Lögrétta - 12.07.1916, Blaðsíða 2

120
LÖGRJETTA
^a.
t
r
Jón'Olafsson, rithöfundur.
Seint í gærkvöld andaðist á heimili sínu hjer í bænum Jón ólafs-
son rithöfundur. Hann hafði verið.veikur um tíma síðastliðinn vetur
og fjekk þá aðkenningu af slagi, en nú endurtókst það og varð hon-
um að bana. Hann fjekk slagið nál. kl. 5 í gærdag, en andaðist kl.
11. Hann var 66 ára gamall, fæddur 20. mars 1850. Verður hans nán-
ar minst í næsta blaði.

G-ullfoss
fifi
fer hjeðan til New York í byrjun septembermánaðar,
þaðan beint til Reykjavikur. Skipið fer hjeðan aftur
vestur og norður um land til þess að taka kjöt.
M
fifi
fer hjeðan til New York síðast í september.
Flutningsgjaldsskrár fást á skrifstofu fjelagsins.
Fargjöld verða þau sömu og í fyrra.
H.f. Eimskipafjelagf íslauds.
Lj
Matth. Jochumsson:
i 0' ð m æ 1 i.
Ú rval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
LÖGRJETTA kemur út á hvtrjum mið-
vikuitgi og ouk þess aukablöí við og við,
miust 60 blöð alls á ári. Vtrð s kr. árg. á
Islandi, trlendis kr. 7.50. Gjolddagi 1. júli,
drotnandi þjóS. Þó ófriöur sá, sem nú
stendur yfir, sje ekki byrjaður í þessu
skyni, þá er ástandiö þannig, að
Þýskaland mundi eftir ísigurinn vera
neytt til aö ná yfiráðum yfir megninu
af ströndum Evrópu og þannig halda
áfram frá sigri tii sigurs, alveg eins
og rómverska ríkið til forna. Til þess
að forðast sívaxandi herútbúnað og
hernaðarhættu, yrði það að ná föst-
um stöðvum við öll höf. Það gæti
ekki látið sjer nægja álika vald og
hið svonefnda heimsríki Breta hefur
nú við að styðjast, þar sem stærstu
landsvæðin eru í raun og veru frjáls
sambandslýðveldi, sem geta skilið við
aðallandið hvenær sem þeim sjálfum
lítst, svo sem Kanada, Ástralía og
Bandaríki Suður-Afríku.
Innan Miðveldasambandsins hefur
þýska þjóðin mjög mikla yfirburði
yfir allar bandaþjóðir sínar. í Þýska-
landi sjálfu á hún yfir 60 miljónir
þýskumælandi manna, og í Austur-
ríki-Ungverjalandi 12 miljónir, móti
eitthvað um 10 milj. Magyara, álíka
mörgum ósmönskum Tyrkjum, og
svo Búlgurum og Slövum innan
bandalagsins.
En þessu er öðruvísi varið innan
þess stóra bandalags, sem á móti er.
Þar er engin ein þjóðin svo sett, að
hún með nokkrum rjetti geti að leiks-
lokum komið fram sem drotnandi
þjóð yfir hinum. Hvorki England nje
Frakkland, Rússland nje Italía, geta
trygt sjer vinnufrið eftir stríðið öðru-
vísi en með bandalagi þar sem allir
aðilar hafi jafnrjetti. Jafnvel Rúss-
land er of veikt til að geta þetta í
yfirsjáanlegri framtíð, enda er það
nú, eftir hreyfingu þá, sem komin er
á hinn gula mannflokk, berskjaldað
fyrir í Austur-Asíu. Ekkert þessara
ríkja getur vænst fullrar viðreisnar
eftir ófriðinn öðruvísi en í jafnrjettis-
bandalagi við hin.
Að tala um, að næsti ófirður hljóti
að verða stríð um líf og dauða milli
bretska ríkisins og Rússlands, virðist
mjer vera tilraun til þess að skygn-
asti inn í framtíð, sem sjón okkar nú
á tímum nær ekki til. England og
Rússland geta ekki verið án stuðn-
ings hvort frá öðru um langan tíma
hjer á eftir. Og sama er um Eng-
land og Frakkland. Til þess að geta
spáð stríði milli þessara þriggja ríkja,
verða menn að skilja hagsmuni þeirra
betur en íbúar sjálfra þeirra nú.
Þau fjögur stórveldi, sem nú hafa
myndað varnarsamband gegn til-
raunum Miðveldanna til þess að ná
fullkomnum yfirráðum í Norðurálf-
unni, eru einmitt þau hin sömu stór-
veldi, sem á Haagfundunum hafa
verið hlynt stofnun rjettarsambands
milli allra mentaþjóða heimsins. En
Þýskaland lagði einkum hindranit*
fyrir framgang þess máls, með
stuðningi frá Austurríki-Ungverja-
landi og Tyrkjaveldi. 1911 voru
bæði England og Frakkland reiðu-
búin til þess að gera ófrá-víkj-
anlega samninga við Bandaríkin
um gerðardóma í sama sem öllum á-
greiningsmálum, og það var að eins
hik efri málstofu Bandaríkjaþingsins,
sem hindraði Taft forseta frá að
koma í framkvæmd hinum víðtæku
gerðardómaráðstöfunum Ameríku-
manna, sem ef til vill hefðu getið
orðið til þess að afstýra núverandi ó-
friði, hefðu þær komist í framkvæmd.
Höf. segir að því hafi verið haldið
fram af tveimur eða þremur norskum
rithöfundum, að England hafi valdið
því, að þetta stríð hafi verið óhjá-
kvæmilegt, eða neytt Þýskaland út í
það með innilokunar-stefnu sinni
gagnvart Þýskalandi, er haft hafi það
markmið, að takmarka eðlilegan vöxt
þýsku þjóðarinnar. Og þetta er ein-
mitt það, sem Þjóðverjar hafa haldið
fram, einkum hermálamenn þeirra,
segir höf. En sannleikurinn er sá, að
það var ekki England, heldur Bis-
mark, sem lengst andæfði því, að
Þjóðverjar færu að gera tilraunir til
stofnunar stórs, þýsks nýlendurikis,
meðan enn var nóg af hrávörulönd-
um að vinna. Bismark hvatti Frakka
til þess að leita bóta fyrir missi El-
sass og Lothringen í landvinningum
í öðrum heimsálfum. Og er þýska-
land breytti stefnu að þessu leyti og
fór að sækjast eftir nýlendusvæðum,
þá studdi England það til þess að ná
tökum á helstu nýlendunni, en það er
eign Þjóðverja í Austur-Afriku. Eng-
land hindraði það ekki, að Þýskaland
á mjög stuttum tíma náði yfirráðum
yfir nýlendusvæði, sem að víðáttu er
meira en 5 sinnum stærra en alt
Þýskaland.
Að vísu er það satt, að bæði Frakk-
land og England eiga miklu stærri ný-
lcndusvæði, einkum England. En
England á ekki sök á því, þótt stjórn-
málastefna Þýskalands hafi ekki
hneigst í þá áttina um langt skeið,
að afla sjer nýlendna. Prússar hafa
sótst eftir landvinningum í Norður-
álfu og fengið þá. Og enn ætla stjórn-
málamenn Þjóðverja að auka vald-
svið þýska ríkisins hjer í álfu á kostn-
að annara ríkja, eftir því sem ríkis-
kanslaranum hafa nýlega farist orð.
England hefur aftur á móti alt frá
dögum Shakespeares, eða í hálft
fjórða hundrað ár, að eins leitað sjer
landvinninga í öðrum heimsálfum.
Ætlast menn til að England skifti
Indlandi milli sín og Þýskalands? í
Indlandi sjálfu eru engar óskir um
slíkt uppi. Eða á England að skifta
milli sín og Þýskalands nýlendum
þeim, sem best eru lagaðar til íbúð-
ar handa hvítum mönnum, svo sem
Kanada, Suður-Afríku og Ástralíu?
En þessi lönd eru sambandslýðveldi
Englands með sjálfstjórn, sem í raun
og veru eru Englandi óháð og geta,
hvenær sem íbúar þeirra vilja, skift
um og valið þýska flaggið í stað þess
ensku. Stríðið, sem nú stendur yfir,
sýnir, að þau vilja helst halda sam-
bandinu við England, einnig Suður-
Afríkubandaríkin, sem stjórnað er þó
að meiri hluta af hollenskumælandi
Búum. Það eru þeir, sem nú eru að
taka eignir Þjóðverja í Suður-Afríku
af þeim handa Englendingum eða
sjálfum sjer. Nýbyggjarnir þar syðra
vilja ráða sjer sjálfir, hvorki láta
Þjóðverja nje nokkra aðra af þjóðum
Evrópu stjórna sjer. Og þeir halda
með Englandi af því að þeir búast
við því af stjórnmálamönnum þess,
að þeir virði að öllu leyti rjettindi
þeirra sem frjálsra manna. Indverjar
óska ekki heldur eftir þýskum yfir-
ráðum. Mentuðustu menn Hindúa
vita, að von bráðar muni líða að því,
að sjálfstjórnarnýlendur Breta fái
aðgang að stjórnmálabandalagi við
hinar bretsku eyjar, þar sem fullkom-
ið jafnrjetti gildi og ekkert sambands-
landið verði undir annað gefið. Og þá
muni opin leið fyrir Indland og
Egiftaland til þess að ná sams konar
stöðu í bandalaginu, eða þá að verða
sjálfstæð ríki. Það er öllum ljóst, að
Bretland og írland geta ekki haldið
yfir þrjú hundruð miljónum manna,
sem Indland byggja, föstum við sig,
ef þessi fjöldi verður sammála um,
að vilja mynda sjálfstætt ríki út af
fyrir sig.
Sannleikurinn verður þá sá, að
England á ekkert heimsríki. í gamalli
merkingu, er haldið sje saman af her-
valdi. Vöxtur enska ríkisins er fyrir
tímanna rás orðinn þannig, að hann
bendir til fullkomnara fyrirkomulags
á bandalagi meðal þjóðfjelaganna.
Bretskir nýlendumenn í Bandaríkj-
um' Norður-Ameríku, þjóð stjörnu-
flaggsins, gaf eftirdæmið. Og síðan
breytingin varð á gamla nýlendu-
málasniðinu, eftir 1840, hefur Kan-
ada, Ástralía og nú síðast Suður-A-
frika orðið að sambandslýðveldum,
án þess að slíta stjórnmálasamband-
inu við hinar bretsku eyjar. Svo langt
eru menri þegar komnir áleiðis í því
að gera að virkileik hinn stóra draum
þeirra Penris og Kants. Endi striðið
hagkvæmlega fyrir Frakkland, Eng-
land og bandamenn þess, þá eru lík-
indi til þess, að helmingur alls land-
svæðis jarðarkringlunnar, að minsta
kosti, komist undir eitt rjettarsam-
band með sameiginlegri lögreglu-
stjórn til þess að halda uppi friðnum.
Mig undrar það, segir höf., er há-
mentaðir norskir rithöfundar láta í
ljósi, að England hefði átt að styðja
hið þýska ríki, sem hefur yfirtökin í
hermenskunni á landi, til þess að ná
flotastöðvum úti um heim, og þar
með afsala frá sjálfu sjer þeim yfir-
tökum, sem það nú hefur. Mjer finst
það í mesta máta ósanngjarnt, að
krefjast þess af Englandi, að það
styrkji annað ríki til þess að ná því
heimsveldi, sem það er nú sjálft að
afsala sjer og best mentuðu menn
þess telja nú meðal úreltra hugsjóna.
Menn geta haft mesta samhug með
hinni þýsku þjóð og óskað henni alls
góðs, án þess að vilja að hún verði
yfirþjóð álfunnar eða drotnandi þjóð
heimsins. Spurningin er ekki um það,
livora við metum, þegar alls er gætt,
meira sem þjóð, Breta eða Þjóðverja,
heldur er hún um það, hvort við sjálf-
ir óskum að vera frjáls þjóð, sem síð-
ar meir getum vænst að fá sómasam-
legt rúm í samfjelagsskap þjóðanna,
væntanlega með Frökkum, Bretum,
Þjóðverjum og öllum öðrum þjóðum.
Eitt ókunnugt drengskapar-
bragð Jóns Sigurðssonar.
Merkur Færeyingur getur þess í
brjefi til mín, að Jón Sigurðsson hafi
eitt sinn gerst hvatamaður að því, að
koma á fót bókmentafjelagi í Fær-
eyjum í líkingu við það íslenska. ’
Hann segir: „Ti verri hevur bróður-
hondi, sum íslendingar raktu okkum
i sinni tíð, verið afturkastað. Eg sigi
til, tá Jón Sgurðsson, saman við öðr-
um góðum monnum, starvaðist fyri
at fáa eitt föroysk bókmentafelag, á-
líkt tí íslenska, í lag. Tá tað her um
bil var sett á laggirnar, sviku Föroy-
ingar, sum við skuldi verða; teir
mistu dirvið av ótta fyri andróri frá
Dana síðu.“*
Þessi viðleitni Jóns Sigurðssonar
virðist vera þjóðkunn í Færeyjum, en
hennar hefur aldrei verið getið hjer á
landi, svo að mjer sje kunnugt. Er
rjett líklegt að til sjeu í Færeyjum
einhver brjef frá Jóni Sigurðssyni um
þetta mál, og væri vert fyrir sagna-
menn okkar að grenslast eftir því.
G. B.
Gróði bænda
í dýrtíðinni.
Gamall kunningi minn skrifaði mjer
hjerna á dögunum um búskapargróða
sinn, undraárið 1915. Afkoma hans
bendir á, að flestir bændur hafa ekki
grætt svo þetta ár, að mikil ástæða
sje til að öfunda þá stórum. Satt
er það, að annað eins velti ár hefur
eigi komið hjer á landi í 1000 ár.
En hvað hefur farið á undan og
hvað fer á eftir? — Bændur hafa
lengi eigi fengið meira verð fyrir
kjöt sitt en fjekst á Þýskalandi —
áður en striðið hófst — fyrir feitt
hundakjöt, sem til manneldis var not-
að. Svo gerðust þau stórtíðindi, að
bændum var boðið alt að því eins
hátt verð fyrir kjötið og hefur tíðk-
ast í nágrannalöndunum mörg und-
* Það er ljót íslensk heimska að
lasta málfæri Færeyinga. Þar kennir
margra fornra grasa, sem fölnuð eru
í okkar mállýsku. Og Færeyjamálið
er miklu gjörvilegra og rithæfara en
þessi sambreyskingur a_f norskum
mállýskum, sem þeir Norðmennirnir
kalla ný-norsku! — Þó það sje nú
reyndar e 1 s t a norskan þeirra.
G. B.
anfarin ár. Vildu þá sumir kaup-
staðarbúar að þingið skærist í leik-
inn og bannaði bændum að selja
kjöt sitt út úr landinu, svo að þeir,
sem ekki framleiddu kjöt, gætu
fengið það með góðu verði. — Þessa
sögu kunna nú allir og þvi fer jeg
eigi út í það mál.
Embættismaður og barnaskóla-
kennari hafa birt búreikninga sína í
blöðunum. Má af þeim sjá, að ekki
hafa þeir of miklu „úr að spila
En margir hafa minna, jafnvel bænd-
urnir í sveitunum, sem sumir halda
að „baði í rósum“, lifi í lystisemd á
skyri, nýmjólk og kjöti I — „Hver
befur sinn djöful að draga^. Það
eru til fátækir bændur, bjargálna-
bændur, og efnaðir, eða jafnvel rík-
ir bændur, en þeir eru fæstir.
Bóndinn, sem skrifaði mjer um
hagi sína, á 2 mjólkandi kýr og
kvígu gelda, 70 ær og 6 hross. Hann
á 4 börn á 11., 8., 5., og 3. ári. Heim-
ilisfólkið er auk barnanna: hjónin,
þjónustustúlka og kaupamaður að
hálfu og kaupakona um sláttinn.
Voriði9i5 fóru 72 lömb á fjall en
komu af fjalli 66 og 68 ær. Hann
seldi 45 dilka, setti 16 á vetur til við-
komu, en skar í heimiliS 5 lökustu
dilkana. Fjórar gamlar ær seldi hann
líka. Hann átti ekkert hross til sölu.
Kýrnar hans mjólkuðu í meðallagi,
samtals 4000 kg. um árið.
Tekjur bóndans voru þetta ár:
Ull af 70 ám og 2 hrútum
2yí pd. að meðaltali á hverri
á kr 2.25, 162,yí pd........ 367 50
Kjöt og gærur af 45 dilkum,
meðalþungi dilka 28^4 pd. á
kr. 0.48 ................... 615.60
Gærur 6 pd.af hverjum á 0.50 135.00
Seldar 4 gamlar ær á 20.00 80.00
100 pd. af kúasmjöri........ 95'00
Samtals kr. 1293.10
Sama ár voru útgjöldin:
Borguð fóðurbætisskuld frá
1914 ........................ 156.00
Matvara: 800 pd. rúgmjöl
kr. 136.00; 500 pd. hrísgrjón
kr. 80.00; 100 pd. hveiti kr.
25.00; 280 pd. sykur kr.
90.00; kaffi og kaffibætir kr.
60.00; 400 pd. trosfiskur kr.
56.00........................ 447-00
Þjónustustúlkan: vorkaup
kr. 30.00; sumarkaup kr.
85.00; haustkaup kr. 15.00;
vetrarkaup kr. 35.00 ..... 165.00
Handa kaupakonu kr. 85.00;
kaupam. 4^2 viku kr. 90.00 175.00
önnur aðkeypt vinna ein-
yrkjans á árinu............... 62.00
Jarðarafgjald ................ 80.00
Opitiber gjöld ............... 50.00
Bækur, blöð og ritföng .... 21.50
Læknishjálp og meðul........ 29.30
Meðgjöf með barni í barna-
skóla ........................ 64.00
Til áhalda utan húss og inn-
an, viðgerð o. fl............. 36.80
Lítilsháttar til fatnaðar, o.
m. fl. úr kaupstað .......... 108.65
Samtals kr. 1395.25
Mismunur kr. 102.15
Svona lítur nú út reikningur bónd-
ans. En þessar kr. 102.15 eru eigi
tap, því hann borgaði 156 kr. skúld
frá f. á.. Ársgróðinn þá 54 kr. En svo
á hann nú 16 gemlinga, sem hann
enga átti vorið 1915 — því árið áð-
ur var rýr heyfengur og lömb engin
sett á. Ærnar hafa aftur á móti fækk-
að úr 70 niður í 64. Vanhöld í vetur
getur hann eigi um, en sjálfsagt
verða þau einhver. — Nú er þess líka
að gæta, að öll ullin var seld, og því
engin vinnu-ull til, — sokkaplögg og
annað gengur úr sjer, ef árl. er ekki
bætt við. Skæðaskinn minnist hann
eigi á, og svo er um fleira. En ef alt
slikt á að kaupa að úr kaupstað, þá
verður næsta lág talan hans yfir ým-
islegt, sem hann í kaupstað hefur
tekið. — Alt í háu verði.
Þetta er afkoma bóndans í ómuna-
veltiári. Hvernig var hún áður og
hvernig verður hún næsta ár, ef allar
búsafurðir lækka í verði, en alt ann-
aö jafndýrt og sumt dýrara? — Það
þarf ekki lengi að athuga þennan
reikning til þess að fara nærri um
það. Bóndi þessi er talinn bjargálna-
maður í sinni sveit. Margir þar búa
minna, nokkrir betur, en að eins 3—4
sem eru vel efnaðir, hafa allstór bú.
Jeg býst nú við, að sumir, sem lítið
þekkja til sveitabúskapar, vjefengi
þennan reikning. En mætti þá eigi
eins vjefengja reikninga embættis-