Lögrétta - 29.10.1913, Blaðsíða 3

L0GRJETTA
181
Karlmanna- og unglinga-föt,
300 sett,
nýkomin í Austurstræti 1.
Ágætir litir — gott snið — afsláttur gefinn um tíma.
Ásg-. G. Gunnlaug-sson & Go.
Mynd þessi er af nýju Dísilvjelaskipi, sem Samein.fjel. hefur
látið byggja og heitir ))California«. Það er bygt hjá Burm. & Wain
í Khöfn og á að fara milli Filadelííu og Skandinaviu. Annað skip
af sama tægi á fjelagið i byggingu á þýskri skipasmíðastöð, og á
það að fara milli sömu staða.
Flugmaðurinn Farman fórst nýlega í flugferð. Hjer á mynd-
inni er sýnd fyrsta flugferð hans, 2. nóv. 1907, er hann vann 50
þús. franka verðlaun.
i tunnum úti. Tjónið er metið
um 200 þús. kr.
Dagverðareyri er nokkuð fyrir
utan Akureyri, vestan við Eyja-
fjörðinn, hjer um bil niður af
Möðruvöllum. Síldarverksmiðj-
an var bygð þarna fyrir nokkr-
um missirum og var fullgerð i
fyrra. En reksturinn hefur ekki
gengið vel, ýmislegt verið í ólagi,
og þvi kent um, að hún hafi
verið reist á óheppilegum stað,
í votlendi og á gljúpum jarðvegi,
svo að undirstaðan ljet eítir.
Reykjavík.
»Stúlkan frá Ranðu myllunni«
heitir mynd, sem nú er verið að
sýna á „Nýja Bíó“ og felur í sjer
heila sögu frá nútímalífinu í París.
Fátæk stúlka strýkur að heiman frá
foreldrum sínum og tekur saman við
ríkan greifa um stund, en hrapar
síðan frá auði til örbirgðar og er
sýnd á ýmsum tröppum mannfje-
lagsins, en verður siðast hjúkrunar-
kona og bætir þannig fyrir alt, sem
hún hefur áður misgert. Leikurinn
er vel leikinn og er sýndur af frönsk-
um leikendum.
Hjálpræðisherinn. Sjálsafneitun-
arvika hans er nú frá 26. okt. til 1.
nóv.
Dáin er hjer í bænum 24. þ. m.
frú Sigríður Bruun, stofnandi kaffi-
hússins Skjaldbreið, dóttir Sigurðar
heitins Jónssonar fangavarðar, dugleg
og myndarleg kona. Banameinið
var krabbamein.
Mattliías þjóðmenjavörður kom
í síðastl. viku heim úr Noregsförinni,
frá stúdentahátíðinni í Kristjaníu. Var
honum þar vel tekið, og lætur hann
hið besta yfir förinni. Hjeðan flutti
hann kveðju og sendingu, rúnakefli,
sem rist var á kvæði með hrynjandi
drápulagi, eftir Guðm. Guðmundsson
skáld. Matthías sagði ferðasögu |
sína í Stúdentafjelaginu síðastl. laug-
ardag.
Gnnnar Hafstein bankastjóri í
Þórshöfn í Færeyjum hefur verið
hjer nokkra daga, en fer heimleiðis
með „Botníu" 3. n. m.
Þingtíðindin. Af þeim er síðast
komið út: 5. h. af umr. í n. d. og
3 h. af umr. í e. d.
Sjóður Hannesar Árnasonar. Nú
á að veita styrk úr honum til heim-
spekisnáms í þriðja sinn, og kvað
vera margir umsækjendur: Alex.
Jóhannesson, H. Jónasson, Ól. Lár-
usson, S. Nordal, Vernh. Þorsteins-
steinsson og ef til vill fleiri.
Dagblöð. í gær byrjaði að koma
hjer út nýtt blað, sem „Dagblaðið"
heitir. Magnús Gíslason ljósmynd-
ari er ritstjóri, en útgefandi „Fjelag
í Reykjavík". Einnig er sagt, að
hr. Vilhjálmur Finsen, sem hingað
kom frá útlöndum í haust, ætli að
fara að gefa út nýtt dagblað, sumir
segja í einhverju sambandi við ísa-
fold. Þriðja dagblaðið er hjer fyrir,
svo sem kunnugt er, hefur þegar
komið út í nokkur ár og náð all-
miklum vinsældum, en það er „Vísir"
Einars kand. Gunnarssonar.
Fjölgi dagblöðunum svo sem nú
er útlit fyrir, þá verður það til þess,
að þau eyðileggja hvert annað. Af
útgáfu margra dagblaða hjer í bæn-
um getur ekki orðið ágóði.
Hjónabönd. Nýlega eru gift hjer
í bænum Björn Pálsson lögfræðingur
og frk. Marta Indriðadóttir, Einar
Hermannsson prentari og frk. Helga
Helgadóttir.
Landsijóradcilan í lew*
York. Henni lauk 17. þ. m. á
þann veg, að sakardómarar ákváðu
með 43 atkv. gegn 12, að Sulzer
skyldi missa embættið. — Varaland-
stjórinn M. S. Glyn tók svo við
embættinu.
Forsctaliosiíiiig í Kina fór
fram í þessum mánuði, og var Juan-
shikai kosinn með miklum atkvæða-
mun. Til þessa hefur hann aðeins
verið bráðabirgðaforseti. Þó mætti
kosning hans ákafri mótstöðu frá
ýmsum, og daginn, sem hann tók
við embættinu, var maður gerður út
til þess að vinna á honum.
Panamaskurðurinn. 10. þ. m.
var sprengt sundur síðasta haftið,
sem skildi höfin austan og vest-
an. Um míðjan næsta mánuð
eiga skip að geta komist alla leið
gegnum skurðinn.
Fundur í lleimastj.fjel.
„Frain“ var loks haldinn síð-
astl. laugardagskvöld. Voru ýms-
ir fjelagsmenn farnir að hugsa,
að formaðurinn, sem er L. H.
Bjarnason prófessor, ætlaði alveg
að leiða hjá sjer að kalla saman
fund í fjelaginu og þótti það lík-
legast, ettir framkomu hans að
dæma á alþingi í sumar, að þeir
Björn Kristjánsson og Landvarn-
armenn mundu hafa hann með
sjer inn í kjósendafjelagsskap sinn
hjer í bænum. Þetta hefur þó
ekki orðið enn sem komið er.
En fullkomlega mun Lárus hafa
þótst verða þess áskynja á fund-
inum á laugardaginn, að í Heima-
stjórnarmönnum ætti hann nú fá
og lítil ítök, enda hefði hann átt
þegar á fundinum, að segja af
sjer formensku í fjelaginu.
Fróðleg grein og þarfleg verður
það, sem Lögr. flytur nú byrjun
af neðanmáls, eftir Jón Þorláks-
son landsverkfræðing. Greinin
verður löng. Hún verður ekki
sjerprentuð, en í blaðinu verður
henni hagað þannig, að hægt
verði að klippa hana úr því án
þess að skerða það að öðru leyti.
•Pri fjiHatíndmn til fistaik
Knppsund. Sunnud. 19. okt. s. I.
kl. 10 árd. var kappsund háð á Akra-
nesi milli ungmennafjel. þar og U. M.
F. „Haukur" í Leirársveit. Kepp-
endur voru 8 og var sundhraðinn á
50 stikum þessi, eftir skýrslu dórn-
nefndarinnar:
1. Árni Böðvarss., Vogat., U.M.F. H. 483/4
2. OddurSveinss., Akri,----------A. 54V4
3. Magn. Guðm.ss., Efstabæ,------A. 55
4. Stefán Ólafsson, Ökrum,-------A. 55
5. Júlíus Magnúss., Geldingaá,--- H. 56
6. ÁgústSigurðss.,----—— H. 563/4
7. Ólafur Kristj.s., Mýrarholti,-A. 74
8. Gísli Dantelsson, Rvík,-------A. synti,
en þar sem dómnefndin ekki gat
fundið nákvæmlega hraða hans í sam-
anburði við Árna, var hvorugum út-
hlutað verðlaunum; Árni bauðst til að
synda aftur, en Gísli var ekki fáan-
legur til þess. — Kl. 6 um kvöldið
var komið saman í Báruhúsinu og
voru þar birt úrslitin; þar voru ræð-
ur og kvæði flutt, og á eftir skemti
unga fólkið sjer með dansi. Þetta
er í annað skiftið, sem þessi 2 ung-
mennafjelög reyna sig í sundi og
keppa þau um verðlaunapening, sem
eftir 3 vinninga í röð verður eign
þess manns, sem svo verður þraut-
seigur. Árni í Vogatungu er nú hand-
hafi peningsins. Iþróttavinur.
Bjarnanessprestakall er veitt
síra Þórði Oddgeirssyni á Sauðanesi
samkv. kosningu safnaðar.
Norskt síldveiðaskip, „Imma-
nuel" frá Tvedestrand, kom nýlega
frá Siglufirði til Seyðisfjarðar með
síldarfarm, er það átti að flytja til
Noregs. Hafði skipið bilað eitthvað
úti fyrir Austurlandi, var dæmt ó-
sjófært og selt á Seyðisfirði.
Island erlendis.
Alexander Jóhannesson, sonur
Jóh. Ólafssonar heitins sýslumanns,
tók 14. þ. rneistarapróf í þýsku við
háskólann í Khöfn.
Tlieodór Árnason, sonur Á. Jó-
hannessonar bankaritara, fór til
Winnipeg í sumar, sem leið, og
hefur haft þar skemtisamkomur með
fiðluspili. Er látið vel yfir því í
blöðum Vestur-íslendinga.
Dr. Carl Kuchler hefur ritað um
Heklugosið f sumar og ferð sína hjer
í þýska myndablaðið „Illustrirte Zei-
tung" frá 18. sept. langa grein, og
fylgja henni ágætar myndir og kort
af eldsvæðinu.
Fimskipanöfnin.
Nýjar uppástungur eru enn
þessar:
N. Frón, S. Draupnir. N. Edda,
S. Saga. N. Hrafn Sveinbjarnar-
son, S. Geysir. N. íslandsframi,
S. Landnemi íslands. N. Sól-
fari, S. Bjarmi. N. Draupnir, S.
Miðgarðsormur. N. Huginn, S.
Muninn. N. Langanes, S. Reykja-
nes.
Hjer með tilkynnist vinum og vandamönn-
um, að jarðarför minnar ástkæru eiginkonu,
Sigriðar Sigurðardóttir Bruun, fer fram föstu-
daginn 31. þ. m. Húskveðjan byrjar kl. II1/*
á heimili minu, Kirkj ustræti 8.
Ludvig' Bruun.
Gjafir og áhelt til Heilsuhælis-
fjelagsins: Frá Ögurdeild: Þ. Ólafsd.,
0,50. Bjarni Sigurðsson real. stud., Vig-
ur, 5,00. Finnbogi Pjetursson, Litlabæ,
5,00. Þurlður Jónsd., Ósi, 1,00. Stúlka í
Ögursveit, 1,00.— Kona íÁrnessýslu, 5,00.
N. N., Rvík, 5,00. Á. í Árnessýslu 10,00.
Fyrir vel sagða fyndni 22/6 '13, 5,00. A.
J., 2,00. Ólöf Ólafsd., Vatnsst. 16, 3,00.
G. í Winnipeg, 5,00. Lady Paul Water-
ford 11,80. Ól. Jónsson, Garðst., 5,00.
Björn Jónsson bakari, Rvik, 10,00. Safn-
að af Ól. Eiríkss., 11,00. Kona 1 Rvfk,
1,00. K. Jónsson, 5,00. H. H., 10,00.
Landi í Höfn, 25,00. N. N., Vatnsleysu-
strönd, 2,50. Mrs. Jórunn Grímsson,
Winnipeg, 11,10. N. N., Rvík, 5,00. H.
H., 5,00. J. H., ísaf., 10,00. Stúlka í
Garðahr., 2,00. Stúlka í Fljótshlíð, 5,00.
Guðm. Hjaltason, 10,00. Ástr. Þorsteins-
dóttir, Húsafelli, 4,00. Stúlka í Fljótshlíð,
2,00. N. N., afh. afMagnúsi, 5,00. Flóki,
5,00. Runólfur Halldórsson hreppstj.,
Rauðalæk, 50,00. Sölvi Sölvason, Winni-
peg, 45,00. Magn. Þorsteinss., Höfn,
. Borgarf. eystra, 10,00. N. N., 2,00. N. N.,
Önundarf., 10,00. Á. G., 15,00. Kona á
Patreksf., 2,00. Þór. Jónsson alþm., 10,00.
Stúlka á Akranesi, 2,00. S. S., 5,00.
Kona í Garðahr., 2,00. I. P., 10,00. Árn-
ína Erlendsd., Húsavfk, 5,00. Nokkrar
konur í Borgarf. eystra, 100,00. Ártíða-
skráin f september 163 kr.
Jón Rósenkrans.
gCST Auglýsingum í „Lög-
rjettu“ tekur afgreiðslan við
eða prentsmiðjan.
Rajmagn úr vatnsajli.
Efir Jón Þorláksson.
Það má víst gera ráð fyrir að
flestir hafi núna síðustu árin heyrt
eða sjeð ýmsar sagnir um nýjan sig-
ur mannanna yfir þverúðugum öflum
náttúrunnar, þennan dásamlega sigur,
að breyta gagnslausu eða eyðandi
straumafli ískaldra vatnsfalla í Ijós
og hita, flytja það víðsvegar út um
borgir og sveitir til hverskonar vmnu,
og nú sfðast að láta það búa til
nœringareýni úr loftinu fyrir jurta-
gróður jarðarinnar. Ekki getum vjer
íslendingar eignað oss nokkurn snefil
af þátttöku í sigurvinningunni. Allan
heiðurinn verðum vjer að eftirláta
öðrum, og allur heimurinn er sam-
mála um að þakka danska vísinda-
manninum H. C. Örsted fyrsta og
þess vegna einna þýðingarmesta
sporið á þeirri framsóknarbraut, sem
nú hefur leitt mannkynið að svo
glæsilegu takmarki; það var upp-
götvun hans um sambandið milli
segulmagns og rafmagns, sem hann
gerði í kenslustofu sinni í Kaup-
mannahafnarháskóla árið 1820. Síð-
an hafa vísindamenn og verkfræð-
ingar flestra eða allra menningar-
þjóða hjálpast að, skygnst inn í
hvern leyndardóminn á eftir öðrum,
einn ráðið eina gátuna, annar hina.
Ekki er baráttunni um yfirráð nátt-
úruaflanna lokið enn þá, en svo
langt er þó komið, að hinir sem
hjá hafa setið, og þá einnig vjer,
geta farið að hita sjer og lýsa með
árangrinum af erfiðismunum forkólf-
anna. Hjer á landi erum vjer að
byrja að bera oss eftir árangri þeim,
sem unninn er. Einstaka kauptún
og kaupstaðir eru farnir að nota
vatnsafl til að framleiða rafmagn,
og fleiri eru f undirbúningi með það.
Og svo mikið hefur almenningur
heyrt og sjeð um þetta, að margur
bóndinn er farinn að velta því fyrir
sjer, hvort ekki sjeu tiltök að nota
sjer bæjarlækinn eða einhverja áar-
sprænu í nágrenninu til lýsingar og
hitunar. í öðrum löndum er þetta
komið lengra á veg; naumast getur
maður nú Iitið svo í norskt blað, að
ekki sjáist þar ný frjett um að nú
sje þessi eða hinn bóndinn að byggja
sjer rafmagnstöð, ýmist einn fyrir
sig eða grannar í samlögum. Hjer á
landi er nú raflýsing í einum bónda-
bæ, Bíldsfelli í Grafningi, notað afl
allvænnar lindar þar í túninu, en
annarstaðar hefur ekki orðið úr
framkvæmdum í þessu efni til sveita.
Það er næsta eðlilegt að framkvæmd-
irnar hafi orðið litlar, þegar af þeirri
ástæðu, að menn hafa enga hug-
mynd um hvaða skilyrði þurfa að
vera vera fyrir hendi, til þess að
rafmagnsframleiðsla geti þrifist, og
því síður neina hugmynd um hver
kostnaðurinn verður, þó hentug skil-
yrði sjeu fyrir hendi. Jeg ætla að
reyna að bæta ofurlítið úr þessu, þó
erfitt sje að skýra ýmislegt hjer að
lútandi í myndalausu lesmáli, reyna
að benda á hvaða skilyrði þurfa að
vera fyrir hendi til þess að vatns-
afl verði notað, hvað menn geta at-
hugað sjálfir og um hvað verður að
leyta vitneskju hjá verkfræðingi (
hvert skifti; einnig ætla jeg að gefa
nokkrar bendingar um hvað tækin
til notkunar vatnsaflsins og fram-
leiðslu ljóssins og hitans kosta. Jeg
miða eingöngu við þarfir eins heim-
ilis, eða örfárra. Þar sem fleiri búa
saman, t. d. í kauptúnum, verður
ýmislegt margbrotnara, og þar verð-
ur þegar í upphafi undirbúningsins
að leita aðstoðar verkfræðings. Þá
sem unna góðu máli bið jeg fyrir-
fram afsökunar ef mjer verður á að
syndga gegn lögum móðurmálsins;
það er erfitt skrifa hreina íslensku
um verkleg vísindi vorra tíma, og
orðasmíð lætur mjer illa. Þeim til
leiðbeiningar, sem kann að þykja
efnið torskilið, get jeg þess, að þjóð-
ráð er að lesa í annað og þriðja
sinn ef menn vilja skilja, en hefur
ekki tekist í fyrsta yfirlestri. Margt
af því, sem jeg ætla að segja, hef
jeg orðið að lesa oftar en þrisvar
áður en jeg skildi það.
Jcg hugsa mjer þá sveitaheimili í
stærra lagi, með vænum bæjarlæk
nálægt bænum, og viðfangsefnið er
það, að rannsaka hver skilyrði þurfa
að vera fyrir hendi til þess að afl
bæjarlæksins verði notað heimilinu
til gagns.
Áður en jeg sný mjer að aðal-
efninu, verð jeg að biðja lesandann
að skygnast ofurlítið með mjer eftir
nokkrum grundvallaratriðum eðlis-
fræðinnar, lfta á eina greinina í hinni
óbreytanlegu og órjúfanlegu stjórnar-
skrá náttúrunnar.
II.
Kraýta eða óýl nefnum vjer þau
fyrirbrigði í náttúrunni, sem geta or-
sakað kreifingu, Algengasta aflið í
kringum oss er aðdráttarafl jarðar-
innar. Það verkar á alla hluti á jörð-
unni, og verkar mismunandi mikið
á þá, eftir því hve þungir þeir eru.
Aðdráttarafl jarðarinnar á blýlóð,
sem vegur 1 kílógram, köllum vjer
blátt áfram 1 kílógram. Ef annað
lóð úr sama efni er tvöfalt stærra,
leitast jörðin við að draga það að
sjer með tvöfalt mcira afli, mcð