Lögrétta - 05.02.1913, Blaðsíða 2
20
LÖGRJETTA
Lögrjetta kemur át á hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. jáli.
Af greiðslustofa
Lögrjettu
er i Veltusundi nr. 1.
Talsími 359.
Carter’s kopíublek fæst í papp-
írsverslun Þór. B. Þorl. (afgr.st. Lögr.).
Blýantar, sem aldrei þarf
að ydda, fást í Pappírsverslun
Pór. B. Porlákssonar (Afgreiðslu-
stofu Lögrjettu).
Þeir kaupendur Lögrjettu,
sem ekki fa blaðið með skilum, eru
beðnir að gera afgreiðslumanni við-
vart sem fyrst svo úr því verði bætt.
Talsími 359.
Gufuskipaferðirnar
við ísland.
Stutt yfirlit.
Alla tíð, frá því að við fyrst fór-
um að eiga með okkur sjálfir, eða
nú í hjerum bil 40 ár, hafa sam-
göngurnar, skipaferðirnar á sjón-
um milli íslands og útlanda og
kring um strendur landsins, verið
stöðugt þrætumál.
Nær því látlaust hefur sam-
göngumálið verið til umræðu á
alþingi. Stöðugt hafa verið þar
uppi tillögur til breytinga á því
fyrirkomulagi, sem fyrir hefur
verið, nýjar og nýjar tillögur.
Stöðugt hafa komið kvartanir úr
öllum áttum um, að samgöng-
urnar á sjónum væru ekki eins
góðar og þær ættu að veia og
kröfur til þingsins um að fá þær
auknar og endurbættar. Þær hafa
aldrei komist i það lag enn, að
menn væru alment ánægðir með
þær. Og það er ekki útlit fyrir,
að svo geti orðið bráðlega.
Það væri fróðlegt, ef einhver
vildi semja yfirlit yfir sögu þessa
máls. Þar mundi koma glögt
fram margt, sem sýndi þroska
þjóðarinnar á þessu árabili, íram-
farahug hennar og framfaravið-
leitni.
Hjer skal aðeins mjög stuttlega
drepið á einstöku atriði, sem geta
varpað ljósi yfir sögu málsins.
Það er fyrst til umræðu á al-
þingi 1875. Þá hefur stórkaup-
maður í Khöfn, sem Koch heitir,
boðist til að láta 300—400 tonna
gufuskip fara 6—8 ferðir milli
Danmerkur, Færeyja og íslands
með viðkomustað í Skotlandi.
Hann vill fá samning til 5 ára og
fá fyrir póstflutning 10 þús. rík-
isdal á ári. Farþegarúm átti að
vera fyrir 30 ferðamenn.
Þingmennirnir okkar eru þá
mjög hrifnir af þessu nýmæli.
Nefndin, sem fær það til um-
sagnar, telur það geta »haft ómet-
anleg áhrif á framför, velmegun
og mentun landsins«.
Svo kemst nú þetta á.
Eftir 1860 koma svo upp kröf-
urnar um strandferðir kring um
landið. Það eru reyndar ekki
kröfur þá. Það eru bænarskrár
til kongsins, mjög hátíðlegar og
mjög auðmjúkar.
Þegar fjárhagur íslands er skil-
in frá fjárhag Danmerkur 1871,
er ákveðið í stöðulögunum, að
gjöldin til póstferða milli Dan-
merkur og íslands skuli greidd
úr rikissjóðnum danska. En verði
nokkur gjöld lögð á þessar póst-
ferðir til hins sjerstaka sjóðs Is-
lands, þá skal jafnmikið dregið af
árslagi því, sem ákveðið er handa
íslandi í 5. gr. laganna.
Með þessu er skapað það fyrir-
komulag, sem enn helst við, að
gjaldið fyrir millilandferðirnar er
greitt úr danska ríkissjóðnum.
Á fyrsta löggjafarþinginu er
strandferðamálið til meðferðar. Þá
er talað um 4 strandferðir á ári,
eða að gufuskip fari 4 ferðir á
ári kring um landið. Árskostn-
aðurinn er áætlaður 20 þús. kr.
Þinginu þykir ekki landsjóður
fær um að greiða þetta einn, en
vill að danska póstjórnin, samkv.
stöðulögunum, taki þátt í kostn-
aðinum.
Það verður svo úr, að tillag er
veitt úr ríkissjóði til strandsigl-
inganna í sambandi við póstferð-
ir milli íslands og Danmerkur,
en landssjóður leggur einnig fje
fram. Kostnaðurinn mun hafa
verið greiddur að helmingi frá
hvorum. En með þessu er fyrir-
komulagið falið dönsku póststjórn-
inni. Þetta var 1875, og helst
það svo fram yfir 1880.
En þá er stöðug óánægja út af
ferðatilhöguninni milli íslendinga
og dönsku póststjórnarinnar. Al-
þing vill auka ferðirnar í sam-
ræmi við nýjar kröfur frá lands-
mönnum, en hún þybbast við.
1879 er samþykt á alþingi, að
et póststjórnin fallist ekki á breyt-
ingar þingsins, þá skuli stjórnin
semja um strandsiglingar við
enskan mann, R. Slimon í Leith.
Litlu síðar kemur fyrst fram
sú hugmynd, að landið taki sjálft
að sjer strandsiglingarnar. 1881
samþykkir þingið, að ef ekki fá-
ist framgengt þeim breytingum,
sem það óskar eftir á strandsigl-
ingum, þá megi ráðgjafinn leigja
á landsjóðs kostnað skip til ferð-
anna. Það á að leigjast 5 sum-
armánuðina og fara á þeim 5
ferðir kring um landið. Fjárveit-
ingin til þessa er 50 þús. kr.
Úr þessu verður þó ekkert fyr
en 14 árum síðar, — Vestu-út-
gerðin, og á henni tapaði lands-
sjóður á fjárhagstímabilinu 180
þús. kr.
Milli 1880 og 1890 (1885?) eru
afskifti dönsku póststjórnarinnar
af strandferðunum úr sögunni og
íslenska landstjórnin verður ein
semjandi um þær fyrir landsins
hönd. Sam. gutuskipafjelagið hafði
verið stofnað af danska fjármála-
manninum Tietgen í árslokin
1866. Það var stofnað með sam-
steypu úr stærstu skipaútgerðar-
fjelögunum, sem þá voru til í
Danmörku, og þar á meðal var
Koch sá, sem áður er nefndur
og fyrstur hafði boðist til að koma
á föstu gufuskipasambandi við
ísland. Byrjunin var ekki sjer-
lega stór. Það voru 22. skip,
samtals 4919 tonn, og höfuðstóll-
inn var milli 1 og 2 milj. kr.
Sam. gufuskipafjelagið hafði frá
upphafi vega sinna haft Islands-
ferðirnar, og er landsstjórnin hjer
fór ein að semja um strandsigl-
ingarnar, var enn samið við það.
En altaf er óánægja yfir ferðun-
um og altaf eru að koma uppá-
stungur um breytingar.
Svo er ráðist i Vestu-útgerðina,
eins og áður segir, 1896. Tapið
varð mikið, 180 þús. á fjárhags-
tímabilinu.
Nú segja ýmsir, að þetta tap
hafi unnist npp aftur óbeinlínis,
með því að landsjóðsútgerðin hafi
orðið til þess að færa niður farm-
gjöldin hjá Sam. gufuskipafjel.—
Hvort sem það hefur nú verið
þetta eingöngu, eða aðrar ástæð-
ur jafnframt, þá er það víst, að
farmgjöldin lækkuðu nokkuð ein-
mitt um þetta leyti alment, og
líka verður þá sú breyting, að
farmgjöld verða jöfn á vetrum og
sumrum, en áður höfðu þau ver-
ið nokkru hærri að vetrinum.
Þá var það líka, að viðkomustað-
urinn í Skotlandi varð Leith, eins
og verið hafði allengi framan af,
en frá 1886—87 hafði viðkomu-
staðurinn verið Granton, og var
sú breyting gerð eftir óskum
hjeðan.
Þegar Vestu-útgerðinni er hætt,
í árslok 1907, eru lögin um eim-
skipaútgerð hinnar íslensku land-
stjórnar ekki feld úr gildi, held-
ur hafði þingið 1907 ákveðið, að
frestað skyldi framkvæmd þeirra.
Var það án efa til þess gert, að
Sam. gufuskipafjel. skvldi hafa
þar hitann í haldinu og hægt væri
að grípa til laganna, ef á þyrfti
að halda. (Nl.).
Strið byrjað ajtur.
Símað er frá Khöfn í morgun:
»Stríðið byrjað að nýju. Stór
skothríð við Adríanópek.
Konungur kemur ekki til Islands
næsta sumar.
„Lögr.“ hetur heyrt úr áreiðan-
iegum stað, að Kristján konungur X.
komi ekki hingað til lands næsta
sumar vegna þess, að þá ætlar hann
að heimsækja ýmsa þjóðhöfðingja
Norðurálfunnar og býst þá einnig við
þjóðhöfðingjaheimsóknum í Khöfn.
AnKaþing í Færeyjum.
Þar var kvatt saman aukaþing
20. jan. til þess að ræða um
hafnabyggingarnar, sem áður hef-
ur verið frá sagt hjer í blaðinu.
Frumv. hafði verið rætt í þinginu
síðastl. sumar, en svo var því
breytt nokkuð eftir það, áður en
það kom fyrir danska ríkisþing-
ið, eftir tillögum hafnarverkfræð-
inga, og þvi er nú aukaþingið
kvatt saman.
Höfnin á St. Thoraas. Fjelagið,
sem myndað var í Khöfn síðastl.
haust til þess að taka að sjer
hafnargerðina á St. Thomas, »Det
vestindiske kompagni«, hafði nú
um áramótin samið um verkið við
tvö verkfræðingafirmu í sameiningu:
N. C. Monberg, þann sem gera á höfn-
ina hjer, og J. Saabyea O. Lerche,
og eiga þau að vinna verkið fyrir 1.
milj. og 600. þús. kr. Nokkur hluti
þess á að vera gerður þegar í
oktober í ár, svo að skip geti þá
haft gagn af.
Samgöngusammngarnir.
ísaf. hefur orðið mjög mikið um
það, sem Lögr. sagði í niðurlagi
greinarinnar um samgöngusamning-
ana í 4. tbl. Var þar þó alls
ekki óvægilega að orði kveðið, og
þar að auki mætti með rjettu svo
segja, að þau ummæli væru fram
komin fyrir ítrekaðar áskoranir frá
ísaf. sjálfri. Hún er altaf að bjóða
upp á glímu á leiði Björns heitins
Jónssonar og hlýtur að fá hana, ef
mjög kappsamlega er eftir því sótt.
En glímdi hún svo fallega eða snild-
arlega fyrir hann á meðan þess þurfti
við, að vert sje fyrir hana að láta jafn-
mikið nú og hún lætur? Flestir
hygnir menn munu líta svo á, að
einmitt henni ætti öðrum fremur að
vera um það hugað, að halda uppi friði
við leiði hans. En líti hún sjálf
öðruvísi á það mál, — nú, þá er auð-
vitað að taka því.
Það er ekki satt, sem ísaf. segir,
að gerðar hafi verið árásir á B. J. í
fjelaginu „Fram" nýlega, er sam-
göngusamningarnir voru þar til um-
ræðu. Honum var ekki hallmælt
þar með einu orði, yfir höfuð ekk-
ert um hann talað, hvorki af ritstj.
Lögr. í innleiðsluræðunni, ráðherra
nje nokkrum öðrum, sem þar tóku
tii máls.
Lögr. er enn alveg á sömu skoð-
un og hún áður hefur verið um
Thoresamninginn, og hún telur nú
reynsluna hafa borið um hann með
sjer sæmilega órækt vitni. En að
halda nú uppi deilum um hann, tel-
ur hún engum vera til uppbygging-
ar. Eftir ísaf. að dæma nú, eiga
það að vera Hamborgarferðirnar, sem
verið hafi gimsteinn samningsins. En
Lögr. hyggur, að altaf hafi verið
miklu meira úr gagninu af þeim gert
en vert er. En hvað sem um það
er, þá var samningurinn um þær
ekki traustari en svo, að hann er nú
að engu orðinn. Og því er ekki
hægt að neita með nokkru viti, að
vandræðin. sem þing okkar og stjórn
hafa nú haft út af samgöngunum,
stafa af því, að Thorefjelagið gafst
upp og gat eigi haldið þær skuld-
bindingar, sem það hafði tekið á sig.
Rýmkunin, sem gerð hefur verið á
samningnum við Sam. fjel., var til
þess gerð, að fá strandferðirnar. Og
þótt ísaf. lýsi yfir því sem sinni
skoðun, að betra hefði verið að vera
án strandferðanna, þá telur Lögr.
víst, að hún standi ekki margmenn
uppi með þá skoðun, og víst er það
að minsta kosti, að alþingi í sumar,
sem leið, var það ekki lítið áhuga-
mál, að strandferðirnar fengjust.
Þegar búið er að sýna það, að 10
ára samningurinn hefur það ákvæði
um farmgjöldin milli Leith og ís-
iands, að þau „hvora leiðina sem er
skuli talin eftir sama mælikvarða og
vera um 10% iægri en farmgjöldin
milli íslands ogKhafnar", þáætti ekki
í alvöru að þurfa að deila um það,
hvort það sje samningsbreyting eða
ekki, að ákvæðum þessum sje nú
fyigt út í æsar, þótt ekki hafi það
verið gert undanfarandi. Ákvæðið
um farmgjaldsskrársamþykt stjórnar-
ráðanna er auðvitað til þess sett,
að ekki sje í henni farið út fyrir
samninginn, en hitt getur ekki verið
tilætlunin, að með henni megi breyta
skýrum ákvæðum samningsins.
Eitt blaðið (Ing.) hefur ekki skilið
ákvæði viðbótarsamningsins um póst-
flutning, að án þess hefði fjelagið
getað heimtað borgun fyrir póstflutn-
ing með millilandaskipunum milli við-
komustaða. En um það þarf ekki
að ræða þar sem allir aðrir, sem á
máiið hafa minst, hafa skilið þetta,
og þar sem yfir höfuð varla hefur
verið neisti af viti í neinu, sem það
blað hefur sagt um samningana.
M fjallatiodum tl íiskimiða.
Hólmaprestakall. Þar er nýlega
farin fram prestskosning og fjekk
Þórður Oddgeirsson aðstoðaprestur á
Sauðanesi flest atkv., 67; næstur var
síra Har. Þórarinsson með 19, síra
Ól. Stephenssen með 17 og síra Árni
Jónsson með 6.
Dáinn Signrður Jónsson áLækja-
raóti í Húnavatnssýslu. Hann
andaðist síðastl. laugardag, 1. þ. m.,
77 ára gamall, fæddur 21. okt. 1835
á Lækjamóti, og hafði alið þar allan
aldur sinn. Faðir hans var Jón
hreppstjóri Sigurðsson, en móðir
Steinvör Skúladóttir stúdents Þórðar-
sonar á Stóruborg. Hefur Sigurður
jafnan verið einhver merkasti bóndi
sveitar sinnar, og Lækjamót eitt hið
mesta rausnarheimili. Hreppstjóra-
störfum, oddvitastörfum og sýslu-
nefndarstörfum gegndi Sigurður lengi
og fórst vel úr hendi. Hann var tví-
kvæntur. Fyrri kona hans var Sig-
ríður frá Sveinsstöðum Ólafsdóttir
Jónssonar prófasts í Steinnesi, en dó
eftir fárra ára hjúskap. En 1876
kvæntist Sigurður eftirlifandi konu
sinni, Margrjeti Eiríksdóttur, sem er
mesta merkiskona, og eiga þau tvær
dætur: Guðríði, konu Jónatans Lín-
dals óðalsbónda á Holtastöðum, er
verið hefur íorstöðukona kvennaskól-
ans á Blönduósi, og Jónínu, er numið
hefur hússtjórnarstörf í Svíþjóð og
Noregi.
Myndir af þeim Lækjamóts-hjónum,
Sigurði og Margrjeti, eru í „Óðni“,
sem nú er verið að prenta, og fylgir
þar nánari frásögn af þeim.
LelOrjettlng vlð Itólu-IIjálmars-
sögu. I Bólu-Hjálmars-sögu io. kap.,bls.
28, stendur pessi klausa: „Kona Gísla
(Konráðssonar) var Efemía Benedikts-
dóttir, Bjarnasonar. Voru þeir bræður
Benedikts: Eirlkur í Djúpadal og Hann-
es, er þá var stúdent og bjó í Kýrholti,
en varð síðan prestur að Ríp“. Þetta er
ekki rjett.
Benedikt faðir Efemíu var Olafsson, en
ekki Bjarnason frá Djúpadal; Ólafur sá
var 1 Rauðhúsum í Eyjafirði Jónsson
bónda á Kerhóli, Heigasonar bónda
í Rauðhúsum, Einarssonar. — Benedikt
var að námi með Jóni prófasti Jónssyni
á Hjaltastöðum í Skagafirði, og átti hann
vingott við dóttur prófasts, þá er Sig-
ríður hjet. Áttu þau dóttur, er hjet Efe-
mía; varð hún síðar fyrri kona Gísla
sagnfræðings Konráðssonar. Ljetst Sig-
ríður skömmu síðar, en hún ól meyna
rúmlega tvítug, en Benedikt fór utan og
kom aldrei upp síðan hingað til lands.
Móðir Benedikts hjet Sigríður; var hún
dóttir Jóns prests Sigfússonar í Saurbæ
í Eyjafirði. Gat hún Benedikt ógefin í
föðurgarði með Ólafi frá Rauðhúsum,
Jónssyni, og enn mey þá, er Salótne
hjet. Eftir þetta giftist Sigríður vestur,
Bjarna Eiríkssyni í Djúpadal; voru
þeirra synir: Eiríkur prestur á Stað-
arbakka, er síðar bjó í Djúpadal prest-
laus, og Hannes prestur og skáld á Rfp.
Var Benedikt frá Rauðhúsum því móð-
urbróðir þeirra Djúpadalsbræðra, Hann-
esar og Eiríks, en eigi bróðir þeirra.
eins og segir í Bólu-Hjálmars-sögu.
Rvík 28. jan. 1913.
Brynleifur Tobíasson.
Kirknasamsteypan í Grímsnesi.
Um hana hefur sjera Stefán Ste-
phenssen ritað mjöggóðagrein í Nýtt
kirkjubiað, 1. desbr. 1912. Sjera
Stefán þjónaði Grímsnesi í rúm 15
ár, frá því að brauðin voru samein-
uð og þangað til hann fjekk lausn frá
piestskap árið 1900. Enginn getur af
eigin reynd dæmt betur um
kirknasamsteypuna en hann.
Hann áiítur kirknasamsteypuna svo
mjög óheppilega að hann tekur sjer
það „æði nærri“ að menn skuli
hugsa um siíkt. Flutningur Klaust-
urshólskirkju að Minni-Borg er til
stórbaga fyrir alla Búrfellssókn, segir
hann, og getur hver maður sann-
færst. um að það er rjett, ef hann
lítur á góðan uppdrátt af Grímsnes-
inu, einkum kort herstjórnarráðsins.
Niðurlagning Mosfellskirkju tekur
þó út yfir alt. Flestum bæjum í
þeirri sókn gert stórskotslegt óhag-
ræði með því, og nokkrum gert ó-
kleift á vetrum að sækja kirkju að
Minni-Borg. Honum er alveg óskiij-
anlegt hvernig Mosfellssóknarmenn
hafa getað leiðst út í þá vitleysu,
og hann efar að samþykkis þeirra
hafi verið formlega leitað. Hann
fullyrðir að óánægja sje þar nú mjög
mikil, margir ætli aldrei að sækja
kirkju að Minni-Borg og telur hann
það eðlilegt. Honum finst alt mæia
á móti kirkjusamsteypunni, og segir
það fyrir, að menn muni iðra þess
bráðlega, ef yrði af henni.
Að lokum segir sjera Stefán:
„Vegna Grímsnesinga sjálfra, sem
mjer eru að góðu kunnir, og jeg af
alhug ann alls góðs, óska jeg þess
því í allri einlægni, að ekkert verði
úr þessu samáteypumáli".
Jeg segi hið sama.
1900 Ijetu margir Grímsnesingar
narra sig til að hafna sjera Kjartani
Helgasyni. Skyldu þeir nú láta narra
sig aftur?
Jeg á bágt með að trúa því.
Kaupmannahöfn 15. janúar 1913.
Bogi Th. Melsteð.
Utanríbi8ráðherra þjóðverja, i
stað Kiderlen-Wáchters, er G.
E. Gunter von Jagow orðinn, áður
sendiherra í Róm, fæddur 1863.
Frá Spáni. Þar hafa verið mikl-
ar viðsjár í vetur og hefur komist
upp um stórt samsæri með þvi
markmiði að gera stjórnarbyltingu.
Farist við Grænland. Það er
nú talið víst, að norska veiðiskip-
ið »Hvalrossen« hafi farist við
Grænland, einhvern tíma síðastl.
ár, með 16 menn. Það fór frá
Kristjaníu í mars 1912 og átti að
fara til Vestur-Grænlands, en hefur
ekki komið heim. Skip þetta Ijet
O. Sverdrúp norðurfari byggja 1910
til veiða í norðurhöfum og var það
talið mjög vandað.