Lögrétta - 12.03.1913, Blaðsíða 4

44
LOGRJETTA
Lífsábyrgðafjelagið „DANMARK“
er ódýrasta og áreiðanlegasta lífsábyrgðarfjelag á Norður-
löndum. Sjérstaklega hagkvæmar barnatryggingar, og vildarkjör gefin
örkumla og óvinnufærum mönnum.
Prjtaafjel á terji
er hið gagnlegasta áhald, sem unt er að útvega því. — Lindéns
heimilisprjónayjel, sem einkarjett hefur um allan heim, er ein-
földust, hentugust og ódýrust allra prjónavjela. Á hana má jafnt
prjóna munsturprjón og sokka, brugðna kvensokka, treyjur, nærföt,
vetlinga o. s. frv. í fyrra lilaut vjelin tvenn verðlaun úr gulli.
Hún kostar að eins 55 kr. Hverri vjel fylgir nákvæmur leiðarvísir.
Einkasali Jakob Gunnlögson,
Köbenhavn K.
Duglegir umboðsmenn óskast.
Til páskanna
er nýupptekið:
800 alfatnaðir handa drengjum og fullorðnum, framúr-
skarandi laglegir og ódýrir,
200 drengjafrakkar, laglegir, sterkir og ódýrir,
300 telpukápur, smekklegar, nýtísku.
60 stk. hvítt & Creme gardínutau. frá ódýr-
ustu gerð til allra fínustu.
Svartir og mislitir Karlmannshattar. Nýjasta lagl
Margar tegundir.
1
JVlýtt! JSlýtt!
Hinar mikiö eftirspavön
Sehweitzer-bliisur Í
(Kimono-facon) eru komnar með nýjum litum og úr miklu að velja . g
cSrauns varslun „tJ'CamBorcj^. i
Aðalstræti 9. ^

eigi ekki kindina; þó tekur hann við
henni og nýtir sjer hana sem slíka.
Er þetta rjett meðferð? Eða er það
vanalegt, að sveitarsjóði sje skilað
borgun fyrir þessar kindur, sem sjald-
an nokkur mun geta helgað sjer?
Því mismörkun þessi á víst ekkert
skylt við þjófnað,
Mjer sýnist að kindur — þegar
svona stendur á, eigi að afhendast
hreppstjóra til sölu eins og annar
óskilafjenaður, þar sem eftir aug-
lýsingu hver gefur sig fram, er vill
helga sjer kind eftir marki.
(rudmundur Magnússon, Geithálsi.
Kafli úr brjefl frá Gerðnm í
Garði (til J. H. 17. febr.): „.. Altaf
stormur, steypiregn, frost og snjó-
koma á víxl. Það er satt, landið
okkar, eða náttúra þess: „agar oss
strangt með sfn ísköldu jel“, en bót
erímáli: „það meinar alt vel“. Fje-
lagslífið er fjörugt og áhugasamt um
flest það, er til framfara horfir. Templ-
arastúkurnar starfa með áhuga. Fram-
för fjekk 12 nýja fjelaga á síðasta
fundi og telur nú um 50 meðlimi.
Friðsemd lifir góðu lífi. Barnastúkan
Siðsemd telur um 50 meðl. Ung-
mennatjelag var stotnað hjer í fyrra
og er margt starfað þar inn á við,
og vonast jeg eftir góðum árangri
af því starfi, því þar eru fagrar hug-
sjónir til að lifa fyrir. Glímufjelag
er í sambandi við það. Söngfjelag
höfum við og eru 24 meðl. í því.
Tvisvar hefur fjelagið sungið opin-
berlega 18 lög, 10 lög í karlakór,
og 8 lög í blönduðum kór. Söng-
stjóri er Matthildur Finnsdóttir kona
Einars Magnússonar kennara. Til
viðurkenningar fyrir starf hennar gaf
söngfjel. henni taktstokk — tón-
sprota — smíðaðan og útskorinn
af Stefáni Eiríkssyni trjeskera; gull-
pata er steypt f handfangið og á
hana var grafið M. F. Þeim, er sjeð
Oddur Gislason
yfirrjettarmálaflutnlngsmaður,
Lanfásreg 22.
Venjul. heima kl. 11—12 og 4—5-
hafa taktstokk þennan, þykir hann
listaverk.
Búnaðarfjel. er hjer, og áhugi fyrir
jarðrækt talsverður Bárufjelagið lifir
allgóðu lífi og er það þarfur fjelags-
skapur, en þó misskilinn af mörgum.
Lestrarfjelag höfum við líka, en því
miður er ekki eins mikill áhugi fyrir
þvf eins og vera ætti.
Enginn rær á sjó, en allir að búa
sig undir það, og vonast eftir góð-
um afla. Yfirleitt líður fólki hjer í
plássi fremur vel, og heilsufar all-
gott. . .“ __________
UiMlirrltaöur tekur að sjer mál-
færslu- og innheimtu-störf. Til við-
tals kl. 6—7V2 e. m. á Grettisgötu
20 B. Talsími 322.
Marínó Hafstein.
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutnlngsmaður.
P68thú88træti 17. Venjulega heima kl. 10—II
oa 4—5. Talelml 16.
Gerlarannsóknarstöðin
í Reykjavík, Lækjargötu 6, tekur
að sjer alls konar gerlarannsóknir
fyrir sanngjarnt verð, og er venju-
lega opin kl. 11—2 virka daga. —
Jafnframt útvega jeg, sem aðal-
umboðsmaður á íslandi fyrir sjón-
færaverksmiðju C. Reiclicrts
í Wien, Austurríki, hinar bestu
ódýrari smásjár (microskop) með
innkaupsverði og hef sýnishorn
af þeim á rannsóknarstöðinni.
Gfsli Guðmundsson.
Laugardaginn þann 25. þ. m.,
kl. 12. á hád., verður, eftir beiðni
erfingja Þorsteins Egilssonar, fyrv.
kaupmanns í Hafnarfirði, jörðin
»Hamar« í Hafnarfirði seld við
opinbert uppboð. —
Uppboðsskilmálar og veðbókar-
vottorð verða til sýnis hjer á skrif-
stofunni, hvar uppboðið verður
haldið. —
Bæjarfógetinn í Hafnarfirði
7. mars 1913. —
Magnús Jónsson. ”
4 herbergi,
sólrík og rúmgóð, fást til leigu frá
14. maí næstk. í Bergstaðastr. 3.
Brynleifur Tobíasson.
50
ið, svo að þjóðin hefur þurft alllangan
tíma til að ná sjer upp aftur.1)
Öld eftir öld hafa harðindaskorpurnar
kipt vexti úr þjóðinni.
Öll framtið pjóðarinnar stendur á völtum
fæti, ef hún megnar ekki, eins og aðrar
menningarþjóðir, að reisa rönd við hallæris-
hættunum.
Hallæristjónið — skepnufellir, örbirgð,
hungur og fólksfækkun — hefur jafnan
hlotist af einni og sömu höfuðorsök: bráðum
og óvæntum bjargarskorti í vondum vetrum.
Þess vegna er i rauninni ekki nema
Um eitt bjargráð að ræða, meðan landið
er járnbrautalaust — en það mundi líka
reynast óbrigðult:
Éf til væri hafður á hverju hausti i hverju
hjeraði svo mikill kornmatarforði, að búpen-
ingur pyrfti ekki að horfalla og fólkið ekki
svelta, pó að yflr dyndi voðavetur, á við
þá, sem verstir hafa verið, pá væri pjóðin
úr allri hættu, eigur hennar, líf og heilsa.
Haflsinn fer aldrei síðar en um eða
eftir Höfuðdag. Á haustin er ávalt auð-
ur sjór kringum alt landið (Þ. Th.: Lýs.
fsl. I., bls 59); þá má viða að sjer nýj-
um vetrarforða; og verstu illærin hafa
mjög sjaldan komið mörgíröð; því nær
ávalt hafa verið góð ár milli illu áranna
1 harðindaskorpunum (sjá bls. 25). Það
er pvi allur vandinn að eiga fyrir nægum
bjargarforða og hafa hann til, hvenær sem
harðindin koma, svo að bændur geti haldið
búpeningi sínum og landsmenn allir lifi og
heilsu rjett meðan á skorpunni stendur,
þangað til árgæskan byrjar aftur, þang*
að til landið verður aftur „fagurt og
feitt", eins og haft er eftir Þórólfi Smjör.
Þessi einfaldi sannleikur hefur verið
hrópaður í eyru þjóðarinnar, upp aflur
og aftur, stðan á 18. öld, en hún hefur
aldrei látið sjer hann að kenningu verða.
Þess vegna er okkur enn í dag voði
búinn af næstu harðindunum.
í marga mannsaldra hafa landsmenn
verið að bollaleggja og ráðgera að koma
upp heyforðabúrum og kornforðabúrum,
en þar við hefur setið, forðabúr er enn
ekki að finna, nema i örfáum sveitum.
Nýju lögin okkar um forðabúr koma
sennilega að mjög litlu liði. Lögin um
kornforðabúr (lög nr. 24, 9. júlí 1909)
hafa lítinn ávöxt borið; voriðigiz segir
Torfi í Ólafsdal, að „tvö kornforðabúr
1) Oft hefur það gengið undarlega fljótt,
enda segir Hannes biskup, að »ísland fær
tíðum hallæri, en ekkert land í Norður-
álfunni er svo fljótt að fjölga á ný mann-
eskjum og bústofni, sem það, og er því
eigi óbyggjandi" (Um mannf., bls. 209).
51
muni hafa verið sett á stofn, eftir að
fyrnefnd lög komu út“ (Búnaðarr., 26.
ár, bls. 270) — 2 á 3 árum!
Lögin um heyforðabúr (lög nr. 44, n.
júlí 1911) eru enn i reifum, en engu
lífvænlegri, nema síður sje, enda eru
heyforðabúr miklu erfiðari viðfangs og
ekki nærri eins gagnvænleg og korn-
forðabúrin.
Alt petta mikla skraf, mann fram af manni,
um for8jálnl, fyrningar og forðabúr, hefur orð-
ið þvf nær öldungis árangurslaust. Bændur
verða enn heylausir, hópum saman, hvað
lítið sem út af ber,1) og víða fara sjó-
menn óðar að svelta, þó vel hafi aflast
í mörg ár, ef sjórinn bregst eina vertíð.
Til hvers er pá að vera að þessu lengur?
Það er ekkert vit í því.
Annaðhvort er að hætta þessu gamla og
gagnslausa hjali um forsjálni og forðabúr,
leggja árar i bát og bíða hrakninganna —
eða pá að manna sig upp og leita nýrra og
betri ráða.
Ef því er að skifta, verða fljótlega fyrir
manni tvö höfuðráð, sem hjálpað hafa
öðrum þjóðum úr hallærishættunum (sjá
bls. 33-4):
1) Samgöngubætur, svo öruggar, að á
öllum tímum árs sje unt að flytja mat-
björg inn í hverja sveit á landinu, og
hægt fyrir vinnandi fólk að komast úr
þeim hjeruðum, þar sem atvinna bregst
um stund vegna harðinda, í aðra fjórð-
unga, þar sem betur árar og atvinna er
fáanleg.
2) Tryggingarsjóðir; hjer þyrftu bændur
tryggingu gegn grasbresti og fóðurskorti
í hörðum vetrum, sjómenn gegn fiski-
leysi, 8vo að almenningur þurfi ekki að flýja
landifl, eða leggjast á landsjóðinn og lifa á
útlendum ölmusugjöfum I næstu harðindunum
— ein8 og peim siðustu.
Éyrst er pá að lita á samgöngubæturnar. Þar
koma mestu vandræðin. Okkur vantar
járnbrautir um alt landið, svo vel gerðar
(eins og t. d. í Noregi), að þær verði
aldrei ófærar af snjóum. Ef þær væru
fengnar, þá þyrfti engin forðabúr. Brýnust
er sú nauðsynin að fá járnbraut úr
Reykjavík alla leið norður á Akureyri.
En það er víst óhætt að gera ráð fyrir
mörgum hörðum árum, áður en Akur-
eyrarbrautin er fullgerð;2) því miður verður
1) Öll horfellisiögin okkar (1. nr. 3, 12/i
1884; 1. nr. 5, s6/3 1898 og- 1. nr. 7, 9/2
1900) bera ljósan vott um búskaparlagið
— annað gera þau ekki.
2) Af erfiðum samgöngum, verslunar-
ólagi og öðrum menningarskorti hlaust svo
53
þjóðin sjálfsagt um langan aldur að fara á
mis við þá lífsnauðsynlegu samgöngubót:
járnbraut úr miðju Norðurlandi suður í
Reykjavfk, að auða sjónum, og síðan
fleiri brautir.
Þess vegna verður að sjá landinu fyrir
nægum bjargarforða á hverju hausti, ef ísinn
skyldi koma og miklir snjóar og sam-
göngur teppast bæði á sjó og landi.
Það er þrautreynt og fullsannað, að mikill
þorri bænda og búðsetumanna fæst aldrei tii
þess með neinum fortölum að birgja sig svo
vel upp á haustin, að örugt sje um menn
og skepnur til næsta sumars, hvað sem
á dynur; og satt að segja hafa þeir margt
sjer til afsökunar, ef rjett er á litið.
En þá er heldur ekki nema um eitt að
velja: »Kornmatareinokun<( — best að segja
það strax og klípa ekki utan áf því.
Það virðist vera eina bjargráðið — þangað
til járnbrautir eru gerðar — að þjóðin sameini
sig um kornmatarinnflutninginn, rúg og hveiti
að minsta kosti. Ætti þá að reisa eða
leigja kornhlöður í öllum kauptúnum
og flytja öruggar vetrarbirgðir á hverju
hausti á allar þær hafnir, sem lokast
geta af ís á vetrum; úr þessum kornhlöð-
um skyldi varan seld kaupmönnum og
kaupfjelögum móti borgun út í hönd.
Þessi landsverslun yrði svo stór, að unt
ætti að vera að komast að ágætum kaup-
um ytra; ættu landsmenn að geta fengið
betri kornvöru en áður og að öllum lík-
um með vægara verði.1)
Þá þyrfti aldrei að óttast bjargarskort,
eða mikið peningshrun, þó að haffsinn
kæmi og vetrarharka og tæki fyrir sam-
göngur bæði á sjó og landi; þá gætu allir
sofið rólegir í noröanhríðunum, óhræddir
við hungrið.
Þetta var »eina örugga ráðið« gegn hall-
ærishættunni, sem við Ólafur Briem gát-
um eygt, þegar við áttum tal um það mál
sumarið 1909 (sjá bls. 3—4).
Kornbírgðir landsins verða að vera versl-
unarbirgðir. — Forðabúrabraskið hefur ein-
mikið tjón í síðustu harðindum (sjá bls.
48), að það er efamál hvort járnbraut úr
Rvík til Akureyrar mundi kosta meira en
á við það.
1) Þetta úrræði verður naumast kveð-
ið niður með „einokunar“-ópum. Sveita-
bændum og sjómönnum mun skjótt skilj-
ast, að landsverslun með þessu lagi á ekk-
ert skylt við gamla eða nýja einokun, held-
ur er hjer um það ráð að ræða, að stofna eitt
lögskorðað kornvörukaupfjelag fyrir alla þjóð-
ina — ekki í því skyni, að útvega lands-
sjóði tekjur (sbr. kolin), heldur til að útvega
landsbúum kornmat.
53
mitt strandað á því, að aðferðin er röng
— rammvitlaus verslunaraðferð. Þjóðarsam-
tök um kornmatarverslunina: lögskorðað
allsherjarkaupfjelag, með nægum vetrarbirgð-
um, er rjetta aðferðin og örugga ráðið.
Þá er að minnast á hitt hjálparráðið, lög-
skipaðan tryggingarsjóð, sem ætti að heita
hallærissjóður (sjá bls. 10 og 51). Þann sjóð
yrði vitanlega að hafa til taks í öruggUm,
auðseldum verðbrjefum. Úr honum (þáekki
landssjóðii ætti þó að veita landsverslun-
inni (þjóðarkaupfjelaginu) lán til eins árs
í senn fyrir nægum vetrarbirgðum af
kornmat.
Samvinnan er höfuðmáttarstoð ailrar nú-
tíðarmenningar, og það kemur hvergi bet-
ur í ljós en einmitt í þessu atriði, trygg-
ingunum. Öllum þorra manna er of-
vaxið, hverjura um sig, að safna svo
miklu í handraðann, að til hrökkvi,
hvað sem upp á kemur, og sparsemin
er sjaldgæf dygð og sóunarsemin al-
gengur löstur í öðrum löndum, Iíkt og
hjer á landi. En þar hafa menn fundið
þetta nýja þjóðráð, að kaupa sjer ýmsar
tryggingar, og mönnum er orðið Ijóst,
að það er rjetta ráðdeildin, eini færi
forsjálnisvegurinn, engum um megn, jafn-
vel ekki þeim fátækustu. Það er nú talin
ein brýnasta lifsnauðsynin, að tryggja sig gegn
alls konar áföllum, hús sín og muni gegn
eldsvoða, skip gegn sjávarháska, sjálfan
sig gegn sjúkdómum og slysum, lífið
gegn bráðum bana o. s. frv. En öll
trygging er eins konar samvinna milli þeirra,
sem greiða iðgjöld í sama sjóð og eiga
þar tilkall til bótanna. Með því móti
leggjast allir á eitt, sparar hver sinn eyri,
þeim til hjálpar sem þurfa, „bera hver
annars byrðar". Svo rík er þessi nauð-
syn og augljós orðin öðrum þjóðum, að
þar er nú fátæku fólki víða gert að skyldu
að tryggja sig gegn sjúkdómum (sjúkra-
samlög), slysum, ellilasleik og enda
vinnuskorti. Og menn skulu síst ætla,
að alþýða manna, verkalýður og smá-
bændur, hafi meira upp úr vinnu sinni
eða eigi yfirleitt við betri kjör að búa 1
öðrum löndum en hjer á landi.
Það væri því rjettstigið menningar-
spor, ef öllum sveitum (hreppum og kaup-
stöðum) væri gert að skyldu, að tryggja sig
gegn hallæri með hæfilegu árstillagi í sam-
eiginlegan hallærissjóð, á svipaðan hátt og
Torfi talar um.1)
1) Það er einn merkilegur vottur um
menningu forfeðra okkar, að þeir eygðu
tryggingarnauðsynina og höfðu innbyrðis
vátryggingu í hverjum hreppi, einkum á
nautpeningi og húsum (B. Th. Melsteð:
54
Efþetta væri komið vel á laggirnar: 1) Öfl-
ugur hallærissjóður og 2) örugg kornmatar-
verslun (landsverslun) með tryggum vetrar-
birgðum i hverju kauptúni á landinu, þá yrði
næstum því, eins og Torfi gamli segir,
„skemtilegt að lifa harðindin".
Þá væri þjóðinni ekki, eins og jeg segi,
voði búinn af næstu harðindunum.
Þá gætum við lifað óhultu lífi, glaðir
og ánægðir yfir 90 góðu árunum á hverri
öld og ósmeikir við hin 10 misindisárin
(sjá bls. 24).
Þá mundi enginn efast um það leng-
ur, að Þórólfur Smjör hafði mikið til
síns máls, er hann lofaði ísland svo
mjög, að hann „kvað drjúpa smjör af
hverju strái á landinu". , . ,
Þá þyrftum við aldrei framar að æpa
af sulti og gleypa ölmusugjafir annara
þjóða.
Þá yrðum við loksins sjálfstæð þjóð, með
fullum hug og dug og fullu trausti og trú á
ættjörð okkar og sjálfa okkur.
XII.
Þeim heiður, sem Þessa hugvekju tileinka
heiður ber. jeg meg fy]stu virðingu
einum af elstu bændum landsins, föður
mínum, Birni Guðmundssyni, bónda á Marðar-
núpi i Vatnsdal (síðan 1874, áður í Gröf
i Víðidal).
Hann er nú kominn fast að áttræðu
(f. **/* 1834) og hefur verið við búskap
fimm tugi vetra, en aldrei orðið hey-
þrota, oft hjálpað öðrum og ætíð átt
allar skepnur sínar í góðu standi á vor-
in; hefur þó setið á heldur rýrum jörð-
um og búið verið aleiga hans.
Jeg veit vel, að faðir minn á einhverja
sína líka í hverri sveit á landinu.
Slikir sæmdarmenn hafa verið uppi á 811-
um öldum.
Það er þeim að þakka, að þjóðin er enn
á lifi.
Reykjavík 28. febr. 1913.
G. Björnsson.
Um ábyrgð á húsum og nautfje í hinu ísl.
þjóðveldi. Búnaðarrit, 9. ár, bls. 41—51).
Núna um aldamótin átti svo sem að feta
í fótspor forfeðranna; þá voru sett lög 20.
des. 1901 um samþyktir um ábyrgðarsjóði
fyrir nautgripi. Jeg hef spurt þann mann,
sem kunnugastur er sveitabúskapnum, Sig-
urð alþingismann Sigurðsson; hann segir
mjer, að ábyrgðarsjóðir eftir þessum lcg-
um sjeu — hvergi til, það hafi hvergi
tekist að koma þeim á fót.