Lögrétta - 20.08.1913, Blaðsíða 2

140
L0GRJETTA
Lðgrjetta kemur út á hverjum mið'
vikudegi og auk þess aukablöO vifl og við,
minst 60 blöfl als á ári. Verfl: 4 kr. árg.
á fslandi, erlendis S kr. Gjalddagi 1. júlt.
lega hefur fundið H. Hafstein það til
foráttu, að hann hefur ekki lagt öll
völdin í hendur Heimastjórnarflokkn-
um, og að hinu leytinu Skúla Thor-
oddsen, Björn Kristjánsson, Bened.
Sveinsson, Bjarna frá Vogi og Val-
tý Guðmundsson sem stuðnings-
menn?
Annað mál er það, að eins og
fylgið við ráðherra skiftist nú af til-
viljun milli deildanna, er staða hans
í þinginu afarörðug. Og eftir því,
sem enn horfir, sýnist þingið ætla að
verða mesta ólánssamkunda, sem
engu nýtilegu getur afkastað. Reyn-
ist það alveg óhæfilegt, hlýtur að
sjálfsögðu að kom til athugunar hjá
ráðherra, hvort hann eigi ekki að leita
til þjóðarinnar og reyna að fá þing,
sem hagar sjer betur.
En mjer liggur við að segja, að
það væri samviskulaust af honum,
þjóðarinnar vegna, hvað mikið sem
hann kann að langa til að losna, að
víkja fyrir þannig lagaðri mótspyrnu,
sem hann mætir nú á þinginu, án
þess að hafa gert þjóðinni kost á
að taka í taumana.
Skalla-Grímur.
Alþingi
IX.
Stjórnarskrármálið.
Nefndin er tvíklofin. Meiri hlut-
inn (Jón Magn., Jóh. Jóh. og Pjetur
Jónsson, en L. H. B., Jón Ól. og St.
St. með fyrirvara) hefur komist að
þeirri niðurstöðu, að rjett sje að
byggja í öllum atriðum á stjórnar-
skipunarlagafrumvarpi því, er alþingi
samdi og samþykti 1911. „Það frum-
varp er svo kunnugt orðið, og þær
breytingar, er það gerði á hinum
eldri stjórnarskipunarlögum, svo ítar-
lega ræddar af þinginu, að ekki þykir
þörf á að orðlengja um þær, að því
leyti, sem þær eru teknar upp óbreytt-
ar af meiri hluta nefndarinnar í það
frumvarp, er nú er fyrir. Þykir oss
því nægja að sinni að gera grein
fyrir þeim atriðum, er frábrugðin eru
frumv. 1911,
Meiri hluti nefndarinnar er þeirrar
skoðunar, að ekki eigi að fastákveða
í stjórnarskrá tölu ráðherra, og að
rjett sje að byggja á því, sem nú er,
að einn sje ráðherra. Hitt telur
nefndin eftir atvikum rjett, að ákvæði
sje sett í frumv. um það, að breyta
megi tölu ráðherra með lögum.
Nefndin er þeirrar skoðunar, eins
og alþingi 1911» að ekki sje rjett,
að það sje fastákveðið í stjórnar-
skránni; að uppburður íslenskra mála
fyrir konungi skuli fram fara í ríkis-
ráðinu, en telur aftur á móti rjett
eftir atvikum, að það sje tekið fram
beinum orðum í stjórnarskránni, að
það sje lagt á konungsvald, hvar
málin skuli borin upp fyrir honum.
Meiri hluta nefndarinnar þótti ekki
næg ástæða til að binda rjett stjórn-
arinnar til að víkja emhættismanni
frá embætti til fullnaðar því skilyrði,
að honum sje áður gefinn kostur á,
að verja mál sitt fyrir dómi. Nefnd-
in lítur svo á, að eins og hjer til
hagar sje engin veruleg hætta á
því, að stjórnin misbeiti frávikningar-
rjetti sínum, og að vald hennar yfir
embættismönnum sje ekki of mikið,
þótt hún haldi þessum rjetti óskert-
um.
Meiri hluti nefndarinnar er sömu
skoðunar sem alþingi 1911, aðhalda
beri tvískiftingu þingsins í deildir, og
að brýna nauðsyn beri til, ef kosn-
ingarrjettur er rýmkaður svo, sem
til er ætlast hjer, að setja nokkra
tryggingu fyrir því, að önnur deild-
in verði skipuð reyndum mönnum.
Nokkra tryggingu þykjumst vjer fá
fyrir þessu með því að taka upp
það ákvæði, að 'óll efri deild, en ekki
eins og frv. 1911, að eins meiri hluti
hennar, 10 af 14, sje kosin hlut-
bundnum kosningum um land alt í
einu lagi, og að kosningarrjettur og
kjörgengi til efri deildar sje bundið
við 35 ára aldur.
Meiri hluti nefndarinnar hefur orðið
ásáttur um, að halda í aðalatriðum
fast við kosningarrjettarákvæði frv.
1911, þó með þeim takmörkunum,
að hinir nýju kjósendur komi ekki
allir í einu, heldur smátt og smátt,
þannig, að eftir 15 ár sje kosningar-
rjetturinn til neðri deildar orðinn
þannig, sem frv. 1911 segir fyrir
um. Meiri hluti nefndarinnar telur
það varhugavert, að fjölga svo mjög
kjósendum alt í einu, að núverandi
kjósendur sjeu sviftir mestöllu valdi
yfir landsins málum.
Nefndin telur það rjett, að dóm-
endur þeir, er engin umboðsstörf hafa
á hendi, — nú eru það aðeins lands-
yfirdómararnir, — eigi ekki sæti á
alþingi, og hafi yfirleitt ekki önnur
störf á hendi en dómstörfin, því það
mundi auka traust þeirra og virðing,
ef vitanlegt væri, að þeir hefðu eng-
um öðrum störfum að gegna, væru
fyrir utan flokkadeilur, að mestu að
minsta kosti, og gætu ekki annars
dregið sig eftir neinum launuðum
störfum, enda var nefndin sammála
um að launa ætti þeim svo ríflega,
að embættin væru að því leyti virðu-
legri og eftirsóknarverðari. Meiri
hluti nefndarinnar álitur eftir atvik-
um hins vegar ekki rjett að svifta
núverandi yfirdómara kjörgengi.
Þá hefir nefndin orðið á sömu
skoðun, sem látin er í ljósi í áliti
meiri hluta nefndarinnar í neðri deild
í stjórnarskrármálinu 1912, að eigi
sje tímabært að leiða í lög alþýðu-
atkvæði um löggjafarmál.
Flytur hún síðar þær breytingar
helstar, að lögin skuli borin upp
fyrir konung, þar sem hann á kveð-
ur; að til efri deildar verði kosnir 14
þingmenn með hlutfallskosningum í
einu Iagi um land alt. Þingmenn
skulu kosnir til neðri deildar til 4
ára, en til efri deildar til 8 ára, en
helmingur þeirra fari frá 4. hvert ár.
Kosningarrj ett skulu konur og hafa, sem
eru 25 ára, þó þannig, að fyrst fái þær
hann, og þeir karlmenn, sem hingað til
hafa ekki haft kosningarrjett, sem eru
40 ára, þegar kjörskrá er fyrst samin
eftir þessum lögum; næsta ár að auki
þær og þeir, sem eru 39 ára o. s. frv.
þannig, að lækka aldurtakmarkið um
eitt ár í senn, þar til allir eru búnir
að fá kosningarrjett. — Þeir, sem
hafa ekki óflekkað mannorð, eru
ekki fjár síns ráðandi og eiga ógreidd-
an sveitarstyrk, skulu ekki hafa kosn-
ingarrjett, svo og þeir, sem ekki hafa
dvalið 1 ár í kjördæminu.
Kjörgengir til alþingis eru þeir,
sem kosningarrjett hafa, og verða
þeir að eiga hjer lögheimili. Dóm-
endur, sem ekki hafa umboðsstörf á
hendi, eru ekki kjörgengir.
Bjarni Jónsson frá Vogi hefur einn
orðið í minni hluta, og vill að sam-
þykt sje frumv. það, sem hann og
þeir Ben. Sv. og Sk. Th. fluttu í
þingbyrjun og þegar er getið um
hjer í blaðinu.
Fjáriögin.
Önnur umræða um þau stóð yfir
á laugardaginn, mánudaginn og í
gær. Meiri hlutinn af breytingartil-
lögum nefndarinnar náði fram að
ganga. Þriðja umræða byrjar á
föstudaginn.
Fánamálinu
vísaði efri deild umræðulaust til nefnd-
ar: Bj. Þorl., E. Br., Jós. Bj., Sig.
Egg-i Stgr. J.
Lög frá alþingi.
10. Um stofnun Landhelgissjóðs
íslands.
1. gr. Af sektarfje fyrir ólöglegar
veiðar í landhelgi skal stofna sjóð,
er nefnist Landhelgissjóður íslands.
2. gr. í sjóð þennan renna 2/3
sektarfjár fyrir ólöglegar veiðar í
landhelgi að meðtöldum 2/3 netto
andvirðis fyrir upptækan afla og
veiðarfæri eftir að lög þessi öðlast
gildi.
3. gr. Til sjóðsins leggur og lands-
sjóður 5000 krónur á ári, er telst
með árstekjum hans.
4. gr. Sjóðnum skal á sínum tíma
varið til eflingar landhelgisvörnum
íslands fyrir ólöglegum veiðum, og
ákveður löggjafarvaldið, hve nær
hann tekar til starfa og hve miklu
af fje hans skal til þessara varna
varið.
5. gr. Til þess tíma, sem ákveðin
er í 4. gr., má ekki skerða sjóðinn,
og skulu allir vextirnir af stofnfje
hans leggjast við höfuðstólinn.
6. gr. Landsstjórnin hefur á hendi
stjórn sjóðsins, og skal hún ávaxta
fje hans í Landsbankanum. Reikn-
ingur hans skal árlega birtur í Stjórn-
artíðindum.
7. gr. Lög þessi öðlast gildi 1.
janúar 1914.
11. Um breyting á lögum nr. 26,
11. júlí 1911, um skoðun á síld.
Skoðun skal fram fara á allri ný-
veiddri síld, sem ætluð er til útflutn-
ings, og veidd er í herpinót eða reknet,
og söltuð er á landi eða hjer við land.
Auk þess skal öllum gefast kostur
á að fá mat á saltaðri síld, hafi hún
legið hæfilega lengi í salti.
Hallærisvarnir.
Nefndin í því máli ber upp frv. til
laga um forðagæslu og gerir grein
fyrir því frumvarpi í ítarlegu nefndar-
áliti. Þar segir:
„Oss, sem höfum til meðferðar
frv. til laga um hallærisvarnir, hefur
verið Ijóst frá upphafi, að lög nr. 7,
1900 um horfelli á skepnum 0. fl.
þurfa mikilla umbóta í mörgum
greinum.
Þegar um það er að gera, að
tryggja atvinnuvegi landsmanna sem
best gegn skyndiiegum áföllum, sem
hlotist geta af illu árferði, þá er
þrenns að gæta:
1. Það þarf að koma upp öflug-
um tryggingarsjóði handa öllu efna-
litlu fólki, sem aldrei megnar að
standast miklu óárin (vetrarharðindi,
grasbrest, aflaleysi) hjálparlaust.
2. það er brýn nauðsyn, að koma
því lagi á, að jafnan sje til reiðu
nægur vetrarforði handa mönnum og
skepnum í öllum þeim hjeruðum,
sem enn eru svo stödd, að tekið
getur fyrir alla aðflutninga mánuðum
saman, bæði á sjó og landi.
3. Og loks er þá auðsætt, að hjer
er þörf á ströngu eftirliti því til
tryggingar, að hvergi vanti nauðsyn-
legar haustbirgðir og ekki hljótist
stórtjón eða óþarfur tilkostnaður af
óforsjálni einstakra manna eða lieilla
sveita.
Nú hefir efri deild alþingis samþykt
frumvarp um hallærissjóð, og neðri
deild hefur til meðferðar frv. til við-
aukalaga við lög nr. 24, 1909 um
samþyktir um kornforðabúr til skepnu-
fóðurs.
Vjer höfum því tekið til íhugunar,
hvaða breytingar sjeu nauðsynlegar
á eftirlitinu, sem skipað er fyrir um
í lögum nr, 7, 1900.
Það er vafalaust óhætt að fullyrða,
að þau lög hafa óvíða komið að til-
ætluðum notum og allvíða að mjög
litlum eða engum notum. Það er
t. d. á allra manna vitorði, að síðan
lögin gengu í gildi, hefir það borið
við, að fjenaður hefur fallið úr hor
í ýmsum sveitum landsins, og verið
allmikil brögð að því; en ekki er
oss kunnugt, að nokkur maður hafi
orðið að sæta sektum eða fangelsi
fyrir þá sök samkvæmt 5. gr. lag-
anna.
Ennfremur er öllum orðið Ijóst, að
ein skoðun, og það síðari hluta vetrar,
er allsendis ónóg, af því að þá er
oft orðið ógerlegt að bæta úr þeim
forðaskorti, sem fyrir finst.
Þá er skipun skoðunarmanna mjög
óhentug; þeir eru kosnir á haust-
hreppaskilum, og ekki nema til eins
árs í senn, en af því hefur leitt, að
mannavalið hefur oft mistekist, eða
góðir menn látið af starfinu eftir eitt
ár. Og loks hefur með rjettu verið
fundið að því, að gæslumenn geti
ekki látið til sín taka sem skyldi,
hafi ekkert þvingunarvald, en margir
virði ráð þeirra að vettugi, sjer sjálf-
um oft til stórtjóns og skepnum sín-
um til kvalar.
Til þess að eftirlitið komist í gott
lag og beri fullan árangur, teljum
vjer nauðsynlegt:
a. að vanda sem best valið á
gæslumönnunum í hverjum hreppi;
b. að lögbjóða þrjár eftirlitsferðir,
haust, vetur og vor;
c. að vandlega sje gætt að pen-
ingsfjölda og fóðurbirgðum að haust-
inu og þær sveitir, sem illa eru
staddar og hætta búin, ef illa vetrar,
hvattar til að afla sjer eða tryggja
sjer varaforða, og helst gert það að
skyldu;
d. að þeir, sem eru komnir í
fóðurþröng, þegar á vetur líður, sjeu
skyldaðir til að afla sjer fóðurs eftir
fyrirsögn gæslumanns, ef þeir eiga
kost á því;
e. að fyrningar sjeu mældar á
vorin og skoðaður allur búpeningur
bænda og hverjum búanda veittur
glöggur og rjettlátur vitnisburður fyrir
útlit búpeningsins og skepnuhirðingu
á umliðnum vetri.
Af þessum ástæðum höfum vjer
samið og berum upp frumvarp til
laga um forðagæslu, og felur það í
sjer öll þau meginatriði, sem nú
voru nefnd; ætlumst vjer til, að þet.ta
frumvarp, ef það verður að lögum,
komi í staðinn fyrir „horfellis-
lögin“, og trúum því fastlega, að
það gæslustarf, sem frumvarpið gerir
ráð fyrir, muni koma að margfalt
meiri notum en lögin nr. 7, 1900.
Það er fullyrt, að glöggir gæslumenn
eigi jafnan hægt með að meta fóður-
birgðir bænda bæði á haustin og
eins á útmánuðum og gera ábyggi-
lega áætlun um fóðurþörfina eftir
peningsfjölda; geta þeir því orðið
lítilsigldum búendum og nýgræðing-
um að miklu liði.
Vjer getum meira að segja fært
álitlegar sönnur á, að svo muni verða,
því að oss er kunnugt, að einstaka
sveitir hafa af sjálfsdáðum tekið upp
þær eftirlitsaðferðir, sem vjer viljum
leiða í lög, og gefist mæta vel“.
Nefndin telur lífsnauðsyn fyrir
landbúnaðinn, að hver sveit eða sýsla
tryggi sjer varaforða, ef illa heyjast.
Af heyskorti á vorinu stafi lamba-
dauðinn, sem oft veldur miklu tjóni.
Skýrslur um hann eru engar til. En
í verslunarskýrslunum eru talin út-
flutt lambskinn og kemur þar greini-
lega í Ijós, að vanhöldin eru mikil
og misjöfn. Skýrslur um útflutt lamb-
skinn á árunum 1880—1910 fylgir
nefndarálitinu. 1880 eru útfl. lamb-
skinn 9641, 1881 eru þau 18644, en
1882 eru þau 65602. Það er hæsta
talan á tímaSilinu, en 1884 er hún
lægst, 7800. 1885 er hún 31445.
Svo verður hún ekki afarhá aftur fyr
en 1906, en þá er hún 34632, og
1910 er hún 31278.
Það er eftirtektar vert, segir í nefnd-
arálitinu, að stundum hefur orðið
mikill skepnufellir hjá ýmsum bænd-
um rjett á undan góðum bata, ekki
munað meiru en því, að þá hefur
vantað viku eða hálfsmánaðar fóður
handa skepnunum. Og þó völ hafi
verið á kornkaupum, hefur mörgum
orðið það á, að draga þau of lengi,
þangað til fje var orðið horað og hey
á þrotum.
Að skipa mönnum að skera af
heyjum á útmánuðum, getur þótt
hart, er bata má vænta. En alt ann-
að mál er hitt, að gera mönnum að
skyldu að afla sjer fóðurs, ef þeir
eru komnir í þröng. Af því getur
aldrei leitt neitt teljandi tjón, en oft
gágn.
Rajmagn í Winnipeg.
Úr brjefi að vestan.
„ . . . Þið hafið mikil framfara-
fyrirtæki á prjónunum, þar sem gufu-
skipamálið og járnbrautin eru. Betur
að þjóðin bæri gæfu til að eiga þau
fyrirtæki sjálf og starfrækja þau. Jeg
sje að hugsað er um að nota frem-
ur gufu en rafmagn fyrir hreyfiafl á
járnbrautinni. Auðvitað hef jeg ekki
þekkingu til að dæma um, hvort
betra sje. En mjer sýnist rafmagnið
vera að útrýma gufuaflinu á fiestum
sviðum, þar sem mögulegt er að
koma því við. Verksmiðjur þær,
sem bygðar hafa verið hjer á sfð-
ustu árum, eru allar reknar með raf-
magni, og margar hinar eldri hafa
lagt niður sinn gamla útbúnað og
tekið rafmagn í staðinn, t. d. hveiti-
mylnan, sem jeg vann hjer við fyrstu
árin, en hún þarf 1000 hestöfl.
Winnipegborg á nú öfluga raf-
magnsframleiðslustöð, en áður var
alt rafmagn keypt af strætisbrauta-
fjelaginu, og heyrði jeg ekki getið
um, að verð á rafmagni væri hjer
hærra en gengur og gerist. En síð-
an bærinn fór að selja rafmagn hef-
ur verðið lækkað um tvo þriðju hluta.
En verðið er miðað við framleiðslu-
kostnað, og fyrirtækið látið borga
vexti og afborganir af skuldum, sem
á því hvíla. Nú fæst fyrir 3,33 doll.
sama ljósmagn sem áður kostaði 10
doll. Hve mikið verðið hefur lækk-
að á hreyfiaflinu, veit jeg ekki.
Margir hafa spáð því, að með
þessu lagi gæti stöðin ekki borið
sig. En eftir síðustu skýrslum, sem
jeg hef sjeð, standa sakirnar svona:
Stöðin hefur ekki sölu fyrir nema
tæpan helming þess afls, sem hún
gæti framleitt, en samt hefur hún
getað staðið í skilum með allar af-
borganir og reksturskostnað. Og
talið er líklegt, að þegar hún fær
nóg að gera, muni enn mega setja
verðið niður um nærri helming.
Þar sem þið hafið nóg afl til raf-
magnsframleiðslu í landinu, en kol
öll þarf að sækja til annara landa,
getur þetta verið athuga vert..."
Mm tl fislimi
Eyjafjarðarsýsla, og bæjarfógeta-
embættið á Akureyri, er augl. laus
frá 14. þ. m. og umsóknarfrestur til
15. nóv. næstk. Árslaun 3500 kr.
Dalalæknishjerað er augl. laust
frá 1. sept. og umsóknarfrestur til
15. nóv. næstk. Árslaun 1500 kr.
Lögreglustjóri á Siglufirði er í
sumar Eiríkur Einarsson kand. júr.
Íslandsglíman 1913 verður háð
hjer í Rvík 24. sept.
Bæjarfógeti á Akureyri og
sýslum. f Eyjafjarðarsýslu er kand.
júr. Júl. Havsteen settur fyrst um
sinn.
Af Langanesströndum er skrifað
6. þ. m.: „Síðastl. vetur var frosta-
Iítill og jarðsadl, en stormasamur og
óstilt tíð. Voru því lömb og hestar
tekin snemma í hús. Vorið var
vont, alt til 11. júnf; þá fór að
hlýna. Lambadauði var talsverður,
en skepnuhöld að öðru leyti góð.
Vfða gáfust hey upp. Manndauði
hefur verið talsverður hjer í Jjveit í
vetur. Merkastur þeirra sem dáið
hafa, er Jón Sigurðsson bóndi í
Höfn. Hann var óefað einhver
greindasti maður í þessum hreppi og
mesti ágætismaður. ..."
Yandræðatíð. Sunnanlands geng-
ur heyskapur afarilla vegna óþurka.
Víða við Faxaflóa innanverðan eru
allar töður úti enn, meira eða minna
skemdar. Austanfjalls hafa töður náðst
inn víðast hvar, en mjög skemdar, þar
sem snemma var slegið; óvíða er út-
heyi þar komið í tóft, svo að nokkru
nemi; sumstaðar verður ekki átt við
heyskap fyrir vatnsaga; glöggur
maður nýkominn að austan segir
(19. þ. m.) að vel geti svo farið, að
útheyskapurinn verði ekki í mörgum
sveitum Árnessýslu meiri en þriðj-
ungur á við það, sem gerist í með-
alári.
Vestan af Snæfellsnesi (úr Mikla-
holtshreppi) er skrifað 17. þ. m.:
„Mjög er erfið veðrátta hjer nú, eigi
búið að ná neinu heyi enn þá; horfir
því til vandræða bæði með hey og
eldivið".
Síldarafli við Norðurland er nú
sagður mjög góður, einkum á svæð-
inu frá Skjálfanda og vestur fyrir
Siglufjörð. — Einnig er nú sagður
góður afli við Austurland.
50 Krona gj«f
til Heilsuhælisins hefur mjer bor-
ist frá Runólfi hreppstjóra Halldórs-
syni á Rauðalæk.
'3/8 1913-
G. Björnsson.
Uppreisnin í liina kvað nú
vera kæfð, og hefur Juansikai haft
þar sigur, en dr. Sunyatsen er sagð-
ur flúinn úr landi.