Lögrétta - 08.10.1913, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og hmheimtum,:
F>0RARINN B. ÞORLÁKSSON.
V eltusundi 1.
Tallimi 369.
Ritatjorl:
PORSTEINN filSLASON
PinghoUsBtrætl 1T.
Taltlmi 178.
M 47.
Reykjavík 8. október 1913.
VIII. árg.
I. O. O. F. 9410109.
Lárus Fjeldsted,
YflrrJ ettarmálafœrslum a0 ur.
Læhjargata 2.
Helma kl. 1 1 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyris
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Njju veðdeildarligin.
Hvar eru bjarghringirnir?
Þessa spurningu Iagði skipstjóri á
stóru fólksflutningaskipi fyrir einn
hásetann, eftir að skipið var komið
út á rúmsjó. Hásetinn svaraði kæru-
leysislega: „Þeir gleymdust í landi".
Hvað oft gleymum við ekki bjarg-
hringjunum f landi? En nú er þó
svo langt komið, að fáir þora að
neita því, að peningaástandið hjer á
landi sje svo gamaldags og bágborið
að ekki sje við það unandi lengur.
Þeir einu, sem samkvæmt lögmálinu
hljóta að standa eins og múrveggur
móti þessari skoðun fólksins, eru
þingmennirnir, og nokkrir aðrir úr
svokallaðri tölu fjármálamanna okk-
ar. En hvað sem þessir herrar segja,
er stjórn þeirra og afskifti af fjár-
hagnum óhapparík, vanhugsuð og
ijeleg. Sjón er hjer sögu ríkari, því
þegar þeir loks láta eitthvað til sín
taka í þá átt að lagfæra og greiða
úr peningaieysinu, er þar mun ver
farið en heima setið, eða þannig
kemur það mjer fyrir augu.
Sje einhver svo hugaður að brjóta
f bágt við íslenska slóðaskapinn
með því að ráðast í einhverjar fram-
kvæmdir, þá eru þær dauðadæmdar
í fæðingunni; svo þunnar sneiðar
eru þessum mönnum skornar af pen-
ingastofnunum landsins. Þau fáu fyrir-
tæki, sem komast á legg, eru visin
og líkjast hungraðri skepnu í haga-
leysu, og veslast útaf að lokum,
nema happadísin sje þeim sjerstak-
lega hliðholl. Þetta ástand, sem ein-
kennir smáar og lágt hugsandi þjóð-
ir, er þó að minsta kosti hjá okkur
framar mönnunum að kenna en guði,
þótt skuldinni sje vanalega kastað á
þann síðartalda. Um þetta alvarlega
og stóra mái — peningaástandið —
er sáralítið rætt og ritað; þeir, sem
taldir eru færir um að gefa bending-
ar og rekja það í sundur, þegja
sem steinar; þeir ganga með sínar
hugmyndir árum saman, en þegar
þeir ioks verða ljettari, er fóstrið
vanskapningur. Þeir smærri úr hópn-
um þurfa þvf að taka til máls, þar
sem mál þetta snertir alla milli fjails
og fjöru og frá vöggunni til graf-
arinnar.
Á þeim sama tíma sem mikill
hiuti þjóðarinnar stynur undan pen-
ingaleysisfarginu, sitja þingmennirnir
— fulltrúar fólksins — rennsveittir
yfir fjáraustri úr landssjóði til lífs-
viðurværis handa liðljettingum, sem
mörg ár hafa kúrt á brjóstum lands-
sjóðs, og margar aðrar fjárveitingar
eru bókstaflega til ónýtis. Það, sem
þeir taka í ausuna í þessu skyni, eru
tugirþúsunda kr. árlega. Meðan þessu
fer fram, stendur iðjusami sveita-
bóndinn með orfið sitt að höggva
stráin af þúfunum, og legst lúinn í
rúmið á kveldin; á meðan er sjó-
maðurinn að heyja stríð við höfuð-
skepnurnar upp á lff og dauða og
kemur svo oft heim til konu og
barna með lítinn feng; á meðan strit-
ar verkamaðurinn undir kolapokan-
um, með blátt og marið bakið, fyrir
lág verkalaun; á meðan eru sorg-
lega mörg heimili hjá þessari fá-
mennu þjóð svo nauðstödd, að óvist-
iega og fúla herbergiskytran er snauð
og köld og enginn brauðbiti til upp
í sárhungruð börnin; á meðan þetta
á sjer stað bollaleggja okkar fjár-
málagæðingar um fjárausturinn og
sökkva landinu dýpra og dýpra í
skuldadjúpið. Hverjir verða svo að
borga? Auðvitað hinn vinnandiiýð-
ur landsins og framleiðendur þess.—
En þrátt fyrir þetta kjósa hjeruðin
þessa sömu menn ár eftir ár, og
kasta öllum sínum velferðarmálum
á þeirra herðar, en láta svo óátalið
hversu oft þeir bregðast trausti þeirra;
kjósendurnir lesa jafnvel ekki fjárlög-
in, og eru þau þó fróðleg bók um
þetta efni. Er mögulegt að finna
meiri flón en íslenska kjósendur?
Þar er samferða takmarkalaus tor-
trygni annars vegar og andvaralaus
trúgirni hins vegar.
Því skal ekki neitað, að upp hafa
vakist menn á ýmsum tímum, sem
hafa gert sitt til að benda á leiðir
út úr peningaerfiðleikunum; en oft
hefur sá heilaspuni sameinast golunni,
og lítill árangur orðið. Framleiðslu-
kraftur okkar er eins og vatnsmylla,
sem varla kemst áfram vegna vatns-
leysis, og f þekn þurki hefur Lands-
bankinn með köflum mannað sig
upp og lagt af stað í fjárbónorðs-
farir. En hverra hefur hann beðið?
Aðeins dönsku bankanna. Þeir hafa
stundum hrærst til meðaumkvunar
með þessum bágstöddu bræðrum
sínum, og lánað, auðvitað svo lítið,
að hvergi nærri hefur nægt í svip,
hvað þá lengur. En af hvaða fje
hafa þeir skorið okkur þessa mis-
kunnarbita? Afþvf, sem þeir sjáifir
fengu frá aflmeiri þjóðum, gegn há-
um vöxtum. Þessum kjörum hefur
verið sætt vegna þess að óviðfeldið
þótti að ganga fram hjá föðurhús-
unum.
Fje bankanna þarf ekki að tíunda.
Þeir segjast hafa það mjög af
skornum skamti, og veit jeg að sá
lómur er barinn af ástæðum. Islands-
banki lánar alls ekkert af veðdeild-
arlánum, og vili þar af leiðandi ekki
sjá eignir manna, þótt með i. veð-
rjetti sjeu boðnar, en hann hefur
samt margt gott verkið unnið, og mun
því ósk margra að hann væri fjár-
ríkari en hann er. Þó renna margir
til hans vonaraugum í sambandi við
sjávarútveginn. Þar sem íslands-
banki ekki veitir veðdeildarlán, þá
er hvergi að ieita nema til Lands-
bankans, og getur hann því boðið
byrginn. En veðdeildin hefur þó þá
skyldu að vera máttartrje fasteigna
í landinu, en þó Iætur hún lítinn og
óákveðinn hluta virðingarverðs með
stórtapi fyrir lántakandann. Oft ber
það við, að þessi dýru og takmörk-
uðu lán eru þannig veitt, að ætla
mætti að kærleiksverk væru int af
hendi, enda er það svo í raun og
veru, þar sem lán fást alls ekki með
köflum, og eru þau óþægindi óút-
reiknanleg þar sem t. d. bændur
taka á sig löng ferðalög ogeftir margra
daga bið fara svo synjandi, þótt
þeir eigi skuldlausar jarðir.
Þetta er ástandið, sem svefnelska
þjóðin hefur lítt átalið en orðið að
þola í marga mannsaldra. Umkvart-
anir hafa að vísu heyrst, en sjaldan
nema í hálfum hljóðum, eins og oft
vill verða, þegar á Grettistökin þarf
að ráðast. En er ekki kominn fóta-
ferðatími? Er ástandið ekki orðið
svo óþolandi, að ekki sje unt við
það lengur að búa? Á enn að
drepa þann þrótt og þá manndáð,
sem finnast kann hjá einstaklingnum,
á að halda áfram að flæma ungt
og upprennandi fólk af landi burt
til Ameríku? Er landið ekki þess
vert, að því sje sýnd meiri rækt en
nú er gert? En til þess að sporna
við burtflutning og framkvæma, þarf
meðulin. Hvert á að sækja þau?
Auðvitað til okkar einu lánstofnun-
ar, Landsbankans. — En hann er
bjargarlaus, svo hefur þingið rauna-
lega um það búið á umliðnum árum;
menn eru í fjárbaslinu langvarandi
orðnir svo sljóvir fyrir manndómi
sínum og heiðri, að þeir næstum
brúka fremur knje en fætur, þegar
neyðin rekur þá í krónuleit.
Jeg skal strax taka það fram, að
bankastjórar Landsbankans hafa
þrönga skó í þessu efni; þeir sitja
við tóman kassa, svipað fjármanni,
sem treinir síðustu heytugguna handa
stórum, soltnum fjárhóp, og þess á
milli naga skepnurnar gaddaða rót-
ina.. Þannig er um viðskiftamenn-
ina, að þau lán, sem þeir loks geta
fengið, nægja hvergi nærri til þess,
sem þau áttu að notast til. Afleiðing-
arnar af þessum smáskamtaiækning-
um verða svik manna á meðal og
ailskonar fjárglæfrar, og er því við-
skiftalífið orðið svo sjúkt, að menn
iáta sjer ekki detta í hug að stela,
heldur fá lán á lán ofan hjá kaup-
mönnum og öðrum, og borga auð-
vitað aldrei. Um það segir engin
grein hegningarlaganna eitt orð. Af
fjárskortinum fæðast margir lestir,
enda er hann ekkert leikfang, hvort
sem hann heimsækir einstaklinginn
eða heil þjóðfjelög.
En á þessu holgrafna þjóðarmeini
þarf að stinga. Sveðja atorku og
dugnaðar þarf að rekast þar til
botns. En skurðiæknirinn er vand-
fundinn. Þó er mál til komið að
menn leggi sína takmörkuðu vits-
muni fram í þessu máli, og frá fleir-
um má sú rödd heyrast en þeim
skriftlærðu.
Líklega verður mjer svarað því,
að mögulegleikans hlið á þessu máli
standi nú í hálfa gátt, að rósin
sje sprungin út — fjórða flokks
veðdeildin sje á ferðinni. Víst er
þetta svo, að þessi er árangurinn af
margra ára heilastriti bankastjórnar
Landsbankans, og löggjafaþingsins;
þennan ójetandi graut hafa saman-
soðið landsins mestu fjármálamenn.
Að minsta kosti ber líklega að skoða
þá þannig, þótt skuggalegt sje fram-
undan, ef hvergi frá er annars meira
eða betra að vænta.—Jeg vil spyrja
— en þarf þess þó ekki — hvort
eru þessi nýju 5 miljóna lög líklegri
til að bæta úr fjárþrönginni eða það
gagnstæða? Þau eru í mínum augum
til tjóns í framkvæmdinni frá fleiri
hliðum, og þótt leitt sje að liggja
í skuldahaugnum, grafinn upp að
eyrum, þá liggur við að jeg kjósi
það fremur en að nota þessa veðdeild,
vegna þrælslegra ákvæða hennar.
Að vísu var bankastjórninni og
þinginu ekki láandi, þótt þau reyndu
að finna ieið út úr peningaieysinu,
og bar líka til þess ótvíræð skylda.
En þessi leið, eins og hún nú blasir
við, hefði verið betur ófarin, og
sæmra að halda að sjer höndum eins
og undanfarið en að demba á þjóð-
ina — og látast vera að reisa hana
við — annari eins forsmán. Við
hverju er líka að búast? Málinu var
hroðað af nálægt þinglokum, líklega
með karlmenskubrögðum á bak við
tjöldin; — þinghúsið hefur fyr verið
notað til verslunar.
Menn gleypa í sig pólitískar æs-
inga greinar, sem flokkarnir þeyta út
fyrir kosningarnar. En þegar til laga
þeirra kemur, sem fulltrúar þeirra
klastra saman, vita menn sáralítið —
lesa þau ekki. — Líklega er eins
ástatt með nýju veðdeildarlögin, sem
nú eru rök undan konungspennan-
um, að sárfáir hafi lesið þau. Jeg
ætla því, áður en lengra er farið, að
setja hjer þær greinar orðrjettar, sem
verulegu máli skifta, og gera við
þær stuttar athugasemdir jafnhliða.
6. gr. Fje veðdeildarinnar má lána
gegn veði í jarðeignum, erfðafestu-
löndum og húseignúm með lóð í
kaupstöðum og verslunarstöðum, en
gegn veði í húseignum því að eins,
að þær sjeu vátrygðar í vátrygging-
arstofnun, er bankastjórnin tekur
góða og gilda.
Lánsupphæðin má ekki fara fram
úr helmingi af virðingarverði fast-
eignarinnar.
Hún er að vísu þekt frá fyrri veð-
deildarflokkunum. Bankastjórnin get-
ur hjer með laganna vernd misbeitt
valdi sínu herfilega, hvað lánshæðina
snertir. Hún má lána út á alt að
helming virðingarverðs, en hefur þó
alveg óbundnar hendur í því efni,
og má því skamta svo smátt, sem
henni þóknast. Lántakandinn hefur
hjer ekkert að segja, ákvæðin eru hon-
um fráhverf sem í öðrum greinum
laganna, og þekkja menn það áþreif-
anlega frá fyrri reynslu.
7. gr. Eignir þær, sem veðdeildin
tekur að veði, skal á kostnað lán-
þega virða á þann hátt, er nánar
verður tiltekið í reglugerð fyrir veð'
deildina. í reglugerðinni má meðal
annars ákveða, að stjórn landsbank-
ans megi nefna til þá menn, er virða
skuli veðin, og að hreppsnefnd eða
bæjarstjórn, sú er í hlut á, samþykki
virðinguna. Svo skal lántakandi, að
minsta kosti á hverjum 5 ára fresti,
meðan lánið stendur, sýna skírteini
sem bankastjórnin tekur gild fyrir
því, að veðið hafi eigi rýrnað í verði
svo að veðdeildarflokknum geti verið
nein hætta búin. Láti lántakandi far-
ast fyrir að senda bankastjórn lands-
bankans þetta skírteini, má stjórn
bankans láta skoðunargerð af innan-
hjeraðsmönnum fram fara á kostnað
lántakanda.
Hún þykir Ifklega vera meinleysis-
leg á svipinn, en þó er hún, þegar
að er gætt, þungbúin, illileg og
merkt með gamla íslenska hálfgerða-
verkinu. Lántakandinn á að leggja
fram skírteini fyrir að eignin sje í
alla staði vel hirt, og ber að gera
það fimta hvert ár. Hver á að und-
irskrifa skírteini þetta? Máske hann
sjálfurll? Þótt mannskepnan, sem lán-
ið fær, ræki þessa skyldu sina af
mestu samviskusemi, hefur það enga
þýðingu, því bankastjórnin hefur á-
skilið sjer rjett, sem hún vitanlega
notar, og hann er sá, að þrátt fyrir
áminst skírteini getur hún sent mann
upp á kostnað lántakanda til að líta
eftir viðhaldi og hirðingu eignarinn-
ar. Mjer finst þessi lagaþáttur æði
loðinn og tvíeggjaður mjög.
8. gr. Lántakendur veðdeildar-
innar skulu, auk þess að bera ábyrgð
á sínum eigin skuldum, ábyrgjast
sameiginlega (in solidum) skuidbind-
ingar veðdeildarinnar, þó eigi meira
en io°/o af því, sem lán þeirra voru
á síðasta gjalddaga, áður en taka
þurfti til ábyrgðarinnar; skal í reglu-
gerð deildarinnar ákveða, hvenær
grípa skuli til þessarar sameiginlegu
ábyrgðar, og hvernig henni að öðru
leyti skuli vera fyrir komið.
Hún er góð sönnun þess, hvað
lögggjafarvald og bankastjórn vogar
sjer að bjóða þeim fáu mönnum,
sem rumska til einhverra fram-
kvæmda í landsins þágu — sjá brýna
þörf fyrir fjölgun húsa við sjó og f
sveitum. Sjáum t. t. húsnæðisleysið
hjer í bænum, — sömu dagana, sem
þessi áhrifamiklu lög eru að fæðast
í heiminu. Fólk liggur úti á berri,
haustkaldri jörðinni — auðvitað fá-
tæklingar — með barnahrúguna í
kring um sig, hafandi ekkert þak
yfir höfuðið; en þessi 8. gr. gerir
það að verkum, að menn láta sjer
ekki detta f hug að byggja, enda
væri það óðs manns æði, þegar svo
ákvæði annara greina eru tekin með
í reikninginn. Jeg skal taka dæmi
úr þessari 8. gr: Jeg byggi hús
hjer í bænum. Jeg fæ út á það í
veðdeildinni 10,000 kr., og borga
skilvíslega alt, sem mjer ber af lán-
inu. Á sama tíma er manni vestur
f Ólafsvík veitt sama lánsupphæð út
á eign þar, og er hin allsvaldandi
bankastjórn máske sjerstaklega vin-
veitt manni þessum. Þegar tfmar
lfða fram, svíkst hann um að borga
af láninu, svo bankinn er neyddur til ..
að selja eignina, og hún selst ekki
nærri fyrir iáninu. Hver er afleið-
ingin, eða hvaðan fær bankinn þann
skaða greiddan, sem hann verður
fyrir? Hann seilist eftir honum að
nokkru leyti til mfn; jeg á að borga
fyrir þennan mann, sem jeg aldrei
hef heyrt eða sjeð. Og ef jeg leyfi
mjer að hafa á móti þessu, er eign
mín seld tii lúkningar skuld þessa
Ólafsvíkurmanns. Þetta er nú sá
kostur, sem þessi sameiginlega ábyrgð
hefur. Mig undrar, að nokkrum skuli
hafa dottið þessi ósvífni í hug, þeg-
ar um veðdeild var að ræða. Ekki
dettur þessum lagasmiðum f hug, að
áskilja þeim, sem krafinn er þannig
um skuldir annars manns, hinn
minsta rjett til að hafa eða láta hafa
hið minsta eftirlit með bankastjórn-
inni f slfkum tilfellum. Honum er
varnað að gætu rjettar síns. — Þetta
væru talin óleyfileg brögð á öðrum
svæðum.
Jeg hef átt tal við suma af feðr-
um þessara laga, og reynt að sýna
þeim fram á þá rangsleitni, sem feld-
ist f þessari sameiginlegu ábyrgð.
Hverju hafa þeir svarað? Því einu,
að það væri aðallega gert til þess
að tryggja það, að brjefin seldust
betur erlendis. En sje það sú hugs-
un, sem liggur á bak við þetta rang-
láta ákvæði, þá vil jeg enn spyrja:
Hvar er þá allur sjálfstæðisvindur-
inn og trúin á landið, ef eignir
manna, sem lánað er út á t. d. Y3
af virðingarverði, standa ekki fyrir
þessum krónum ? Og láta þessir menn
sjer detta í hug, að þetta sje beita
fyrir glögga útlenda fjármálamenn?
Þeir hugsa eðlilega þannig, að banka-
stjórn Landsbankans, sem auðvitað
beri skyn á eignir landsins og verð-
mæti þeirra, hafi þá skoðun, að til
þess að brjefin sjeu trygg, þurfi, auk
veðsins, að setja lifandi tryggingu,
og f því landi, sem jafn-aumlega sje
ástatt, vilja menn auðvitað sfður
kaupa brjef með þessu fyrirkomu-
lagi, enda er trúnni á framtfð ís-
lands hjer gersamlega kollvarpað, og
engin auglýsing f þessa átt er lík-
legri til að verka en einmitt þessi.
Aumingja ísiand, nakið er það og
bert, en hjer er á það varpað hræði-
legum skugga af þess trúnaðarmönn-
um — að ástæðulausu.
9. gr. Eigi ma lána nema gegn
1. veðrjetti. Lánsupphæðin útáein-
staka fasteign má eigi hærri vera en
50 þús. kr., og minsta lán, sem veð-
deildin veitir, skal vera 300 kr., og
skulu lán jafnan standa á hundraði
króna.
Lánstfminn má vera alt að 40 ár-
um, sje veðið jarðeign, alt að 35 ár-
um, sje veðið vandað steinsteypuhús
eða steinhús, og alt að 25 árum, sje
veðið timburhús. Sje lánið bæjar-
lán, sýslulán eða sveitarlán, skal því
lokið á eigi lengri tíma en 4oárum.
Svipað þessu hafa menn orðið að
þola undanfarin ár. En þegar nýr
veðdeildarflokkur myndast, mætti
vænta þess, að hann fylgdi betur
tímanum en þeir eldri og auðvitað
úreltu. En sú von bregst gersam-
lega. Lánstíminn er hjer mikils til
of stuttur, því að út á steinhús og jarð-
ir mætti hættulaust lána til 60 ára,
og út á timburhús að minsta kosti
til 40 ára. Lánstfminn er heldur ekki
í sem bestu samræmi við það stranga
eftirlit, sem nú á að hafa með hirð-
ingu eignanna, því áður hefur mátt
lesa á bók f gegnum veggi húsa
þeirra, sem Landsbankinn hefur átt
veð f, án þess hann hafi gert sjer
rellu út af þvf. Væri lánstíminn sá,
sem jeg sting hjer upp á, mundi
það stórum greiða fyrir mönnum, ef
þeir á annað borð verða svo fjár-
hagslega langt leiddir, að taka ián
hjá þessum tjórða flokki.
10. gr. Lán þau, sem veðdeildin veit-
ir, má hún greiða f bankavaxtabrjefum