Lögrétta - 31.05.1916, Blaðsíða 2

94
LÖGRJETTA
LÖGRIETTA kemur út á hverjum mið-
vikuiegi og auk þess aukablöð v\8 og vi8,
minst 60 blö8 alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
tslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júli,
því, hverjar orsakir liggja til þess að
máliS er til orðiö, og hyggja aS því
eftir megni, hvort þegnskylduvinnan
muni vera líkleg til að eySa þeim
orsökum.
Sköpunarsaga málsins er í sem
fæstum oríSum sú, aS ýmsum sóma-
kærum mönnum var það mikiö á-
hyggjuefni hve mikil óreiða til orðs
og æöis væri ríkjandi meö þjótS
vorri, — Til þess að gera sjer vel
ljóst, hvaS þegnskylduvinnunni er
ætlaö aS afreka, er óhjákvæmilegt aS
kynna sjer, hverjum augum þegn-
skyldumenn líta á menningarástand
þjóSarinnar.
í „Andvara" 1908 skrifar hinn góö-
kunni höfundur þegnskylduvinnunn-
ar, Hermann Jónasson rithöfundur,
grein um máliS, sem sannarlega er
vert aS veita athygli. Þar stendur m.
a.: „Á síSari árum hefur fáu veriS
jafnoft hreyft, bæSi í ræöu og riti,
sem þvi, á hve lágu stigi vjer stæSum
í verklegri kunnáttu.“ „Stjórnleysi og
agaleysi er á háu stigi .... Þá er og
hörmung til þess að hugsa, hve ó-
stundvísir vjer erum. ÞaS er tæplega
í nokkru atriði, sem íslendingar
standa öSrum þjóöum meira á baki
en í stundvísi. En þetta er mjög skað-
legur, þreytandi og amlóSalegur ó-
kostur.“ Jeg býst við aS þeir sjeu
fáir, sem ekki kannast viS aS þessi
atriöu sjeu einhver lökustu þjóöar-
meinin.
Matthíasi Ólafssyni alþm. lýst í-
skyggilega á ástandiS. Þeir eru
hvorki fáir nje smáir í hans augum
skaplestir þjóöarinnar. „Tortrygnin.
öfundin, einræningsskapurinn, fje-
lagslyndisleysiS, óstundvísin og meö
henni ýms óreiSa í orðum og gjörS-
um“, segir hann í nefndaráliti sínu,
aS mundi „væntanlega meö öllu
hverfa“ ef þegnskylduvinnan kæmist
í framkvæmd. Enn fremur segir hann
aS „agaleysiS færi í sömu gröfina og
á moldum þessara bresta og lasta
muni vaxa: áhugi, hlýðni, háttprýði,
atorka, fjelagslyndi, þrifnaSur, stund-
vísi og áreiðanleiki í oröum og viö-
skiftum.“ Jeg efast ekki um aö þetta
sje talaS af heilum hug málinu til
stuönings, en mjer er kunnugt um,
aS jafn-öfgaþrungin ummæli og
þessi eru ýmsum góðvinum þegn-
skylduvinnunnar til hinnar mestu
skapraunar.
í ræöu, sem M. Ó. hjelt í fjelaginu
„Fram“ og birt er í 2. tbl. Lögrjettu,
stendur: „ÞaS hefur lengi veriö svo
hjer á landi, aö úrtölur, tortrygni,
getsakir og hrakspár hafa falliS í
frjósama jörö, en flest hvataorö í
grýtta.“ Jafnframt getur hann um, aS
hugsunarháttur þjóöarinnar sje nú
„stórum breyttur til hins betra“.
Reyndar er hann ekki alveg viss um
aö svo sje fyr en eftir atkvæðagreiSsl-
una í haust. Gefur í skyn, aS þeir, sem
ekki ljá málinu fylgi sitt, geri meS
því opinbert, aS innræti þeirra sje
þaS, sem hjer aS ofan er lýst.
Skoöun ' þegnskyldumanna finst
mjer i stutu máli vera sú, aS „skek-
inn sje þrótturinn“ úr þjóSinni til
margra góöra hluta, en tilhneiging til
margs konar ómensku sje býsna rík.
ÞaS er svo sem auðvitaS, aS þeir,
sem ætla aS sannfæra alþjóS manna
um nauösyn þegnskylduvinnunnar,
verSa aö benda á einhver mein, sem
henni er ætlaS aö ráða bót á. En þar
veröur aS gæta hófs. ÞaS stoöar ekki,
sem þegnskyldumönnum hættir til, aS
færa þjóöbrestina svo í aukana, aö
þaS sje hverjum manni augljóst, aS
þeir sju ekki þegnskylduvinínunnar
meöfæri.
Athugi menn nú framanrituS um-
mæli þegnskyldumanna, þurfa þeir
ekki aS ganga þess duldir hvert sje
hlutverk þegnskylduvinnunnar. Og
jeg býst viö, aö flestum muni finnast
viöfangsefnin æriö stórkostleg. Jeg
hygg aö fullyrða megi, aö sú uppeld-
isaðferö sje óþekt, sem á 3 mánuðum
hafi upprætt alla þá velsæmisbresti,
sem hjer að framan eru taldir. Hing-
aö til hefur hvorki mannsandinn nje
líkaminn reynst svo þjáll viðureign-
ar, aS á 3 mánuöum yröi þar miklu
um þokaö, jafnvel þó aö góS skilyröi
væru fyrir hendi.
Þó aö þjóöin sje enn, ef til vill,
ekki eíns meingölluS og hjer aö fram-
an er taliö, þá eru þjóðbrestirnir samt
svo margir og miklir, aö þriggja mán-
aSa þegnskylduvinnu, eftir 17 ára ald-
ur, er gersamlega um megn aö ráða
nokkura verulega bót á þeim. Og þaS
eitt ætti aö vera nægileg sönnun þess
aö enn er ekki kominn tími til aS lög-
leiöa þegnskylduvinnu. En þó eru
enn ótalin sterkari rök, sem taka bet-
ur af skariS. (Frh.)
Óberja og* óbyrja.
ÞaS er þó sannast aö segja, að enn
rætist hiö forna mál, að oft veltir lítil
þúfa þungu hlassi, ef annarhvor okk-
ar Jóns Ólafssonar —■ þvílíkir á-
buröarmenn sem viS erum! — Hgg-
fallinn um eitt þúfukríli eöa hrjónu.
Orðiö ó b y r j a kemur fyrir i sögu-
korni eftir mig og er haft um þaö
náttúrusmiSi, sem dr. Ág. Bjarnason
og Jón Ólafsson, orSabókarhöfund-
ur, segja, aS sje rjett nefnt ó b e r j a
— óslægt land fyrir grasleysi. Dr.
Ágúst drap á þetta í ritdómi og taldi
prentvillu. En af því aS orðmynd
þessi var i handriti mínu, vildi jeg
ekki láta kenna þeim um, sem sýknir
voru sakarinnar —ef um sök var
aS ræöa, og bar jeg því varnir fram
í þessu máli í Lögrjettu, eftir því
sem mjer þótti rjett vera og hæfilegt.
ÞaS var hvorttveggja, aS dr. Ágúst
yrti á mig svo kurteislega, og í ann-
an staS var þetta málefni svo smá-
vaxiS, aS þaS gat ekki eftir eðli sinu
oröiS hólmgöngusök milli okkar dr.
Ágústs — nema þá þvi aS eins, aö
verri menn en viö erum spiltu um
t d. meö útúrsnúningi. Og þar sem
dr. Ágúst mun af öllum lýö vera tal-
inn fyllilega fær um aS toga hönk
móti mjer, rökfræði, ritmensku, mál-
venju og málfræSihönk, mátti Jón
liggja rólegur í rúmi sínu og láta
okkur dr. Ágúst eiga saman um
þetta.
Þó er þetta ekki þann veg aö skilja,
aö jeg kvarti undan því, aS veröa fyr-
ir málfræðisbarSi Jóns Ólafssonar.
Þar sem um málvenju og alþýðumál
er aö ræSa, þykist jeg vera honum
jafnsnjallur. Hitt er annaS mál, aS
jeg er svo fjarlægur blööunum, aö
jeg get ekki gripið í strenginn oft
eSa títt, til þess þá aö lesendur fylg-
ist meS í málinu, eða muni þaö sem
áöur er greint.
Jeg kalla grein Jóns Ólafssonar
olbogasmíS. Hann er sagður aö
hafa verið rúmfastur um þær mund-
ir, sem hann skrifaði hana. Og hefur
hann þá orðiö aS rísa upp viö olboga
á meðan. Þetta sýnir löngun manns-
ins til þess aS ná í mig, og er þaö
ilt, ef sú ástæSa varnar honum þess,
aS búa sig undir dauöann, þegar þar
aö kemur. Jeg ætla aS honum stæSi
þó nær aö þæfa viS oröabók sína —
bandritiö —. ÞaS starf mun aS visu
hafa þýðingu, þó aS ýmislegt megi
aS bókinni finna — eins og von er
til um hjáverkastarf. Og ekki er jeg
þeirrar trúár, aS sú bók veröi „brek-
ánsburöur" hvorki út á óbyrjur nje
í eldinn.
Þeim ritsmíöum er reyndar rangt
aS svara, sem geröar eru meö öfug-
snúSi útúrsnúninga. Þessi smágrein
Jóns er ekki laus viö þann ágalla.
UmræSa um málvenju og málfræöi-
efni ætti aS geta veriö laus viö þann
annmarka — meöan engin ástæöa er
gefin til þess. En útúrsnúningur Jóns
er þessi: Hann gefur í skyn, aS jeg
og aörir bændur muni óttast þaö, aS
þær þúfur æxlist okkur bændum til
meins og miska, þær þúfur, sem ekki
eru óbyrjur! Ef Jóni þykir þessi öf-
ugsnúöur hæfa aldurshæS sinni og
afavirðingu, þá á hann um þaö viS
sjálfan sig. Og ekki þurfti hann aS
draga Hannes sál. Árnason, sjóö-
gjafa, inn í þennan öfugsnúS, því aö
hann var ekki þvilíkur maður sem
snúiö roö — nje öfuguggi. En þó aö
þessi öfugsnúS§ástæða Jóns skipi
honum á bekk meSal þeirra ritgerSa-
smiöa, sem rjettast er aö humma fram
af sjer meS þögnínni, vil jeg þó í
þetta sinn finna hann aö máli — þess
vegna sjerstaklega, aS jeg vil ekki
aS hann deyi í þeirri oftrú á mál-
fræðisvisku sína og málvenjuspeki,
sem hann er enn þá barmafullur af.
Mjer er sagt, aö öll sjálfselska og
eigingirni þvergiröi fyrir sáluhjálp-
ina og vöxt manngildisins upp í ljós-
iö. Og ef jeg gæti vakið í.sál hans
e f a n n um óskeikulleik hans í þeim
efnum, þá er betur fariS en heima
setið.
Jón ber fyrir sig tvær orSabækur,
Eiríks Jónssonar og Björns Hall-
dórssonar, máli sínu til stuSnings og
seilist hann þá meS öSrum lámanum
austur á land en breiöir hinn út vest-
ur, og þykist þar meö sanna, aö ó-
berja sje rjetta myndin. Og í annan
staS vitnar hann undir framburöinn,
þar sem hann — Jón — hefur heyrt
orðiS boriö fram. Þarna mun Jón
þykjast máta mig. Þetta er og skák
allmikil. En stundum er hægt aö,
bjarga úr skákinni — f æ r a t i 1
þann sem er í veöi. Og þess mun jeg
neyta.
ÞaS er þá um oröabækur aS segja,
aS þær eru ekki óskeikular. Höfund-
um þeirra getur skjátlast, bæSi þeim
sem dánir eru og hinum, sem enn eru
ofan jarSar — eins og dæmin sýna.—
Höfundum orSabóka er tamt aS vitna
undir þann framburS, sem rótgróinn
er í þ e i r r a átthögum og telja
h a n n gildan og algildan. Þegar jeg
var á Möðruvallaskólanum, lásum viö
málfræði eftir Hjaltalín, skólastjóra.
Hann hafSi kafla um framburS tungu
vorrar og taldi þar þann framburS
algildan, sem hann hafði alist upp
viö og voru sumar staShæfingar hans
rangar, þegar þær komu austur í
ÞingeyjarsýsluframburSinn.
FramburSur málsins er mjög rang-
ur víösvegar á landinu. Tje er t. d.
borið fram eins og dje í sumum
sýslum. Þá er eS oriS fram eins og dje
í sumum. E og i víxlast á í sumum
sýslum, einkum er i boriS fram eins
og e t. d. búrkesta fyrir búrkista á
Suðurnesjum. Þar sem þannig er
háttaS framburöinum, mundi ó-
b y r j a vera kölluS ó b e r j a. Og
orðabókarhöfundar g e ta vilst á
þessu eöa þvíliku. FramburSur máls-
ins er yfirleitt rjettastur í Þingeyjar-
sýslu. Hjer er aldrei víxlaS e og i
hljóSum. Og í mínum átthögum er
ávalt sagt ó b y r j a — og þó er
orSið fátítt.
En látum nú svo vera, aS ó b e r j a
sje rjett. HvaS væri þá á móti því,
aS j e g kallaSi þá þúfu ó b y r j u,
sem er frá mínu sjónarmiöi því lík
meöal þúfna eöa lendna, sem ófrjó
kona er meðal mæSra? OrSaleikur
er margs konar og líkingar deilast á
ýmsa vegu eftir því sem sá vill vera
láta, sem fer meö orSaleik og líking-
ar. Sá siöur er gamall. Meistarinn
kallaSi suma menn nöðrukyn t. d.
Forntungan var hagkvæm aS þessu
leyti. Allar Eddukejjningarnar eru í
raun rjettri orðaleikur. Rímlistin
freistar til oröaleiks. Og samfast má}
bregður honum fyrir sig, jafnvel
þeirra manna í fyrnsku, sem þó voru
fáoröir. Þannig er ein kona kölluS
knararbringa, önnur m a n n-
vitsbrekka, þriSja landasól,
fjórSa borgarhjörtur o. s. frv.
Þetta eru auknefni sem koma í raun
rjettri i staö lýsingar. En ef þaS er
rjett, aö miöa konu viS b r e k k u,
b r i n g u skips, s ó 1 i n a og jafnvel
dýr, þó göfugt sje — hjörtinn — þá
má meS sama hætti miSa þúfu eöa
líkja henni viS (ófrjóa) konu.
ÞaS var þetta sem jeg gerSi, þegar
jeg skrifaði orðið óbyrja. ÞaS
skiftir alls engu máli hvort oröiö er
algengt að þýSingu og notkun. Jeg
hef fullan rjett til þess að nota þaS
í oröaleik og þarf hvorki nje vil
spyrja orðabókarhöfunda um leyfi —
hvorki lifandi nje dauða. Þeir hafa
ekkert yfir mjer aö segja í því efni
fremur en t. d. Jóni Ólafssyni, þegar
hann fann upp ágætt orS og fyndna
hugmynd um afturhaldsapa
á árunum.
Jeg vil kalla þessa þýSingu orðanna
í líkingarmáli a f 1 e i d d a, af því aS
hún er leidd af bókstafsoröinu. Tunga
vor er flugrík af orðatiltækjum í þá
átt, svo sem aörar auöugar tungur
munu vera. Jeg er ekki svo lærður
maður, aö jeg viti um auðlegS ann-
ara tungna í þeirri grein. En þaS
man jeg, aS Renan franski segir um
tungu Jesú, þá er hann mælti á, aö
hún hafi verið svo auðug af oröa-
leik og likingarmálsgreinum, og
kenningar meistarans svo fljettaöar
saman af þeim þáttum, aS nálega
sje ókleift að þýða þaö málskrúS svo
aS vel sje náð hugmyndinni.
Sú tunga, sem leyfir þaö, aS kona
sje kölluð h j ö r t u r, hún er meira
en frjálslynd. Hún getur ekki meö
gildum rökum fundiö aö því, aö þúfa
er kölluS óbyrja — hvort sem mál-
venjan hefur helgaS nafniö eða ekki.
Einu sinni hafa öll orö verið óhelguS
— ekki veriS oröin helguö — af mál-
venjunni.. ÞaS er Jóni ÓlafssynÍ
kunnugt, þar sem hann hefur búiS til
orS og 1 á t i S venjuna helga þau,
nauSuga, viljuga.
Jeg mintist á afleidda þýöingu oröa,
sem leidd er frá frumþýSingu þeirra.
Um þaö efni mætti margt segja. Al-
þýSumáliS á þar yfir aS ráða mikl-
um auSæfum. Og ef Jón Ólafsson nær
í nokkurn hluta þeirra og kemur hon-
um í orSabók sína, þá hefur hann til
nokkurs—til meira en „lítils lifaö“.—
Þó aS viö höfum ekki boriö gæfu til
samþykkis, get jeg látið hann njóta
sannmælis. —•
Mjer kemur í hug orSiS h j ó m.
Nú er þaö kallaö hjóm á engi, sem eij
naumast hærandi, og sá sláttur kall
aSur a S h j ó m a. En þegar jeg var
barn og mjólkurtrog voru í skemmu,
var sá rjómi kallaður h j ó m, sem
minstur sjest á trogi. Og hann var
hjómaSur. —■ Á þennan hátt og
þvílíkan færast frumþýðingar orö-
anna frá upprunastöðvum sínum, ým-
ist út yfir dauöa náttúru eSa lifræna
— frá dauSri náttúru til lifandi vera
og frá lifandi verum til dauSrar nátt-
úru, og veltur sá tvístigandi á sívölu
kefli Hkinganna. Sá kembir t. d. hær-
urnar, sem er gamall og gráhæröur.
ÞaSan er Hkingin færö út í flekk, og
þar kembir sá eöa sú hærurnar, sem
rakar dreif aS garöi þeim, sem snú-
ið er inn í flekkinn, svo aö eftir verð-
ur af garSinum. Þvílík dæmi mætti
telja látlaust, svo aS þau yröu mý-
mörg.
Læt jeg nú staðar numið, og hafi
þeir þökk sem hlýddu — og skildu.
Guðmundur Friðjónsson.
Striðið.
Síðustu frjettir.
Enn segja simfrjettirnar hingaS frá
áköfum orustum hjá Verdun. Höföu
Frakkar í síSastliðinni viku sótt fram
austan ár, hjá Douaumont, og unnið
þar á, en beðiS mlkiS manntjón. í
síðustu frjettum segir, aS Þjóðverjar
sæki fram vestan ár og hafi tekiS
Cumieres, sem er við járnbrautina
noröur frá Verdun, skamt fyir vestan
Maasfljótið. Töluvert af rússnesku
HSi kvaö nú vera komiö til vígstööv-
anna i Frakklandi, þvi mannfjölda
hafa Rússar nægan, en skortir hernaö-
artæki til útbúnaSar honum. í Frakk-
landi er aftur á móti enginn skortur
á vopnum og hertækjum. Englending-
ar hafa nú tekiS aS sjer aö minsta
kosti )4 hluta allrar herlínunnar að
vestanverSu og munu vilja auka her
sinn þar sem mest. Hjá þeim er nú
komin á almenn herskylda, eftir mik-
ið stimabrak, og samþykti þingiS ný-
lega frumvarp þess efnis meö mikl-
um atkvæSamun. Eru nú allir Eng-
lendingar herskyldir frá 18 ára
aldri til 41 árs, bæði kvæntir menn
og einhleypir.
Fregnirnar segja aS Búlov, fyrv.
rikiskanslari ÞjóSverja, sem i byrjun
stríSsins var fulltrúi þeirra í Italíu,
sje nýlega farinn til New-York, og er
þess getiö til, aö hann eigi aö ræöa
um milligöngu við Wilson forseta til
þess aS koma friöi á. En sakirnar eru
ýmislegar út af stríSinu, sem jafna
þarf milli Þjóöverja og Bandaríkj
anna.
Á suðurvígstöSvunum segja sein-
ustu frjettir, aö Austurríkismenn hafi
unniö mikiS á og tekiö fjölda fanga,
og viröist svo sem ítalir sjeu dasaðir
eftir vetrarhernaðinn. Vilhjálmur
Þýskalandskeisari kvaö nú vera þar
á vígstöövunum.
Frá austurvígstöövunum eru engar
nýjungar sagöar þessa vikuna, og
ekki heldur frá Balkan nje úr Asíu.
Eystrasaltslöndin.
í fyrra sumar tóku ÞjóSverjar af
Rússum, auk Póllands, nokkuö af
Eystrasaltslöndum þeirra, eða Kúr-
land alt, og svo Lithauen, sem er þar
fyrir sunnan. Hjer í blaðinu hefur áö-
ur veriö sagt frá ummælum, sem fram
komu ekki alls fyrir löngu í þýska
þinginu í þá átt, aö þessum löndum,
sem af Rússum væru tekin, ætluSu
Þjóðverjar sjer ekki aS skila aftur.
Og nú sem stendur er aSalrimman
milli Rússa og ÞjóSverja norSur í
Eystrasaltslöndum, við DýnufljótiS.
En hjeruSin þarna við EystrasaltiS
hafa sjerstööu, álíka og Pólland, meö
því aS þar eru göniul þjóöerni enn
viö líði, sem gera kröfu til sjálf-
stæöis, aö minsta kosti i máli og
menningu. Þessi hjeruS eru hin
gömlu lönd Eistland, Lífland og Kúr-
land, og eru þau samtals 93,800 fer-
kílóm. aö stærö. Eistland er nyrst,
sunnan viö finska flóann, og er þaS
minst þeirra þriggja, en Lífland
stærst. ÞaS er sunnan viS Eistland,
austan Rígaflóans, og er borgin Ríga
i suðvesturhorni landsins. En vestan
viö Rígaflóann er Kúrland og nær
langt austur eftir sunnan við botp
hans. HjeruSin hafa nöfn eftir þjóS-
flokkum, sem þar bjuggu fyr á öld-
um. Þeir þjóSflokkar voru skyldir
Finnum, og tunga þeirra af sömu
málaætt. En nú eru Lettar fyrir
löngu orönir fjölmennastir í Kúr-
landi og Liflandi, gömlu Líflending-
arnir aS eins strandbúar á norSur-
jaöri Kúrlands, en í Eistlandi einu lif-
ir enn hin forna menning þessara
finsku þjóöflokka. Lettar eru af indó-
evr. þjóSflokknum, og er svo taliS, aS
ef málin greini þjóSernin, þá sjeu
Lettar í Kúrlandi 78 pct., í Líflandi 44
pct., en ekki nema 1 pct í Eistlandi.
Eistur og Líflendingar hinir fornu
eru taldir í Líflandi 40 pct. og í Eist-
landi 89 pct. Svo eru íbúar hjeraö-
anna blandaSir ÞjóSverjum, Rússum
og Pólverjum, og þó eigi meira en
svo, að Þjóöverjar eru taldir 8—10
pct., Rússar 5—6 pct og Pólverjar
1—3 pct. Eistur eru taldir alls 884
þús. og hafa þeir . á siöastl. 60 ár-
um haldið fast fram máli sinu og
sjerstakri þjóömenningu. 1872 stofn-
aði presturinn Jakob Hust hið „Eist-
lenska bókmentafjelag", er safnað
hefur gömlum þjóSsögum og kvæS-
um á tungu landsbúa og gefið út.
Lettar láta sjer ekki eins ant um
þjóöerni sitt og tungu og margir
mentamenn þeirra mæla helst á
þýsku. Alls eru Lettar í þessum hjer-
uSum taldir 1 milj. og 96 þús.
Frá fornu fari er margt af aöals-
ættum hinna rússnesku Eystrasalts-
landa þýskt. Stafar þaS frá þeim
tíma, er verið var aö kristna löndin,
en sú alda kom þangaS vestan frá
Þýskalandi og unnu hin gömlu ridd-
arafjelög aS því. Þetta var ekki fyr
en um 1200, eöa fullum 200 árum
síöar en Island tók kristni, og gekk
illa aS koma hinum nýja siö á þar
eystra. Albert Brimabiskup fór meS
her manns sjóveg austur í Rígaflóa
og stofnaði þar borgina Ríga, en þaS-
an lögöu Þjóöverjar undir sig landið
og ruddu kristindóminum veg.Nokkr-
um árum síðar fór Valdimar sigur
Danakonungur krossferö austur og
grundvallaði borgina Reval í Eist-
landi. Fylgdi þessum krossferðum
innflytjendastraumur að vestan og
voru róstur og deilur um trúboöiS og
vald kirkjuhöfðingjanna alla 13 og
14. öldina og lengra fram. UrSu þá
Eystrasaltslöndin sífelt þrætuepli
milli Letta og Pólverja aö sunnan,
Rússa aö austan og ÞjóSverja, Dana
og Svía aö vestan og norðan. Kúr-
land var lengi hertogadæmi i pólska
ríkinu og Lífland fylgdi þvi einnig
ööru hvoru, en Eistlandi rjeöu Sví-
ar lengi. Og á fyrri hluta 17. aldar
komust öll þrjú löndin undir ‘Svía-
konung. En á 18. öld náöu Rússar
yfirráðum yfir allri strandlengjunni
aS takmörkum Austur-Prússlands.
Eistland og Lífland fengu þeir
snemma á öldinni en Kúrland í ald-
arlokin, er pólska ríkinu var sundraS.
ÞaS var Pjetur mikli Rússakeisari,
sem fjekk umráSin yfir Eistlandi og
Líflandi snemma á 18. öld, og hann
ljet þýska aðalinn halda rjettindum
sínum, samkvæmt þeirra tíma venju,
og lengi framan af ljetu Rússar sig
litlu skifta innra stjórnmálafyrir-
komulag landanna. Andlegt samband
varS meira og meira, er leiS á 18. öld-
ina, vestur á viö, til Þýskalands.
Baltarnir, en svo kallast íliúar Eystra-
saltslandanna einu nafni, sóttu ment-
un til þýsku háskólanna í Königsberg
og Jena og tóku mestan þátt í andleg-
úm hreyfingum meöal Þjóðverja.
Þegar sú hreyfing kom upp, á dög-
um Alexanders fyrsta (1801—1825),
aS nema bændaánauðina úr lögum í
Rússlandi, varS Eistland á undan öör-
um löndum ríkisins. Þar var bænda-