Lögrétta - 06.09.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr.
41.
Reykjavík, G. september 1916,
XI. árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Búkauerslun Sigiðsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irrjettarmálaf ær slumað ur.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Nýja
Bókbandsvinnustofan
tekur aS sjer alla vinnu, sem at5 bók-
bandi lýtur og reynir að fullnægja
kröfum viSskiftavina sinna. Bókavin-
ir, lestrarfjelög og aörir ættu því að
koma þangað. — Útvegar allar bækur
er fáanlegar eru.
Þingholtsstræti 6 (Gutenberg).
Brynj. Magníísson.
Rjettritun og
framburður málsins.
Hálfyrði.
Blaðið Þjóðstefna mintist s. 1. vor á
„rangritun“ málsins á þann hátt, að
mjer virtist, sem átt væri við Blaða-
mannarjettritun og stafsetningarregl-
ur hennar. Jeg tek mjer ekki sjerstak-
lega nærri, þó að henni sé hallmælt,
af því að jeg var ekki frumkvöðull
hennar. En af því að jeg aðhyltist
þessa rjettritun, þegar henni var leit-
að fylgis út um landið, þykir mjer
rjettara að nefna, þó seint sje, hvað
fyrir mjer vakti í þessu máli, og vakir
enn.
Engin ein stafsetning hefur unnið
sjer fylgi í málinu. Stafsetning forn-
manna og greinarmerkjaskipun eru
svo gerðar, að það er ekki fastur
grundvöllur, eða einsteyptur. T. d. a.
t. — Ari fróði ritar á íslendingabók
sína: „En ek heite Are.“ Engum lif-
andi manni dettur í hug, að rita þann-
ig, hversu sem hann kýs að regja sig
aftur á bak í rithætti. Flateyjarbók
hefur ekki upphafsstaf á eftir depli,
nje heldur kommu milli sambands-
setninga. í fornum gullaldarhandrit-
um sumum eru eiginnöfn með litlum
staf. Svo mætti lengi telja. Styrkur
þeirra gömlu rithöfunda er fólginn í
orðavalinu.
Mótstöðumenn Blaðamannastaf-
setningarinnar finna henni til foráttu
fyrst og fremst það atriði, að hún
sleppir víðast hvar tvöföldum sam-
hljóðanda. Þeir menn kveða svo að
orðiy að með þeim hætti sje gerð
eftirgjöf við dragmæltan og linan
framburð. Jeg get ekki fallist á þá at-
hugun. Einfaldur samhljóðandi er
oftast nær eins harður að hljóði sem
tvöfaldur er; t. d. 1 og s og r eru svo
harðir stafir að hljóðmagni, að tvö-
földun þeirra bætir engu við hörk-
una. Hitt væri sönnu nær að segja, að
sumir samhljóðendur hafi stundum
að eins hálft hljóð, t. d. í upphafi at-
kvæðis: la, ra, sa o. s. frv.
Annar ásteitingarsteinn Blaða-
mannarjettrutunarinnar er é. Mjer
þykir fljótlegra að rita það en je. En
að deila um þvílíka smámuni, tel jeg
vera sama sem að leggja sig í fram-
króka um að kljúfa hár. Málefni vax-
inna manna ættu að velta á stærri
keflum.
Jeg fjelst á Blaðamannarjettritun-
ina vegna þess, að jeg tel enga rjett-
ritun, þeirra sem þó hafa náð fylgi
og hefð, fyrsta skilyrði þess, að málið
sje gott. Mjer finst alt velta á öðrum
atriðum, það sem gerir málið gott eða
vont.
Þau atriði eru þessi:
1. Orðavalið í setningu.
2. Skipun orðanna í málsgrein.
3. Lengd málsgreinar.
Fjórða atriðið er það, hvernig staf-
að er í orðin. Að sjálfsögðu þoli jeg
það ekki, að latmælastafsetning sje
notuð, eða sá hrærigrautur stafsetn-
ingar, sem hringlandi vitlaus fram-
burður skapar sjer, og kann að láta
frá sjer fara í sendibrjefi. En hitt 1
sýnist mjer litlu skifta fyrir t u n g-
u n a, hver rjettritun er notuð, þeirra
sem unnið hafa sjer fylgi og vit er i.
Hitt skiftir miklu, að eigi sjeu rjett-
ritunarreglur margar vegna kenslu í
skólum. Mjer sýnist rjettast að hall-
ast í það horfið að gera stafsetningu
og rjettitun einfaldari en verið hefur.
Einfaldúr samhljóðandi í staðinn fyr-
ir tvöfaldan er spor í þá áttina. f það
horfið munu og nágrannaþjóðir vor-
ar stefna — tvöfalt e t. d. nú lagt nið-
ur í dönsku ritmáli. Framburður orð-
anna er enn þá eitt höfuðatriði, þegar
um mælt mál eða lesið og sungið mál
er að ræða. Jeg er hræddur um, að
sú grein tungunnar sje i hnignun. Jeg
hef rekið mig á það, að sumir menn
eru teknir til að leggja rangar áhersl-
ur á atkvæði og orð — rangt atkvæði
í orði og rangt orð í setningu. Reyk-
víkingar kunna að þekkja þetta frá
leikhúsinu sinu — ef mjer er rjett
sagt frá hljófallinu þar, sumra leik-
enda.
Annars eru hlustir manna misjafn-
lega hljóðnæmar á framburð stafa og
orða. T. d. má nefna það, að Hjalta-
lín skólastjóri (Möðruvalla) sagði
ýmislegt um framburð stafa, sem
þingeyskt eyra getur ekki samþykt.
Hann sagði m. a., að „ö væri borið
fram eins og u svo sem í blómur fyr-
ir blóðmör"; 11 væri borið fram eins
og ddl, svo sem í orðinu stóll; nn
væri borið fram eins og ddn, svo sem
í orðinu prjónn. Margt taldi hann af
þessu tægi, sem jeg hirði eigi að
nefna. Þetta er ekki tiltínt Hjaltalín
til minkunar, heldur sem dæmi þess,
að málfræðingar eru með sjerkreddur
í fræðikerfum sínum, sem jeg tel var-
hugaverðar, ef gleiptar eru. Nú x
nýjum íslenskubókum (kenslubókum)
bryddir sífelt á kreddunum. T. d. seil-
ast höfundarnir eftir því að kalla og
skíra nýjum nöfnum alt sem heiti
þarf að hafa í málfræðinni og er
gerður með þessu óþarfur hræri-
grautur. Áhrifssögn hjet á Möðruvöll-
um sú hin sama sögn, sem nú er köll-
uð við Akureyrarskólann v e i k
s ö g n — eins og allar sagnir sjeu
ekki veikar! Jeg nefni þetta sem
dæmi . í reikningsbókum úri og grúir
af nafnabreytingum, til óþurftar og
flækjugerðar, tildurs og kostnaðar, og
tálmunar. Með þesum hætti er þeim
hamlað frá tilsögn og að kenna æsk-
unni, sem lært hafa á eldri bækurnar.
Og það er þó óþarfi og jafnvel skað-
ræði.
Öll þessi spor eru til þess að gera
námið örðugra. En kenslan ætti að
vera einföld, svo sem kostur er á. —
En jeg var að tala um tunguna og
framburðinn.
Framburður málsins er eitt höfuð-
atriði hennar. Hann er svo rnarg-
breyttur i landinu, að naumast er rjett
að hafa fullyrðingar um einstök at-
riði framburðarins, hvernig háttað
sje, því að hann deilist eftir áttum og
landsfjórðungum að sumu leyti. —
Hjaltalín var alinn upp við vestfirsk-
an framburð og sneið málfræði sína
eftir honum að of miklu leyti. Hjalta-
lín var ekki slyngur kenslubókahöf-
undur. En samt var hann góður kenn-
ari — þó að honum tækist ekki að
gera m a n n úr Árna Árnasyni. (Sjá
smáskíttisgrein í blaðinu Vísi.)
Höfuðatriði Blaðamannarjettritun-
arinnar, eða aðalfrávikning frá gömlu
skólarjettrituninni, sem kend er við
H. Kr. Friðriksson — er þetta: að
tvöfaldur samhljóðandi er gerður því
sem næst rækur, setunni arnað og é
ritað í staðinn fyrir je. Þessi atriði eru
til engrar málspillingar, hvað sem
hver segir. Þau miða að því að gera
stafsetninguna einfaldari, á n þ e s s
þó að veita eftirgjöf bögubósafram-
burði og slepju-tungutaki. Jeg lit svo
á, að það sje svo smávægilegt atriði
að deila um rjettmæti je gagnvart é.
að það sje lærðum mönnum þvílíkt
starf, sem það væri lækni að s k e r a
eftir augnagrómi, sem sleikja má
burt með tungubroddinum.
Sumir, sem aðhyltust Blaðamanna-
rj ettritunarreglurnar, halda sj erkredd-
um sínum. Jón Ólafsson fellir h-ið
úr greininum, þegar hann er á und-
an orðinu. Mjer fellur þessi kredda
Jóns allvel og tel hana lýtalausa.
Miður fellur mjer greinirinn hans
sjera Jónasar, en, enn, eð, og tel jeg
þar vera seilst óþarflega langt aftur
i tímann. Þó er þessi kredda engin
málskemd. Lakast fellur mjer útrým-
ing y-sins. En þó er þeirra manna
mál í besta lagi, sem þeim staf hafna.
Trúin og málfræðin eiga sammerkt
að því leyti, að áhangendur þeirra
greinir á um ýms atriði. Þegar um
smámuni er að ræða, ætti ekki að
gera þá að ágreiningi. Tungan á víð-
áttuland, bæði numið og ónumið. Þar
geta margir miklir menn fengið fót-
festu án þess að setjast í óðalsrjett-
indi annara. Þeir sem hyggja til land-
náms í ríki tungunnar, hafa um stærri
efni að velja en mjóddina milli je og é.
Þeir þurfa ekki að leggja sig í líma
til þess að kljúfa sundur eitt einasta
hár. Frægðin fæst með öðru móti og
eignarhaldið á óðali tungunnar er
svo að segja lagt upp í höndurnar úr
annari átt, en þeirri sem málfræðis-
bækurnar koma úr.
Þrándur í Götu mælti eitthvað á
þessa leið við móður drengsins, sem
bann fóstraði — henni þótti Þránd-
ur vera lítill kristindómskennari: „Þat
er sem þú veist, at Kristur átti sjer
12 postula ok átti hver þeirra sjer
sína kreddu, ok er mörg kredda, ok
er þat ekki á eina lund rjett.“
Segja má um málfræðina — a. m. k.
um stafsetninguna — því líkt. Hennar
kieddur eru margar og geta verið, af
því að fornu rithöfundarnir áttu sjer
sína kredduna hver. Og þess vegna
er grundvöllurinn ekki ein heild. En
í þeirri átt er þó grundvöllurinn.
G u ð m. F r i ð j ó n s s o n.
Um fjárrekstra o. fl.
Fjárrekstratíðin fer í hönd.
í Stjórnartíðindunum er nýútkom-
in fjárskilareglugerð fyrir sveitirnar
milli ánna (Þjórsár og Hvitár) i Ár-
nessýslu, lagabálkur í 74 greinum;
hætt við ein af þeim, sem fáir lesa
og þekkja, og enn færri breyta eft-
ir. Virðist aðal-gagn margra slíkra
reglugerða vera að auka atvinnu
þeirra, sem að Stjt. vinna.
9. kafli er „um rekstra á sölufje“.
Síst er vanþörf á reglum um slikt,
ef hlýtt væri. Fyrsta grein þess kafla,
hin 64. í reglug., skipar fyrir un;
hversu „ment“ skuli við rekstra. Til
þess að einn maður megi reka fáar
kindur, alt að 15, útheimtist sam-
þykki hreppstjóra þar, sem rekstur-
inn er frá. Ætli það gleymist ekki, ef
rekstrarmaður er af öðrum enda
sveitar en hreppstj. býr á hinum? 66.
gr. ákveður, að „alt fje í sölurekstr-
urn skuli vera með ákveðnu rekstrai'-
merki, er sje svo glögt, að sjáist til-
sýndar i björtu, og svo traust, að það
máist ekki af þó votviðri gangi, og
sé samskonar rekstrarmark á öllum
kindum í sama rekstri". Eftir þessu
má ekki slá saman rekstrum, sem sitt
merki hafa hver. Við merkinguna er
það að athuga, að sje merkt á ull
gærunnar, spillir það henni. Litmerki,
sem margir hafa notað, er bannað
öllum sláturfjelögum. Eins eru þau
ohæf á gærum, sem raka á, og nota
ullina sem vöru. Haustull af sölufje
er oft rauð-, græn- eða bláflekkótt,
Tilkyiining'
Nýjar vörubirgðir er nú komnar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum —■
í fjölbreyttu úrvali
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur Ódvrar vörur
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
og verða ullarmatsmenn að dæma
hana mislita, þó af hvítum gærum
sje. Og til sútunar eru svomerkt-
ar gærur óhæfar. Það er þvi að
eins um höfuð kindarinnar að ræða,
sem merkja má. En þá er vandinn að
eigi verði sammerkt, er enginn veit,
hvernig aðrir munu merkja. Er því
hætt við, að þessi annars góðu ákvæði
komi að litlu haldi. Spjöld eru best,
sjeu þau vel fest, en það þykir taf-
samt, og fáir hafa hirðu á þvi.
67. gr hljóðar svo: „Reka skal
hægt og gætilega, æja nógu oft og
hafa áfanga eigi of langa (hver á að
meta slíkt). Eigi má æja á slægju-
löndum meðan heyannir standa yfir
(þó það), en úr þvi má æja hvar sem
vill, hvort heldur i bygð eða óbygð.“
Hjer virðist algerlega brotinn eign-
arrjettur manna og umráðarjettur yf-
ir löndum sínum. Lífsatvinna bænda
er afnot jarðanna, svo beit sem annað.
Hjer virðist sölufjárrekstrarmönnum
heimilað, að taka brauðið frá munni
náungans ; þeir mega beita land hans,
sem hann lifir af, jafnvel matjurta-
reiti, þó ekki sje upp úr tekið, ef þeir
vilja, og ekki sýnilegt að ætlast sje
til að greitt sje fyrir. Þó að 68. gr.
segi: „Svo skal rekstrum haga, að
sem minstur bagi verði að, þeim er
lönd eiga, sem um er rekið,“ kemur
það að litlu haldi; því ef um er vand-
að, segir rekstraiTnaðurinn; Eg vildi
nú æja þarna og það er lögleyft, og
jeg gerði ekki meiri baga, en mjer
þótti þurfa, og er það einnig lögum
samkvæmt. Og svo gengur koll af
kolli oft á dag og vikum saman við
þjóðveginn. Á þessu eiga bændurnir,
sem á jörðinni búa, að lifa. Auk þess
missa þeir árlega fje sitt, sumt að
fullu, er í rekstra kaupmanna slæðist,
eins og mörg dæmi eru til. Þvi þó
reglug., 64. gr., segi, að rekstrarmenn
skuli vera „vandaðir“, er vandi um
slíkt að dæma, enda engum lagður sá
vandi á herðar. Þeir rekstrarmenn eru
til, sem þykjast góðu bættir, ef talan
er full, þó týnt hafi kindum, en aðrar
bætst í staðinn. Og kaupanda eða eig-
andi rekstrarins veit sjaldnast um
slíkt. Minni hætta er á að íslæðings-
kindur tapist í Sláturfjelagsrekstrum;
þær ganga þar af, er hver dregur sitt,
og koma þar æfinlega til skila. Hefur
Sláturfjel. útvegað sjer allar marka-
skrár til leiðbeiningar við sundur-
drátt og upplýsingar um eiganda, ef
íslæðingskindur koma fyrir. En þó er
það eigendum oft eigi bagalaust.
69. gr. ákveður, að stöðva skuli
rekstur, ef fje lendir saman við, og
kveða til 2 menn að rannsaka hann.
„Getur enginn skorast undan slíkri
rannsókn, sem til þess er fær, og ber
að gera það ókeypis, ef það tekúr
ekki upp yfir 2 klukkustundir, ella
ber rekstrarmönnum að greiða þókn-
un fyrir, eftir úrskurði sýslumanns,
ef á greinir." Þetta er dálaglegt á-
kvæði — ef eftir væri breytt! Þannig
geta sömu menn, þeir sem fyrir mest-
um ágangi verða, fá lönd sín uppurin
af áningum, og fje sitt þvælt og ónáð-
að af rekstrunum, sumt tapað, feng-
iö í uppbót þá atvinnu, að standa
1 rekstrarannsóknum kauplaust alt
haustið, því einn kemur þá annar
fy- Og þó lengri tíma taki en
2 stundir að skoða rekstur, er hæg-
ast fyrir rekstrarmenn að láta á
greina, og munu hinir þá varla leggja
út í sýslumannsúrskurðar-rekistefnu
út af nokkrum aurum.
Átroðningurinn á löndin, sem þjóð-
vegirnir til Rvíkur liggja um, beitni
af áningum, ónæði fyrir skeþriur
bænda og algerð töpun sumra, er þeg-
ar oi'ðinn óþolandi. Verðtrr MosfellsJ
sveit, efstu bæir Seltjarnarnesshreþþs
0g Ölves verst úti af þessu. Getur1
varla svo til gengið aðgerðálaúst
lengur. Kann þá að verða reynt, hvort
búendur á örtraðarjörðum á þessu
svæði eru á þenna hátt rjettdræþir
bótalaust. 1
Grh., 31. ág. 1916.
B, B.
FerO mn Barðaslrandarsýsli] 191
Eftir G. H j a 11 a s o n.
18. Svefneyjar.
Þar kom jeg nú i fyrsta skiftið,
var þar 3 daga og talaði. Þar býr
Magnús Jóhannesson. Er búinn að
búa þar í 21 ár, er leiguliði,
en hefur bætt eyjuna mikið. Þegar
hann kom þar, fjekk hann 53 pd.
æðardúns, en nú 80 pd. Þá voru 170
hestar af túninu, nú 250. Afgjald 60
pd. æðardúns. Útheysslægjur eru þar
mestar í heimaeyjunni, en hagar í út-
eyjunum. En frá hinum bygðu eyj-
um hreppsins verður að sækja mesta
útheyskapinn í úteyjarnar.
9—10 nautgripir eru í Svefneyj-
um og um 200—300 fjár og 2 hestar,
er annars fátt um þá í eyjum þarna.
Svipaður sjávargróður og í Her-
gilsey.
Magnús einn af mörgum, sem matti
fræðslustarfið.
Jeg fór þaðan til Hvallátra, rann
báturinn milli skerjanna yfir hávaxna
þangskóga, var eins og maður liði á-
fram í loftinu yfir skógarrunnum.
Það er fögur og skemtileg sjón.
19. Hvallátur.
Þær eru stór eyjaklasi og breyti-
legur. Sama sjógróðurdýrð, og ættu
grasafræðingar að skoða vel allar
Breiðajarðareyjar.
Mjer sárnaði þá, hvað jeg þekti
litið af sægróðrinum. Mjer fanst eins
og jeg liti í bók með fögru máli, sem
jeg rjett skil stöku orð í.
í Hvallátrum býr Ólafur Berg-
sveinsson. Hefur búið þar í 22 ár.
Þegar hann kom þar fyrst, þá fjekk
hann af túninu 2 kýrfóður og úr varp-
inu 94 pd. æðardúns. Nú fær hann 5
kýrfóður og 160 pd. æðardúns. Á
um 160 ær og 70 gemlinga. Ein ær
hjá honum átti sex lömd á 2 árum,
eitt árið 4 lömb og fjórða árið 2 lömb.
Það verða 12 lömb á 4 árum. Fjór-