Lögrétta - 11.03.1914, Side 2

48
L0GR:JfíTTA
= BETRI G JAFIR =
verða börnum ekki gefnar en bækur þær, sem hjer eru taldar:
Dýramyndir, kr, 1,50; Hans og Grjeta, 1,50; Öskubuska, 1,50;
För Gullivers til putalands, 0,75; Ferðir Miinchhausens baróns,
0.75; Sagan af Tuma þumli, 0,75; Þrautir Heraklesar, 0,75.
(Hver þeirra fjögra síðasttöldu með um 40 myndum). Hrói
höttur, 0,85; Engilbörnin, 0,25. — Bækur þessar fást hjá öllum
bóksölum á íslandi. Spyrjið eftir þessum bókum og fáið að sjá þær.
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Rvík.
Jllmxlin i Dngölji.
Óneitanlcga er það ihugunar-
vert, hvernig stjórnmálaþrefið og
valdakappleikurinn getur farið
með suma menn hjer á landi.
Þó að þeir sjeu gáfaðir menn, þó
að þeir vilji fráleitt gera nokkr-
um manni rangt í hversdagsleg-
um málum, og þó að þeim sje
tamt að rita um ýms mál af
sanngirni og skynsemd, þá er
eins og þeir umhverfist, þegar til
stjórnmálanna kemur, og þá geta
þeir farið að rita eins og þeir
væru annaðhvort samviskulausir
bófar eða ekki með öllum mjalla.
þá er eins og öll ábyrgðartilfinn-
ing sje alt í einu horfin úr sál-
um þeirra, og allur sannleikur
sje horfinn sjónum þeirra, —
jafnvel sá sannleikur, sem allir
menn þekkja, og öllum mönnum
er auðsær.
Nú kemur enn ein hamskiftá-
greinin, »Kosningar enn«, í 8. tbl.
Ingólfs þ. á. Menn segja, að höf-
undurinn sje hr. Bjarni Jónsson
frá Vogi. Hann hafi verið milli-
bilsritstjóri Ingólfs, meðan rit-
stjórinn er að linna kjósendur
sína í Norður-Þingeyjarsýslu, og
hann hali sett saman þann ófögn-
uð, sem sú grein er.
Um stefnu Sambandsllokksins
farast honum meðal annnars svo
orð:
nStefnan er alls eigi islensk
stjórnmálastefna, heldur stórdönsk
ofbeldis- og yfirráðastefna, sem hef-
ur selt sjer það markmið að gera
ísland að hluta úr Danmörku.1)
Það mátti ekki minna kosta!
Fyrir það, að Sambandsflokk-
urinn vill ekki loka fyrir alla
samninga, sem leitt geti til þess,
að veröldin hœtti að lita á ísland
sem hluta úr Danmörku, fyrir það,
að flokkurinn vill ekki sitja sig
úr færi — ef það færi kynni að
berast upp í hendur íslendingum
— um það, að ísland geti orðið
frjálst og sjátfstœtt ríki, — fær hann
þessa lýsingu.
En ekki er svo sem öllu lokið
með þvi.
Þeir, sem ekki lesa Ingólf,
kynnu að halda, að Bjarni Jóns-
son mæli Sambandsflokksmönn-
um þá bót, að þessi skaðvænlega
stefna þeirra stafi af skammsýni
mannanna og skilningsskorti. En
hann mótmælir þvi harðlega, að
þeim gangi nokkuð til annað en
illmenskan ein. Hann tekur það
fram berum orðum, að at ásettu
ráði vilji þeir ginna íslendinga »í
gildru erlendrar þjóðar«, að af
ásettu ráði vilji þeir villa þjóð
vorri svo sýn, »að hún fleygi
skýlausum rjetti sinum og þjóðar-
sóma, ekki í sjóinn, heldur í
fornan og þaulreyndan kúgara
sinn«.
Manni verður að spyrja:
Stendur þá islensk þjóð i raun
og veru svo langt á baki öllum
öðrum siðuðum þjóðum, að það
sje henni samboðið, að einn af
leiðtogum hennar, margra ára
fræðari ungra mentamanna henn-
ar, alþingismaður, maður, sem
haft hefur með höndum fyrir
hana mikilvægt starf í öðrum
löndum, starf, sem enginn má
fara með, sem ekki er gætinn og
orðvar maður — er það henni
samboðið, að maður, sem hún
hefur notað með þeim hætti, skuli
rita svona?
Hvað hefur hún til þess unnið
að verða fyrir þeirri óvirðing, að
maður, sem hún hefur falið hvert
trúnaðarstarfið eftir annað, bjóði
henni aðra eins óhæfu?
Eða eru íslenskir kjósendur
þcir skrælingjar, að óhjákvæmi-
legt sje að fylla eyru þeirra með
svo óhemjulegum og heimsku-
Iegum rógi um andstæðingana,
til þess að ná atkvæðum við al-
þingiskosningar?
Ef til vill leikur einhverjum
forvitni á að heyra, hvernig höf.
1) Leturbr. i Ingólfi.
rökstyðji þessar óhemju-staðhæf-
ingar sínar. Sannanirnar(l) eru
tvær.
Önnur er sú, hvernig farið hafi
um úrfelling rikisráðsákvæðisins
úr stjórnarskránni.
Um það efni farast höf. meðal
annars svo orð:
»Nú var það öllum vitað, að
allir þingmenn vildu nema á-
kvæðið úr til þess, að það kæmi
ómótmælanlega fram, að íslend-
ingar væru einhlítir að þeirri
jreyting á stjórnarskrá sinni. Og
)ví er það deginum ljósara, að
nð sama vildi þingið sýna með
íessu nýja orðalagi, enda stendur
i áliti minni hlutans, að það sje
allra hluta sjálfsagðast, að kon-
ungur ákveði staðinn með undir-
skrift íslands-ráðherra eins og á
hans ábyrgð. Hann gat þvi eigi
verið i neinum vafa um, að hann
átti að halda þessu til streytu«.
Það er nú einmitt þetta, sem
gerst hefur, nákvæmlega það sama,
sem höf. segir, að þingið hafi
viljað.
Um staðfesting stjórnarskrár-
innar hefur fengist konungsloforð,
þó að rikisráðsákvæðið sje felt úr.
Enginn undirskrifar stjórnar-
skrána með konungi annar en
ráðherra vor. Svo að það hefur
þá komið »ómótmælanlega fram,
að íslendingar væru einhlítir að
þeirri breyting á stjórnarskrá
sinni«, eins og höf. kemst að
orði.
Og konungur lýsir sjálfur yfir
þvi í ríkisráðinu, að úrskurður-
inn um það, hvar íslandsmál
skuli eftirleiðis borin upp fyrir
honum, eigi íslandsráðherra einn
að undirskrifa — alveg eins og
minni hlutinn hafði tekið fram,
að væri »allra hluta sjálfsagðast«.
Um hvað er þá maðurinn að
jagast, fyrst alþingi hefur fengið
alt það i málinu, sem það fór
fram á, og það jafnvel það, sem
Bjarni Jónsson frá Vogi (minni
hlutinn) fór fram á?
Um eintóma endileysu.
Hann jagast um það, að ráð-
herra hafi skýrt konungi rangt
frá vilja þingsins, sem er tilhæfu-
laust.
Hann jagast um það, að ráð-
herra hafi orðið »ber að þvi, að
hann ræðir islensk mál við danska
ráðherraw. Eins og það væri á
valdi nokkurs ráðherra, eða nokk-
urt vit i því frá voru sjónarmiði,
að rœða ekki mál vor við danska
ráðherra, ef þeim þykir eitthvað
athugavert við þau! Dró ráðherra
Sjálfstæðismanna, Björn heitinn
Jónsson, nokkurar dulur á það,
að hann hefði rætt mál vor við
danska ráðherra — og það mikið?
Hvernig var, til dæmis að taka,
um bannlögin? Ræddi hann þau
ekki við danska ráðherra?
Hann jagast um það, að ráð-
herra hafi látið danska ráðherra
»segja sjer fyrir um það, hverjar
tillögur hann eigi að bera upp
fyrir konungi« — sem ekki er
nokkur flugufótur fyrir.
Hann jagast um það, að til-
laga ráðherra hafi orðið »órjúfan-
legur samningur milli Dana og
íslendinga um það, að islensk
mál verði borin upp í rikisráðinu
danska, þangað til konungur
undirskrifar sambandslög«. Þessi
»órjúfanlegi samningur« er kon-
ungsúrskurður, sem breyta má
— nákvæmlega eins og öllum
öðrum konungsúrskurðum' —
hvenær sem einhver Islandsráð-
herra verður ásáttur um það við
konung, að honum skuli breyta.
Þetta eru þá öll »landráðin« í
málinu um úrfelling ríkisráðsá-
kvæðisins úr stjórnarskránni?
Það er nokkuð óljóst, hvað höf.
vill nú gera í málinu. Hann segir
um það þetta eitt:
»Þá hefur íslenska stjórnviskan
bitið i sinn eigin sporð, ef þingið
lætur ginnast til að ganga á veg-
um ráðherrans«.
Hvaða »vegu« vill hann þá fara?
Vill hann fella stjórnarskrána?
Eða vill hann láta þingið krefj-
ast þess af ráðherra, að hann
þiggi ekki staðfestingu, ef henni
verði samfara sá konungsúrskurð-
ur, er konungur hefur gert að
skilyrði fyrir staðfestingu ?
Það væri auðvitað ekki annað
en önnur aðferð, til þess að fá
komið stjórnarskrármálinu fyrir
kattarnef.
Isafold og Þjóðviljinn hafa verið
með gersamlega tilefnislausar get-
sakir um það, að Sambands-
flokksmenn muni ekki vilja sam-
þykkja stjórnarskrána. Þeim væri
óneitanlega nær að fara að spyrja
þingmannsefni Sjálfstæðisflokks-
ins í Dalasýslu um það, hvað
hann hafi i hyggju í þvi efni.
Hin sönnunin(l) þess, að Sam-
bandsflokkurinn sje sá landráða-
flokkur, sem B. J. telur hann, á
járnbrautarmálið á síðasta þingi
að vera.
Oss er nú fyrst og fremst ekki
ljóst, hvers vegna Sambandsflokk-
urinn á sjerstaklega aðsætaámæl-
um fyrir það mál, þó að það væri
eitthvað ámælisvert — sem það
ekki var. Formaður Heima-
stjórnarflokksins, sira Eggert Páls-
son, var einn af flutningsmönn-
um þess. Þingmannsefni Sjálf-
stæðismanna í Rvik, yfird.lögm.
Sveinn Björnsson, er einn þeirra
manna, sem unnu mest að mál-
inu, þó að hann sæti ekki á
þingi. Hann er einn þeirra
manna, sem ætluðu að stofna
járnbrautarfjelagið, ef til þess
hefði komið. Og hann vann að
samningu frumvarpanna.
Það liggur við að vera skop-
Iegt, að ritstj. Isafoldar skuli taka
því með algerðri þögn, að jafn-
nærri honum sje höggvið, eins
og B. J. heggur með sínum æru-
leysis-ásökunum i garð forgöngu-
manna járnbrautarmálsins, en
fylla i stað þess blað sitt með
jafn-fánýtu stjórnmálahjali eins
og i Isafold hefur staðið að und-
anförnu.
Frásögn B. J. um járnbrautar-
málið er þessi:
Járnbrautarfrumvarpið á að
hafa verið dulbúin tilraun til
þess, að önnur ríki eða þjóð-
höfðingjar fengju hjer ítök í
landinu. »Sameinaða fjelagið,
annað danskt skipafjelag og rík-
issjóður Dana áttu að fá einka-
leyfi i 75 ár á öllum járnbraut-
um hjer á landi og öll yfirráð
yfir þeim«.
Til þess að málalengingar verði
ekki of miklar, sleppum vjer hug-
leiðingum höf. út af þessari frá-
sögn. Menn munu fara nærri um
það, hve sanngjarnar eða áreiðan-
legar þær muni vera.
En hins viljum vjer láta getið,
að varla er nokkurt orð satt í
þessari frásögn, og er það alveg
óvenjulega furðulegt, að alþingis-
maður skuli segja svo gífurlega
rangt frá alþingismáli.
Engir þjóðhöfðingjar nje ríki
áttu, eftir járnbrautarfrumvarp-
inu, að fá itök i þessu landi.
Ekki átti Sameinaða gufuskipa-
fjelagið, nje neitt annað danskt
skipafjelag, nje ríkissjóður Dana
að fá neitt járnhrautareinkaleyfi
hjer.
Einkaleyfið fyrirhugaða kom
ekki grand við neinni þessari eða
slíkri stofnun eða slíkum mönn-
um.
»Einkaleyfið má eigi veita öðr-
um en íslenskum mönnum bú-
settum á íslandi eða hlutafjelagi, þar
sem meirihluti fjelagsstjórnarinnar
er skipaður slíkum mönnum«.
Það er 2. gr. frumvarpsins.
Ekki er það heldur rjett, að
leyfishafi hafi, að sjálfsögðu, átt
að hafa einkaleyfi á öllum járn-
brautum hjer á landi.
Leyfishafi átti að fá einkaleyfi
»til þess að leggja og reka járn-
braut frá Reykjavik austur í
Rangárvallasýslu, að henni með-
taldri, með hliðarálmu niður á
Eyrarbakka«.
Enn fremur átti hann að »hafa
forgangsrjett fyrir öðrum, að
öðru jöfnu, til þess að leggja aðr-
ar járnbrautir i sambandi við
járnbraut þá, er hjer ræðir um,
i framhaldi af henni eða til lilið-
ar við hana. . . nema landssjóð-
ur vilji sjálfur leggja hinar nýju
brautir, því þá hefur einkaleyfis-
hafi engan forgangsrjett«.
Sömuleiðis er það ósatt, að
leyfishafi hafi átt að hafa öll yfir-
ráð yfir járnbrautunum.
Þau yfirráð áttu að vera tak-
mörkuð að ýmsu leyti, svo að í
raun og veru mátti segja, að
fremur lítið yrði eftir af þeim.
Vjer skulum geta fáeinna at-
riða.
Lega brautarinnar og gerð
hennar og alt, sem henni til-
heyrði.sömleiðis ferðaáætlun járn-
brautalestanna hvert ár, átti að
liggja undir samþykki stjórnar-
ráðsins.
Hámark fargjalda og flutnings-
gjalda á járnbrautinni átti 5
manna nefnd óvillhallra manna
að ákveða fyrir 3 ár í senn, og
i þá nefnd átti landsyfirdómur-
inn að nefna 3 menn, stjórnar-
ráðið 1 og leyfishafi 1.
Leyfishafi átti að hlíta ákvörð-
unum stjórnarráðsins um not-
kun innlends vinnulýðs við lagn-
ing og rekstur brautarinnar.
Landssjóði skyldi ákveðinn
rjettur til þess, þegar 10 ár væru
liðin frá því, að rekstur járn-
brautarinar byrjaði á öllu svæð-
inu frá Reykjavik austur að
Þjórsá, að taka við járnbrautinni
með öllu, sem henni fylgdi og
tilheyrði, ásamt skuldbindingum
þeim er á henni hvíldu, gegn
því að greiða upphæð, sem sam-
svaraði fje því, er sannanlega hefði
verið varið til byggingar og út-
vegunar á braulinni með öllu
tilheyrandi.
Þetta ætti að nægja, til þess
að sýna, hvað satt er í frásögn-
inni um yfirráðin öll.
Það eina, sem ekki er beint
ósatt i þessari tilgreindu frásögn,
er 75 ára einkaleyfistíminn. Samt
er það ekki nema hálfur sann-
leikurinn. Þess var látið getið
þegar i öndverðu af forgöngu-
mönnum fyrirtækisins, að tíma-
lengdin væri ekkert kappsmál —
enda skifti hún minstu máli, þar
sem landssjóður gat tekið alt til
sin eftir 10 ár, ef honum þókn-
aðist það.
Á þessum sönnunum(l) reisir
höf. ásakanir sinar um viss vitt-
andi landráð saklausra manna.
Þeim mönnum, sem missa
svona jafnvægið í stjórnmála-
slappinu, væri áreiðanlega vansa-
minna að gæta þess, að koma
aldrei nærri þvi.
Skalla-Grímur.
ÞlnKmálafundur í Hafn>
arfiröi. Hinn 9. þ. m. k). 8V2 e.
h. hjeldu þingmenn Gullbr. og Kjós-
arsýslu svonefndan fund f Hafnarf.
B. Kr. rjeði einn allri tilhögun:
skipaði fundarstjóra (hann kann að
vera þektur í Hafnarf.) og skrifara,
samdi fundarsköp og dagskrá. Fund-
arsköpin ákváðu, að kjósendur einir
hefðu málfrelsi og atkv.rjett, þeir
mættu taka tvisvar til máls í hverju
máli, mest 15 mín. í einu, en þing-
menn svo oft og lengi sem þá lysti.
Dagskráin hafði: 1. stjórnarskrár-
mál, 2. járnbrautarmál, 3. fánamál,
4. veðdeildarlögin, 5. önnur mál, er
kjósendur kynnu að bera upp.
Einn kjósandi gerði breytingartil*
lögu við dagskrána og mælti fyrir
henni á þá leið, að á þingmálafund-
um væri ekki síður ástæða til að
kjósendur ljetu þingmenn heyra sín
áhugamál, en að þingm. ræddu við
þá um þau mál ein, er þeim hug-
kvæmdust. Þcssu svaraði B. Kr. á
þá leið, að þenna fund hefðu þing-
mennirnir boðað til að ræða sín á-
hugamál við kjósendur, og ættu því
að ráða dagskránni. Ljet hann síðan
(gegn um málpípu sína, S. Bergm.)
bera dagskrána upp til atkv., en
engu sinna breytingartillögunni, og
voru nælægt 20 hendur rjettar upp
til samþykkis (samhlj. atkv.). Sýndu
fundarmenn með þeirri atkv.greiðslu
að þeir skildu hver skrípaleikur með
þá það var, að bera undir atkvæði
til málamynda þessa einræðisdag-
skrá þingmannanna. Húsið var fult,
á 3. hundrað manns, og voru þeir
rólegir inni meðan þrjú fyrstu málin
voru rædd.
Tillögur voru bornar upp í þess-
um 4 málum, og höfðu þeir S. Berg-
mann og Sigurður skrifari fengið
þær til meðferðar til helminga hvor.
Var till. í stjórnarskrárm. samþ. með
49 atkv; í jbrm. fyrri hlutinn með
40, síðari 21 gegn 5; í fánam. 29 og
í veðdeildarm. 12 gegn I.
Undir ræðu B. K. í síðasta mál-
inu fækkaði svo fundarmönnum, að
í lok hennar voru 36 alls í húsinu.
í umræðunni um það mál lýsti
Magnús Blöndahl yfir, að hann byði
sig nú fram í G.-K. „sem sjálfstæð-
ismann". Setti þá B. K. eldrauðan.
Spanst nú senna nokkur milli þing-
mannanna og M. Bl. Þótti B. K.
það hin mesta goðgá, að M. Bl.
skyldi dirfast þessa án síns leyfis,
og sama fanst þá sfra Kristni líka.
Var fróðlegt að vera þarna sjónar-
og heyrnarvottur að því, hvernig
þingmenn þessir, sem sífelt eru með
sjálfstæðið á vörunum, framfylgja
sjálfstæðishugsjóninni í verki. Maður,
sem játar sig undir stefnu flokks
þeirra, má ekki verða við óskum
kjósenda um að bjóða sig fram til
kosninga, nema hann fái til þess
leyfi (fyrverandi) höfuðpaura eins
stjórnmálafjelags af flokknum og
undirtyllumanna hans. Og svo var
mikill ákafi þingmannanna að halda
þessu fram, að þeir við þetta tæki-
færi margbrutu sfnar eigin fundar-
reglur.
Þvílíkt sjálfstæði.
B. B.
Minning
sr.Hallgríms PJeturssonar
i Reykjavík og nágreimi.
Vjer höfum á síðustu árum reynt á
ýmsan hátt að heiðra minningu ýmsra
ágætismanna, er þjóð vor hefur átt á
liðnum öldum, og rifjað með því upp
fyrir oss starfsemi þeirra og afrek til
þjóðrifa, svo að vaknað gæti hjá oss
bæði þakklátsemi og einnig löngun til
að vinna sjálfir gagnsamleg störf fyrir
þjóð vora og ættjörð.
Vjer höfum reist Jónasi Hallgríms-
syni minnisvarða, ort um hann, sungið
og talað, jetið og drukkið honum til
heiðurs. Vjer höfum reist Jóni Sigurðs-
syni minnisvarða, gefið út minningarrit
um hann, ritað og ort um hann, sungið
og talað, jetið og drukkið ósköpin öll
honum til heiðurs. Og á ýmsan hátt
höfum vjer heiðrað minningu fleiri á-
gætismanna vorra, svo sem Tómasar
Sæmundssonar, Jóns Arasonár, Skúla
Magnússonar, Páls Melsteðs sagnfræðings
o. s. frv. Blöðin hafa verið full af frá-
sögnum þessara minninga og sjaldan
gleymt nokkurri matarveislu f þessu skyni
auk heldur þá öðru, sem merkara var.
Nú, árið 1014, er minningarár sra
Hallgríms Pjeturssonar; það eru 300 ár
sfðan hann fæddist.
Biskup hafði þvf lagt fyrir presta
tandsins, tað minnast H. P. við guðs-
þjónustugjörð sunnudaginn f föstuinn-
gang í vetur«; en með því að þann dag
voru stór-hrfðar um mestan hluta lands-
ins hafa prestar vfðast orðið að taka
aðra daga til þess sfðar á föstunni, enda
hafa flestir þeirra mörgum söfnuðum að
þjóna, svo að einn sunnudagur mundi
alls ekki hafa nægt, þótt veður hefði