Lögrétta - 08.04.1914, Síða 2

70
L0GRJETTA
hefur fengið með »Sterling«
V B K
hefur bestar
vörur.
V B K
selur við
lægsta
verði.
V B K
hefur
mest úrval.
1
VBK
og einnig með »Ceres«
svo sem:
Sjöl, Morgunkjólatau, Silkisvuntur og slifsi, Flauel, Kashmiresjöl, Dömu-
klæði, Klæði, Kjólatau, Gardínutau, Stráhatta og húfur barna, Laka-
ljereft, Lífstykki, þar á meðal fl. teg. af »Frack-Corset«, Barnakragar
m. uppsl., Mousseline, Sokka kvenna, Moire-pils, fjölbr. úrval, Barna-
peysur, bæjarins bestu, Rúmteppi og Rekkjuvoðirnar frægu, Kven-
svuntur 30 teg., Tvistau, Trefla o. s. frv.
Lógrjetta kemur út á hverjum mið
Tikudegi og auk pess aukablöð við og v ö,
aainst 60 blóð als á Ari. Verð: 4 kr. arg.
á tsiandi. erlendls 6 kr. Qjalddagl 1. Júli.
Ræða
Jóns Magnússonar á kjósendafundi
i Rvik 5. apríl 1914.
Háttvirtu kjósendur.
Síðasta alþingi vann að því af
alúð og einlægni, að koma frá
stjórnarskrárbreytingum þeim, er
hafa verið á döfinni nú um hríð.
Og jeg held mjer sje óhætt að segja
að því hafi hepnast að gera svo
breytinguna á stjórnarskránni úr
garði að stjórnarbót sje.
Hygg ómótmælanlegt, að stjórn-
arskrár frv. síðasta þings feli í sjer
stórmiklar rjettarbætur, enda við-
urkent af öllum þorra þjóðarinnar.
Jeg skal nefna sjerstaklega þessi
fjögur atriði:
1. Kosningarrjettur karlmanna
er rýmkaður mjög fyrir karlmenn,
og konum veittur hann jafnt körl-
um.
2. Konungkjörið afnumið; í
stað þeirra 6 þingmanna, er kon-
ungur nú nefnir, kotna 6 menn
kosnir hlutfallskosningum um land
alt.
3. Heimilisfesta innanlands er
skilyrði fyrir kjörgengi.
4. Leggja skal undir atkvæði
allra kosningarbærra manna lög
um breyting á sambandinu milli
íslands og Danmerkur, sem al-
þingi samþykkir.
Hinar aðrar breytingar aru sum-
part smávægiiegri, sumpaTt um-
þrættar, skal jeg nefna þessar:
Tölu ráðherra má breyta með lög-
tim.
Meiri hluti beggja deilda getur
krafist aukaþings.
Alþ. kýs 3 yfirskoðunarmenn
Iandsreikn. hlutf.
Sambandinu milli ríkis og kirkju
má breyta með lögum.
Dómarar, sem ekki hafa um-
boðsstörf á hendi, eru ekki kjör-
gengir.
Svo var ríkisráðsákvæðið numið
burtu úr stjórnarskránni og sett í
staðinn samkvæmt tillögu herra
Skúla Thoroddsen ákvæði um að
islensk mál skyldu borin upp fyrir
konungi þar sem hann ákveður. —
Eftirlaunarjettur embættismanna
er ekki stjórnskipulega bundinn.
Þegar þingmeun höfðu lokið við
stjórnarskrána á siðasta þingi, þá
voru sumir ekki ugglausir um,
hvort frv. þannig lagað mundi
fá konungsstaðfesting, bæði vegna
þess, að ríkisráðsákvæðið var burt-
numið, en þinginu hafði ekki einu
sínni heldur tvisvar, — eftir að það
hafði felt þetta ákvæði burt 1911, —
borist sá boðskapur konungs, að
hann gæti ekki fallist á úrtellingu
rikisráðsákvæðisins úr stjórnar-
skránni nema því að eins, að sam-
tímis væri gerð skipun á hinu rík-
isrjettarlega sambandi milli íslands
og Danmerkur með samhljóða á-
kvæðum hins íslenska alþingis og
hins danska ríkisþings. Svo ugðu
sumir að það gæti hugsast, að á-
kvæðið um heimilisfestuna yrði
máske til bindrunar staðfestingu.
Hitt hygg jeg að enginn hafi ótt-
ast, að fyrirstaða mundi verða
hjer á landi fyrir því, að fá frv.
samþykt til fullnustu. — Og lengi
vel leit ekki út fyrir annað en að
allir landsmenn væri einhuga um
það að samþykkja ætli stjskrfrv.
á næsta þingi óbreytt. Þegar opna
brjefið frá 20. oktbr. f. á., er boð-
ar úrskurð konungs um uppburð
íslenskra mála í ríkisráðinu, og
fer mjög i bá átt, sem þingið átti
og mátti búast við eftir því sem á
undan var gengið, varð kunnugt
hjer á landi, þá ámæltu mótstöðu-
menn ráðherra honum fyrir frammi-
stöðu hans, en það þóttu engin
tíðindi, því að það er nú einu
sinni svo, að mótstöðumenn hans
ámæla honuin alstaðar og æfinlega
fyrir alt, sem hann gerir eða lætur
ógert. Og þá datt enn engum í
hug, að nein hætta væri á því, að
trv. yrði ekki samþykt óbreytt.
Það er fyrst alveg nýlega, sem
fyrir alvöru er farið að brydda á
mótmælum gegn því að samþykkja
stjórnarskrána óbreytta.eða þá kröfu
um að samþykkja hana með þeim
fyrirvara, er gerir staðfestingarsynj-
un vísa. Andmælin eru útaf ríkisráðs-
ákvæðinu og koma fram alveg á sama
hátt eins og andmæli lcomu 1902 og
1903 gegn því að þetta ákvæði
væri þá tekið upp í stjórnarskrána.
Nú eru viðhöfð alvég sömu stór-
yrðin og aðallega af sömu mönn-
unum og þá. Upptökin hafa nú,
eins og þá, þeir herrar Einar Bene-
diktsson, Bjarni Jónsson frá Vogi
og Einar Arnórsson. Jeg sleppi
hr. Jóni Jenssyni, því að hann hefur
ekkertlagttilmálannanú. Þeir sögðu
þá: »Ef ríkisráðsákvæðið verður
tekið upp í stjórnarskrána, þá er
það sama sem að leggja sjermálin
undir hið danska ríkisvald, það er
fullkomin uppgjöf landsrjettinda
vorra, fulikomin innlimun«'. — Nú
segja þeir að öll þessi ókjör eigi
að dynja yfir okkur, ef stjskr.frv.
verður samþykt óbreytt og kon-
ungsúrskurður verður útgefinn
slíkur, sem konungur segir sje
skilyrði fyrir staðfesting. Þessum
mótmælum var ekki sint 1903,
ríkisráðsákvæðið var tekið uppí
stjórnarskrána, og jeg þekki engan
þann landvarnarmann, sem dirfist
að segja að landið sje innlimað í
Danmörku eða hafi orðið það 1903,
enda væri það hin mesta fjærstæða.
Jeg vona að þessum andmælum
verði ekki heldur sint nú, og það
er því minni ástæða til þess, sem
menn eru yfirleitt ekkert óánægðir
með það fyrirkomulagsatriði, að
málin sjeu borin upp í ríkisráðinu,
en það þótti mönnum yfirleitt lak-
ara þá vegna undangenginnar bar-
áttu beint um það atriði.
Jeg vona að þingið næsta sam-
þykki stjórnarskrfrv. óbreytt, og
taki svo undir hinn boðaða kon-
ungsúrskurð, að ekki sje hætta á
staðfestingarsynjun. — Hitt tel jeg
á hinn bóginn rjett, að þingið lýsi
þvi, að það haldi fast við það, að
ákvæðið um uppburð íslenskra
mála fyrir konungi sje sjermál, og,
það sem reyndar auðvitað er, fyrst
úrskurðurinn er gefinn á ábyrgð
íslandsráðherra eins, að hann sje
sem hver annar úrskurður um ís-
lenskt mál, en enginn samningur
eða loforð til Dana.
Jeg vona, sem sagt, að frv. gangi
óbreytt fram á næsta þingi. Þá
er óhjákvæmilegt að samþykkja ný
kosningalög vegna hinna 6 lands-
kjörnu þingmanna. Það mun fyrir-
ætlun stjórnarinnar að koma þá
fram um leið með ný, almenn
kosningalög, er geri meðal annars
þá breyting á kjördæmaskipun-
inni, er oft hefur verið óskað eftir,
að skift sjeöllu landinu i einmenn-
ingskjördæmi i stað þess, að nú
eru sumstaðar tvímennings-kjör-
dæmi, sumstaðar einmennings. Þá
verður vonandi auðið að fá lag-
færing á því ranglæti, sem Reýkja-
vík hefur verið lengi beitt, að bær-
inn fær aðeins að kjósa 2 menn á
þing, en ætti að rjettu lagi að
kjósa 5. — Samkvæmt manntal-
inu 1. deshr. 1910 var mannfjöld-
inn á landinu 85,183. Á hvern
þjóðkjörinn þingmann komu þá
hjer um bil 2,505 manns. í Rvík
voru þá 11,600 manns. Reykjavík
hefði eftir því átt að hafa 4—5
þingmenn (4,6).
1913 má ætla, að mannfjöldinn
á landinu hafi verið nálægt 87,500.
Á hvern þjóðkjörinn þingmann ætti
þá að koma 2,5574 manns. f
Reykjavík voru samkvæmt mann-
talinu 13354 manns. Reykjavík
ætti að hafa rúml. 5 þingmenn
(5.2).
Því hefur að vísu verið hreyft á
þinginu, er þetta ranglæti gagnvart
Reykjavík sjerstaklega hefur kom-
ið til ,tals, að Reykjavík verði ekki
iila úti með þingmenn fyrir þvi,
þar sem svo margir Reykvikingar
sitji jafnaðarlega á þingi, bæði
konungkjörnir og þingmenn fyrir
önnur kjördæmi. Vitanlega er þetta
ekki annað en fyrirsláttur. Kjós-
endur i Reykjavík ráða engu um
það, hverjir eru kosnir í öðrum
kjördæmum. En það er einmitt
ómótmælanlegur rjettur kjósenda
hjer í bænum, að ráða sjálfir að
tiitölu við aðra landsmenn, hverja
þeir vilja senda á þing. Mjer er
kunnugt um, að stjórnin í frv. sínu
tekur fult tillit til þessarar rjett-
lætiskröfu Rvíkur. Þá veit jeg og,
að hún liefur í ráði, að setja i
kosningarfrumvarpið ákvæði, er
gerir fjarverandi sjómönnum auð-
ið að kjósa.
Það má ganga að þvf vísu, að
ekki sje kosið nema til eins þings.
Því er ekki mikil ástæða til að
fara langt út í önnur mál að sinni.
Um sambandsmálið skal jeg Iáta
mjer nægja að geta þess, að það
er óhugsandi, að það komi fyrir
næsla alþíngi, og þá verður vænt-
anlega samþykt til fullnustu á-
kvæði um það, að ekkert verði
gert i því máli, nema lagt sje und-
ir þjóðaratkvæði. Umræður um
það mál virðast því óþarfar að
sinni.
Annars hygg jeg hollast fyrir
okkur að snúa okkur sem mest að
innanlandsmálum, láta stórpólitík-
ina hvíla sig um stund. Hugsa
ineira um verklegar framkvæmdir,
etting atvinnuveganna, efling efna-
legs sjálfstæðis þjóðarinnar.
Það, sem til þingsins kemur í
þeim efnum, tel jeg fyrst og freinst
þelta, að styðja að góðum sam-
göngum á sjó og landi. Jeg hygg
að segja megi að samgöngumálið,
hvað sjóleiðina snertir, sje vel á
veg komið fyrir góðar ráðstafanir
þingsins, og óviðjafnanlegan áhuga
og samtök allrar þjóðarinnar.
En það vantar mikið á, að svo
sje á landi. — Jeg fyrir mitt leyti
er þeirrar skoðunar, að samgöng-
urnar á land, sjeu þá fyrst viðun-
anlegar, þegar járnbrautir eru
komnar um landið þar sem þeim
verður við komið. Við, sem erum
miðaldra og þaðan af eldri, höfum
sjeð, hvílíka þýðingu samgöngu-
bætur á landi hafa haft. Það hef-
ur komið berlega í ljós, hve stór-
kostlega þýðingu t. a. m. vagn-
vegur austur i Rangárvallasýslu
hefur haft og úr Borgarnesi vestur
á Mýrar. Síðan þessir vegir komu,
eru sveitirnar, sem þessir vegir
liggja um, eins og aðrar sveitir.
Og þö eru þessar samgöngubætur
mörg hundruð árum á eftir tím-
anum.
Hvilík viðbrigði mundu ekki
verða ef járnbraut kæmi, og það
er trúa mín, að járnbraut hljóti
að koma áður en langt um liður,
fyrst og fremst hjeðan austur í
sýslur. Jeg er þess fullviss, að slík
samgöngubót mundi umskapa Suð-
urlandsundirlendið, og verða þar
meiri lyftistöng allra framfara en
nokkur gerir sjer nú í hugarlund.
Reykjavík hlyti járnbrautin að gera
stórmikið gagn, veitti höfninni
mjög auknar tekjur, og veitti fjölda
manna atvinnu, ekki einungis við
byggingu brautarinnar heldur og
framhaldandi. Yki verslun bæjar-
ins. Ætli það væri ekki þægilegt
fyrir menn, sem missa atvinnu, er
hafnargerðinni er lokið, og færri
menn þarf við uppskipun, að fá
vinnu við járnbrautargerð. Ótal-
margt mætti telja gagnið, sem
Reykjavik hefði af járnbraut, en til
þess vinst ekki tími nú. Það væri
ótrúlega mikil óeigingirni af Reyk-
víkingum, ef þeir væri ekki yfirleitt
fylgjandi járnbrautarmálinu. Hitt
er skiljanlegra, að menn annars-
staðar af landinu sje fremur hik-
andi við það framlag af lands-
sjóði fyrir hluta landsins aðeins,
sem með þarf, ef málið á að koma
til framkvæmda. Mitt álit er, að
eðlilegast væri að einhver hin fyrsta
krafa til hvers þingmannsefnis hjer
væri sú, að hann væri fylgjandi
járnbrautarmálinu.
Nánar út i málið sje jeg ekki
ástæðu til að fara. Á næsta þingi
verður væntanlega ekki um annað
að ræða, en að greiða veg máls-
ins með því að veita Qe til frek-
ari rannsókna, meðal annars til
þess að fá járnbrautarfræðing er-
lendan til þess að segja álít sitt
um ýms atriði málsins, sjerstak-
lega til þess að athuga, hvort ekki
megi nota rafmagn til reksturs o.
s. frv. Næsta þing er að vísu auka-
þing, og lekur væntanlega ekki fyrir
fjármál mikið, en þetta ætti sámt
að gerast.
Það er í reyndinni óþaríi að
minnast á skattalöggjöfina nú. Það
er óhugsandi að nokkur skatta-
mál verði tekin fyrir á næsta þingi.
Jeg skal á hinn bóginn kannast við
það, að jeg er meðmæltur tekju-
skattsfrumvörpum þeim, er komu
fram á síðasta þingi, i aðalatrið-
um. Það er ómögulegt, að fara
neitt nákvæmlega út í það mál
hjer, en jeg vil ráða þeim, sem
vilja kynna sjer það rjetta í þeim
málum, að lesa álit meirihluta
skattamálanefndar síðasta þings og
framsögu herra Ólafs Briems, og
svo álit skattamálanefndarinnar
1907.
Ef stjórnarskráin verður sam-
þykt til fullnustu, þá má skipa
eftirlaunámálinu eins og þinginu
býður við að liorfa. Jeg hygg að
það sje vilji meiri hluta kjósenda,
að aftaka eftirlaun embættismanna
í þeirri mynd, sem nú er, og þá á
það líka að gerast. En mitt álit
er, að þá eigi eitthvað að koma í
staðinn. Það verður þá að taka
alt launamálið til athugunar og um
leið það, hvernig tryggja eigi em-
bættismönnum eillhvað, sem kæmi
í staðinn. Það væri sjálfsagt ekk-
ert heppilegt, ef embættismenn hefðu
ekkert líffje trygt, er þeir yrðu að
láta af embætti, það mundi ekki
efla sjálfstæði þeirra gagnvart stjórn-
inni, og það er hætt við að þá
kæmu mörg eftirlauna- eða styrks-
beiðnin til þingsins. Og þingið er
einatt býsna veikt fyrir í þeim efn-
um. Launa- og eftirlaunamálið
kemur auðvitað ekki fram á næsta
þingi.
Fánamálið tel jeg eftir atvikum
komið í svo vænlegt horf, sem vjer
frekastgetum við búist að sinni. Allir
fánavinir ættu að vera þakklátir
ráðherra vorum fyrir hans fram-
kvæmdir í því máli. Og þeir eru
það allir í sínum hjörtum, en þeir
vilja ekki allir kannast við það
með vörunum. Hvað gerðina snert-
ir, þá hef jeg þegar i haust látið
það í ljósi opinberlega, að jeg teldi
æskilegt að hún gæti haldist hin
sama, sem upp hefur verið tekin.
Annars er rjett að bíða álits fána-
nefndarinnar.
Jeg hef ávalt viljað hafa það
fyrir augum við þingstörf min, að
það eigi fyrst og fremst að hlynna
að atvinnuvegum landsins, land-
búnaði, sjávarútvegi og iðnaði.
Persónulega hef jeg lagt töluvert
í sölurnar fyrir eina iðnaðargrein,
án þess að geta vænst nokkurs
hagnaðar af. Og þar sem jeg hef
hingað til verið þingmaður fyrir
hjerað, er liíir á sjávarútvegi, þá
hef jeg auðvitað reynt ávalt á þingi
að styðja öll mál, er fram hafa
verið borin honum til stuðnings,
Aðalframleiðslumagn þessa bæjar»
Qelags eru nú að verða botnvörþ-
ungarnir. Þeir hafa hingaðtil notið
fremur lítils stuðnings af hálfu þings,
heldur þvert á móti. Jeg hygg að
það ætti að fara að hugsa um að gera
eitthvað fyrir þennan útveg. Það
hefur einn botnvörpungseigandi
bent mjer á það, að vátryggingar-
gjöld þeirra sjeu afarraikil, 10—12
þús. kr. um árið af skipi. Þetta
fje rennur alt út úr landinu og
kemur lítið af því aftur. Ef botn-
vörpungaeigendur treystu sjer lil
að stofna ábyrgðarfjelag sín í milli,
þá ætti ekki að standa á lands-
sjóði að styrkja það fjelag svo um
munaði.
Jeg ætla annars ekki að gefa
nein loforð um miklar framkvæmd-
ir á þingi fyrir þennan bæ eða
annars, en einu vil jeg lofa, ef jeg
verð kosinn á þing, að hafa það
jafnan fyrir augum við þingstörf
mín að gera það, sem jeg veit rjett-
ast og best og helst til nytja fyrir
land og lýð.
Vilhjálmur Stejánsson
norðurfari.
Nýkomið Lögberg segir, að skeyti
hafi komið frá honum til Kanada-
stjórnar dags. 3. febr. við Collinson-
höfða í Alaska. Segir þar, að hann
sje í vetrarbúðum með mönnum sín-
um af skipunum „Mary Sachs" og
.Álaska* og að þeim líði öllum vel.
Er svo minst á fyrirhugaða för hans
norður í áður ókunn lönd, sem frá
var sagt nýlega hjer f blaðínu. Úr
skýrslu frá V. St. til Kanadastjórn-
ar segir Lögb. þetta um .Karluk"-
slysið:
„Þegar skipið var orðið fast í ísn*
um, fór V. S. að hugsa fyrir vetrin-
um. Hann hafði með sjer nokkra
menn, er koma þurfti á önnur skip,
og til þess hugsaði hann sjer að
nota veturinn, og einkum var sú
þörf brýn, að afla nýrra vista, eink-
um kjöts, með þvf að veiði brást
algerlega þar sem þeir voru þá stadd-
ir. Engir voru vanir veiðimenn á
skipinu, nema Vilhjálmur og Bartlett
skipstjóri, og bauðst hann til að fara,
en með þvf að Vilhjalmi var alt
kunnugt fyrir á landi, bæði fólk og
landshættir, fór hann sjálfur með
nokkra menn til næstu eyjar, safn-
aði þar rekavið til eldsneytis og beið
færis að komast til lands. Þetta var
seint f september, og voru þá þok-
ur tfðar og snjókoma með köflum á
þessum sjóðum. Eftir nokkra daga
kom los á fsinn, og sá Vilhjálmur
skip sitt taka til ferðar og hverfa
við sjóndeildarhring. Var þá ekki
annað að gera en sækja til lands
og láta auðnu ráða. Útbúnað hötðu
þeir af skornum skamti með því að
tilætlunin var að vera að eins hálfan
mánuð í ferðinni. Vilhjálmnr komst
til lands að lokum og hjelt austur
nieð strönd og spurðist hvervetna
fyrir um skip sitt, en enginn kunni
houum af að segja. Eftir langa ferð
og erflða komst hann til vetrarbúða
skipshafnanna af Mary Sachs og Al-
aska þrem dögum fyrir jól“.
Lögb. segir, að V. St. sje „ekki
hræddur um lff manna sinna á „Kar-
lúk“, segi þá „hafa ágætan útbún-
að bæði til fss- og sjó-ferða".
Peary norðurfari er nú sagður
vera að búa sig út til suðurheim-
skautsins og ætlunarverk hans sjer-
staklega að rannsaka hið svonefnda
Weddelland.
Vinnuleysi í New-Vork, I byrj-
un marsman. var sagt, að 300 þús.
manna væru þar atvinnulausar og
allslausar og í yflrvofandi neyð.
Uppþot varð þar í borginni eitt sinn
um það leyti út af þvf, að fjöldi af
þtssu fólki, er ekki hafði skýli yfir
höfuðið, vildi taka með valdi kirkju
eina og hafa hana fyrir náttstað.
En lögregluliðið bannaði, og hrakti
iólkið út úr kirkjunni.