Lögrétta - 30.09.1914, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgrciSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Talsími 359.
Veltusundi 1.
Nr. 48.
Reykjavík, 30. sept. 1914.
IX. árg.
i Vestmaimaeyjum.
Þar sem ákveðið hefur verið að hf. „Herjólfur“ í Vestmannaeyjum hætti
störfum, er vörugeymsluhús fjelagsins til sölu. Húsið er 2 ára gamalt við
aðalgötu kaupstaðarins, 30 sinnum 18 álnir, portbygt, með steinsteyptum
kjallara og alt járnvarið og mjög vandað að smíði.
Stjórn fjelagsins gefur þeim er óska frekari upplýsingar og semur við
kaupendur.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng kaupa allir í
Bókaverslun Sipfúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
UerlarannsóknarstQlð
Gísla GuDmundssonar,
LÆKJARGÖTU 14 B
(uppi á lofti)
er venjulega opin n—3 virka daga.
+
Hann andáðist á heimili sínu hjer
í bænum morguninn 28. þ. m. kl. 9y2.
BanameiniS var lungnabólga, og
hafði hann legið rúmfastur viku tíma
fyrir andlát sitt. Hann var rjettra 56
ára að aldri og var síöasti æfidagur-
inn afmælisdagur hans. Hann var
fæddur 27. sept. 1858 í Iilíöarenda-
koti í Fljótshlíö og áttu foreldrar
hans þar heimili, en bóndinn þar hjet
Þorsteinn og tók hann nafna sinn,
ei heitinn var eftir honum, til fósturs.
Foreldrar Þorsteins bjuggu síöar ann-
arsstaöar í Fljótshliðinni. Var Erling-
ur faðir hans Pálsson, en móðir Er-
lings var Helga dóttir Erlings Guö-
mundssonar í Brautarholti. En kona
Erlings i Brautarholti var Anna Mar-
ía, systir sjera Páls skálda.
Þorsteinn kom í latínuskólann 1877
og útskrifaðist þaðan 1883. Fór hann
þá á háskólann í Khöfn og las þar
fyrst lög í 4 ár og síðan norræna
málfræði, en tók ekki próf. Dvaldi
hann lengi i Khöfn eftir aö hann
hætti námi og hafði ofan af fyrir
sjer með tímakenslu, og á þeim ár-
um varö hann þjóðkunnur fyrir kveð-
skap sinn. Orti hann þá margt af
þeim kvæðum sínum, sem vinsælust
hafa orðiö og öllum íslendingum eru
nú kunn. En haustið 1896 varö hann
ritstjóri „Bjarka“ á Seyöisfiröi og
var það i fjögur ár. Eftir það var
hann um tíma í Reykjavik, og siðan
eitt ár ritstjóri „Arnfirðings“ á Bíldu-
dal. Þaðan fluttist hann aftur hingað
til bæjarins 1902 og dvaldi hjer upp
frá því.
Kona Þorsteins var Guörún Jóns-
dóttir, og lifir hún mann sinn ásamt
tveimur börnum þeirra, sem bæði eru
ung; hið eldra er stúlka, sem Svan-
hildur heitir, 9 ára, en hitt drengur,
þriggja ára, og heitir Erlingur.
Verður Þorsteins ítarlega minst í
næsta tbl. Lögrjettu.
Fiskverkunin
á íslandi
og’ heimsmarkaðurinn.
Eftir Matth. ólafsson.
Jeg hef orðið þess áskynja, að allur
fjöldi íslenskra sjómanna og útgerð-
armanna álíta að fiskverkun vor sje
í svo góðu lagi sem framast megi
veröa, og að vjer stöndum flestum
þjóðum framar í þvi efni.
Jeg skal nú íúslega kannast við
þaö, aö þar sem fiskverkun er í besta
lagi hjer á landi, muni hún taka fram
íiskverkun flestra landa. En það er
langt frá því, að verkunin sje all-
staöar jafngóð og hún þarf að verða,
ef við viljum halda áfram að vera
fyrirmynd í þessu efni.
Sannleikurinn er sá, að fiskverkun
hefur farið aftur hjá oss hina síðustu
áratugi. Fiskurinn er nú að vísu jafn-
ari aö útliti á landinu í heild sinni,
en þaö er undantekning að nú á síö-
ari árum sjáist eins fallegur fiskur
eins og skútufiskurinn, hinn svo-
nefndi „jagtfiskur“, var á Vesturlandi
á áratugunum 1870—1890.
Orsökin til þessarar afturfarar er
aö nokkru leyti sú, að á seinni árum
hefur fiskast miklum mun meira og
þeir sem verkunina hafa haft með
höndum, hafa ekki komist eins vel
yfir að þurka svo mikinn fisk, eins
og áður meðan miklu minni fiskur
var til verkunar. Mannafli og fiski-
reitir hafa ekki aukist að sama skapi
og fiskurinn.
Þá hafa og saltfiskkaupin átt mik-
inn þátt í hnignun fiskverkunarinn-
ar.*
Það er, eða ætti að minsta kosti
að vera, öllum kunnugt, að fyrsta
byrjunin til góörar verkunar á fiski
byrjar undir eins og fiskurinn kem-
ur upp úr sjónum. Fiskur, sem ekki
er skorinn á háls, eða „blóðgaöur",
eins og það er kallað, undir eins og
hann kemur upp úr sjónum, verður
aldrei fallegur, hversu vel sem með
hann er farið eftir á. Blóðið fer út
í líkama fisksins og gerir hann mó-
rauðan á lit.
Þá hefur það og stutt að hnignun
fiskverkunarinnar, að þilskipamenn
hafa á síðustu áratugum tekið upp á
því, að gera aðeins einu sinni að fisk-
inum á sólarhring, í stað þess, að áður
var það gert kvöld og morgna.
Það gefur að skilja, að því lengur
sem fiskurinn liggur með innyflum
og því meira farg, sem verður í fiski-
stíunum á þilfarinu, því hættara er
við að fiskurinn, einkum hinn smærri,
skemmist. Þegar heitt er í veðri,
skemmist fiskurinn, og því meir, sem
hann liggur lengur óaðgerður
Síðan farið var að nota vjelbáta
til fiskiveiða, hafa sjóferðirnar orðið
miklu lengri en þær voru áður með-
an róðrarbátar voru notaðir. Bæði
sækja vjelbátarnir miklu lengra til
hafs en róðrarbátarnir gerðu og hafa
auk þess miklu meiri veiðarfæri. Af
þessu leiðir, að frá því er fyrsti fisk-
urinn kemur inn í bátinn og þangað
til síðasti fiskurinn er kominn í salt
á landi, geta liðið alt að 24 klst. eða
jafnvel meira, og þegar heitt er í
veðri, er það óhæfilega langur tími.
Ofan á þetta alt bætist svo það, að
fiskurinn verður fyrir óhæfilega
miklu hnjaski, jafnvel hve mikillar
varúðar sem gætt er. Fyrst er fiskur-
inn látinn í lestina, og þegar vel fisk-
ast, verður allmikill þungi á þeim
fiski, sem neðst liggur í búlkanum og
er honurn þá hætt við að merjast og
að gallið springi og fari út í fisk-
iun, sem bæði gerir hann ljótan og
bragðvondan.
Þegar svo inn á höfn kemur, er
fiskurinn venjulegast tekinn upp úr
lestinni og hent niður í bát og fluttur
að landi. Þá er hann enn af nýju tek-
inn og látinn í börur og borinn upp
á möl eða grasbala og þá fyrst byrj-
ar aðgerðin á honum.
Þegar fiskurinn er tekinn upp úr
búlkanum og bátnum, er það gert með
krókum, á Vesturlandi nefnast það
goggar. Er þá oft að mönnum verður
það á að krækja (gogga) í búk fiskj-
arins, en eftir slíka stungu verður á-
valt svartur blettur i fiskinn, sem
gerir hann óhæfilegann í 1. flokk,þótt
ekkert sje annað að honum. Þetta
þurfa því fiskimenn að varast..
* Þegar fiskur er keyptur upp úr salti, er
ekki vcnja a'ð greina hann í flokka, enda
er það naumast unt. Af því hefur leitt,
að fiskimenn hirða lítið um að vanda
fiskinn, ef þeir ætla sjer að selja fisk-
inn upp úr salti. Þeir fá að jafnaði jafn
mikið fyrir hann og þeir, sem vanda hann
vel. Er sá fiskur því oft vansaltaður og
illa þveginn og hirtur áður hann er salt-
aður. Er það engin nýlunda að alt að
helmingi slíks fisks verði 2. flokks vara.
Yfir höfuð er aldrei um of brýnt
fyrir fiskimönnum að gæta allrar var-
kárni með fiskinn, frá fyrsta hand-
taki til síðasta. Það er og víst, að
góð meðferð á fiskinum tekur engu
meiri tíma, ef menn að eins temja
sjer hana frá fyrstu.
Mönnum finst stundum, að fisk-
kaupendur sjeu óþarflega vandfýsnir
og kenjóttir um meðferð fiskjarins,
og má það nokkuð til sanns vegar
færa, en þess verður ávalt að gæta, að
verð vörunnar er einatt komið undir
því, að hún sje kaupendunum að
skapi.
Þegar það kemur fyrir, að svo vel
fiskast að bátarnir ekki bera aflann,
þá er það venja sjómanna að af-
hausa fiskinn og slægja og kasta þá
í sjóinn hausum og innyflum til að
ljetta fiskinn. Þegar fiskað er langt
undan landi er þetta óhjákvæmilegt,
því ella yrði að skilja veiðarfærin eft-
ir með fiskinum á, og væri þá átt á
hættu, að ekkert hefðist af hvorugu,
en þegar fiskur stendur nærri landi,
er þessa síður þörf og sje veiðin
stunduð innfjarðar, ætti slíkt aldrei að
vera gert. Þá næst oftast nær i veið-
arfærin og aflann og í þorskhausum
og slógi er allmikið verðmæti, bæði
til manneldis, skepnufóðurs og áburð-
ar.
En sje á annað borð óhjákvæmilegt
að afhausa og slægja fisk á sjónum,
þá verður að gæta þess, að gera það
ckki fyr en fiskurinn er orðinn stirðn-
aður, því ella fer blóð í hnakka fisks-
ins, sem aldrei næst úr, hversu vel
sem hann er þveginn i saltið, og ger-
ir hann ljótan að útliti.
Á fiski, sem er hnakkakýldur, veld-
ur þetta minni skaða, ef blóðið hefur
ekki litað fiskinn lengra en því nem-
ur, sem af hnakkanum er skorið, en
það er sjaldan, að það náist alt burtu
með hnakkanum, og eigi fiskurinn að
verða Spánarfiskur, kemst hann
trauðla í 1. flokk og getur þá af þessu
hlotist mikið fjárhagslegt tjón, ekki
hvað síst vegna þess, að þetta er því
nær eingöngu gert þegar mikið fisk-
ast.
Engan fisk er eins auðvelt að gera
að góðri vöru og þann, sem fiskast
á handfæri, og þvi er það, að svokall-
aður „skútufiskur“ hefur ávalt verið
í mestu áliti hjer á landi. Sama má
að nokkru leyti segja um fisk, sem
veiddur er á lóðir, ef að honum er
gert á sjálfu skipinu og ef lóðin eigi
hefur legið svo lengi i sjónum, að
fiskurinn sje dauður á henni.
Af þessari ástæðu, meðal annars,
þarf vjelarbátaútgerðin að stefna að
því, að bátarnir sjeu hafðir svo stór-
ir, að hægt sje að gera að fiskinum
á þeim sjálfum og salta hann niður
í þá, þar til þeir eru orðnir fullfermd-
ir af saltfiski, þá losnaði fiskurinn
við alt hnask, sem hann verður fyrir
á smærri bátunum, sem flytja afla
sinn að landi eftir að þeir hafa dregiö
lóðina í hvert skifti. Þó hefur þetta
fyrirkomulag þann annmarka, að eigi
er unt að hagnýta nema lítið eitt af
þorskhausum, sem einsog áður er sagt
eru þó nokkurs virði, og að stein-
bitur og heilagfiski missir allmikið af
vcrðmæti sinu við það, að eigi er hægt
að verka það í harðfisk. En reynslan
hefur sýnt, að stærri bátarnir bera sig
betur af þvi að aflinn verður bæði
meiri og betri og að olíueyðslan er
miklum mun minni, en hjá þeim, sem
fara i land á hverjum degi.
Það af botnvörpungafiskinum, sem
næst á að blóðga meðan hann er lif-
andi, ætti og að verða jafngóð vara
og handfærafiskur, enda má segja að
meiri hluti af vetrarfiski þeirra sje
sæmilega góð vara.
Netafiskurinn er sá fiskur, sem erf-
iðast er að gera góða vöru úr, og
kemur það aðallega af þvi, að svo
mikið af honum deyr í netunum, fer
þá blóðið út í líkama fisksins og gerir
hann mórauðan á litinn.
En þótt nú alt það, er jeg hef drep-
ið á hjer að framan, væri í góðu lagi,
þá er þó enn eitt atriði viö verkun
fisksins, sem mikils er um vert, og
það er hvernig hann er flattur.
Allir aukaskurðir, sem verða á fisk-
inum við flatninguna, gera hann eigi
að eins ljótari útlits, heldur er hon-
um og miklu hættara við að springa,
og það eitt út af fyrir sig getur leitt
til þess, að fiskurinn komist ekki í 1.
flokk, eða jafnvel ekki 2., ef mikið
kveður að sprungunum.
Þá getur og ill afhausun á fiski
orðið til þess, að hann ekki verði
1. flokks vara. Rifni kviðurinn frá
hnakkanum, svo að þar sjái í roðið,
er. fiskurinn óhæf 1. flokks vara, en
við þessu er sjerlega hætt, einkum á
stórum fiski, ef ekki er gætt allrar
varúðar, og því stærri sem fiskur-
inn er, því meiri skaði er að verð-
fallinu.
Það, sem gæta þarf við fiskverk-
unina, er þá í stuttu máli þetta:
að blóðga fiskinn undir eins og hann
kemur upp í skipið;
aö kasta honum ekki ógætilega nið-
ur á þilfarið eður á skarpar rand-
ir, svo hætt sje við að hann merj-
ist;
að láta hann ekki liggja lengur óað-
gerðan en, i lengsta lagi, 12 klst.,
síst ef heitt er í veðri;
að afhausa hann vel;
að fletja hann vel, svo að engir auka-
skurðir sjeu í hann;
að þvo hann vel í saltið og kreista
blóðið úr dálkinum;
aö salta hann jafnt og vel úr góðu
salti (t. d. Trepanisalti) og sem
fyrst eftir að hann er flattur og
þvegínn í saltið.
Frh.
Yfirlit.
IV. Herbúnaður ófriðarþjóðanna.
Hermagn rikja þeirra, sem nú eiga
í ófriðnum, er talið þannig: Austur-
riki hefur á friðartímum 396,000
manns, á ófriðartímum nál. 2,500,—
000; Þýskaland á frt. 814,000, á ófrt.
5,500,000; England á frt. 239,000, á
ófrt. 380,000, en þá er að eins talið
hið fasta lið og varalið þess, og þar
við bætist Indlandsherinn, sem er
159,000 af æfðu liði, jafnt á frt. sem
ófrt.; Frakkland með Algeriu á frt.
730,000, á ófrt. 4,000,000; Rússland á
frt. 1,200,000, á ófrt. 4,500,000; Bel-
gía á frt. 55,000, á ófrt. 300,000; Ser-
bía á frt. 36,000, á ófrt. 300,000; Mon-
tenegró á frt. 3,000, á ófrt. 30,000.
Tölurnar eru teknar eftir „Daily
Mail Yearbook 1914“. Þar fyrir ut~
an er sjálfboðalið báðumegin, og svo
málaliðið, sem Bretar eru að fá smátt
og smátt, og loks liðið, sem væntan-
legt er frá nýl. þeirra. Hve. margt
manna sje undir vopnum alls, er ekki
hægt að segja með neinni nákvæmni,
endasegir líka árbókin, sem tölurnar,
hjer á undan eru teknar úr, aö*ekki
sjeu birtar opinberlega tölur, sem sýni
herafla stórveldanna á ófriðartímum.
Herafli helstu ríkja annara er i
sömu heimild, sem áður er nefnd, tal-
inn þannig: Búlgaríu á frt. 60,000, á
ófrt. 550,000; Rúmeníu á frt. 98,000,
á ófrt. 700,000; Tyrklands á frt. 230,-
000, á ófrt. 500,000; Grikklands á frt.
30,000, á ófrt. 200,000; ítalíu á frt.
291,000, á ófrt. 2,000,000; Spánar á
frt. 128,000, á ófrt. 600,000; Sviss-
lands á frt. 21,000, á ófrt. 300,000;
Hollands á frt. 24,000, á ófrt. 175,000;
Danmerkur á frt. 13,700, á ófrt. 100,-
000; Svíþjóðar á frt. 81,000, á ófrt.
600,000; Bandaríkjanna 95,000 fast
lið á frt. og ófrt.; Japans á frt. 230,-
á ófrt. 2,000,000.
Árleg hernaðarútgjöld stórveldanna
telur árbókin þannig í milj. sterlings-
punda: Rússlands 64; Frakklands
með Algeriu 48; Þýskalands 42 (og
þar að auki 52 milj. veittar 1913 til
varanlegra hervirkja, kastala o. s.
frv.); Bretlands 28,2 og Indlands
17,9; Austurrikis 25; Bandaríkjanna
18,6; ítalíu 17,2; Japans 10; Tyrk-
lands 9; Kína 7.
Herskipaeignina telur árbókin
þannig, og tekur það framtal yfir
öll skip, sem fje hefur verið veitt til
að byggja fram í október 1913:
Af orustuskipum (battleships) í 1.
flokki (dreadnoughts) hefur Bretland
32, Þýskaland 19, Frakkland 12,
Austurriki 8, ítalía 10, Bandarikin 14
og Japan 6.
Af orustuskipum í 2. og 3. ílokki
hefur Bretland 40, Þýskaland 20,
Frakkland 20, Austurríki 9, Italía 11,
Af beitiskipum (Cruisers), ýmsum
tegundum, hefur Bretland 93, Þýska-
land 43, Frakkland 21, Austurriki 7,
ítalía 13, Bandaríkin 17 og Japan 21.
Af tundurspillum (destroiers, 10
ára og yngri) hefur Bretland 162,
Þýskaland 116, Frakkland 74, Aust-
urriki 36, Italía 40, Bandaríkin 46 og
Japan 41.
Af kafskipum (submarines) he'fur
Bretland 91, Þýskaland 40, Frakk-
land 94, Austurriki 14, ítalía 20,
Bandaríkin 47 og Japan 15.
Verð flotanna er þannig talið í
milj. sterlingspunda: Bretlands 46,3,
Þýskalands 23,3, Frakklands 20,6,
Austurrikis 8,3, ítaliu 10,1, Banda-
ríkjanna 29,4 og Japans 9,8.
Mannfjöldi á flotunum er þannig
talinn á friðartímum: Bretlands 146
þús., og varalið 63 þús.; Þýskalands
73 þús. og varalið 80 þús.; Frakk-
lands 63 þús. og varal. 70 þús.;
Austurríkis 19 þús. og varal. 20 þús.;
ítalíu 37 þús. og varal. 40 þús.;
Bandaríkjanna 68 þús. og varal.
4>50° i Japans 51 þús. og varal. 50 þús.
I 1. flokki eru að eins þau skip
talin, sem skjóta frá hlið að minsta
kosti 6000 pd.
Floti Rússa mátti heita að væri
gereyðilagður í striðinu við Japans-
menn fyrir nokkrum árum, en síðan
hefur verið veitt mikið fje til þess
að koma honum upp aftur. 1912 sam-
þykti rússneska þingið nákvæma á-
ætlun um viðreisn flotans, og átti eft-
ir henni að verða i Eystrasaltsflot-
anum 24 orustuskip, 36 beitiskip, 106
tundurspillar og 36 kafskip, en auk
þess skyldi komið upp sterkum flota
í Svartahafi. En lítið af þessum ráð-
gerðu flotum er komiö upp enn. I
árbókinni, sem farið hefur verið eft-
ir hjer á undan, er sagt að 4 orustu-
skip handa Eystrasaltsflotanum hafi
átt að vera fullgerð 1914, en á 4 nýj-
um var byrjað i árslok 1912 og skyldu
þau verða stærstu og dýrustu skipin,