Lögrétta - 14.07.1915, Blaðsíða 2

114
LÖGRJETTA

Migister Holger Mik.
Hinn nýi, danski háskóladócent,
mag. H. Wiehe, kom hingað í gær-
kvöld meS „Pollux" ásamt frú sinni
og fjórum börnum. Höfðu þau farið
frá Höfn til Noregs, skemtiferS, á
leiðinni hingaö, en farangur þeirra
var kominn á undan þeim meS „Ster-
ling“. Hafa þau fengiS sjer bústaS
i SauSagerSishúsinu hér vestan viS
bæinn, sem þeir Ari Jónsson sýslu-
maSur og Einar skáld Hjörleifsson
bjuggu áSur í.
Lögr. hefur áSur getiS um, hvernig
komu hr. H. W. hingaS sje variS.
Danska ríkisþingiS hefur veitt hon-
rm 4000 kr. styrk á ári í 5 ár til þess
aS flytja hjer viS háskólann fyrir-
lcstra um bókmentir og tungumál
NorSurlanda. En hr. H. W. er hjer
mörgum áSur aS góSu kunnur og hefur oft ritaS um íslensk mál í dönsk blöS,
og jafnan af velvild til Islands. 1 íslensku er hann vel aS sjer, bæSi talar hana
og ritar.
Lögrjetta býSur hann velkominn hingaS.

Holger Wiehe.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð: 4 kr. árg. á
lslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi I. júlí.
opnar handa þeim en vinnuhjúastöSu
á heimilum, meS engum teljandi laun-
um fram yfir fæSi og húsnæSi, —
þótt þær ekki standi svo hátt nje
sjeu svo þroskaSar aS geta sett ó-
ánægju sina fram meS fleirum eSa
færri rjettarkröfum. Til þess þarf
þæSi þekkingu og þroska, sem tæp-
ast getur átt sjer staS nema meS
nokkurri almennri mentun.
Og karlmennirnir hjeldu heldur
elcki neinum slíkum jafnrjettiskröf-
um fram fyrir þær. ÞaS voru aS eins
einstöku menn á þinginu, sem fluttu
mál kvenna, af því þeir voru þrosk-
aSri og víSsýnni en almenningur af
samtíSarmönnum þeirra.
Fyrsta greinin, sem jeg minnist aS
hafa lesiS í íslenskum blöSum um
kvenrjettindamáliS, stendur í x. tbl.
Fjallkonunnar, 2. árg. 1885; fyrir-
sögnin er: „Kvenfrelsi". Er þar tek-
iun skýrt fram hinn afarmikli mun-
ur á meSferS karla og kvenna í þjóS-
fjelaginu og raktir helstu drættir
kvenfrelsishreyfingarinnar í Ame-
ríku, sem þær hafá barist fyrir Luk-
retia Mott og Elisabet Stanton. Grein
þessi er ritsjórnargrein og skarplega
settir fram stærstu gallarnir: ánauS
kvenna og rjettleysi hjer á landi,
einkum mentunarleysi ísl. kvenna og
óhæfilega lágt kaupgjald. Sjerílagi
vítir höf. meSferSina á vinnukonum
hjer i Reykjavík, t. d. laugaferSir og
eyrarvinnu. Greinin endar á þessum
orSum:
„ÞaS er vonandi, aS þessi kvenna-
þrældómur í Reykjavík fari þverr-
andi, þvi vjer teljum þaS engar fram-
farir, þótt Reykvíkingar kæmu upp
þrælastjett í landinu eSa nýrri kyn-
slóS af hálfvitum.“
Þetta var ágæt vakningargrein,
og jeg er viss um, aS hún hefur vakiS
bergmál í hjörtum margra kvenna,
þótt hugsanir þeirra fengju þá ekki
enn aS komast í blöSin.
En um voriS, 5. júní, kemur þá í
fyrsta sinni fram í dagsins ljós grein
í ix. tbl. Fjallkonunnar eftir konu.
Yfirskrift greinarinnar er: „Nokkur
orS um mentun og rjettindi kvenna
(eftir unga stúlku í Reykjavík).
Undirskriftin er „Æsa“. Motto grein-
arinnar er: „AllstaSar er sá nýtur,
sem nokkuS kann.“ Vítir greinarhöf.
mjög uppeldi kvenna og krefst sömu
mentunar og uppeldis fyrir þær og
synina. Heimtar aS þær sjeu búnar
undir lífiS meS því aS uppeldi þeirra
sje hagaS eftir hæfileikum þeirra til
þess aS geta unniS fyrir sjer á heiSar-
legan hátt, en þurfi ekki aS neySast
til giftinga eins og nokkurskonar at-
vinnu. Höf. minnist lauslega á kosn-
ingarrjett sjálfstæSra kvenna í sveita-
málum, sem illa sje notaSur af þeim,
þótt hann hafi talsverSa þýSingu. —■
En á pólitískan kosningarrjett er þar
ekki minst. Svo langt vorum viS ekki
komnar þá. — Þetta er mín fyrsta
ritgerS.
ÞaS var Páll Briem amtmaSur,
sem fyrstur hóf máls á því, aS kon-
um bæri aS fá full pólitísk rjettindi,
í fyrirlestri, sem hann hjelt í Reykja-
vík 18. júlí 1885. — En ekki var þaS
langt frá því, aS þaS þætti hneyksli
næst á þeim tímum, aS slíkri fjar-
stæSu væri haldiS fram.
Loks erum viS þó svo langt komn-
ar, aS jeg áræddi aS halda fyrirlest-
ur í Reykjavík 1887, 28. des., um
kjör og mentun kvenna. — En ekki
einu sinni þá held jeg fram pólitísk-
um kosningarrjetti. ÞaS var mentun
kvenna, fjárráS og atvinna, sem jeg
bar þá fyrir brjósti.
Þá er þaS aS Sk. Th. áriS 1887
stofnar ÞjóSviljann, og þegay frá
fyrstu tekur hann aS halda fram fullu
jafnrjetti kvenna viS karla. Þar
komu á fyrstu árum fram fjölmarg-
ar greinir og bendingar í þessa átt,
t. d. um fjárráS giftra kvenna, skóla-
göngurjett kvenna, aS konum sje
veittur námsstyrkur á fjárlögunum
til aS geta notiS þess náms viS lat-
ínuskólann og hina æSri skóla, sem
þeim væri heimilaS aS lögum. Sömu-
leiSis krefst hann stjórnarfarslegra
rjettinda handa þeim. Hann sýnir
fram á, hversu þær sjeu fyrir borS
bornar rjettarfarslega. Alt þetta hlýt-
ur aS rumska dálítiS viS kvenfólkinu.
Þær fara aS setjast upp í rúminu og
nugga stýrurnar úr augunum.
Þegar svo á þing kom, þá var hann
óþreytandi í aS minna á konurnar.
Fjölmörg frumvörp og tillögur komu
frá honum til aS bæta úr kjörum
þeirra. Og þótt þær næSu fæstar fram
aS ganga þegar í staS, þá urSu þær
þó beinlínis eSa óbeinlínis til þess
aS alþingi smámsaman samþykti ýms
lög, sem bættu úr stærstu misfellun-
um í þessu máli. Og þegar stjórnar-
skrárbreytingar voru á ferSinni, þá
gleymdi Sk. Th. aldrei aS minna á
aS konur ættu jafnan rjett aS eiga
atkvæSi í löggjöf landsins og karlar,
og heimta handa þeim kosningarrjetlj
og kjörgengi til alþingis, sem á þeim
timum þótti mesta fjarstæSa.
En alt þetta var þó ekki árangurs-
laust. ÞaS var nokkurskonar ruSn-
ingsvinna. Konur fóru aS sjá, aS þaS
var engin fjarstæSa aS hugsa sjer
aS fá líkan rjett og karlar höfSu.
Yngri konunum hafSi fundist mjög
til um aS fá aS eins aS taka fyrri-
hluta og stúdentspróf frá latínuskól-
anum, án alls námsstyrks, sem þá
var mikill, og hafa aS eíns aSgang
aS takmörkuSu námi viS prestaskól-
ann, en engan aSgang eSa rjett aS
læknaembættum., þótt þær mættu
taka embættspróf í læknisfræSi. ViS
skildum allar, aS þ e 11 a var mikiS
ranglæti.
Þá kom háskólahreyfingin. Á al-
þ.ingi 1893 skutu nokkrir þing-
menn saman dálítilli upphæS í há-
skólasjóS. Og frá þeim barst svo þessi
hugsun til þjóSarinnar — bæSi
kvenna og karla.
Þá var þaS, aS konur fóru aS ranka
viS sjer. Þarna var vegur handa þeim
til aS vera meS. Kona háyfirdómara
Jóns Pjeturssonar, frú SigþrúSur
FriSriksdóttir, og frk. Þorbjörg
Sveinsdóttir, systir alþingismanns
Benedikts Sveinssonar, voru báSar
þessu máli mjög fylgjandi, og höfSu
kynst því í gegnum mann sinn og
bróSur. Þær tóku sig saman um aS
efna til tombólu til háskólasjóSs. ÞaS
var byrjunin aS stofnun hins ísl.
kvenfjelags. Þessi tombóla, sem öll
kvenþjóS bæjarins tók þátt í, hepn-
aSist svo vel, aS upp úr henni feng-
ust aS mig minnir um 1900 kr. nettó.
SíSar var fyrsta tilganginum breytt'
og ákvarSaS aS þetta skyldi vera
byrjun aS, styrktarsjóSi handa fá-
tækum kvenstúdentum viS hinn vænt-
anlega íslenska háskóla. Nú er sjóSur
þessi orSinn um 4000 krónur.
Upp úr þessum fjelagsskap vex svo
hin fyrsta kosningarrrjettarhreyfing
íslenskra kvenna. Fyrsta lagagrein
hins íslenska kvenfjelags var sú, aS
fjelagiS skyldi vinna aS fullu jafn-
rjetti í öllum málum milli karla og
kvenna, pólitískum kosningarrjetti og
kjörgengi, „og öSrum þeim málum,
sem efst væru á dagskrá þjóSarinn-
ar.“ í annari grein laganna stóS aS
fjelagiS skyldi gefa út ársrit, og
skyldi þar jafnan standa ein ritgerS
um kvenrjettindamál. SömuleiSis átti
fjelagiS aS láta halda aS minsta kosti
2 fyrirlestra árlega, „og skyldi annar
þeirra jafnan vera um kvenrjettinda-
mál“. Lög fjelagsins voru aS mörgu
leyti góS, hefSi þeim veriS fylgt fram.
ÞaS er undarlegt, aS á vissum tíma-
bilum virSist eins og öflugar hreyf-
ingar í vissar stefnur gangi um heim-
inn. Þetta átti sjer staS um 1894—95.
KvenrjettindamáliS fær þá byr undir
báSa vængi víSa hjá kvenþjóSinni og
hjer á NorSurlöndum er merkilegt
að taka eftir þvi, aS einmitt áriS
1895 eru mörg blöS og tímarit stofn-
uS af konum. — Sama áriS sem
KvennablaSiS og Framsókn voru
stofnuS hjer á íslandi, án þess viS
víssum hver af öSrum. BoSsbrjef
Kvbl. kom út 6. nóv. 1894, en 1. tbl.
þtss 21. febr. 1895.
Framsókn og KvennablaSiS mörk-
uSu tvær hliSar kvenrjettindahreyf-
ingarinnar. Kvbl. ætlaSi sjer einkum
uppeldismál, fræSslumál og atvinnu-
mál, en Framsókn stjórnmál, þar á
meSal kosningaírrjett og kjörgengi
kvenna til alþingis, og bindindismál.
Enginn vafi er á því, aS bæSi þessi
blöS hafa haft mikil áhrif á islenskar
konur og þroska þeirra.
ÁriS 189 5sendi hiS ísl. kvenfjelag
undir forstöSu Þorbjargar Sveins-
dóttur, út áskorun til Alþingis um
jafnrjetti i öllum málum handa kon-
um á viS karla, og skyldu nú íslensk-
ar konur undirskrifa þessa bænar-
skrá eSa áskorun til þingsins. Undir-
skriftir kvenna urSu um 2200, og
getur þaS kallast mikiS á þeim tím-
um.
Eins og áSur er á vikiS, samþykti
alþingi 1891 lög um kjörgengi allra
þeirra kvenna, sem höfSu kosningar-
rjett í sveita-, sókna- og hjeraSamál-
um. 1899 fengum vjer einnig lög um
fjármál hjóna, stórum betri en þau
gömlu. ASal-rjettarbótin í þeim lög-
um er: a S giftar konur skuli hafa
sama fjárforræSi og ógiftar, a S
hægra verSi aS gera kaupmála milli
hjóna en áSur var, og meS honum
tryggja svo fjárhagslega hagsmuni
konunnar í hjónabandinu, a S tak-
marka aS nokkru leyti rjett og umráS
húsbóndans yfir fjelagsbúinu. Þau
setja ýmsar ákveSnar reglur mijli
hjóna til hagsmuna fyrir konuna,
Þau veita hjónum, og þá einkum kon-
unni, rjett til aS geta slitiS fjelags-
búinu meS sjereign, án þess þaS hafi
þá hjónaskilnaS í för meS sjer, og
tryggja eigur hennar gagnvart
skuldunautum mannsins. —
SíSan um síSustu aldamótin höfum
vjer fengiS ýms mikilsvarSandi lög
konunum til handa. Má þar til nefna
kosningar- og kjörgengislög frá 1908,
meS sömu skilyrSum fyrir alla, karla
cg konur. Þá eru lögin um rjett
kvenna til embættisnáms, náms-
styrks og allra embætta landsins frá
11. júli 1911, sem eru merkilegustu
rjettarbætur, sem vjer höfum fengiS,
aS undanskildum stjórnarfarslegu
rjettindunum, sem vjer erum nú aS
þakka fyrir. Svo langt veit jeg ekki
neina aSra þjóS komna enn, aS hún
hafi veitt konum sínum meS lögum
aSgang aS æSstu embættum rikisins
og kirkjunnar. Hjer er ekkert þvi
til fyrirstöSu laganna vegna, aS kon-
ur geti orSiS bæSi biskup og ráS-
herra, ef þær hafa sjálfar þau skil-
yrSi, sem til þess eru nauSsynleg.
Jeg hef áSur tekiS þaS fram, aS
lengi framan af hafi ísl. konurnar
sjálfar litiS eSa ekkert gert til aS fá
kjör sín bætt meS lögum. ÞaS hafi
aS eins veriS gert af frjálslyndum
karlmönnum, sem hafi tekiS mál
þeirra upp á stefnuskrá sína. Margir
halda þvi fram, aS vjer konur höf-
um aldrei gert neitt til þess. — En
þaS er alls ekki rjett.
Þegar Framsókn hætti aS koma út,
þá tók KvennablaSiS upp kvenrjett-
indastefnu hennar. ASra pólitík hefur
þaS aldrei fengist viS.
ÁriS 1906 var hjer gerSur undir-
búningur til aS koma á fót nýju fje-
lagi, sem viS ekkert annaS skyldi fást
en aS vinna aS kvenrjettindamál-
unum. ASallega var sú hreyfing kom-
in til vor frá alþjóSasambandsfjelög-
um kvenrjettindamálsins. Því í hverju
landi höfSu ýms fjelög fyr og síSar
tekiS kvenrjettindamálin á stefnu-
skrá sína, ásamt öSru fleira, t. d. góS-
gerSastarfsemi. Þetta dró svo úr
framkvæmdum og agitationum þeirra
fyrir þessum málum, og mörg þeirra
viltust frá þeim algerlega. Þannig
hafSi þaS og veriS hjer. Frá því aS
Þorbjörg Sveinsdóttir fjell frá, hafSi
HiS ísl. kvenfjelag ekkert sint þeim
málum. Því var kvenrjettindafjelagiS
stofnaS 27. janúar 1907. Þess verk
var aS vinna eingöngu aS agitation
fyrir þessum málum. Og þaS er alls
ekkert lítiS verk, sem þaS hefur unn-
iS í þá átt, eftir því sem búast mátti
viS af nýju, fjelausu fjelagi.. HiS ísl.
kvenfjelag sendi þá og líka út undir-
skriftaáskorun, sem bæSi fjelögin
störfuSu fyrir. Hún fjekk 12,000 und-
irskriftir kvenna.
SiSan kvenrjettindafjelagiS ís‘1.
var stofnaS, hefur ekkert þing veriS
haldiS svo, aS þaS hafi ekki, bæSi í
gegnum blöS, einstaka menn og á
ýmsa aSra vegu, meS fyrirlestrum,
stofnun sambandsdeilda, undirskrifta-
áskorunum til alþingis og blaSagrein-
um, reynt aS fá þessu máli hrynt á-
fram og komiS inn á þingmálafund-
ina. Margir af þingmönnum hafa
veriS kosningarjetti og kjörgengi
kvenna til alþingis mjög hlyntir, og
sumir þeirra svo, aS þeir hafa fylgt
því jafnt fyrir þaS, þótt þaS væri bor-
iS upp af pólitískum mótstöSumönn-
um þeirra.
Þegar vjer því í dag i glóbjarta
góSviSrinu, stöndum hjer fyrir fram-
an þinghúsiS til þess aS halda minn-
ingarhátíS þess, aS vjer sjeum orSn-
ar löglegir borgarar íslands, meS full-
um rjetti til aS vinna sameiginlega
aS öllum þess velferSarmálum meS
bræSrum vorum, þá verSur þaS fyrst
og siSast alþingi og þess leiSandi
menn, sem vjer þökkum þessi stóru
rjettindi: Skúla Thoroddsen fyrir
hans þrautseigu liSveislu fyr á tím-
um, þegar hann mátti tala út i bláinn
án þess aS heyra annaS en hljóm
sinna eigin orSa, Hannesi Hafstein,
sem bæSi sem ráSherra og þingmaS-
ur hefur stutt aS bestu málalokum
fyrir mál vor kvennanna, og nú síS-
ast vorum núverandi ráSherra, sem
hefur loks boriS máliS fram til sig-
urs, gegnum allar öldur hins ókyrra
pólitíska hafs, og bjargaS því heilu
í höfn.
ÞaS er því meS glaSri von og trú,
sem vjer tökum viS þessum rjettind-
um, þótt þau til aS byrja meS sjeu
ekki eins útfærS og vjer hefSum ósk-
aS. —
Alþingi íslands, þessi kjörgripur
íslensku þjóSarinnar, hefur sýnt sig
svo velviljaS í vorn garS, aS vjer
óskum einskis fremur, en aS fá aS
vinna aS sameiginlegum landsmálum
meS bræSrum vorum, undir löggjaf-
arvaldi þess. Vjer vitum vel, aS þaS
er fjöregg frelsis íslensku þjóSar-
iimar, sem vandlega bera aS varS-
veita aS hvorki brákist nje brotni,
og vjer konur munum ekki reynast
því ótrúrri liSsmenn en bræSur vorir.
Vjer heilsum glaSar framtíSinni,
þar sem karlar og konur vinna í bróS-
erni saman aS öllum landsmálum,
bæSi á heimilunum og á alþingi.
GuS blessi alþingi íslendinga, bæSi
í nútíS og framtíS.
Alþingi lifi!
Alþing-i.
Flokkaskipunin.
ÞaB er víst sannast um hana aS
segja, aS hún sje enn öll á ringul-
reiS. Þó má telja þaS víst, eins og
auSvitaS var, aS þversum-mennirnir
hafa ekkert fylgi til þess aS koma
fram beinni vantraustsyfirlýsingu til
ráSherra út af staSfesting stjórnar-
skrárinnar. ÞaS er sagt, aS þeir hafi
aSeins getaS fengiS von i 7 atkvæS-
um til fylgis viS hana, og munu þaS
þá vera atkvæSi þessara þingmanna:
B. J„ B. Kr„ B. Sv„ G. E„ S. E, og
Sk. Th. En svo bjuggu þeir til eina af
þessum flautatillögum, sem engin á-
kveSin skoSun er í, en teygja má í
allar áttir, og reyndu aS afla henni
fylgis. Sú tillaga var þannig orSuS:
„Alþingi ályktar aS lýsa yfir því,
aS þaS telur sig óbundiS af öSrum
skilmálum fyrir staSfesting stjórnar-
skrárinnar en þeim, sem felast í fyr-
irvara alþingis."
Nú hefur öll deilan veriS um þaS,
hvaS felist í fyrirvaranum frá 1914.
Þversum-mennirnir telja honum ekki
fullnægt, og væri meiri hluti þingsins
á þeirra skoSun, þá hefSi þaS auSvit-
aS þegar í staS lýst vantrausti á
ráSherra. En sje fyrirvaranum full-
nægt og þaS fengiS, sem meS honum
átti aS fást, eins og Lögrjetta telur
óhikaS aS sje, þá á ráSherra og þeir,
sem meS honum hafa unniS aS lausn
málsins, þökk skiliS fyrir. Þings-
ályktunartillaga, sem ljeti óskoriS úr
því, hverjum skilningnum meiri hluti
þingsins fyIgcli, væri hneyksli og vit-
leysa.
Af þeim 24 þingmönnum frá síS-
asta þingi, sem studdu Sig. Eggerz,
muntt 14 hafa veriS í SjálfstæSisfl.,
8 ibændaflokknum og 2 utan flokka,
aS því er Lögr. kemst næst. Nú hef-
ur fariS svo um flautatillögu þeirra
Kvæði Guðmundar Magnússonar.
Vjer fögnum þjer, hækkandi frelsisins öld!
Vjer fögnum þjer, lengi þráSi dagur!
Vjer vitum, aS störf þú oss veitir þúsundföld,
og vonum, aS þjer fylgi bættur hagur.
Vjer gleymum því mótdræga’ á genginni braut,
þaS geymist í liSna tímans sögum.
Oss gleSur, aS ísland þann góSa orSstír hlaut,
aS ganga meS þeim fyrstu aS þessum lögum.
Er frelsiS þá takmark? — Nei, fjarri sje því.
ÞaS fylgir því skylda til aS vinna.
Og háskalegt vopn er þaS höndum þeirra i,
sem hjá sjer hvorki dug nje ábyrgS finna.
Og fyrst þá meS sóma vort frelsi er krýnt,
er framar vjer þokum okkar vonum,
og þjóSin vor fámenna fær þeim stærri sýnt,
aS frelsiS er til heilla gefiS konum.
AS því stefnir för sú, sem hafin er hjer,
því heiti skal fylgt í orSi’ og verki.
Vor þríliti fáni, vjer fylkjumst undir þjer!
Vors frelsis vöggugjöf, vors rjettar merki.
GuS blessi þig, ísland, og hefji þinn hag
til heiSurs, til meiri vegs og blóma!
Vjer lögfrjálsar konur, sem hittumst hjer í dag;
af hjarta skulum vinna aS þínum sóma.
Kvæði frk. Maríu Jóhannsdóttur.
Drottinn, vor guS! Vjer biSjum heilu hjarta!
Hendur oss rjettu, lít þú til vor, faSir!
Styrk oss aS hrekja myrkriS sorgar svarta,
sárin aS græSa er blæddu aldaraSir!
Vjer krjúpum þjer, guS, sem barn er móSur biSur,
blessa vorn rjett, ó, stíg þú til vor niSur!
Líf vort er slys, ef leiSir þú oss eigi,
ljósvana nótt, er skelfir oss og hryggir;
rjettur vor tál, ef visar þú ei vegi;
visnar hvert starf, sem hönd þín ekki tryggir.
Þekking og vald, ef þú ei, herra, drotnar
þrýstir oss niSur, ferst í hafi og brotnar.
Veit þú oss kraft að sigra synd og þrautir,
sendu oss mátt að stySja vilta og hrjáSa!
Hjálpa’ oss aS rySja nýjar betri brautir,
ber þú oss afl aS leysa fallna og þjáSa!
Sýn þú oss leiSir særSra aS breyta högum!
Signdu hvert orS, hvern staf í vorum lögum!
Kenn þú oss, guS, aS krýna afli og blíSu
kvisti til lífs, er fjekst þú oss í hendur!
Sign vora þjóS i sælu og í stríSu,
sveipa þú armi tind sem ystu strendur!
Lát þú oss tendra ljós í heimi stærra!
Lyft þú oss, ástarfaSir, til þín hærra!