílir á
tveimur stöplum í ánni, auk land
stöplanna. Hún er úr járni og smíð-
uð hjer í bænum á verkstæði land-
sjóðs, af Jóni Þorlákssyni landsverk-
fræðingi. Hefur hún orðið ódýrari
en ætlað var, svo að hann hefur fyrir
afganginn gert aðra brú þar eystra
í sumar, yfir Hróarslæk, og er það
bogabrú úr járnbentri steinsteypu,
18 metrar á lengd. Rangvellingum
þykir mjög vænt um að hafa fengið
þessa brú, og er það allra mál, sem
til þekkja, að landsverkfræðingurinn
eigi mesta lof skilið fyrir verkið.
Ijajnargeríin.
Tilkoóiii oróin liuiin.
Á laugardaginn var, voru lesin upp
á skrifstofu borgarstjóra tilboð þau,
sem honum höfðu borist um hafnar-
gerðina hjer í Reykjavík.
Tilboðin eru þrjú, 1 norskt og tvö
dönsk. Norska tilboðið er frá 4
mönnum, er hafa slegið sjer saman:
G. Kjelland, Andr. Bergerud, J.
Jörgensen vg H. Nafstad, og var
norskur verkfræðingur fyrir þeirra
hönd við opnun tilboðanna. Þetta
tilboð hljóðar upp á 1,850,000 kr.
En að loknu verki fær bærinn mikið
af áhöldum þeim ókeypis, sem notuð
hafa verið við verkið.
Annað dar.ska tilboðið er frá Saabye
& Lerche. Hijóðar það upp á kr.
1,780,000 til kr. 1,880,000, en ef
slept er 200 stikum af Efferseyjar-
garðinum þá kr. 1,493000 til kr.
1,593,000.
Hitt danska tilboðið er frá N. L.
Monberg. Það er eftir nýjum teikn-
ingutn, sem leggja þó áætlanir Smiths
til grundvallar. Vill hann gera höfn-
ina fyrir kr. 1,510,000—1,540,000.
Því fylgja fullkomin kola-uppskipunar-
tæki af nýtískugerð, með rafmagns-
mótorum og sporbrautum. Þetta
fylgir ekki hinum tilboðunum, en ef
gerð er sjerstök innri höfn og upp-
fylling við Effersey, þá að auki kr.
1,000,000.
Fyrst og fremst hefur hafnarnefnd-
in tilboðin til athugunar, en síðan
verða þau lögð fyrir bæjarstjórnina.
Tilboð N. L. Monbergs virðist að-
gengilegast.
íslenskur
landkönnunarmaður.
Vilhjálmur Stefánsson.
Það eru nú meira en fjögur ár síð-
an íslenskur maður frá Kanada, Vil-
hjálmur Stefánsson, lagði á stað norð-
ur í heimskautslönd Ameríku ásamt
öðrum manni, Anderson að nafni, og
hafa þeir hafst þar við allan tímann
meðal Eskimóa. Þeir fóru á stað
vorið 1908, en nú kvað þeirra von
bráðum heim aftur. Frjettir hafa
borist af þeim öðru hvoru og af þeim
hefur það þótt merkilegast, að þeir
sögðu frá flokki manna þar í heim-
skautalöndunum, sem þeir töldu ekki
til Eskimóa. Nánar en áður er frá
þessu skýrt í „Reykjavík" á laugar-
dagiun var, eftir brjefum frá Vil-
hjálmi, sem birst hafa nýlega f ensku
blaði. Þar segir meðal annars:
„Við höfum á fjórum árum farið
fleiri mflur á sleða en nokkrir heirn-
skautafarar aðrir, sem eigi hafa haft
annað matvæla en hjer fæst norður
frá. Við höfum fundið stóra bygð
Eskimóa á þeim stöðum, sem eru
kallaðar „óbygðir" á landabrjefi því,
sem stjórnin hefur gefið út. Á Vikt-
oríulandi (ey fyrir norðar Ameríku)
höfum við fundið meir en þúsund
Eskimóa, og frjett um fleiri, sem
aldrei hafa sjeð hvítan mann, byssu
eða eldspýtu. Við höfum búið hjá
þessu fólki í fimm mánuði, höfum
lært mál þeirra og gefið gaum að
siðum þeirra.
Það má í frásögur færa, að við
fundum menn í suðvestur-Viktoríu-
landi, sem eru einkennilega ólíkir
Eskimóum í útliti, meira að segja
líkari Norðurlandabúum en Skrælingj-
um. Þeir tala Eskimóamál og að
menningu standa þeir ekki hærra.
Þó fann jeg eitt eða tvö orð í máli
þeirra, sem ekki er ósennilegt, að
sjeu norræn að uppruna.
Jeg sá um 17 af 40 af þeim ætt-
flokk, sem líkastur er Evrópumönn-
um að útliti; þeir hafa allir ljóst
skegg og augabrúnir. Þó sjást líka
meðal annara ættflokka stöku menn
ljósir á brá.
Mjer er nær að halda, að einn eða
fleiri menn, er voru í Franklíns-leið-
angrinum, hafi lifað í nokkur ár með-
al Eskimóa í Viktoríulandi. Byggi
jeg það á sögusögnum, sem jeg hef
heyrt þar.
Þótt svo hafi verið, er ekki hægt
að byggja á því neinar skýringar um
útlit og vaxtarlag þessara manna.
Álíti menn, að þessi breyting í útliti
hafi byrjað fyrir tæpri öld og eigi
rót sfna að rekja til giftingar hvítra
manna og Eskimóakvenna, þá gæti
breytingin ekki hafa gerst á svo
stuttum tíma, jafnvel þótt hvítu menn-
irnir hefðu skift mörgum hundruðum.
Svo sýnist mjer, að sje uppruni þessa
ljóshærða kyns í Viktoríulandi af
hvítu blóði, þá er sá söguatburður,
er skýri það, hvarf íslensku land-
námsbygðarinnar um 1400; og mun
hjer um 3000 manns að ræðá".
Vilhjálmur Stefánsson ferðaðist hjer
heima eitt sumar nokkru áður en
hann lagði á stað í norðurförina.
Hann var þá við nám á Hatward-
háskólanum og var aðalnámsgrein
hans mannfræði.