Lögrétta - 11.03.1914, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
fORARINN B. ÞORLÁKSSON.
V eltuBundi 1«
Taltimi S09a
LOGRJETTA
Ri tstjorl:
PORSTEINN BlSLASON
Pingholtsitratl 1T.
Tslsimi 171.
M 13.
Reykj avik
11. raars 1914.
IX. árg.
Lárufl Fjeldstod,
TflppJettarmálafœralamaOur.
Lœkjargata 2.
Hetma kl. 1 1 —12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, papplr og allskyne
ritföng kaupa allir (
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Eftir Jón Þorláksson.
II.
Nefndarálit B. Kr.
Hðfaðlærdómarnir.
(Frh.) Það má ekki enda þessar hug-
leiðingar án þess að minnast á þá 3
höfuðlærdóma, sem B. Kr. setur
fram ( byrjun nefndarálits síns. Jeg
tek þá í rjettri röð.
>1. í samgöngumálum tel jeg landið
mest vanhaga um haganlegar samgöng-
ur á sjó, samgöngur á sjó umhverfis
landið, og við útlönd, og það eigi að
ganga á undan óllu öðru 1 þessum mál-
um, áð koma samgöngunum ( það horf,
að sjóleiðin sje notuð ú t í æ s a r. . . .
Það er sem sje alhægt bæði sumar
og vetur, að koma þangað (þ. e. til
Eyrarb. og Stokkseyrar) vörum og sækja
vörur, ef farið er eftir veðri,
og hentugur bátur, 80—ioo smálestir,
er til taks að fara ferðir þangað, e r
veður leyfir, sem ávalt er auðið
að velja sjer, ekki síst slðan síminn var
lagður.
Bátur með þessari stærð gæti siglt
inn á höfn & Eyrarbakka að minsta
kosti alt sumarið, er veður leyfir*.
Það má segja þessari kenningu til
gildis, að sú hugsun, að vjer eigum
að hafa haganlegar samgöngur á
sjó bæði innanlands og við útlönd,
er rjett og heilbrigð. En hversu hag-
anlegar sem þær eru, þá verður þó
einnig nauðsynlegt að hafa sam-
göngur & landi; þetta eru allir sam-
mála um, og þessvegna er á hverju
ári varið um og yfir 150 þús. kr.
úr landssjóði til vega. Að bera
nauðsyn samgangna á sjó fram sem
ástæðu á móti járnbrautarlagningu er
jafn fjarstætt, eins og að bera hana
fram sem ástæðu á móti vegabótum,
og sýnir að höf. hefur alls ekki
skilið hvaða þórýum jbr. er œtlað
að fullnœgja. Hún á sem sje fyrst
og fremst að gera mönnum mögu-
legt að stunda nautgriparækt á Suð-
urlandsundirlendinu alt árið. Jeg
kalla ekki að hún sje stunduð alt
árið eins og nú er; rjómabúin geta
ekki starfað að vetrinum, af því að
þau koma engum afurðum frá sjer til
hafnar; framleiðslan (mjólkin) að vetr-
inum er óseljanleg, nema að því
litla leyti, að menn geta gert smjör
úr nokkru af mjólkinni heima, og
selt það til neytslu í landinu sjálfu
— útflutningsvara er það ekki, og
getur aldrei orðið. Öll sumarvinnan,
öflun föðursins, miðar eingöngu að
þvf að halda við bústofninum, svo
að hægt sje að hafa úr honum sum-
arnytina, sem er seljanleg. Þetta
breytist ekki hót, þó þessi 80—100
smálesta bátur — tækifærisbiðarbát-
urinn hefur hann verið kallaður —•
gangi þegar veður leyfir milli Rvlk-
ur og eins einasta staðar á öllu
Suðurlandsundiriendinu. Það getur
verið ófært fyrir hann mánuðum
saman að vetrinum, og menn munu
ekki fremur en nú þora að treysta
Eyrarb. sem útskipunarstað fyrir af-
urðir sem ekki þola geymslu (t. d.
smjör, hvað þá mjólk), allra sfst að
vetrinum. Ástandið verður óbreytt
að því leyti, að öflun heyjanna gef-
ur ekki af sjer neinar teljandi selj-
anlegar afurðir, og á meðan vantar
alla verulega hvöt til að rækta Iand-
ið. Til hvers á t. d. að framkvæma
Flóaáveituna, meðan þær afurðir,
sem áveitan beinlfnis á að framleiða
— það er vetrarmjólk kúnna, sem
fóðraðar verða á flæðiheyinu — eru
að mestu leyti óseljanlegar, aðeins
vegna þess að ekki er mögulegt að
koma þeim óskemdum á markaðinn?
Og að sumrinu mun ástandið einnig
haldast óbreytt að þvi leyti, að
vegna hinna erfiðu flutninga treystast
menn ekki að gera sjer markaðs
vöru úr neinu af mjólkinni nema
aðeins fitunni, sem f raun og sann-
leika er ekki nema rúml. helmingur-
inn af verðmæti mjólkurinnar. Ost-
efnin gera menn ekki að verslunar-
vöru nú, vegna erfiðra samgangna.
Þessi hugmynd með „tækifærisbið
bátinn" getur komið að dálltlu gagni
að því er snertir aðflutning á út-
lendum vörum til Eyrarbakka; þær
þurfa ekki að eyðileggjast við bið-
ina. Ekki samt þannig, að hann
geri vörur neitt ódýrari en þær eru
nú, en hann gæti máske lengt vöru-
flutningatíma hvers árs — sem nú
er 4—5 mán. — um 1 til 2 mán-
uði. Meiri afreka má ekki af hon-
um vænta. Óg dýrt verður að flytja
með honum, t. d milli Rvfkur og
Rangárvallasýslu, f samanburði við
járnbrautarflutnig. Það má gera
reikninginn eitthvað á þessa leið,
fyrir flutning á I tonni af vörum
milli Þjórsárbrúar og Rvíkur:
Vagnflutningur Þjórsá — Eyrarbakka,
30 km. ...... kr. 12,00
Geymsla og útskipun á Eyr-
arbakka....................— 4,00
Uppskipun f Rvfk ... — 2,00
Fragt með bátnum . . — 15.00
Samtals kr. 33,00
Fragtin með bátnum er tekin eftir
meðaltaxta strandbátanna. Menn
munu sjá, að þessi fiutningskostnað-
ur nálgast vagnflutningskostnaðinn
svo mikið, að ekki er til vinnandi
að eiga á hættu geymslu og hrakn-
ing á afurðum fyrir þann sparnað.
Hvernig sem á er litið, þá verður
ekki annað sagt en að samgöngu-
bót sú, sem „tækifærisbiðarbaturinn"
býður er kák, kann að reynast of-
urlítil framför f bili, en fullnægir
engum framtíðarkröfum, og er því
ekki miklu til hans kostandi. Það
segir sig llka nokkurn veginn sjalft,
að samgöngurnar verða ekki bættar
að mun med því að „nota sjóleið-
ina út f æsar" milli Rvíkur og Þing-
valla, eða milli Rvlkur og R-uigar-
vallasýslu, sem hefur engan lending-
arstað nema afdr> pslausan sandinn
alla leið frá Þjórsa að Jökulsá.
Þa er næsti höfuðlærdómurinn:
>2. Jeg tel efnahag þjóðarinnar
þannig, að hún fyrst og fremst þurfi að
eflast aðefnum og framleiðslu
á ð u r eu hún fer að afla sjer þeirra
þæginda, er slfk járnbraut getur veitt.
Jeg segi þ æ g i n d a , því meira getur
járnbraut ekki veitt en þægindi f landi,
sem að vfsu g æ t i framleitt mikið, en
sem ekki getur gert það v e g n a a 1 -
mennrar fátæktar. Og jeg full*
yrði, að járnbrautin geti ekki, út af fyrir
sig, aukið framleiðsluna, heldur vax-
andi efni alraent og aukið
veltufje bankanna.
Þessi 2 skilyrði verða þvf að upp-
fyllast, að mlnu áliti, áður en farið
er að leggja járnbrautc.
í þessu finn jeg ekki neinn skyn-
semisneista. Hvernig lftur það land
út, „sem að vfsu gæti framleitt mik-
ið, en sem ekki getur gert það?"
Jeg þekki ekker slíkt land. En jeg
þekki stóra landspildu, Suðurlands-
undirlendið, sem að vísu gœti jram-
leitt mikið, en getir það ekki vegna
þess, að íbúar þess geta ekki komið
afurðunum frá sjer á markað. Þar
vantar flutningatækið — járnbraut-
ina. Og undarlega er það að orði
komist, svo ekki sje fastara að kveð-
ið, að segja að flutningstækið, sem
beinlfnis mundi færa mönnum upp
í hendurnar peninga fyrir afurðir, sem
nú eru óseljanlegar, sje aðeins til
þæginda. Ef jeg á að reyna að
fínna einhverja meiningu f orðum
um B. Kr. um fatæktina, þá flnst
mjer hún helst vera sú, að fyrst eigi
menn að verða efnaðir — af banka-
lánum. Þessi „vaxandi efni* — skuld-
irnar — eiga að auka framleiðsluna,
og svo þar á eftir, en fyr ekki, gæti
komið til mála að gera mönnum
mögulegt að koma framleiðslunni f
verð. Mjer finst þetta vera öfug að
ferð Jeg held að bankalánin verði
mönnum ekki heilladrjúg á meðan
afurðirnar eru óseljanlegar. Og jeg
geri mjer ekki von um, að menn
verði efnaðir á því að hleypa sjer
f skuldir til þess að framleiða óselj-
anlega vöru. Mjer lfst betur á hitt,
að byrja með þvf að opna mönnum
markað; þá verður framleiðslan arð-
vænleg og þar með er alt fengið Þá
þarf ekki að standa á bankalánunum
til aukningar framleiðslunni; þá verða
þau ekki lántakendunum til byrði,
heldur til gróða. Þá geta menn not-
að bæði vinnu sína, efni sín og láns-
traust sitt til þess að græða á, og
fyrir því herhlaupi er von til að fá-
tæktin víki. En með litlum tekjum
og miklum skuldum held jeg að
henni verði seint útrýmt.
Sem dæmi þvf til sönnunar, að
greiður aðgangur að markaði auki
ekki afl manna til að ræktá jörðina
að neinum mun, nefnir B. Kr. 6
jarðir f nánd við Rvík; segist litla
breytingu hafa sjeð á þeim þau 30
ár, sem hann hefur verið f Rvfk.
Þessu hefur þegar verið svarað
annarstaðar af nákunnugum manni,
og sýnt, að mjög miklar framfarir
hafa orðið á þessum jörðum, eftir
þvf sem vænta mátti eftir kringum-
stæðum. Samanburðurinn á þessum
jörðum við Suðurlandsundirlendið
villir engan kunnugan, en getur vilt
þá, sem hvorugt hafa sjeð. Jeg vil
spyrja: Hefur B. Kr. ekki f þessi
30 ár sjeð mun á grasbreiðunum f
Árnessýslu og holtunum kringum
Reykjavfk? Hafi hann ekki sjeð
hann, þá ætti hann að fara að skoða
hann, og þá mundi hann ekki koma
með slíkan samanburð. Þessar jarðir,
sem hann nefnir, eru einmitt þær,
sem eiga allra ömurlegustu, upp-
blásnu holtin hjer kringum bæinn,
og nauðalitið land annað nema túnin.
Þær eru mjög illa hæfar til nautpen-
ingsræktar, miklu fremur til sauð-
Ijarræktar, en hafa hallast að mjólk-
urframleiðslu nú fyrir fám arum stð-
an vegna hinnar óeðlilegu mjólkur-
eklu f Rvík. Auk þess flestar í
leiguliðaábóð.
Þa kemur þriðja og sfðasta höfuð-
setningin:
»3. Þá er þvl og haldið frara, að ef
járnbraut yrði lögð yfir þetta svæði, sem
frumvarpið fer fram á, þá mundi fólk-
inu ijölga þar unnvörpum, eins og
reynslan sje í Vesturheimi og víðar, þar
sem járnbrautir eru lagðar yfir óræktuð
lönd, sem þá sjeu tekin til ræktunar.
Hvaðan ætti sllkt tólk að koma? Og
hvaðan á fólk að koraa, sem hefir yfir-
leitt svo mikið meiri e f n i en fólk það,
sem nú byggir þetta svæði, að s k j ó t r i
ræktun yrði komið f framkvæmd, sem
fæddi þessa nýju innflytjendur f sýsl-
urnar? .
Það fólk er ekki til á íslandi, það
yrði því að flytjast inn frá öðrum lönd-
um, til þess að rækta gras á
íslandi í stað korns erlendis, sem
það er vanast að rækta. og sem geng-
ur miklu fljótara, þar sem skilyrði eru
fyrir sllka ræktun. Arðurinn þar kemur
að kalla má strax, án þess að fyrst
þurfi að skapa áburð á jörðina*.
Jeg veit nú ekki hver hefur haldið
því fram, að fólkinu mundi „fjölga
unnvörpum" i austursýslunum, þegar
brautin kemur. Jeg hef a. m. k. ekki
gert það. Og jeg vona, að ekki fari
útlendingar að taka sjer þar bólfestu
að neinum mun. En rangt er það hjá
B. Kr., að ekki sje til fólk a íslandi,
sem geti fjölgað fbúatölu þessara
sveita, og er auðvelt að sýna fram
á það.
íbúatala landsins var 1910: 85183
1901: 78470
Fjölgun á 9 árum . . . 6713
Árleg fjölgun 0,91%.
Á sama tfma hafa flutst úr landi
umfram innflutta 1812 m., eða full
200 manns á ári.
íbúatala sveitanna var:
1901: um 61000
1910: — 55226
Fœkkun i sveitunum um 5774
íbúatala kaupstaða og kauptúna
með 100 eða fleiri fbúum var:
1910: 29957
1901: um 17470
Fjölgun í kaupst.: um 12487.
Jeg ætla ekki að rekja hjer ástæð-
urnar til fólksjœkkunarinnar í sveit-
unum, eða til útjlutningsins, (Ame-
rfkuferðanna); bendi aðeins á það,
að öll viðkoman eða fjölgunin f
lándinu hefur lent f kaupst., og auk
þess hafa flutt þangað 5—6 þús.
manns úr sveit, en fj'óldanum aj
þessu nýja fólki í kauþstöðunum líð-
ur því miður ekki vel efnalega, vegna
þess, hve nauðsynjarnar eru dýrar og
atvinnan ónóg.
Það er nú auðsjeð að þetta má
ekki ganga þannig áfram. Jeg ætla
að gera ráð fyrir að mönnum takist
að stöðva fólksfækkunina í sveitun-
um. Og svo ætla jeg að gera ráð
fyrir að kauptúnin haldi sinni eigin
fólksfjölgun. Þá er samt eftir.
Þeir sem flýja landið, árlega. 200
Viðkoman í sveitunum, 0,91%
af 55226......................502
Samtals 702
Ef þetta fólk settist alt á að Suður-
landsundirlendinu, þá næmi hin ár-
lega fjölgun 7%. Þetta væri hrað-
ari fjölgun, en verið hefur í Rvfk
þessi umræddu 9 ár, því að þar var
hún 6.26% árlega. Jeg býst ekki við
að Suðurlandsundirlendið tæki á móti
svona mikilli fjölgun, þó járnbrautin
kæmi. Jeg væri ánægður, ef árlega
fjölgaði um:
Þa sem nú flýja land. . . 200
og eðlilega viðkomu þess
fólks, sem nú býr þar, um. . . 100
Samtals 300
Og þarf enginn að sjá eftir þeirri
fjölgun, nema ef væri Canadastjórn.
Þetta, að fólk sje ekki til f land-
inu, það er tal út f bláinn, bygt á
engri rannsókn. Kauptúnin eru nú
full af fólki, og ef ekkert er gert,
þa gæti hæglega svo farið, að út-
flutningarnir yxu aftur; þeir hafa ver-
ið að meðaltali á ári, umfram inn-
flutningana:
1870—80 . . . 327 m
1880—90 . . . 630 —
1890—1901 . . . 248 —
1901 —1910 . . . 201 —
Alls hafa á þessum 40 árum flúið
land 14120 manns, og auk þess vit-
anlega tnpast viðkoma þeirra. Vjer
höfum haft nóg fólk til þess að
byggja heilar lendur í Ameríku, og
mjer finst að við ættum að þola
það, þótt hje yrði á þeirri starfsemi
þjóðar vorrar, og sest í þess stað
þjettara á bestu blettina htima fyrir.
Þá þykir B. Kr. sem seint muni
ganga að rækta landið hjer, af þvf
að áburðinn vanti, hann aukist ekki
nema smátt og smátt. Þetta stend-
ur nú fyrir hraðri ræktun landsins
sumstaðar hjer, en meira eru það þó
aðrar ástæður sem tefja hana, og
ein þeirra sú. að menn hirða áburð-
inn ekki nógu vel. En þessi áburð-
arskortur kemur einmitt ekki til
greina á mestum hluta Suðurlands-
undirlendisins, af þvf að þar er nægð
af landi, sem fallið er til áveitu, víð-
ast hvar jööulvatnsáveitu, og heyið
af þeim engjum er besta kúafóður, að-
eins með lftilli viðbót af kraftfóðri.
Aveiturnar verða vitanlega gerðar
fyrst, og þá er enginn áburðarskort-
ur. Auk þess í lófa lagið að fá
sjer tilbúinn áburð með.
Það vantar hvorki fólk, fje, eða
áburð til að rækta Suðurlandsundir-
lendið. Það vantur bara eitt, sem
sje að geta selt afurðirnar jafnóðum
fyrir hæfílegt verð.
Ekki má alveg ganga fram hjá lýs-
ingu B. Kr. á útiendum búnaðarháttum.
Þar er ræktað korn, og „arðurinn
þar kemur að kalla má strax, án
þess að fyrst þurfi að skapa áburð
á jörðina*.
Hver er er meiningin? Er hægt
að skilja þetta öðruvísi en svo að
erlendis þurfi ekki áburð á kornakr•
ana? Sú kennig hefur heyrst hjer á
landifyr. Águllaldarárum „agentanna"
hjer, frá 1880 og fram undir alda-
mótin, var einmitt þetta af þeim tal-
inn einn aðalkostur „fyrirheitna lands-
ins", Canada, að þar þyrfti ekki að
bera á jörðina, til þess að fá af
henni uppskeru. Margir trúðu þessu,
og máske B. Kr. hafa gert það líka.
Sannleikurinn er sá, að sú jörð, sem
aldrei hefur verið yrkt, getur verið
svo auðug af frjóefnum, að af henni
mngi fá uppskeru f nokkur ár, án
þess að bæta henni efnamissirinn.
Slík jörð er til f Canada, og lika
sumstaðar hjer á landi. En fijótt
kemur að því, að forðinn er þrotinn,
og úr þvf er ekki annars kostur, en
að bæta jörðinni með áburði þau
efni, sem hún leggur til í uppsker-
una, enda er þetta allstaðar gert,
þar sem kornyrkja er stunduð. Áburð-
arvandræðin ekki minni þar en hjer.
En þessi hugmynd, að ekki þurfi að
bera á akrana, lýsir ámóta þekkingu
á útlendum búnaðarháttum, eins og
kom fram í arðsemisreikningi B. Kr.
að þvf er innlendan búnað snertir.
Jeg ætla nú ekki að eltast við
fleiri atriði úr nefndaráliti B Kr., þó
fleira sje þar til, sem leiðrjetta þyrfti.
Það hefur verið mjer mjög ógeðfelt,
að þurfa að eltast við fjarstæður
hans, en hjá þvf varð naumast kom-
ist. Jeg þykist hafa sýnt fram á, að
honum hafí ekki tekist að hnekkja
neinu atriði í „Skýrslu" minni, og
get jeg þvf hjer á eftir haldið áfram
og ritað um málið sjálft á þeim
grundvelli, sem með henni er feng-
inn.
Enginn má skilja þetta svo, sem
jeg álíti að „Skýrslan" sje í öllum
atriðum óyggjandi. Þvert á móti.
Það getur naumast hjá þvf farið, að
ný og fyllri rannsókn þeirra atriða,
sem þar ræðir um, leiði ýmislegt f
Ijós, sem breyti þeirri niðurstöðu,
sem jeg þar hef komist að. En jeg
hygg, að það verði ekki gert rann-
sóknalaust, hvorki af B. Kr. nje
öðrum. (Frh.)
»Mitteilungen der lslandsfreunde«
heitir manaðatblað íslandsvinan'ia
þýsku, sem Lögr. hefur áður getið
um. Hefur hún nýlega sjeð 3ja hefti
þess og er þar fremst grein um Stgr.
Thorsteinsson skáld, að mestu þýð«
ing á ræðu þeirra, sem H. Nielsson
prófessor flutti við útför hans. Þá
er þar ýmislegt frá ferðum um ís-
land og Færeyjar og svo frjettir
hjeðan frá landi. Og þýðing er þar
af dahtlum kafla úr hinni nýju sögu
Jóns Trausta: „Sigur lífsins". Það
er lýsingin á ferjumanninum við
Þjórsá. Einn kafli er þar um rit,
sem snerta ísland. Þar fær kunn-
ingi okkar Carl Kiichler mjög strang-
an dóm hjá hr. H. Erkes fyrir ferða-
lýsingar sínar hjeðan. Þykir Erkes
hann yflrdrífa alt of mikið, og flnnur
yfir höfuð margt að ritum hans, en
segir, að sum þeirra hafi selst í 6
þús. eint.
H. Erkes hefur einnig f „Rhein-
ische Zeitung* frá 6. jan. síðastl.
ritað grein ura ferðir sínar hjer. „Vom
fsl. Hochland" (Frá halendi íslands).
Hann hefur áður mest ferðast norð-
an lands, en nú hefur Lögr. heyrt,
að hann muni koma hingað til Rvík-
ur næsta sumar.