Lögrétta - 16.02.1916, Blaðsíða 2

26
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
Islandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi I. júlí,
Konstantin konungi, og þaS er marg-
yfirlýst ætlun konungsins, að halda
Grikklandi utan viS ófriSinn, en
jafnframt heldur hann þó hernum
vígbúnum, og segir þaö markmiö sitt,
aS hafa hann í góSu lagi viS lok ó-
friSarins, því þaS telji hann tryggi-
legra en hitt, aS fórna honum fyrir
loforS frá annari hvorri hliSinni, sem
engin vissa sje fyrir aS hægt sje aS
efna viS ófriSarlokin. Hefur kon-
ungur sýnt mikla staSfestu og mik-
inn dugnaS í því, aS verja málstaS
sinn og halda honum fast fram, þótt
nærri hafi látiS aS jafnvel konung-
dómurinn væri í veSi.
Loftskipaárásirnar, sem ÞjóSverj-
ar gerSu á England og París um síS-
astliSin mánaSamót voru miklu víS-
tækari en sams konar árásir áSur. Á-
rásin á París var gerS 29. og 30. jan.
en á England nóttina milli 31. jan.
og 1. febr. Er sagt aS 7 loftskip hafi
gert árásina á England og sum þeirra
aS minsta kosti hafi veriS stærri en
þau loftskip, sem áSur hafi veriS þar
á ferS, og flutt þyngri skot. Þau köst-
uSu sprengikúlum yfir ýmsar af stór-
borgum Englands, svo sem Liverpool,
Manchester, Nottingham og Shef-
field. Komu þau áSur en dimdi um
kvöldiS og voru fram á næsta morg-
un. Um tjóniS, sem þau unnu, eru
fregnirnar óljósar, en aS líkindum
hefur þaS ekki veriS lítiS.
MikiS er nú um þaS talaS í Eng-
landi, aS skerpa aS stórum mun eftir-
litiS meS vöruflutningi til Þýska-
lands, eSa eftirlitiS meS þeim vörum,
sem ætla má aS lendi þangaS, og
kemur þá þetta eftirlit aS ekki litlu
leyti niSur á NorSurlöndum. Þetta
mál var rætt í enska þinginu 26. jan.
og fjekk stjórnin þar ákúrur fyrir, aS
eftirlitiS hefSi áSur veriS slælegra en
þurft hefSi aS vera, og sum af blöS-
um Englendinga hafa veriS hávær
um þetta mál. En þetta er vandamál
í meSförum og afskifti Englendinga
af vöruflutningunum mjög óvinsæl
hjá hlutlausum þjóSum, enda hafa
sterk mótmæli gegn þeim komiS fram
frá Bandaríkjastjórninni. Margra
skoSun er þaS líka, aS meS þessu nái
Englendingar aldrei því, sem þeir
ætla sjer. SamgönguleiSin frá Þýska-
landi suSur og austur um Evrópu er
nú opnuS og fór fyrsta járnbrautar-
lestin frá Berlin um miSjan janúar á-
leiSis til Konstantinópel.
Heyásetningarmálið
og hallærisvarnirnar.
Eftir
Jóhannes ólafsson
á HafþórsstöSum.
II.
Batnandi ásetningur,
minni fellir, eða hvað?
Þvi er nú haldiS fram, aS fóSur-
skortur og fjenaSarfellir sje orSinn
fátíSari og minni en áSur, og þakka
menn þaS meiri varfærni viS ásetn-
inginn, betri og jafnari meSferS á bú-
fjenaSinum o. fl., sem aftur eigi svo
rót sína aS rekja til aukinnar mann-
úSar x landinu og vaxandi búhygg-
inda meSal bænda.
ÞaS kann aS vera svo, aS almenn-
ingur setji nú eitthvaS betur á en
fyrrum tíSkaSist. En mikiS vantar á
þaS, aS allur þorri manna ætli búfje
sínu strax á haustin nóg fóSur fyrir
harSan vetur, hvaS þá fyrir vetrar-
og vor-harSindi, sem mest geta hjer
komiS á hverjum staS. Því miSur
munu þau dæmi fleiri um land alt,
aS bændur gefi frekar upp öll hey
sín í meSalvetrum, og góSum vetr-
um, en aS þeir fyrni af þeim svo
nokkru nemi, — vitanlega meS all-
mörgum undantekningum í flestum
sveitum. Og aS því er fjárfellinn, eSa
tjóniS af honum, áhrærir, þá skal jeg
aS eins geta þess, aS Torfi heitinn í
Ólafsdal komst aS þeirri niSurstöSu
viS útreikning sinn á 108 ára tíma-
bilinu, sem áSur er getiS um, aS vjer
hefSum á síSustu 28 árum þess tíma-
bils, eSa frá 1880—1908, felt rúmlega
helminginn af öllu, sem falliS hefSi á
öllu tímabilinu frá 1800, eSa samtals
fyrir 10,602,536 krónur af þeim
W
Alnavara.
Mikid urval nýkomið.
Sturla Jónssoxi.
r
Islenskt söngvasafn.
I. bindi.
Safnað hafa SIGFÚS EINARSSON og HALLDÓR JÓNASSON.
Þetta er stærsta og lang-ódýrasta nótnabókin, sem út hefur komið
á íslandi.
150 sönglög með raddsetningu við allra hæfi.
Verð kr. 4.00 ób. og 5.00 innb.
Fæst hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Regnkápur
(Waterproof),
karla og* kveuna, nýkomnar.
Sturla Jónsson.
21,131,382 krónum, sem hann hefur
metið alt 108 ára fellistjónið.
Finst ykkur þetta benda til þess, að
vjer sjeum í framför með ásetninginn
svo að orð sje af gerandi? Þeir mega
halda þaS, sem vilja, en jeg geri þaS
ekki.
Þá hefur áriS 1910, sem víSa á
landinu var talsvert fellisár,bætt tölu-
verSu viS 28 ára fellistjóniS næst á
undan.
Svo kemur hiS stórleiSa ár 1914,
sem óefaS má telja eitt af þeim meiri,
almennari og víStækari fellisárum,
sem komiS hafa í seinni tíS. Og þó
að fjárfellirinn 1914 væri ekki nærri
aistaSar fóSurskorti aS kenna, þar
sem fjenaSurinn fjell einnig þar, sem
hey voru nóg og gefiS langt fram á
vor, þá er jafnvíst, aS víSa orsak-
aSist hann af beinni vöntun á nógu,
og máske einkum á góSu fóSri.
Jeg hef engin tæki til þess aS geta
ákveðiS neitt um þaS, hve mikiS tjón
þessir tveir siðustu fjárfellar hafa
bakaS þjóSinni meS öllu og öllu. En
sjeS hef jeg þaS á prenti, eftir skýran
og athugulan mann, aS fjártjóniS af
fellinum 1914 nemi „svo skifti mil-
jónum króna.“
Jeg þykist þess fullviss, aS fátt sje
nú þeirra manna, sem engu láta sig
þaS skifta, hvernig skepnum þeirra
líSur. Þeir menn munu fái-r, sem á
haustin einsetja sjer aS hálfsvelta þær
yfir veturinn. Og enginn vill missa
arð af þeim, eða þær sjálfar úr hor
á vorin. Hins vegar eru þeir menn
alt of margir — raunalega margir —
sem virSast vera oftrúaSir á góSu tiS-
ina. Komi nokkur góS ár í röS, sem
oft getur átt sjer staS, þá er eins og
menn haldi, aS úti sje um öll harS-
indi framar. Menn gæta þess ekki,
eins og skyldi, aS góS og vond ár
skiftast jafnan á, og aS ilt árferSi
kemur því æfinlega á eftir góðu;
þaS bregst aldrei. En þess vegna
treystir líka fjöldi manna á þaS, aS
þessi og þessi veturinn verSi ekki
harðari en þaS, aS heyin dugi, þó aS
altaf sjeu þau lítil, ef verulega harS-
an vetur bæri aS garSi, og setja svo
árlega mikiS ver á en góSu hófi
gegnir.
En svo þegar þessi barnalega von
ekki rætist, sem oft vill verSa, — ef
veturinn harðnar því meir, sem á
hann líður, þá komast menn nokkuS
vanalega í fóðurþröng, og verSa oft
fyrir þá sök aS linfóSra fjenaS sinn,
þegar verst gegnir (þegar út á líSur),
og haldist svo harSindin langt fram á
vor, sem ekki er fátítt, þá er oft
hægra sagt en gert fyrir menn aS
ráSa viS þaS, aS skepnunum líði ekki
illa, og aS jafnvel meira eSa minná
af þeim falli af þessum ástæSum.
Misskildar ástæður.
ÞaS er einkum tvent, sem menn
telja til málsbótar ógætilegum ásetn-
ingi. Fyrst, aS heyskapurinn sje
orSinn svo dýr vegna hækkandi kaup-
gjalds, aS ókleift sje aS halda fólk
nema þaS, sem minst er hægt aS kom-
ast af meS. Og a n n a S, aS færra en
þetta og þetta megi þeir þó ekki
setja á til þess, aS ráSa viS þarfirnar,
sem stöSugt fari vaxandi. BáSar eru
mótbárur þessar ljettvægar, og hvor-
ug þeirra getur rjettlætt ógætilegan
ásetning. Skulum vjer nú athuga þær
aS nokkru.
ÞaS er hverju orði sannara, aS
vinnukrafturinn er orSinn dýr, og
þaS sem verra er: torfenginn, svo til
stórvandræSa horfir fyrir marga
bændur aS geta haldiS áfram búskap
þess vegna. Hátt kaupgjald er nú
fyrir sig.. Og vansjeS er, aS þaS sje
nú mikiS hærra yfirleitt en fyrir 30—
40 árum, ef miSaS er viS verS afurS-
anna nú og þá, sem framleiddar eru
á vinnunni. Og svo mikla trú hef jeg
á landbúnaðinum, aS jeg þykist full-
viss um, aS fáir peningar borgi sig
eins vel, þegar til lengdar lætur, og
þeir, sem variS er til jarðræktar og
heyskapar, ef heyin á annaS borS eru
hagfærilega notuS. Sje því fólkiS aS
eins fáanlegt, tel jeg óhugsandi aS
kaupgjaldið hækki svo óbærilega, aS
ekki verSi þó frekar tilvinnandi aS
halda það en aS missa af hvoru-
tveggja: ræktaðri jörS og góSum og
miklum heyjum.
ÞaS er auðvitaS, aS ekki eru allar
jarðir eins vel fallnar til ræktunar frá
náttúrunnar hendi, og mjög hlýtur
heyskapurinn aS verða misdýr, eftir
því sem graslendiS er meira og betra,
eða minna og ljelegra, hvort sem er
á ræktaðri jörS eða óræktaðri. Og
verður ekki viS því gert. Ekki geta
allir búið á slægnamestu og bestu
jörSunum. En þó verSa allir búendur,
hvar sem þeir eru búsettir, aS hafa
þaS hugfast, ef vel á aS fara, aS
afla ávalt sem mestra og bestra heyja,
og um fram alt, aS setja aldrei a
vetur fleiri fjenaS en þann, sem þeir
eru vissir um aS hafa nóg fóSur fyrir,
hve harSur sem veturinn kann aS
verða.
Engin hey eru svo dýr, hvar sem
er, aS heyleysiS geti þó ekki orSiS
dýrara. Ekkert er dýrara og leiSara
í öllu búskaparbaslinu en heyleysiS.
ÞaS vona jeg aS allir verSi mjer sam-
dóma um, hvaS sem oss annars kann
á milli aS bera.
Þá er síSara atriðiS.
ÞaS er víst, aS þarfirnar eru nú
meiri og margbreyttari en áSur. Meiri
kröfur eru nú gerðar til flestra hluta
en fyrrum var, og miða margar þeirra
aS því aS auka lífsþægindin í einu og
öSru. Sköttunum fjölgar hröðum fet-
um og álögurnar til almennxngsþarfa
fara stöSugt vaxandi. Jeg álasa því
engum, þó aS hann eigi í vök aS verj-
ast meS aö fullnægja öllum þessum
þörfum og álögum. Og jeg veit, aS
oft getur þaS veriS ærin freisting
fyrir marga, aS setja á fleiri fjenaS
en þann, sem þeir hafa nóg fóSur
fyrir, þó vetur verSi í harðara eða
ef til vill i harSasta lagi, og þá auð-
vitaS í þeirri von, ef alt fer að ósk-
um, aS þeim meS því veitist hægar
aS rísa undir áföllnum skuldum, og
standa straum af daglegu þörfunum,
sjer og sínum til handa, auk þess sem
til annara og annars er af mörkum
lagt.
En sje nú betur aS gætt, þá er
auSsætt, aS engin forsjá fylgir þeirri
ásetningsvenju, hvernig sem á stend -
ur, aS leggja á tvær hættur meS á-
setninginn. Og langoftast er mikiS
minna viS þaS unniS, þegar öllu er
á botninn hvolft, en flestir virðast i-
mynda sjer.
ÞaS er tíðast því aS eins gott og
gagnlegt aS eiga margt búfje, aS þaS
sje vel trygt fyrir hinum hörSustu
árum, sem allir geta átt von á aS
komi, hve nær sem vera skal.
Vitanlegt er þaS, aS á góSu árun-
um hefur mörgum tekist að fjölga
búfje sínu meS tiltölulega litlum
kostnaSi og viS þaS hafa þeir grætt
ekki svo lítiS í bili meS því aS leggja
á tvær hættur meS ásetninginn. En
svo hafa hörSu árin komiS, þegar
minst varði, og ekki gert boS á undan
sjer. Og þegar lítil eða engin var fyr-
irhyggjan meS aS taka karlmannlega
á móti þeim, dugSu heyin ekki, fjen-
aðurinn varS magur, fleira og færra
fjell af honum, og þaS, sem eftií
lifSi, var meira og minna arSlítiS.
Þannig hafa oft hörSu árin sogaSí sig
afrakstur góSæranna hjá sveitamönn-
um, eins og mögru kýrnar hans Fara-
ós svelgdu í sig hinar feitu kýrnar, en
urðu þó magrar eftir sem áSur. Og
oft hefur ekki þurft nema eitt veru-
lega hart ár til þess aS gera meira
tjón en ávinningi af margra ára
ógætilegum ásetningi hefur numiS.
ÞaS er leiðinlegt að verða aS segja
þetta. En svona hefur nú þessu oft
veriS variS og verSur ekki móti því
boriS. En því eftirtektar verSara er
þaS, hve nauSa fátt og áhrifalítiS
hefur enn veriS gert til aS afstýra
fóSurskortinum meS öllum hans
margnefndu og hryggilegu afleiS-
ingum.
Vjer höfum, að því er best sjeS
verður, horft á þaS áratug eftir ára-
tug, aS búfjenaður vor og nágrann-
anna hefur stórfalliS fyrir vöntun á
fóðri, hvenær sem harSnaS hefur i
ári, og vjer vitum að svona hefur
þetta gengiS til frá landnámstíS, eða
meira en 1000 ár. ÞaS lítur helst út
fyrir, aS vjer höfum ekki orSið varir
viS áreksturinn, aS minsta kosti bend-
ir fátt til þess, aS vjer höfum þar
látiS víti sjálfra vor eSa annara
verSa oss að varnaSi. Oss hef-
ur, ef til vill, nokkuð sviSiS miss-
irinn, meSan hann var aS gerast, og
á eftir höfum vjer fundiS til vöntunar
á mörgum nauðsynjum vorum. En
þegar frá leiS, og árferSiS batnaði, þá
liöfum vjer gleymt þvi illa, sem í
þessum efnum var á undan gengiS, og
svo hefur alt sótt í sama horfiS aft-
ur, fyr eSa síSar.
Þetta lýsir alt of miklu ljettlyndi
— kæruleysi liggur mjer viS aS
segja — landar góSir, og vart getum
vjer haldiS áfram aS teljast siSuS
þjóS, ef vjer látum langt líSa á 20.
öldina án þess aS gera nú eitthvaS
alvarlegra en aS undanförnu hefur
gert veriS i þá átt, aS tryggja búfjeS
— aSalbjargarstofn meiri hluta lands-
manna — fyrir þeirri eySileggingu
af völdum náttúrunnar, sem því ávalt
getur verið búin, ef ekkert verulegt
er aS hafst.
Alt ber að
sama brunninum.
Eftir því sem vinnukrafturinn er
dýrari, eftir þvi er oss bændum meira
áríSandi aS hafa sem fylst not af
þeim fjenaSi,, sem vinnan er lögS í.
Hvenær sem vjer missum eitthvaS af
gagnsmunum skepnanna, eSa eitt-
hvað af þeim sjálfum, þá verða hey-
in, sem í þær hafa fariS, og hirSing
in á þeim dýrari en ella mundi. En
því meiri sem arðurinn er af fjenaðin-
um — og þaS verður hann venjulega
eftir því, sem fóðriS er meira og betra
— þvi ódýrari verða heyin, sem hann
hefur eytt, jafnvel þó þau i sjálfu
sjer hafi veriS dýr upphaflega. Og
sama er þá að segja um hirSinguna.
Þessu megum vjer bændurnir ekki
gleyma.
Eins er hitt, aS eftir því sem vjer
höfum meiri þarfir og meiri skuldir
viS aS stríða, eftir því er oss meiri
nauðsyn á aS hafa sem mesta gagn-
semi af þeim fjenaSi, sem vjer eig-
um, eða höfum undir höndum. ÞaS
er ekki alt komiS undir því, aS skepn-
urnar sjeu mjög margar, heldur alt
eins mikiS undir hinu, aS þær sjeu
ávalt svo vel fóðraöar, aS þær geti
veitt sem fylstan og bestan arS.
Bændur! Gætum þess því vel, aS
heillaríkara er 0g arðvænlegra, mann-
úölegra og sælla, aS eiga allan fjenaS
sinn vel með farinn í öllu, en aS eiga
hann, þó aS þriSjungi væri fleiri, lin-
fóSraðan og >Ha útlítandi, — auk
þess sem þaS einnig er fóSursparnað-
ur aS fara æfinlega vel meS allar
skepnur, — því þaS er áreiSanlegt,
eins og líka Jón Þorbergsson fjár-
ræktarmaSur segir, aS sá fjenaður,
sem er vel upp alinn og aldrei líður
sult, þarf minna fóSur, þegar til
lengdar lætur, en hinn, sem kreist-
ur upp viS naumt fóSur, án þess þó
aS nokkuS í missist af arði hans.
Gerum okkur þaS ljóst, að ásetn-
ingsáhættan á Cngan rjett á sjer. Hún
ei aldrei annaS, hvernig sem á hana
er litiS, en óviturlegt og ótrygt
glæfraspil, sem búskapur vor þolir
ekki. Ætti hún því sem fyrst aS ger-
ast hjeöan landræk, og aldrei síðan
aS eiga hingaS afturkvæmt.
Burt meS ásetningsáhættuna!
Næst ætla jeg aS fara nokkrum orð-
um um hin helstu bjargráS, sem þing
og stjórn hefur reynt til þess aS koma
í veg fyrir fóSurskort og fjenaðar-
felli. En sjerstaklega ætla jeg aS
minnast á síSasta bjargráðið, forSa-
gætslulögin, og mun jeg þá reyna aö
sýna fram á, í hverju þeim er eink- '
um ábótavant og hvaða breytingum
jeg álít aS þau þurfi aS taka til þess
aS ásetningsmálinu verSi áöur langt
um líður hrundiS í þaS horf, sem
þaS nauösynlega þarf aS komast i.
Leiðrjetting
við „Morgunblaðið“.
í Mrg.bl. 29. des. f. á. er grein meS
fyrirsögninni „ViSskifti viS ÞjóS-
verja“.*
Fyrsta setning greinarinnar segir,
aS kunnugra sje en frá þurfi aS segja
að mestur hluti útfluttra íslenskra af-
urSa lendi til Þýskalands. ÞriSja setn-
ingin segir aS Englendingar hafi eft-
ir mætti reynt aS hindra þaS, aS
Danir hleyptu islenskum afurðum til
Þýskalands; þetta er annaðhvort van-
traustsyfirlýsing á getu Breta í þá
átt, eða þá bein mótsögn viS fyrstu
setninguna. En sannleikurinn um
þetta er sá, að sumar útfl.afurSir
íslands, þ. e. ull og lýsi, fara allar
til Þýskalands aS svo miklu leyti sem
Bretar ekki — ólöglega — drasla
þeim tii Kirkwall og sleppa þeim
meö því skiloröi í hendur eigendum
aS Danir einir megi njóta þeirra. En
Bretar eru ekki svo einvaldir á sjón-
um, aö þeir hafi getaS komiS í veg
fyrir þaS aS stórir farnxar af íslands-
vörum kæmust til Þýskalands. AS ís-
lenskar vörur hafi falliS í verði er
sannleikanum fyllilega ósamkvæmt.
VerSiS á ull er jafnhátt og veriS hef-
ur, og þeir fáu íslensku hestar, sem
hingaS hafa flutst um skeiS, ganga
nú kaupum og sölum fyrir meira verS
en fyrir þá fjekst, er þeir fluttust
hingaS.
Greiöslur milli Þýskalands og Dan-
merkur hafa aldrei, ekki heldur eftir
aS stríðiS hófst, verið intar af hendi
í gulli. Þýskir brjefpeningar eru í
Danmörku teknir sem borgun meS
fullu kauphallarveröi, þaS er því ill-
mannlega sagt og ósatt, þegar grein-
in gefur í skyn aS þýskir seðlar sjeu
því sem næst verðlausir. Að vísu hef-
ur þýsk mynt lækkaö í verði síðan
stríðiö hófst, en ekki er þaS sama
sem aö þeir sjeu orðnir verSlausir,
lieldur stafar þaö af halla þeim, sem
kominn er í verslunarreikning Þjóö-
verja af því að útflutningur þýskra
afuröa hefur minkaS, en útflutningur
Dana staÖiS í staS. Hvorki Þýska-
land nje England og bandamenn þess
greiða í utanríkisviSskiftum meS
gulli, enda gera öll lönd sjer vitan-
lega far um að geyina gulliö svo aS
þaS haldi uppi innanlandsveröi gjald-
miSilsins. AS endingu ber aS geta
geta þess, aS borgun fyrir danskar
og íslenskar afuröir er ekki greidd
* Þetta er sama greinin og um var
talaö í síöasta tbl. Lögr. — Ritstj.