Lögrétta - 08.10.1913, Blaðsíða 2

170
L0GRJETTA
4ra- og 5-þætta, er komið.
Hvergi lægra verð í borginni en í
• AUSTURSTRÆTi 1. •
Ásg. G. Gunnlaugsson & Co.
Heimkomin
frá átlöndum leyfi jeg mjer að til-
kynna heiðruðum viðskiftavinum mín-
um og almenningi, að jeg hef nú aft-
ur opnað höfuðlækninga og hárvinnu
stofu mína, á Bókhlööustíg- i).
eftir að jeg hefi í utanför minni full-
kornnað þekkingu mína á meöala-
höf’uöbööum, ancllit^bööum.
Iiáruppsetningu og liártil-
búningi o. s. frv. Skal þess getið,
að jeg legg nú sem áður, sjerstaka
stund á iiöfuðlækningar og að auka
hárvöxt. Virðingarfylst.
Karólína Þorkelsson.
sínum eftir ákvæðisverði þeirra, en
lánþegi hefur rjett til að heimta, að
bankastjórnin annist um að koma
bankavaxtabrjefunum í gjaldgenga
peninga endurgjaldslaust, ef þess er
kostur, en borga verður hann kostn-
að þann, sem af því leiðir og verð-
fall.
Veðdeildin hefur þó jafnan rjett til
að greiða lánin í peningum með
þeirri upphæð, sem hún getur fengið
fyrir þau, að frádregnum öllum bein-
um kostnaði. Semja má um sölu
bankavaxtabrjefa deildarinnar fyrir
fram í einu eða fleiru lagi, enda
samþykki stjórnarráðið söluverðið.
Til þess að ná í merginn, þarf að
brjóta hnútuna. Svo er og með þessa
grein. Mjer er gefinn rjettur til að
fá peninga, en þar fylgir böggull
skammrifi, því í mig er kastað því,
sem bankastjórnin á hverjuni tíma
fær fyrir brjefin í útlendum kaup-
höllum, og leyfilegt mun líka vera
að geta þess til, að núverandi banka-
stjórn, eða sú, sem eftir hana kemur,
sýndi ódugnað og vanhyggju við
sölu brjefanna. En svo er um búið,
að lántakandinn á að gjalda þess.
— Alt er gert á hans ábyrgð, og
auk þess á hann að borga allan
ferðakostnað bankastjórnarinnar, far-
gjald, fæði, þjórfje og öll önnur út-
gjöld, sem af sölu brjefanna leiða,
utanlands og innan. Þetta, þótt súrt
sje á bragðið, er þó ekki það versta.
— Mergurinn er eftir. — Nú fæ jeg
lánið, eftir vanalegar bollaleggingar,
og segjum, að eitthvað afbrjefunum
sje óselt og mjer sje eins og að
undanförnu borgað með þeim. Tök-
um það dæmi, að brjefin standi í 8g°/o.
Jeg hef komið með mann með mjer
í bankann, sem vill samstundis kaupa
þau á 94°/o En hvað segja þessi
nýju lög um þaðf Þau veita banka-
stjórninni ótakmarkaða heimild til
að hrifsa brjefin og borga mjer aðeins
8g°/o, að frádregnum þeim kostnaði,
sem hún hefur haft við tilraunasölu
á þeim. Með þessu lagi er jeg svift-
ur máske mörgum hundruðum króna,
sem jeg annars hefði beinlínis getað
haft. Bankastjórnin með ótakmark-
aða valdið rjettir hjer fram arm sinn
og spennir mitt eigið fje járngreip-
um. Er þetta ekki gerræði, sem
mjer vegna sárrar neyðar er þrengt
til að beygja migundirf Eða hefur
heilbrigð skynsemi lagt hendur að
þessu dæmalausa vansmíði f Eða
eru þessir herrar að storka þjóðinni
af þeirri einu ástæðu, að hvergi fæst
lán annarstaðarf Ög illa er sú þjóð
farin, sem verður að kyssa á slíkan
vönd.
ii. gr. Hver lántakandi skal greiða
i% af lánsupphæðinni í varasjóð
deildarinnar um leið og hann tekur
lánið.
Heimilt er veðdeildinni við hver
eigendaskifti að heimta lánið borg-
að aftur að öllu eða nokkru leyti.
Verði eigendaskifti að fasteign,
sem veðsett er veðdeildinni, skal
kaupandi, þegar um leið og kaupin
gerast, tilkynna veðdeildinni eigenda-
skiftin og greiða í varsjóð i°/o af
þeirri upphæð, sem þá hvílir á eign-
inni til veðdeildarinnar. Vanræki
einhver að tilkynna veðdeildinni
söluna og greiða gjaldið með næsta
pósti eftir að salan fór fram, skal
hann greiða tvöfalt gjald.
Bæði kaupandi og seljandi skulu
bera sameiginlega ábyrgð á því, að
gjald þetta sje skilvíslega greitt. Og
stendur hin selda eign einnig að
veði með i. veðrjetti fyrir þessu
gjaldi.
Undanþegnir þessu gjaldi skulu þó
lífserfingjar, er fá fasteign í arf, ef
þeir tilkynna eigendaskiftin sam-
kvæmt þessari grein.
Vel mætti una við að lántakand-
inn borgaði i% af lánsupphæðinni,
ef hann svo yrði sameiginleg eign
lántakendanna á eftir. En það er
nú öðru nær. Viðskiftamennirnir
hafa alls enga hlutdeild í honum, og
fá ekkert um hann að vita. Hjer
er sem fyr hagur bankans eingöngu
hafður fyrir augum. Þetta er því í raun
og veru i°/o hærri vextir af láninu
fyrsta árið en áskilið er. En þetta
þykir fínni(l!) aðferð við okkur, skiln-
ingslitla lántakendur.
Sá, sem ekki sýnir húsi sínu eða
jörð æfilanga ttygð, fær ósvikið
kjaftshögg, því selji hann eign sína,
er hann tafarlaust sektaður um i°/o
af söluverðinu. Jeg fæ ekki skilið
þessa hugsun á annan veg en þann,
að á bak við hana lyggi blátt áfram
sagt fjárdráttur. Eða hvernig er unt
að rjettlæta, að jeg eigi að borga mjer
alveg óviðkomandi stofnun í þessu
sambandi peninga, þótt jeg selji
mína eigin eign, og með þessu
ákvæði er jeg sviftur mínum dýrmæta
eignarjetti, og er ekki lengur fjár
míns ráðandi. Því ljet þingið sig
muna um að áskilja bankanum alla
upphæð hinnar seldu eignar? Sje
nú þessi húseigandi utanbæjar og van-
ræki hann að tilkynna bankastjórn-
inni eigendaskifti með nœsta pósti
eftir að salan fór fram, er hann tafi'
arlaust skyldur til að borga 2°/o af
söluverðinu, fyrir þessa vanhirðu.
Hjer duga engar málsbætur, og ekki
þótt brjefhirðing eða pósturinn glati
brjefinu. Svo þegar bankinn hefur náð
af mjer þessum krónum, þegar jeg hef
borgað ioo kr. fyrir 89 krónur, all-
an kostnað við sölutilraun brjefanna,
1% í varasjóð og 2% í sekt fyrir
að selja eign mína, þá má bankinn
og áskilur sjer rjett til að segja
upp öllu láninu fyrirvaralaust og
heimta það borgað. Bendir þetta
ekki til þess tíma, þegar menn voru
bundnir við staura og hýddir fyrir
þá ólöghlýðni, að selja nokkra fiska
af hlut sínum án þess að spyrja
leyfis? Jeg sje hjer á engan mun
annan en þann, að kaupmennirnir á
einokunartímanum voru dankskir, en
bankinn er talinn íslenskur.
21. gr. Þegar lán er komið í
gjalddaga (sbr. 13. gr.), hefur veð-
deildin heimild til að láta selja veðið
við opinbert uppboð, án undanfar-
andi dóms, sáttar eða fjárnáms, sam-
kvæmt ákvæðum í tilskipun um fjár-
forráð ómyndugra, 18. febr. 1847,
10. gr., eða láta leggja það veð-
deildinni út til eignar, ef þörf er á.
— Veðdeildin þarf ekki að láta neinn
vera fyrir sína hönd við uppboðið,
og skal þar ekki taka mótmæli
skuldunauts til greina, nema þau sjeu
auðsjáanlega á rökum bygð, og eigi
er heldur hægt að stöðva eða ónýta
uppboðið með neins konar dóms-
skoti.
Veðdeildin hefur aftur á móti á-
byrgð á því, að skuldin sje rjett og
komin í gjalddaga, og skuldunaut er
frjálst að höfða mál til endurgjaldsá
öllu því, er hann hefur skaðast á
uppboðinu, og öllum málskostnaði
að skaðlausu. Veðdeildin getur lög-
lega samið svo um við skuldunauta
sína, að uppboð á veðsettum fast-
eignum megi fram fara á skrifstofu
uppboðshaldara.
Hún er spunnin úr sama Iopanum,
af sömu rokkunum. Bankastjórnin
hefur til þessa dags komið sjálf eða
sent fulltrúa sína á öll nauðungar-
uppboð, sem haldin hafa verið hjer
í bænum. Þetta var auðvitað sjálf-
sagt og hefur komið sjer vel fyrir
alla málsparta. Menn hafa fengið
upplýsingar um áhvílandi skuldir og
fleira, sem söluna snerti, og hafa
uppboðsdaginn skoðað eignina, og
hefur það oft haft mikil áhrif á sölu-
verðið. En nú nennir bankastjórnin
ekki að sinna þessu gamla skyldu-
verki lengur, og lætur þingið Ieysa
sig undan því. Hvort ástæðan er
skósparnaður eða annað, veit jeg
ekki. Þeir hafa þó fundið, að eitt-
hvað varð að koma í stað hinna fyrri
skyldu — og eru ekki lengi að fylla
upp þá eyðu, því ef sá ólánssami
maður, sem húsið er að missaíjárn-
klær veðdeiidarinnar, kemur á síð-
ustu stundu og vill stöðva uppboðið,
og fyrir engan mun tapa þannig
aleigu sinni, þá fær hann ekki aftrað
hamarshöggi, þótt hann beri þær
sakir á bankann, að krafan sje fölsk,
eða á annan hátt órjettmæt, og svo
tryggilega er um búið, að þótt upp-
boðshaldari sjái, að krafa húseigand-
ans sje rjettmæt, verður salan fram
að fara. Þar kemst ekkert dómsskot
að. Og þótt hann bjóðist til að borga
alla skuldina upp þá þegar og allan
áfallinn kostnað, verður því heldur
ekki sint. Bankastjórarnir þurfa hvergi
nærri að koma; það gerir 21. gr. í
þeirra stað, og hana skortir ekki
djörfung. Er nokkurstaðar slíkt
hrafns-ákvæði heimilað með lögum
nema hjer?
Þótt þessi 21. gr. sje ekki síður
dökkklædd en hinar systur hennar,
þá bregður hún þó upp rjettlætis-
týru á einum stað. Hún leyfir hús-
eigandagarminum, sem átti húsið,
sem selt var, með þeirri aðferð, sem
lýst er hjer að ofan, að fara í mál
við bankastjórnina, sje krafan rang-
lát, eða ef hann hefur orðið fyrir
órjetti. En húsið missir hann undir
öllum kringumstæðum. íslensk lög-
gjöf leyfir mjer að kvarta við sig
undan því, ef einhver skyldi taka
upp á því að reka hníf í skrokkinn
á mjer(!I). En þetta lögsóknarleyfi
er líka það eina, sem finst í lögun-
um, þegar um rjett viðskiftamanns-
ins er að ræða. Jeg gæti trúað, að
jafnvel rússneskir böðlar hristu höf-
uðið yfir þessum lögum, og yfir
eymd þeirrar smáþjóðar, sem á und-
ir þeim á að búa. En við göngum
jafnvel út í eld fyrir peninga, svo er
þörfin brýn. Þetta vita okkar um-
bótamenn(ll)
Jeg hef nústuttlega rakið þennanilla
ofna vef í sundur—4. flokksseríuna—.
Lögin eru í mínum augum fjötrar á
alla, sem lán taka í veðdeildinni nýju,
og þá fjötra megnar enginn að leysa,
ef þeir eru lagðir á á annað borð.
Jeg býst við, að þessum ósköpum
stjórni ekki vondar hvatir banka-
stjórnar eða þingsins, heldur skiln-
ingsley.si, þekkingarskortur og græðgi
í rjettindi handa bankanum. Því nú
nú eru orðin greinileg hausavíxl:
fólkið er skoðað til orðið fyrir bank-
ann, en bankinn ekki handa fólkinu.
„ísafold" frá 1. þ. m. flytur undir-
ferlislega grein um þessa nýju veð-
deild, Hún kjassar hana eins og
uppáhaldskrakka, en skoðunin er svo
bágborin og í þynnra lagi, svo að í
gegn um hana sjest mynd föðursins;
greinin er hefilspænir og úrgangur frá
lagasmiðunum, og hafa þeir sópað
ruslinu saman Hún sýnir mönnum
ofan í geigvænt djúp þess væntan-
lega peningaleysis, þegar 3. flokkur
veðdeildarinnar sje uppjetinn. Þetta
á að gefa til kynna, að eftir næsta
nýár verðum við að sætta okkur við
4. flokkinn, hvort sem hann líkar
betur eða ver, þar sem í annað hús
sje ekki að venda. Þessi flokkur á
að verða framtíðarinnar bjarghring-
ur. Guð hjálpi þeirri þjóð, sem læt-
ur berja inn í sig þeirri fjarstæðu!
Greinin endar með því, að vara alla
stranglega við því, að framkvæma
nokkurt það verk í landinu, sem fje
þarf til, nema spyrja Landsbankann
leyfis fyrst, eða leita álits(II) hans.
Jeg er að vísu lftt kunnugur víðs
vegar um heiminn, en jeg er hrædd-
ur um, að slík aðvörun sem þessi
finnist hvergi á bygðu bóli. Menn
eru með berum orðum ámintir um,
að hafast ekkert að — leggja árar í
bát, alveg eins og ofhart hafi verið
róið undanfarið. Menn eiga að verða
svefndauðir. Jeg hjelt að framar ætti
við, að menn væru hvattir til fram-
takssemi og karlmensku, þar sem
þjóðin er að krókna úr deyfð og
vesalmensku. En látum sjá. Þess-
ari aðvörun um áhugaleysi verður
vel tekið! Þar vinnur greinarhöfund-
urinn sigur(H).
Er ekki hægt að fá þjóðina til að
hætta að rífast um pólitík, og manna
sig heldur upp til annars þarfara?
Vill hún ekki vanda meira til kosn-
inga en undanfarið? Og hætta að
einblína á giltu hnappana. Vill hún
ekki fara að sýna meiri rögg af sjer
til bjargar fjárhagsástandinu? Svo
hún sje ekki hengd án þess að geta
gefið hljóð af sjer? Vill hún ekki
Iesa betur en undanfarið þá nauð-
synlegu bók, sem heitir Fjárlög og
stöku rnaður hefur heyrt getið um,
en allir fengið að kenna á? Vill
hún ekki kasta embættismannadýrk-
uninni og meta gildi manna, enda
þótt þeir sjeu í peysu eða sjóklæðum?
Vill hún ekki koma þeim mönnum
einum á löggjafarþing sitt, sem cru
fjárhyggnir og einbeittir og stjórn-
ast meira af umhyggju fyrir þjóð
sinni en af hrossaverslun innan þings?
Eða er landið ekki þess verðugt að
því sje frekari sómi sýndur en nú
er gert? Eru ekki takmarkalaus
engi og túnstæði enn óunnin, og
ónotuð, sern aðrar þjóðir mundu
telja til verðs á margar miljónir
króna? Er það af áhugaleysi einu
og trúleysi á landið, að svo sorg-
lega lítið er framkvæmt? Hver er
ástæðan, hvar er meinið? Er það f
því fólgið að bankarnir klípi svo við
neglur sjer þau lán, sem um er beð-
ið til framkvæmda ? Ef svo er, þarf
að finna heilbrigt meðal við því
peningaleysisböli, og láta það ganga
fyrir öllum öðrum dagsins þrætum.
Það er hverju orði sannara —
okkur vantar olíu á vjelina. — Við
erum peningalausir. Og mögulegt
ætti að verða að ná í þá. En verð-
um við þvingaðir til að kaupa snör-
una í þessari nýju veðdeild, þá væri
held jeg betra að fara af landi burt
eða þá beinlínis á hausinn, sem
kallað er. Þetta hvorttveggja er að
vísu slæmt — en hvort er betra?
Jeg verð auðvitað spurður um,
hvað gera skuli við veðdeildargreyið,
sem mjer lítist svona hræðilega á.
Jeg sje ekkert annað ráð en það,
að leggja fyrir alla þingmálafundi
við næstu kosningar að gera þá end-
urbót á lögunum, að þau verði í
engu lakari hinum 3 flokkunum, sem
nú eru að renna út. Þetta þarf að
leflgja undirbúið fyrir næsta þing.
Fari svo, að þjóðin rísi ekki upp
við olnboga í þessu máli, en láti svo
standa sem nú er orðið, þá er henni
ekki hjálpandi, því ef hún á við-
reisnar von, þá verður hún að hafa
það hugfast, að
„með lögum skal land byggja,
en með ólögum eyða“.
Reykjavík 6. okt. 1913.
Jóh. Jóhannesson.
Æsingar á írlandi.
Síðustu útl. blöð segja miklar
æsingar enn í Ulster og mótmæli
gegn heimastjórnarfrumvarpinu. Sir
Edvard Carson hefir farið þar um
og haldið fundi, sem mjög hafa
kveykt þar í kolunum að nýju.
Heill flokkur manna í Ulster er
þess albúinn að grípa til vopna
þegar til kemur, að heimastjórnar-
frumvarpið á að fá lagagildi. Með
þessu ógnar Carson stjórninni. Tal-
að hefur verið um, að setja hann
fastan fyrir uppreisnaræsing, en
stjórnin telur það þó ekki ráðlegt,
heldur hefur hún látið hann tala
óáreittann.
Knud Pontoppidan prófessor i
læknadeild háskólans í Khöfn hefur
sótt um lausn frá embætti vegna
heilsuleysis.
Bílferðir.
Blöðin flytja þau tíðindi, að hjer
sje verið að stofna bílfjelag til mann-
flutninga, og þingið veitti stóra fjár-
upphæð til vöruflutninga á bílum.
Alt í háalofti og á fleygiferð! Það
er ekki annað en gleðiefni, og sjálf-
sagt á þessari þeytings framfaraöld.
En vegirnir? Hvað er um þá?
Jeg ætla að segja strax eins og er:
Þeir eru ekki fyrir bíla, og ekki
fyrir hraðan akstur, hvort sem um
er að ræða bíla eða aðra vagna.
Jeg tala um vegina út frá Reykja-
vík. Mikinn part af árinu eru þeir
svo blautir, svo djúp for á þeim og
aur, að þeir eru fyrir þá sök ekki
akfærir. Og þann tíma ársins, sem
þeir eru þurrir, eru þeir ekki akfærir
fyrir hólum og dældum og Iausagrjóti
— nema með hægri ýerð.
En við erum óvanir að aka, kunn-
um enn ekki að fara með vagna.
Svo? Það er fallegur sleggjudómur!
Svo mikið er hjer .þó af vögntim og
ökumönnum, að það væri undarlegt,
ef enginn kynni með að fara.
Samt sem áður er þetta enginn
sleggjudómur. Menn hlaða vagnana
illa, ýmist ber hesturinn alt of mikið
af byrðinni (í tvíhjólavögnum) eða
vagninn er of afturhlæður, svo að
hann lyftir undir hestinn hvað Htið
sem verður upp í móti. Hestunum
er ætlað alt of mikið; þeim er oýboðið
í hverri ferð, og þeir endast oft ekki
nema 4—5 ár, þó að traustir hafi
verið. Og vögnunum er ofboðið;
þeir endast heldur ekki nema fá ár.
Með þessu móti gera menn sig seka
í illri meðferð á skepnum og mikið
fje fer forgörðum að óþörfu. Ung-
lingar og hálfgerðir óvitar eru látnir
fara með vagna, og með því er
mannslífi stofnað f voða.
Nú koma bílaferðirnar tíl sögunn-
ar. Þá er úr sögunni skepnunfðslan.
En þá kemur annað til sögunnar:
hin hraða ferð, sem þeim vögnum er
ætluð, vandasamari meðferð á vagn-
inum, pössun vjelarinnar og margt
fleira.
Einhvern tíma sagði yfirdómari Jón
Jensson á þingi, að vagnarnir yrðu
verðir veganna. Það er rjett: Þeir
hefðu átt að vera það, en þeir hafa
ekki orðið það. Vegirnir hafa verið
vanhirtir, og því hafa þeir slitið út
hestum og vögnum til stórskaða.
Með þessum nýju flutningatækjum,
bílunum, kemur ný hvöt til að hugsa
um vegina, og hún brýnni en nokkru
sinni fyr. Þeir vegir, sem þessir
vagnar eiga að fara um, þurfa alveg
sjerstaklegs viðhalds, svo framarlega
sem kostur bílanna, hin hraða ferð,
á að koma til nota. Á vegunum, eins
og peir eru nú, er mannhætta og
eyðilegging á vögnunum vís, ef farið
er meira en með hálýum hraða.
Og hver á að fara með bíla?
Hverjum ætti að vera það leyfilegt?
Bngum öðrum en peim, sem heýur
lœrt pað.
Vjcr höfum beðið mikið tjón, bæði
manntjón og eignatjón af því, að
hver strákurinn hefur haft leyfi til
að fara með mótorbáta, menn, sem
ekkert vit eða skilning hafa á vjel-
inni, Mótorbátarnir hafa reynst skæð-
ir manndrápsbollar, og vjelarnar hafa
enst illa, afarilla. Enginn efi getur
leikið á, að mikið af því sje mönn-
unutrr að kenna.
Bflferðirnar verða ekki hættulaus-
ar nema kent sje að brúka bíla. Vagn-
arnir endast ekki lengi nema vegirn-
ir verði bættir. Þetta þarf bílfje-
lagið að hugsa um í tíma.