Lögrétta - 31.05.1916, Blaðsíða 1
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti II.
Talsimi 359.
Nr. 26.
Reykjavík, 31. maí 1916.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fotin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bdkaverslun Slgfúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf œrslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Skattamálin.
Umhugsunarefni fyrir sveitabændur.
I. Skattamál á síðasta þingi.
Þegar leiö á þingið 1915, kom það
í ljós, aS þingið ætlaði að skiljast
svo við fjárlögin, að engar líkur voru
til að tekjurnar mundu hrökkva fyrir
nauðsynlegum útgjöldum, svo að bú-
ast mátti við ókleifum vandræðum
fyrir landsstjórnina og ráðunauta
hennar — alþingisnefndina (,,Vel-
ferðarnefndina"), því að ekki voru
neinar likur til að landssjóður gæti
neinstaðar fengið fje að láni; enda
er það háskalegur þjóðarbúskapur að
taka fje að láni til eyðslu. Var þvi
einn kostur nauðugur— að hækka
tekjurnar, með nýjum gjöldum í
landssjóð.
En þversum-menn í neðri deild sáu
sjer þar leik á borði, hugðu að ráð-
herra mundi segja af sjer, ef þeir
gætu haldið honum í þessari klípu;
þeir neyttu þess að nýjar álögur eru
ávalt óvinsælar, og auðgert að æsa
menn á móti öllum tillögum í þá átt.
Því fór svo, að neðri deild hafnaði
í fyrstu að íhuga fyrirsjáanlega fjár-
þröng landssjóðs, feldi umsvifalaust
frumvörp, sem þar voru borin upp í
því skyni, að vekja umhugsun þings-
ins um þann þjóðarvanda. En þvers-
um-menn urðu fyrir miklum von-
brigðum, því ráðherra sagði ekki af
sjer, þó svona færi, en „Velferðar-
nefndin" sagði af sjer. Og það varð
til þess að allir gætnir menn sáu, að
svo búið mátti ekki standa. Nauð-
synin á tekjuauka landssjóðs var því
tekin upp aftur til íhugunar og út-
koman varð verðhækkunarskatturinn
á útfluttum vörum.
II. Skattskelkur.
Útflutningsgjöld af sjávarafurðum
eru gamalkunn. En á síðasta þingi var
í fyrsta sinn lagt útflutningsgjald á
landbúnaðarafur'ðir.
Og það hefur farið, svo sem við
mátti búast: Bændur hafa snúist illa
við þessum nýju álögum, útflutnings-
gjaldinu af afurðum sínum, verið sí-
hugsandi um það mál í allan vetur og
sárgramir við þá menn, sem hafa
mælt þessum útflutningsgjöldum bót.
Þeir vita að visu að verðhækkunar-
gjöldin eru til bráðabirgða, en búast
við, að hjer fari sem oftar — líkt og
um vörutollinn og hækkunina á syk-
urtollinum — að það sem i fyrstu er
gert til bráðabirgða, muni ílengjast;
þeir óttast að eiga í vændum viðloð-
andi útflutningsgjald af öllum afurð-
um sínum, og vilja, eins og eðlilegt
er, fyrir hvern mun komast undan
þeim nýju álögum. Segja að land-
búnaðurinn þoli þær ekki. Og það er
helst útlit fyrir, að þetta mál muni
Þess var getið hjer í blaðintt í fyrra, að danskur ttiaður, Lindemann-
Valsöe, flutti íslenskt fje til Grænlands. Hjer er sýnd mynd af fjenu þar
sem það á nú heima, en það er á grænlenskum bæ í nánd við Juliane-
haab. Valsöe lætur vel yfir þvi, hvernig fjárræktin gangi í Grænlandi.
Danir eru nú að gera ýmsar tilraunir í Grænlandi, fremur en áSur, bæSi
í veiSum og landbúnaSi.
skifta miklu við landskosningarnar í
sumar og haust. Er þegar farið að
bera á því, að það muni mikill upp-
sláttur fyrir þingmannsefni, að út-
húða og afneita útflutningsgjöldum í
eyru kjósenda, en hrösunarvegur að
mæla þeim bót.
Nú hefur Jóhann alþm. Eyjólfsson
kveSið upp úr um meðhald sitt með
útflutningsgjöldunum í prýðilega
skýrorSri og fróSlegri grein, sem
Lögrjetta flutti í vor. En þó mik-
iS hafi veriS um þetta skrafaS og
skrifaS síSan í haust er leiS, þá hafa
engir gefiS fullar gætur aS þeirri
hliS málsins, sem mjer fyrir mitt leyti
finst mestu varSa og olli því, aS jeg
snerist nokkuS öSru vísi viS þessu
máli á síSasta þingi, en flestir aSrir.
Jeg fór þá leiSina, aS aSgæta vand-
lega viSskifti okkar viS önnur lönd,
eftir nýjustu skýrslum, hvaS viS
kaupum mikiS árlega af erlendum
nauSsynjavörum, og hvaS viS selj-
um mikiS út úr landinu af sjávar-
afurSum og landbúnaSaráfurSum. Ef
þetta er vandlega aSgætt, þá getur
engum dulist — 1) aS aSfluttar lífs-
nauSsynjar, sem a 11 i r hafa j a f n a
þörf fyrir, eins og sykur og korn-
matur, eru afar ranglátur gjald-
stofn — 2) aS útfluttar afurSir eru
miklum mun sanngjarnari gjaldstofn
— 3)aS skattabyrSin kemur nú harS-
ast niSur á smábændum til lands og
sjávar og auSsæ rjettarbót fyrir þ á,
tyrir mikinn þorra búmanna, aS
lækka aS mun aSflutningsgjöldin
(tollana) á nauSsynjavörum, en
heimta í þess staS útflutningsgjöld af
afurSum landsins. — Þess vegna
gerSist jeg fylgismaSur útflutnings-
gjaldslaganna, en meS því s k ý-
1 a u s a s k i 1 y r S i frá fyrstu byrj-
un, aS útflutningsgjöldin á lífsnauS-
synjum alþýSu manna yrSu jafn-
framt lækkuS aS mun, svo aS skatt-i
byrSin þyngdist ekki á smábændum
til lands og sjávar, en byrSaraukinn
kæmi eingöngu niSur á þeim, sem
mest hafa i veltunni. Þetta var minn
hugareikningur þegar útflutnings-
gjöldin komu til umræSu á þingi. Og
viS þaS stend jeg.
SíSan hefur mjög mikiS veriS um
þetta rætt, en mjög lítiS frá þ e s s u
sjónarmiSi. Og fyrir þá sök geri jeg
mjer þetta aftur aS umtalsefni.
III. Landssjóðsgjöld landbænda,
hvernig þeim verður best
fyrir komið.
Hjer er á tvent að líta — 1) hvort
þörf gerist að hækka landsjóðsgjöld
þeirra, sem lifa á landliúnaði — 2)
hvdrt landsjóðsgjöld bænda eru rjett-
lát, koma rjett niður á þeim eftir
efnum og ástæðum.
Um sívaxandi tekjuþarfir landsjóðs
er þetta að segja: Það er langvænleg-
ast til vinsælda fyrir þingmenn
að vinna að því af alefli að setja
landið á hausinn, þruma á móti öll-
um „nýjum álögum“, en gera sem
mest fyrir kjördæmið sitt, ná sem
mestu úr landsjóðnum handa þvi af
fjárveitingum — auka útgjöldin, en
ekki tekjurnar. Af því stafar alt það,
sem kallað er „hrossakaup"; og af
því stafar sífeldur niðurskurður á
skattafrumvörpum, þing eftir þing.
Engu að síður er fjárhagur þjóð-
arinnar enn i ágætu lagi. Kemur það
af því, að allir atvinnuvegir hafa
tekið miklum þroska, og „gömlu
skattarnir“ þess vegna orðið drýgri
og drýgri ár frá ári. Og þar að auki
hefur alþingi smám saman nærri því
eins og stolist til að hækka tollana
og nokkra aðra gamla skatta, eða
bæta nýjum við, en jafnan reynt að
láta sem minst á því bera, aldrei haft
hug til að lagfæra og leiðrjetta skatta-
löggjöf landsins i heild sinni; er
kanske afsakanlegt þó það hafi hik-
að sjer við því afar óvinsæla verki,
svo nauðsynlegt sem það er. Eitt höf-
uð-undanbragð alþingis hefur það
verið, að semja lög um stundar-
s a k i r um tollhækkun eða nýjar á-
lögur (eins og vörutollslögin), og
„framlengja" þau svo aftur og
aftur. Þess vegna er eðlilegt að bænd-
ur óttist „framlengingu“ á útflutn-
ingsgjöldum af landsafurðum.
Þetta virðist mjer alvarlegt um-
hugsunarefni fyrir kjósendur — þessi
skollaleikur í skattamál-
u m 1 a n d s i n s.
Þá kem jeg að hinu atriðinu: Við
skulum hugsa okkur að tekjur land-
sjóðs sjeu alls ekki a u k n a r. En við
skulum gá að hinu, hvort landsjóðs-
gjöldin koma rjéttilega niður á
landsmönnum. Og þar kem jeg að
því, sem m j e r virðist mest um vert:
Höfuðtekjur landsjóðs eru
tolltekjur af nauðsynjavörum, sem
allir þurfa álíka mikið af, fátækir og
ríkir, eru nefskattur, eru r a n g-
1 á t u r skattur. Sykurtollurinn einn
nemur hátt á 4. kr. á mann — sann-
nefndur nefskattur. Þegar það því
kom til mála að leggja allhá átflutn-
ingsgjöld á útfluttar afurðir, þá fanst
mjer sem slíkt mætti ekki eiga sjer
stað nema því að eins að jafnframt
væru 1 æ k k a ð i r aö mun tollarn-
ir á aðfluttum lífsnauðsynjum. Og til
þess að það sæist, að mjer er þetta
full alvara, þá bar jeg upp í efri deild
XI. árg.
Tilkynning1
Nýjar vörubirgðir er nú komar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
Vefnadarvörum —•
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
t
Vandaðar vörur. Odvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Hlutafjel. „VÖLUNDUR“
Trjesmíðaverksmiðja — Timburverslun
Reykj a vík
hefur ávalt fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri (unnu og
óunnu), vanalegar, strikaðar innihurðir af flestum stærðum og allskon-
ar lista til húsbygginga.
frumvarp um mikla lækkun á sykur-
tolli og kaffitolli og afnám alls að-
flutningsgjalds af kornmat. Þegar svo
ekkert varð úr útflutningsgjöldunum
annað en þessi litilfjörlegi verðhækk
unarskattur, þá duttu vitanlega þessi
frumvörp mín úr sögunni í svipinn.
En þegar ræða er um útflutnings
gjöld, þá m á þetta ekki gleymast,
þá má ekki gleyma að íhuga það
vandlega, hvort rjettlátara
er, að landsjóðsgjöldum
b æ n d a s j e j a f n a ð n i ð u r á
útfluttar afurðir þeirra
eða á aðfluttar lífsnauð-
synjar þeirra. Það getur þó
engum dulist, að skatt b y r ð i n er
söm hvort bóndi borgar 50 kr. í land-
sjóð af nauðsynjavöru sem hann
kaupir, eða afurðum sem hann selur.
En ef við berum saman hagi smá-
bænda og stórbænda, þá skiftir af-
armiklu, hvort landsjóðsgjöld þeirra
hvíla á sykrinum eða ullinni, kaffinu
eða ketinu, o. s. frv. — Þar er um-
hugsunarefnið, ekki síst fyrir smá-
bændurna.
Og fyrir þá, sem vilja hugsa um
þetta vandamál af fullri skynsemd,
er um að gera að líta til b e g g j a
handa, bera saman og gá vandlega
að því, hvor gjaldstofninn muni vera
rjettlátari, aðfluttar nauðsynja-
vörur eða útfluttar afurðir, og ganga
út frá þeim tekjum, sem landsjóður
fær n ú, 'samkvæmt gildandi lögum.
Sykurtollurinn er þá 15 aur. af
hverju tvípundi (kílókrammi) og 30
aur. af hverju tvípundi af óbrendu
kaffi og kaffibæti, en 40 aur. af alls
konar brendu kaffi. Þetta er 1 a n g-
stærsta tekjugrein land-
s j ó ð s; í gildandi f járlögum er
kaffi- og sykurtollurinn áætlaður
500 þ ú s. k r. á á r i og fráleitt of
hátt, en það verða um 5 k r. 6 7 a u.
á hvert manns barn á land-
inu, eða því nær 40 kr. á 7 manna
heimili, að meðaltali. Þar við bætist
svo aðflutningsgjaldið af öllum öðr-
um nauðsynjavörum, vörutollurinn;
hann er þó ekki áætlaður alt í alt
nema 325 þús. kr. á ári.
Rúmur helmingur landsmanna lifir
af landbúnaði og útfluttar landbún-
aðarafurðir námu 1913 yfir 5 milj.
króna.
Gerum stöðugt ráð fyrir, að sveita-
bændur greiði ekki hærri landsjóðs-
gjöld en þeir nú gera.
Og hugsum svo um hitt, hvort
sanngjarnara er, hvort r j e 111 á t-
a r a e r, aðflutningsgjöld eða út-
flutningsgjöld.
Þ e 11 a er rjetta spurningin.
Þ e 11 a er það sem bændur ættu að
hugsa vandlega um sín á milli. Og
einkanlega ættu allir smábændur
af öllum bændum) að gera upp hvað
þeir þurfa árlega af tollskyldum vör-
um og hvað þeir geta selt mikið af
búsafurðum — og bera sig saman við
stórbændur; íhuga svo hvort rjettlát-
ara muni í bændabygðum aðflutnings-
gjöldin eða útflutningsgjöld. Og þetta
ættu þeir helst að gera núna fyrir
kosningarnar. Fátt er of vandlega
hugað.
G. Björnson.
Þegnskylduvinnan,
skólarnir og heimilin.
Eftir Hervald Björnsson.
I.
Það hefur verið hljótt um þegn-
skylduhugtakið á umliðnum árum.
Menn hafa verið einstaklega þag-
mælskir um það mál þangað til síð-
asta alþingi raskaði þagmælsku-
rónni með þingsályktunartillögu um
atkvæðagreiðslu um lögleiðing þegn-
skylduvinnu, samhliða alþingiskosn-
ingum á komandi hausti. Siðan hafa
nokkrar umræður orðið um málið i
blöðunum og á fundum, og eins og
vænta mátti, komið fram ærið and-
stæðar skoðanir. En það er nokkuð
erfitt að ræða málið, þar sem hvorki
verður bygt á hjerlendri eða erlendri
reynslu. Skoðanir manna eru því
ekki annað en mismunandi líklegir
spádómar og getgátur, eins og hver
og einn getur sannfærst um með því
að lesa þau skrif, sem fram hafa kom-
iö i málinu. Fylgjendum málsins fipst
það trúlegt, líklegt og sennilegt, sem
andstæðingum þeirra þykir ótrúlegt,
ólíklegt og ósennilegt. Skynsamleg
rök verða hvorki færð málinu til
stuðnings eða falls, fyr en það er rætt
á grundvelli náskyldra mála, svo sem
uppeldis og fræðslumálanna. Og í
raun og veru er uppeldishlið þegn-
skylduvinnunnar ekkert annað en ein
grein á stofni mentamálanna, eða eitt
ráðið enn til að þroska og göfga
mannseðlið.
Þeir, sem láta þegnskyldumálið til
sín taka, og það er beinlínis skylda
allra þeirra, sem á komandi hausti
ætla með atkvæði sínu að hafa áhrif
á úrslit málsins, verða að gæta að