Lögrétta - 29.10.1913, Blaðsíða 4

182
L0GRJETTA
Sir Oliver £oðge.
Ritstjóri hins frjálslynda stórblaðs
Christian Commonwealth flutti grein
mikla um O. L. þegar hann setti
ársþing enskra vísindamanna II. sept.
sl. Átti ritstjórinn ítarlegt samtal
(interview) við hinn fræga forseta
þingsins, og vil jeg, með leyfi rit-
stjóra Lögrjettu, gefa lesendum henn-
ar dálítinn útdrátt úr samtalinu, sem
óðara flaug út um víða veröld, og
allur þorri heimsins höfuðblaða lauk á
lofsorði — þótt sumir væri efblandn-
ir — eins og stendur í Mark. guð-
spjalli. Fyrst er löng saga um að-
gerðir og afrek O. L,, sagt frá upp-
runa hans og uppeldi alt til ársins
1873, er hann var orðinn prófessor
og frægur náttúrufræðingur, en síðan
eru nefndar bækur hans í rjettri röð
og um leið framkvæmdir hans og
uppgötvanir, (t. d. um rafgeisla, þráð-
lausa firðritan og ótal margt fleira).
Er það einmælt, að vart sje nokkur,
rúmlega sextugur vísindamaður uppi,
sem sje jafnoki hans að starfs-
þoli og framkvæmd, frjálsræði og
dugnaði bæði inn og út á við.
Les enginn maður sögu hans án
stórrar undrunar yfir afkastasemi
þessa skörungs — ekki einungis sem
vísindamanns og spekings, heldur og
sem umbótamanns í mannfjelags-
málum. Líkt og um Gladstone þykir
hann leggja alt á gerfa hönd —
með þeim eina mismun, að G. var
stjórnmálamaður af 1. flokki, en af
lægri flokkum í vísindum og trú-
fræðum; en L. er alstaðar visinda-
maðurinn. í hinu eru þeir taldir
sviplíkir, að vera trúmenn (hvor á
sinn hátt), sannleiksvinir og mann-
vinir.
Nú kemur útdrátturinn.
Ritstjórinn vildi fyrst og fremst
fræðast af Lodge um Sálrannsókn-
arýjelagið. Og áður en hann skýrir
frá samtalinu, minnir hann á nokkr-
ar málsgreinar f hinu fræga riti höf.
„Maðurinn og alheimurinn". Þar
segir Lodge: „Sumir færa fram þá
mótbáru móti tilraunununum til þess
að komast smátt og smátt, er tfmar
Ifða, svo langt, að sanna megi með
vísindarökum það, sem kallað er ó-
dauðleiki; þeir segja, að þar sje
gengið of nærri svæði trúarinnar,
það sje ofdirfska að fást við það, er
trúnni einni tilkomi, . . En ef vel er
að gáð, koma þeir einir með þá
mótbáru, sem ætla að þekking og
trú sjeu óvinir, f stað þess að sjá,
að þekkingin á að styðja og styrkja
trúna; í öðru lagi má telja þá, sem
ósjálfrátt eru hræddir um að ríki trúar-
arinnar sje endanlegt og takmörkum
bundið; er þeim illa við að brotist
sje inn á hennar landamæri, sem
meir en nóg sje þegar búið að
þrengja. En þær skoðanir angra
ekki nje geta angrað þá, sem skynja
að trúarinnar svæði sje ótakmarkað,
og að trúin eigi
ótakmarkað svið“.
Lodge sagði: „Að færa út svið
trúarinnar er eintómur ávinningur;
því þótt ein hliðin sje færð út,
minkar eigi hin fyrir það. Hið ó-
endanlega minkar eigi fyrir frádrátt.
Og ekki leit hinn gamli spámaður
svo á er hann sagði: Jörðin skal
verða eins full af þekking Drottins
og hafið af vötnunum".
Alt, sem vísindin geta fengið vissu
fyrir, það er þeim fullkomlega leyfi-
legt að „slá föstu*. Það er rjettur
þeirra ogmeira: það er skylda þeirra.
Sjeu hlutir til, sem oss er meinað
að þekkja, þá mega allir vera vissir
um, að vjer fáum þá aldrei að þekkja.
Þar er meira að segja eigi einu sinni
leyfilegt að spyrja. Tilganginum með
alheiminn er eigi svo háttað, að
hann megi hindra með nokkurri við-
leitni hans sköpuðu skepna. Ef vjer
skyldum hætta rannsóknum fyrir
enga betri ástæðu en þá bernskulegu
ímyndun, að vjer komum þar inn á
bannað svæði, ber sú skoðun ljósan
vott um aumkunarlegan skort á trú
á gæskuríkan vilja og vald þeirra
allsherjarkrafta, sem stýra og stjórna
sannleik og rjettlæti". „Látum oss
rannsaka alla þá staðhætti, sem bjóð-
ast, fastlega og frjálslega; látum oss
prófa með einurð, og þó varúð,
allar vorar „bráðabyrgðar tilgátur*
(provisional hypotheses); látum oss
hægt og gætilega reyna að sanna
hlutina jafnóðum og vjer færumst
stig af stigi. Á þann hátt vonum
vjer að komast æ lengra og lengra
inn f hið ókomna, vissir um, að hvar
sem vjer þreifum fyrir oss í myrkr-
inu, mætum vjer engu, sem vekur
oss ískaldan hroll, heldur einhverri
aðstoð og samúð, sem vel mætti
hugsa að væri hönd Krists".
„Hvað Iíður sjálfri sálrannsókninnif"
spurði ritstjórinn. „Álítið þjer, að
vjer sjeum komnir nær sönnun þess,
að maðurinn lifi eftir líkamsdauðannf"
— Hann svaraði: „Já, vissulega er-
um vjer komnir nær þeirri sönnun,
og að það, sem hingað til hefur ein-
göngu verið trúarefni, það verði í
framtíðinni vísindalegt vissuefni. Jeg
segi eigi að algild úrslitasönnun sje
enn fengin, heldur er vissan (evi-
dence) orðin svo ákaflega rík og
mögnuð, að framhjá átökum hennar
(cogency) hafa einungis „forskrúfað-
ir“ selir (bæ mental contortion) und-
anfæri. Og rannsókn vor heldur
áfram, og smámsaman munu aðrar
tilgátur f þessu efni daga uppi. Vfs-
indasönnunin verður eigi bygð á
neinu einstöku dæmi, nje ítrekaðar
staðhafnir, heldur á samsaýni stað-
hafna (accumatión), sem myndar
heildarsönnun eftir margfalda smám-
saman fengna reynslu".
„Hverjar vísindalegar ályktanir eru
þá þegar gerðar í Sálrannsóknarfje-
laginuf" —
Lodge: „Vísindamenn hafa eigi
yfirleitt viðurkent neinar ályktanir í
því efni, jafnvel eigi fjarskynjanina
(telepathy); og að því er snertir þá
gáfu, er hún afarþýðingarmikil og
umfangsrfk — hvorki meira nje minna
en spáný bók f sögu mannkynsins
þekkingar. En þótt nokkur dráttur
eða hik sje með viðurkenning þess
nýmælis, er það eðlilegt, og að vísu
ekki nema gott og rjett. Lfklega
eru þeir ekki margir, sem gera sjer
ljóst, hve langt nái þýðing ummál
og afleiðing þeirrar nýlega uppgötv-
uðu gáfu vors kyns. Hún stefnir að
þvf, að sameina hinar aðrar tilverur,
og sanna yfirburði hins andlegri
heims yfir hinum efnislega á þann
hátt, sem hinir hingað til kunnu
hæfileikar vorir eigi gerðu".
Hjer vil jeg, segir ritstjórinn, vitna
aftur til áðurnefndrar bókar eftir Sir
O. Lodge, þar sem tekið er fram, að
ærið margt og villandi sje við fyrir-
brigðin, er hann hefur verið að rann-
saka í 30 ár — ærið margt, sem hafi
upptök sín meira og minna frá sitj-
endunum sjálfum og þeirra undir-
eða yfir vitundarlífi. Þá segir hann
ákveðið, að eigi sje fært að fylgja
annari tilgátu en hinni alkunnu, að
fyrirbrigðin komi yfirleitt „handan
yfir". Takmörkin milli hinna tveggja
heima, segir hann í nefndu riti, sjeu
enn eigi auðveld yfir að stfga — frá
hvorugri hlið. „Þar er enn veggur
í milli; en sá bálkur er mjög farinn
að þynnast og slitna á vissum stöð-
um, og líkt og þeir, sem grafa gíg
tveim megin frá gegnum fjall, heyra
vatnagný og annan hávaða, erum
vjer farnir að heyra aftur og aftur
hamarshöggin og önnur hljóð frá
fjelögunum hinu megin".
í sjálfri þingsetningarræðu sinni
fám dögum sfðar en þetta samtal
varð, lýsti Lodge einarðlega vissu
sinni um áframhald lífsins eftir dauð-
ann, svo og þeirri skoðun, að eigi
þurfi lengur að efa, að sambandi
megi ná við framliðna menn og
aðrar skynsamar verur, ef vel hagar
til. Þarf eigi að fjölyrða framar um
það mál, eða gera bollaleggingar
um það, hver áhrif þessi nýja og
einarða yfirlýsing hins fræga vís-
indamans muni hafa á trú manna,
skoðanir eða hleypidóma. En eflaust
er langt í land þangað til meirihiuti
manna meðtekur þennan boðskap —
án langrar persónulegrar reynslu eða
rannsókna.
Um ýmisleg önnur allsherjar efni
spurði ritstjórinn Lodge, sem jeg þó
sleppi hjer — utan því svari Lodge,
er ritstjórinn bað hann segja sjer
skoðun hans á Kristi. Þá gaf hann
honum það merkilega svar:
„ Guð er sólin, en Kristur sól■
skinið".
Matth. Jochumsson.
Eggert Claessen
yflrrjettarm&laflutn1ng8maður.
Pisthússtrætl 17. Venjulega heitna kl. 10—11
og 4—5. Talsfml 16.
jVS. jfiagnús (Júií»») Ixknir,
sjerfræðingur í húðsjúk-
dómum.
Viðtalstími kl. 9—11 árdegis.
Kirkjustræti 12.
Brúnn hestur hefur tapast úr
Hafnarfirði þ. 18. þ. m. Merktur A á
aðra lendina. Finnandi geri svo vel og
komi honum til Hjálpræðishersins 1
Reykjavík mót ríflegri borgun.
Skakþing Islendinga
verður haldið í Reykjavík ÍO. febriiai" 1014 og
næstu daga.
Kept verður um marmarataflborðið og »Staunton«-
taflmenn.
Pátttakendur láti Harald Sigurðsson verslunarmann hjá
C. Ziemsen vita fyrir 8. fel)i*.
Stjórn Taflfjelags Reykjavikur.
Forfulg't,
eller en spændende Kamp paa Liv
og Död, 226 Sider, 50 Öre. Sola:
Som man saar — Kr. 1,25 ib. i Pragt-
bind; en af den berömte Forfatters
mest læste Böger. Begge Böger sen-
des portofrit mod Indsendelse af 2
Kr. pr. Postanvisning. Samtidig med-
fölger ny udkommen Bogfortegnelse
over ca 200 nye Böger. Önskes Kata-
log over Hygiene, Sygepleje og Bar-
berartikler, medsendes den gratis.
A.Brandi,Prinses8egade,Kbhvn C.
Afgreiöslustofa
Lögrjettu
er i Veltusundi nr. 1.
Talsími 359.
Oddur Glslason
yfirrjettarmálaflutnlngsmaður,
Lanfásreg 22.
Venjul. heima kl. II—12 Og 4—5.
Vjer ^reiðum toll
af efnivörum vorum og hjá oss er því verðið lœgst
eftir gæðum. Biðjið þess vegna um
Súkkulaði og Kókóduft
frá
QT”PTTTjs!11 Fpihavnens Chocolade-
„Ollul U kJ j & Cacaofabrlk.
Notið vatnsafliö og vindaflið til rafmagnsframleiöslu.
Allir kaupstaðir landsins, sem ekki hafa rafmagnsstöðvar, og fara þannig
á mis við hin miklu og margvíslegu þægindi, er slíkar stofnanir veita, ættu
sem fyrst að snúa sjer til rafinagnsfræðings Halldórs Guðmnndssonar
í Reykjavík, sem gerir áætlanir um stofn- og reksturs-kostnað ralmagns-
stöðva, í stórum og smáum stýl, og með því rekstursafli (vatni, vindi og
ýmsum mótorum), sem hentugast er á hverjum stað, þar á meðal „sjálf-
gæslustöðva", sem þurfa mjög lítið eftirlit og eru því mjög hentugar i
skóla, sjúkrahús, verslanir og nokkur hús í sameiningu.
Bíó-kaffihúsið
(inngangur frá Bröttugötu) mælir
með sinum a la carte rjettum,
smuröu brauði og miðdegismat.
Nokkrir menn geta fengið hús-
næði og fæði. Sími 349.
Virðingarfylst.
Hartvig Nielsen.
•----------------------------1
Munið,
að 5 pör af karlmanns-
sokkum kosta aðeins
eina krónu
í Vöruhúsinu.
Massagelœknir
GuOmundur Pjetursson.
Heima kl. 6—7 e. m.
Spítalastíg 9 (niðri). Sími 394.
Búar, múffur
og húfur
tir loöskinni, nýkomið í
V öruhúsiÖ.
S. C. Jtraul8 A
Forsendelseshus V._//
(útsendingahús)
llorsens
sendir ókeypis öllum
skrautverðskrá sína.
Xalsími 801.
Sfirifsfofa 1
Eimskipafjelag Íslands,
Austurstrœti 7. Opin kl. 5-7.
Talsími 409.
tveggja kg. afli, og köllum vjer
þýngd þess 2 kg. Til eru mörg önn-
ur öfl en þetta aðdráttarafl, en öll
eru þau mæld á sama hátt eða með
sömu einingu, mæld í kílógrömmum.
Vinntt eða erýiði köllum vjer það,
ef aflið framkvæmir hreifingu. Ef i
kílógram fellur til jarðar úr eins
metra hæð, segjum vjer að aðdrátt-
arafl jarðarinnar hafl framkvæmt
vinnu að stærð I kílógrammetri,
skammstafað kgm. Ef vjer viljum
koma þessu Ióði, eða hvað það var,
á sama stað aftur, verðum vjer að
brúka afl að stærð i kg. til þess að
lyfta því, og vinnan við að lyfta
þvf er i kgm. Ef vjer eigum að
lyfta því 2 metra, verður vinnan
tvöfalt meiri eða 2 kgm.
Nú skulum vjer hugsa oss að vjer
höfum læk og í honum foss, t. d.
10 metra háan. Vjer þurfum að lyfta
byrði nokkurri frá jafnsljettunni upp
á fossbrúnina, t. d. 15 kg. af sandi.
Vjer getum þá hugsað oss að
vatnið í læknum sje látið gera þetta
á þann hátt sem hjer greinir: Uppi
á klettabrúninni festum vjer trissu
eða hjól, sem leikur um lárjettan ás,
og stendur ásendinn með hjólinu
fram yfir brúnina. Um hjólið leggj*
um vjer taug, og höfum væna skjólu
f hvorum enda taugarinnar. Taugín
er það löng að önnur skjólan nemur
við jörð niðri þegar hin er uppi við
hjólið á brúninni. Nú mokum vjer
þessum 15 kg. af sandi f skjóluna,
sem stendur niðri. Síðan látum vjer
vatn úr læknum renna inn í þá skjól-
una sem uppi er; jafnskjótt og kom-
ið er f hana meira en 15 kg. af
vatni, sfgur hún niður til jarðar, en
sandskjólan lyftist upp, alt þar til
vatnsskjólan nemur staðar niðri á
jafnsljettu, og þá er sandskjólan
komin upp á brún, upp f 10 metra
hæð. Vatnið, sem rann í skjóluna
uppi, hefur þá unnið það efiði að
lyfta 15 kílógrömmum 10 metra,
eða leyst af hendi 150 kílógram-
metra erfiði við það að fara niður
af þessum 10 metra háa stalli.
Orku (Energi) köllum vjer þann
hæfileika hlutanna, að þeir geta int
aý hendi erfiði. í þessum 15 kg. af
vatni, sem gátu lyft 15 kg. af sandi
10 metra upp, bjó orka, sem nam
150 kílógrammetrum. Þessa orku
hefur vatnið mist, þegar það er
komið niður á jafnsljettu. Það getur
ekki fengið þá sömu orku aftur,
nema því sje aftur lyft upp, en
til þess útheimtist sama erfiðið,
eða raunar ofurlitið meira erfiði,
sem nemur núningsmótstöðu hjólsins
á ásnum m. m. En sandurinn, sem
áður lá orkulaus niðri, hann hefur
nú fengið orku; hann gæti nú aftur
lyft annari byrði upp á brúnina, en
mundi eyða til þess orku sinni, og
þegar hann væri kominn niður á jafn-
sljettu, sæti alt við sama og f byrj-
un. Ef vjer viljum lyfta upp meiru
en þessum 15 kg. af sandi, verðum
vjer að taka meira en 15 kg. af
vatni; vjer verðum að taka nýtt vatn
uppi á fossbrúninni til þess að lyfta
næstu sandfötunni, og svo koll af
kolli. Gerum nú ráð fyrir, að vjer
tökum alt vatn sem til er í læknum,
og látum það lyfta upp sandi; segj-
um, að vatnið f læknum nægi til að
fylla 30 skjólur á mínútu hverri; f
hverri skjólu eru 15 kg. af vatni,
sem er sama sem 15 lítrar af vatni, með
því að 1 lítri vatns vegur nákvæm-
lega 1 kg.; þá renna eftir læknum
30X15=450 lítrar á hverri mínútu,
eða Vð° — 7> 5 lítrar á hverri sekúndu.
Erfiðið, sem þetta vatn getur unnið
með þvf að falla niður 10 metra,
eða orkan, sem f því býr uppi á
brúninni, er 30X150=4500 kíló*
grammetrar á hverri mínútu. Það er
sama sem = 75 kílógrammetr•
ar á hverri sekúndu, og er þetta
kallað 1 hestajl, (ætti að rjettu að
nefnast hesterfiði, eða eins hests vinna).
Segja menn þá, að þessi foss (10
metra hár, er flytur 7V2 lítra vatns á
sekúndu hverri) hafi eitt hestafl.
Með einu hestafli má þá Iyfta:
75 kg. einn metra á hverri sek-
úndu, eða 60X75 = 4500 kg. i.m.
á mínútu, eða 60X4500 = 270000
kg. 1 m. á klukkustund. Þetta erfiði,
sem eitt hestafl getur int af hendi á
klukkustund, er oft notað sem ein-
ing þegar mæla skal mikið erfíði eða
mikla orku, og nefnist 1 hestafls-
tími.
Þegar vatnið þannig er notað til
þess að lyfta sandi, eins og vjer nú
höfum hugsað oss, er hægt að benda
á, hvað verður aý orkunni, sem f
vatninu bjó, áður en það steyptist
niður fossinn. Hún flytst sem sje
yfír f sandinn, sem kominn er upp
á brúnina að afloknu erfiði. Ekkert
af henni verður að engu, ef flutn-
ingstækin eru fullkomin. En ekki er
heldur með ncinu móti hægt að auka
hana, eða fá meira en fyrir var; það
geta ekki komið fleiri kg. af sandi
upp en niður fara af vatni.
En hvað verður af orku vatnsins,
ef fossinn er ekki notaður til neins?
Undir fossinum sjáum vjer iðuköst
og froðufjúk, en þaðan rennur vatn-
ið áfram orkulaust eftir flatneskjunni.
Hefur þá orka þess orðið að enguí
Þessari spurningu var ekki svarað
til fulls fyr en fyrir rúmum 60 árum
síðan. Þá komu menn auga á það
lögmál, sem síðan hefur verið leið-
arstjarna náttúruvísindanna: Orkan
getur tekið á sig ýmsar myndir, en
hún getur aldrei minkað, aldreineitt
aý henm orðið að engu. í dæminu
hjernefnda er svarið það, að orka