Lögrétta - 29.12.1915, Síða 2

2IÓ
LÖGRJETTA
Fullprentaðar eru, og þegar til sölu hjá öllum bóksölum, bæði í Reykja-
vík og úti um land:
Ágúst H. Bjarnason próf.: Drauma-Jói .................. Verð kr. 2.00
Jón ólafsson: Litla móðurmálsbókin .................... —..— 1.00
Sigfús Sigfússon: Dulsýnir................................ — — 0.75
Jón Jónsson dócent: íslendingasaga, innb.................. — — 3.50
Jón Kristjánsson prófessor: fslenskur sjórjettur......... — — 3.50
Jón ófeigsson: Ágrip af danskri málfræði ................ — — 1.25
Sigurður Þórólfsson: Á öðrum hnöttum. Getgátur og vissa — — 1.50
Sigurður Guðmundsson: Ágrip af fornísl. bókmentasögu ib. — — 1.00
Sigurður Hvanndal: Litli sögumaðurinn I. ib. ... j........ — — 0.75
Ennfremur fást hjá bóksölum 1 Reykjavík:
Matth. Jochumsson: Ljóðmæli. úrval.............ób. kr. 350, ib. kr. 4.50
íslenskt Söngvasafn. I. Bd., ób............................. — 4.00
Búkauersliin Siolðsar Eymundssonar.
Forsetar Alþingis hafa ákveðið, að selja fyrst um sinn bókasöfnum og
lestrarfjelögum hjer á landi
Alþing'istídindi 1845—1905
fyrir 50 króniir,
auk burðargjalds.
Einstaka árganga Alþingistíðindanna frá sama timabili hafa forsetar
ákveðiS aö selja bókasöfnum og lestrarfjelögum á i kr. 50 aura, auk burð-
argjalds.
Enn fremur hafa forsetar ákveðið, að selja bókasöfnum og lestrarfje-
lögum fyrst um sinn
Landsreikning'aiia 1884—1913
fyrir 10 krónur,
auk burðargjalds.
Þetta verð á Alþingistíðindum og Landsreikningum nær AÐ EINS til
bókasafna og lestrarfjelaga hjer á landi.
Skrifstofustjóri Alþingis veitir pöntunum móttöku og annast afgreiðslu
til hlutaðeigenda, þó því að eins, að borgun fylgi pöntunum og trygging
sje fyrir burðargjaldi af hálfu kaupanda. ,
fslenskt songvasðln.
Safnað hafa og búið til
prentunar Sigfús Einarsson
og Halldór Jónasson. Bóka-
verslun Sigf. Eym. 4 kr.
Þetta er fallegasta og eigulegasta
söngvasafnið, sem komið hefur út á
íslensku til þessa, — 150 lög í einu
hefti, lang-flest gamlir æskuvinir
hvers manns, sem nú er upp kominn,
margt af því, sem okkur þótti vænst
um í sönglist í fyrri daga og öllum
er enn þá hlýtt til. Nú kemur það til
okkar aftur i prýðilega vandaðri út-
gáfu, miklu fegurri en áður, og samt
miklu ódýrari. Von á öðru hefti til,
jafnstóru, og ef til vill því þriðja.
Slíku örlæti í þessari grein hefur
söngelsk alþýða á íslandi aldrei átt
að venjast.
Mörg af lögunum eru, sem sagt,
gamal-kunn, einkum úr heftum Jón-
asar Helgasonar, en nú hafa þau hefti
verið ófáanleg um mörg ár, — ekkert
fáanlegt nema barnaheftin, en þar eru
lögin einungis við barna hæfi. En
þótt 1 ö g i n sjálf sjeu áður kunn og
vinsæl orðin, birtast þau nú i nýjum
búningi og miklu betur úr garði gerð
en þá. Jónas ætlaði sín lög fyrir sam-
söng (ósamkynja raddir), en nú eru
þau fyrst og fremst skrifuð fyrir
harmóníum. Lög, sem voru þrí-
rödduð hjá Jónasi, eða ekki einu sinni
það, koma nú fjórrödduð, o. s. frv.
Frágangur að raddsetningu er fegúrri
og hentugri, og prentun og pappír er
ekkert saman berandi.
Þetta er nú um gömlu lögin. En
svo er mikið í þessu hafti af öðrum
nýrri lögum, sem orðin eru að vísu
dálítið kunn flest, en ekki hafa feng-
ist hingað til í hentugum alþýðuút-
gáfum. Meðal þessara laga eru mörg
af vinsælustu lögum þeirra Sigfúsar
Einarssonar, Árna Thorsteinssons,
Jóns Laxdals, sr. Bjarna Þorsteins-
sonar og S. Sveinbjörnssonar. Jeg
nefni að eins sem fá dæmi: „Sjá, hin
ungborna tíð“. „Þótt þú langförull
legðir“ og „Þú álfu vorrar yngsta
land“, öll eftir Sigfús. „Er sólin hníg-
ur“, „Fífilbrekka, gróin grund“ og
„Já, láttu gamminn geisa fram“, öll
eftir Árna. „Drottinn, sem veittir
frægð og heill til forna“ og „Sjá roð-
ann á hnúkunum háu“, bæði eftir Lax-
dal. „Vakir vor í bæ“, „Jeg elska þig,
stormur" og „Jeg vil eiska mitt land“,
öll eftir sr. Bjarna. „Töframynd í
Atlants-ál“ eftir Sveinbjörnson, og
auk þess mörg af lögum Helga Helga-
sonar og ýmsra annara íslenskra höf-
unda. Meðal laga, sem lítið munu
vera kunn hjer á landi áður, má
nefna: „Ástkæra, ylhýra málið,“ eftir
Holger Wiehe, „Hvílir á hvítum“,
eftir H. Möller og „í svanalíki“ eftir
Inga T. Lárusson. Þetta er nú álit-
legur nýgræðingur í alþýðubók, og
fer því þó langsamlega fjarri, að alt
sje talið.
Gaman er nú að eiga , ,Björne-
borgar“-slaginn, með hinni snildar-
fallegu þýðingu H. Hafsteins, og
„Dalkarla“-sönginn (jeg hauður veit),
þótt ekki sje þar textinn jafn-glæsi-
legur. — „Þú stóðst á tindi Heklu
hám“ er eitt af lögunum, sem varla
varð i náð nema í útl. bókum. —
„Skín við sólu Skagafjörður“ er
prýðis-laglegt lag og hingað til alt
of fágætt. — Þannig mætti lengi
halda áfram.
Lang-mesti kostur bókarinnar, þeg-
ar til þess er litið, hvert erindi henni
er ætlað að eiga, er það, hve lögin
eru einföld og auðveld. Það er við
hvers meðal-viðvanings hæfi að leika
þau, allflest, án nokkurs undirbún-
ings. Og þó eru þau smekklega radd-
sett. Jeg minnist þess ekki, að hafa
sjeð sömu lögin í útlendum söngbók
um jafn-haganlega raddsett. Og lang-
flest íslensku lögin eru raddsett að
r.ýju að meira eða minna leyti. Og þó
þarf ekki nema lítið að víkja radd-
setningunni við, til þess að lögin verði
hæf fyrir samsöngva með ósamkynja
röddum. Á þessu er hvervetna auð-
þekt smekkvísi og vandvirkni Sigfús-
ar Einarssonar. Alstaðar virðist mjer
þetta hvorttveggja, samsöngurinn og
harmoniið, haft fyrir augum, enda
tiðkast það nú mest í útlendum bók-
um með sama augnamiði, því að þótt
ekki verði samsöng við komið, t. d.
í heimahúsum, er það mikill kostur,
að hafa lögin þannig sett.að sem fæst-
um sje ofvaxið að syngja þau með
hljóðfærinu. í þessu hefti man jeg
ekki að nokkurt lag stigi hærra en á
tvistrikaðan f i s, eða óvíða dýpra en
á sama tón í stóru áttund.
Lagið nr. 100 (Sjáið hvar sólin nú
hnígur) er dálítið breytt frá því sem
jeg þekki það i þýskri söngbók, og
það til hins lakara, án þess jeg geti
komið auga á ástæðuna. Breytingin,
sem jeg á við, er í laginu sjálfu, en
ekki í fylgiröddunum.
Sumt í ættfærslu laganna kemur
undarlega fyrir, en þó einkum það,
að lagið „Nú er frost á fróni“ sje
talið í s 1 e n s k t þjóðlag (íslenskt er
það talið í yfirlitinu, þjóðlag yfir lag-
inu sjálfu). Lagið er notað í „Gen-
boerne“ eftir Hostrup (Op, I gæve
Sönner | af den röde Gaard) og þar
er gerð sú grein fyrir þvi, að það sje
tekið úr „Lumpacivagabundus". Það
er þvi miklu eldra en kvæði Krist-
jáns, sem hefur breitt það út hjer á
landi. Ef til vill er lagið þjóðlag, en
íslenskt er það varla. — Lagið: „Sjá,
brostin klakabönd" hefði liklega ver-
ið óhætt að telja norskt, að minsta
kosti er það lang-kunnast við norska
vísu (Se Norges Blomsterdal). Lagið :
„Jeg veit ekki af hvers konar völd-
um“ er eignað Silcher, en er eins oft
talið þýskt þjóðlag. Mörg fleiri lög
mætti í raun og veru telja þjóðlög,
en aftur eru önnur, sem fremur bæri
að eigna einstökum mönnum, en slikt
skiftir ekki miklu í bók eins og þess-
ari.
Ókost tel jeg það á bókinni, að fall-
hraði er táknaður með islenskum orð-
um — eingöngu. Tilgangur höfund-
anna er auðsær og lofsverður í sjálfu
sjer, enda farinn að tíðkast víða í út-
löndum, en ber jafnan vott um þröng-
sýni. Það er gamla sagan frá Babels-
turninum, gamla óheilla-tilhneiging-
in til að tvístra málunum sem mest
má verða. Allir, sem stund leggja á
söngvísi, m e g a t i 1 að þekkja
ítölsku orðin. Fæstar söngbækur eru
til á íslensku, og ekki heldur á neinu
einstöku máli öðru, en ítölsku söng-
fræðisorðin eru fyrir löngu orðin al-
heimsmál. í bók þessari er mesti fjöldi
íslenskra laga, en útlendingar, sem
fá bókina í hendur, hafa þeirra ekki
hálf not, vegna þess, að þeir sjá ekki
fallhraðann, — skilja ekki orðin. Út-
lendu orðin hefðu mátt standa í svig-
um, en þau má ekki vanta. Ekki var
meiri móðurmálslýti að hafa þau, en
t. d. útl. áherslu-orðin, p. (piano), mf.
(mezzo forte) o. s. frv.
Allur ytri frágangur á bókinni tek-
ur langt fram öllu, sem við höfum áð-
ur átt að venjast um íslenskar nótna-
bækur. Pappirinn er mjög sterkur og
vandaður. Bæði nótur og textar er
steinprentað, hvergi of þjett og al-
staðar skýrt og greinilega. Hvergi
þarf að fletta við blaði, þegar lag er
spilað. Og þótt þetta sje gert suður
á Þýskalandi og að eins lesin ein
próförk hjer heima, hef jeg hvergi
rekið mig á prentvillu, hvorki í text-
um nje fyrirsögnum. — Málverkið ut-
an á kápunni þykir mjer minst um
vert, en stafirnir í titlinum eru fal-
legir.
Þessar aðfinslur eru smáræði eitt.
Kostir bókarinnar yfirgnæfa lang-
samlega bresti hennar, og gleði sú,
sem íslensk alþýða mun hafa af henni,
verður vafalaust bæði mikil og inni-
leg. Fáar bækur eru bornar til al-
mennari vinsælda. G. M.
Bændur á þing-i.
Þótt jeg í síðasta blaði Lögrjettu
tæki svari bænda og landbúnaðarins,
var ekki þar með sagt, að jeg áliti
bændur þá, sem á þingi sitja, alla
góða og gilda þingmenn. Það er öðru
nær. Þó vil jeg ekki vera svo nær-
göngull að nafngreina þá bændur,
sem nú eru þingmenn og jeg álít að
alls ekkert erindi hafi á þing. Jeg
vil ætla kjósendum að sjá fyrir þeim.
Og þá er jeg heldur ekki að rekja
feril einstakra bænda á þingi. En jeg
leyfi mjer að benda á dæmi, er sýna,
að bændur á þingi eru atkvæðalitlir.
Og vík jeg þá að því máli, sem að
mínu áliti ætti að vera hæst á blaði
sameiginlegra stórmála bænda á
þingi, en það erjarðamálið. Það
ætti mönnum ekki að blandast hugur
um, að það mál þarf að taka miklum
umbótum, bæði með tilliti til eignar-
rjettarins, ábúðarrjettarins, fjölgunar
býla og þarfarinnar til að rækta
og bæta jarðirnar. Málið hefur
þó verið til umræðu á þinginu nú
lengi, en að eins sundurlaust og í
pörtum. Og nú síðast til viðbótar
fjölgun býla, sem þingið nefnir gras-
býli,. En mjer finst jeg enn ekki hafa
heyrt neina rödd frá þinginu í þessu
stórmáli, sem nokkur veruleg dáð eða
dugur er í, hvorki frá bændum nje
öðrum þingmönnum. Bændur, sem á
þingi sitja, horfa á það, að vegna
hins ótakmarkaða eignarrjettar á
jörðum geta menn lagt þær i eyði,
selt þær i hendur útlendinga, og
þröngvað kosti leiguliða — bæði með
háu afgjaldi og svo með því að launa
þeim ekki verk þeirra til umbóta
jörðunum. Og bændur á þingi horfa
á það, að fjöldi af duglegu fólki flýr
sveitirnar af því að það fær ekki jarð-
næði; og þeir horfa á það um leið,
að nóg er hjer moldin til að rækta
og viðast nóg landrými til að fjölga
býlum í sveitum. Og þeir horfa á það,
að margt verður að vera ógert í
sveitunum af því að bændur fá ekki
hagkvæm peningalán til jarðabóta;
og þeir ættu að sjá það, að fjölgun
og umbætur sveitabýlanna er það,
sem fyrst og fremst gerir landið sjálft
verðmeira og styður að þvi að fólk-
inu fjölgi og það þroskist eðlilega.
Það má því alveg furðu gegna,
hversu litlar eru aðgerðir þingsins
í þessu máli, og hversu bændur láta
þar lítið til sin taka, og bendir það á
óþroskaðan hugsunarhátt þeirra. En
hversu dáðlaust það er, sem gert er i
málinu, að þvi leyti sem það kemur til
tals á þingi, nægir að benda á, að síð-
asta þing fól stjórninni að leita sjer
upplýsinga um kjör húsmanna er-
lendis, og auk þess var verið að
skeggræða um það á þingi, að k o m a
upp húsmannastjett í land-
i n u, og koma upp tiiraunabýli í þá
átt. Þarna er verið að ræða eitt at-
riði þessa stórmáls og það alt öfugt.
Það ætti að vera sjáanlegt, að ef
húsmannastjett gæti þrifist til sveita,
þá væri hún þar fyrir, og að ræða um
tilraunabýli er eins og annað, sem
sagt er út í bláinn. Það er vel hægt
án allra tilrauna að gera sjer í hugar-
lund, hvað mikið land óg aðra mögu-
leika þarf hjer til sveita svo að meðal-
fjölskylda geti lifað bærilegu lífi.
Þegar um þennan lið málsins er að
ræða, á að byrja á því að mynda hjer
ný sjálfstæð býli. Og alt málið verður
að ræða með tilliti til þess, sem jeg
nefndi hjer að framan, eða: tak-
markana e i gn a r r j e 11 a r i n s,
kjara leiguliðanna, fjölg-
unar býla og svo p e n i n g a-
m á 1 a.*
Fleira mætti benda á, er sýndi, að
bændur á þingi eru of atkvæðalitlir,
og þurfa að menta sig betur til að
verða starfinu vel vaxnir og geta
heitið góðir og gildir þingmenn, og
því meiri nauðsyn er á því, að bænd-
ur manni sig betur til þingsetu, þar
sem það er alveg sjálfsagt, að bænd-
ur velji menn úr sinum flokki til
þingsetu.
Bændur verða og að verða at-
kvæðameiri á þingi, svo að þeir láti
ekki hafa sig til að samþykkja óþarf-
ar fjárveitingar eða annað, sem ó-
þarft kann að vera og varasamt.
Enn fremur þyrftu þeir að verða upp
úr því vaxnir að vera í sífeldum
„hrossakaupum" á þingi (þess þurfa
allir þingmenn) og vera of hlut-
drægir, og einnig ættu þeir að vera
upp úr þvi vaxnir, að vera hróðugir
yfir og sækjast um of eftir kunnings-
skap „háttstandandi" manna.
Bændur á þingi þurfa að vera vel
að sjer, áhugasamir um öll framfara-
mál, velviljaðir öllu landinu, dugleg-
ir, sjálfstæðir í skoðunum og áreiðan-
legir.
JÓN H. ÞORBERGSSON.
Strídið.
Síðustu frjettir.
Khöfn 25. des.: „Þjóðverjar hafa
tekið Hartmannsweilerkopf." Þetta
eru vigstöðvar í Elsass, sem mikið
hefur verið barist um og ýmist hafa
verið á valdi Frakka eða Þjóðverja.
Hefur verið barist Jjarna að undan-
förnu af miklum ákafa, að því er ein
fregnin hingað segir, samfleytt í 9
daga. Annars ber frjettunum hingað
ekki saman um það, hvernig jólin
hafi verið haldin á vígstöðvunum.
Ein segir, að þar hafi verið kyrt um
jólin, en önnur segir, að á jólanótt-
ina hafi verið skothríð og spreng-
ingar alstaðar á vigstöðvunum.
Afstaðan á Balkanskaganum virð-
* Nú er von tímarits, sem sjerstak-
lega ætlar að ræða þetta mál.
ist ekkert hafa breytst síðustu vik-
una. Eitthvað af her Serba hefur sam-
einast her ítala í Albaníu, en annars
eru óljósar fregnirnar um afstöðuna
þar. Pjetur Serbakonungur kvað nú
vera korninn til Italíu, en stjórnar-
ráð Serba situr enn í Skutari.
Friðarleiðangurs-mennirnir frá
Bandaríkjunum eru nú komnir til
Stokkhólms, nema foringi fararinnar,
Ford. Hann veiktist í Noregi og held-
ur þaðan heim aftur vestur um haf.
Þýski ríkiskanslarinn gefur yfirlit
yfir stríðið.
9. des. hjelt Betmann Hollveg rík-
iskanslari langa ræðu í þýska ríkis-
þinginu, er þá var nýlega kvatt sam-
an, til þess að skýra frá því, hvað
gerst hefði i ófriðnum frá því að
þingi var slitið í ágúst í sumar og til
þess tima. Aðalviðburðina taldi hann
hluttöku Búlgara í stríðinu og það,
sem gerst hefði á Balkanskaganum.
Hann lýsti því, hve mjög bandamenn
hefðu sótst eftir því, að ná Ferdínand
Búlgarakonungi sin megin, og gerði
skop að gjafmildi þeirra, er þeir hefðu
lofað honum landaukningum úr öll-
um áttum: frá mótstöðumönnunum
(Austurríki), frá hlutlausum þjóðum
(Grikkjum) og frá bandamönnum
sínum (Serbutn). Taldi hann undar-
legt, að þeim skyldi koma til hugar,
að bjóða Búlgaríu hluta af Serbíu,
þar sem stríðið hefði upphaflega ver-
ið byrjað af Rússum, að sögn þeirra,
til þess að vernda Serbíu gegn ójöfn-
uðj utan að. Búlgaría hefði borið
höfuðþungann af Balkanófriðnum
fyrir nokkrum árum, en þá hefði hún
orðið út undan, er löndunum var
skift á eftir, og hefði Rússastjórn ekki
viljað sinna kröfum hennar þá, en
dregið taum Serbíu á kostnað Búlg-
ara, vegna þess, að Serbía hefði átt
að verða forvörður Rússlands gegn
Austurríki. En nú gæti Ferdínand
konungur uppfylt það loforð, sem
hann hefði gefið þjóð sinni við lok
annars Balkanstríðsins. Flagg Búlg-
aríu blakti nú yfir svæði því, sem
hún hefði þá verið svift.
Kanslarinn lýsti svo nánar herferð
miðveldanna til Balkan og kallaði
það þáttaskifti í sögu ófriðarins, að
náðst hefði samband frá miðveldun-
um yfir Balkan og austur til Asíu.
Beint samband við Tyrkjaveldi kvað
hann svo njikils virði fyrir hernað
miðveldanna, að erfitt væri að meta
það. Vöruflutningar frá Balkanríkj-
unum og austan úr Asíu kæmu mið-
veldunum mjög vel til þess að bæta
upp þær birgðir, sem fyrir væru. Út-
litið væri nú mjög gott. Það væri að
þakka víðsýni Ferdínands Búlgara-
konungs, að nú væri örugg brú bygð
milli miðveldanna, keisararíkjanna,
sem tengd væru órjúfandi böndum,
Balkanskagans og Vestur-Asíu. Þessi
brú ætti ekki að notast til herflutn-
inga að þessum ófriði loknum, heldur
í þjónustu friðsamlegrar menningar-
starfsemi. Bræ^ralagið, sem nú væri
myndað í hernaðinum, ætti að verða
að bræðralagi í viðskiftum, er miðaði
að því, að efla menningu þeirra land-
anna, sem straumar framfaranna
hefðu enn ekki náð til.
Kanslarinn fór síðan hörðum orð-
um um aðfarir bandamanna gegn
Grikkjum. Kvað þá fyrst, er þeir
byrjuðu að setja her á land í Salo-
niki, hafa sagt, að Grikkir hefðu
beðist hjálpar af þeim. En þessu
hefði verið neitað af Venizelos.
Gríska stjórnin hefði fastlega mót-
mælt landsetningu hersins. En nú láti
bandamenn sem þeir sjeu þar í sínu
eigin landi. Þeir, sem þykist vera að
berjast móti hervaldi Þjóðverja, noti
enska flotann til þess að kúga Grikk-
land til þess að brjóta hlutleysis-
skyldur sínar. Fyrst hefði Grikkjum
verið þröngvað af bandamönnum til
að gefa þeim yfirlýsingu um velvilj-
að hlutleysi. Að henni fenginni hafi
þeir heimtað, að Grikkir drægu all-
an her sinn burt frá Saloniki og hjer-
aðinu þar umhverfis, en gæfu banda-
mannahernum öll ráð yfir borginni,
höfninni og járnbrautunum norður frá
borginni, svo að hann gæti búist þar
um til varnar. Þetta kölluðu banda-
menn þarna velviljað hlutleysi. En
það er föst ætlun Grikkjastjórnar,
sagði hann, að halda hlutleysi sínu