Lögrétta - 27.09.1916, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
165
ur meö valdboöi eins og aöra ómaga,
heldur verSa fræðslunefndir á hverju
sumri að manga til við bændur í sveit-
inni, hver vilji vera til að hýsa skóla-
krakka og kennara á komanda vetri.
— Og alt gengur þetta í aögæslu-
leysi. Kemur nauðasjaldan fyrir og
óvíða, að fræðslunefndir ráðfæri
sig við hjeraðslækni um valið á
vistarheimilum fyrir börnin, eða
heilsu þeirra og kennaranna og
heimafólksins á farskólaheimilunum.
Það er víst — veit jeg nú orðið — að
menn með smitandi (opin) berkla-
rnein hafa alloft verið ráðnir til
barnakenslu bæði í fastaskólum og
farskólum; það er efalaust, að börn
með smitandi sjúkdóma hafa oftsinnis
verið vistuð með heilbrigðum börn-
um og látin sofa saman sjúk börn og
heilbrigð; og það er augljóst, að þetta
aðgæsluleysi er stórháskalegt. Varn-
ir gegn berklaveiki eru t. d. að öllu
öðru leyti komnar í bærilegt horf;
en hjer er um nýja og mikla berkla-
hættu að ræða, þar sem alþýðuskól-
arnir nú eru, einkum þessir svonefndu
farskólar, á annari hvorri þúfu.
f vetur sem leið gerði jeg land-
stjórninni ljósa grein fyrir þessum
vandræðum og lagði til að fyrirskip-
uð yrði læknisumsjá á öllum alþýðu-
skólum. Og nú hefur stjórnarráðið
aðhylst þær tillögur mínar, sem sjá
má á auglýsingu í Læknablaðinu til
hjeraðslækna. Þó hefur stjórnarráð-
ið ekki sjeð sjer fært að aðhyllast eitt
af því, sem jeg lagði til: Jeg fór
fram á að læknar fengju borgun úr
1 a n d s j ó ð i fyrir eftirlitsferðir sín-
ar, sem hjer ræðir um, en nú er á-
kveðið að þeir skuli fá borgunina úr
skólasjóðum fræðsluhjeraðanna.
Mjer er það fulljóst að þessi lækn-
isumsjá verður erfið og að ýmsu leyti
ónóg fyrst um sinn, enda ógerlegt að
fara mjög hart í sakirnar. En hálfn-
að er verk þá hafið er. Og eitt er víst:
fræðslumálastjórnin er mjer alveg
samdóma um þessa brýnu nauðsyn.
Okkur kemur saman um það, að
a 11 i' r alþýðuskólar, barnaskólar,
unglingaskólar, kvennaskólar, hús-
stjórnarskólar, búnaðarskólar o. s.
frv. eigi og verði að komast undir
fast eftirlit fræðslumálastjórnar og
heilbrigðisstjórnar landsins. Þá er
líka að segja frá því, að mjög margir
af hjeraðslæknum landsins hafa —
eins og jeg — haft gætur á skólun-
um og oft haft orð á því við mig að
þetta megi ekki svo til ganga, en jafn-
fiamt sagt mjer að þeir hafi ekkert
getað aðhafst, engu fengið áorkað,
þar sem þeir hafa reynt að leggja orð
i belg um farskólaflaustrið. Veit jeg
að þeir fagna þessari byrjun til lækn-
isumsjónar.
Mjer er ljóst að þetta verður bæði
vandasamt og vanþakklátt verk fyrir
hjeraðslækna, og mun reyndin verða
sú, sem endrarnær, að ekkert vinst á
með hörkubrögðum, en alt um siðir
með lægni og lipurð. Heilsan er meira
verð en mentunin. Það er jafnan mitt
orðtak i þessu máli — og það skilst
öllum heilvita mönnum, ef laglega er
farið að þeim.
Jeg vona og býst við að þetta mál
verði rætt vel og lengi í Lækna-
blaðinu. En áður en jeg skilst við það
að þessu sinni vil jeg minnast á tvö
háíslensk skólamein. Það er þá fyrst,
að jeg tel öldungis ófært að kenna
börnum í samkomuhúsum eða hafa
kenslustofur eða leikskála í barna-
skólum fyrir samkomustaði. En það
gengst mjög víða við á landi hjer.
Þau hús eru auðþekt: gólfin svört,
trosnuð, slitin og fúi'n, eins og flór í
fjósi. Núna í sumar kom jeg í eitt ný-
legt barnaskólahús, þar sem gólfin í
kenslustofunum voru grómtekin og
gatslitin eftir fundatraðk og dans-
skelli. Til allrar blessunar eru mjög
óvíða til leikskálar, því þar er þessi
sóðaskapur vitanlega langmeinleg-
astur.
Þó kom jeg i sumar í reisulegt
skólahús; voru skólastofurnar prýð-
isþrifalegar; en k j a 11 a r i n n hafð-
ur fyrir leikskála — og þinghús og
fundahús, og gólfið hryllilegt.
Þá er það annað, sem við læknar
verðum að veita fulla athygli hjer á
landi. Jeg hef tuttugu ára reynslu fyr-
ii' mjer í því, að börn þola yfirleitt
mjög illa langar — 6—7 tíma —
skólaetur á hverjum degi í s k a m m-
d e g i n u, þau verða fjörlaus, lystar-
laus, föl og guggin og ónýt til náms-
ins; hjer í Rvík verður t. d. jafnan
að taka mjög mörg börn úr skóla i
skammdeginu, af þvi þau þola ekki
þessa miklu áníðslu, að sitja í skóla-
fangelsi milli myrkra meðan dagarnir
eru skemstir.
Þessu v e r ð u r að breyta. Er þá
annaðhvort að fækka kenslustundun-
um, t. d. frá 15. nóv. til janúarloka,
fækka þeim um helming, eða þá að
láta ekki börnin koma í skóla nema
annanhvern dag, og þ a ð ráðið er að
mínu viti langhyggilegast og hollast
i alla staði, bæði fyrir heilsuna og
námið. Og brýnust er þessi nauðsyn
i fastaskólum, þar sem börnin ganga
í skóla allan veturinn. En það er lika
víst, að börnum er oft ofþjakað í far-
skólunum, þó að kenslumánuðimir
sjeu þar miklu færri. Það er annars
vert fyrir okkur lækna að gefa fullan
gaum að þvi, að farskólarnir eiga það
til i sjer að geta orðið bestu barna-
skólarnir hjer á landi. Mörgum okkar
bestu barnafræðurum ber saman um
það, að börnin mentist fult eins vel i
þriggja mánaða farskóla eins og í sex
mánaða fastaskólum. Þetta má undar-
legt virðast, en mun stafa af þvi, að
farskólabörnin reynast miklu áhuga-
meiri af þvi námstími þeirra er svo
stuttur, og svo eru þau allvíðast ekki
nema 10—15 saman um kennara, en
20—30 í bekk í fastaskólunum. —
Höfuðmein farskólanna er húsleysið
— og þar með þetta, að þeir eiga víð-
ast engan fastan samastað í sveitun-
um, eru á sífeldum flækingi. Menn-
ingu og heilsu komandi kynslóða er
ekki borgið fyr en komið er upp góð-
um skólahúsum yfir börniti í hverri
sveit á la>ndinu og börnunum fengnir
góðir kennarar og strangt eftirlit á
kenslurúmi og aðbúnaði barnanna.
Það kemur okkur vel saman um, vini
mínum Jóni fræðslumálastjóra og
mjer. En meðan við eigum í þessum
vandræðum, þá má aldrei gleyma því,
sem jeg segi — að heilsan er meira
verð en mentunin.
Læknabl.
Stridid.
Frá Balkan.
Síðustu fregnir segja, að banda-
menn vilji ekki viðurkenna hina nýju
stjórn í Grikklandi og standi enn til
nýjar deilur út af því. Frá 3. þ. m.
hafa bandamenn haft stranga gæslu
á símasambandi og póstflutningum
í Grikklandi. Hafa þeir krafist, að
ýmsum miðveldamönnum, sem þeir
telja hafa sjer óvinveitt áhrif, verði
vísað burtu úr landinu. Sendiherra
Þjóðverja i Aþenu, Schenk barón,
hafði búið um sig og varist með vopn-
um í sendiherrahöllinni, en var ofur-
liði borinn og fluttur þaðan til her-
búða bandamanna Þegar floti banda-
manna hjelt inn í Pireushöfn, sem áð-
ur er frá sagt, voru hermenn settir
í land og tóku þeir loftskeytastöð
Grikkja þar, en lögðu hald á 3 þýsk
skip, sem á höfninni voru, og drógu
upp á þeim flögg bandamanna. Á-
standið í Grikklandi er yfir höfuð hið
versta, uppreisnarhreyfing í Make-
dóníu, eins og áður segir, og einnig
á Krítey, að því er segir í síðustu út-
lendum blöðum. Mun Venizelos að
sjálfsögðu ráða þar mestu. Þingkosn-
ingar Grikkja eiga að fara fram í
október og hefur það kosningastríð
nú að undanförnu verið fast sótt, þótt
aðstaðan sje næsta fágæt, þar sem
Búlgarar hafa yfirráðin í sumumhjer-
uðum landsins, en bandamenn í öðr-
um. Það er barist um, hvort Venize-
los eigi að fá völdin í hendur eða
ekki. Hann telur Búlgara erfðafjend-
ur Grikkja og aðalætlunarverk sitt,
að hefta framrás þeirra. En frá þeirra
hálfu hefur hins vegar verið lýst yfir,
að þeir ætluðu sjer ekkert mein að
vinna Grikkjum og ekki að skerða
landeign þeirra, heldur sje innrás
þeirra í Grikkland eingöngu gerð
vegna bandamanna.
Italir hafa nú sent lið til vígstöðv-
anna við Salonikí, eftir að friði var
sagt í sundur milli þeirra og Þjóð-
verja, og einnig hafa ítalir nú eitt-
hvað af herliði í Albaníu, en Grikkj-
um er mjög illa við öll afskifti þeirra
þar, því yfirráðin i suðurhluta Al-
baníu höfðu þeir ætlað sjer og gert
allar ráðstafanir í þá átt.
Milli Búlgara og Rúmena er nú
stríðið fast sótt. Á löngu svæði skilur
Dóná löndin og er þar ilt til aðsókn-
ar báðumegin frá, því áin er breið og
strendurnar, einkum Rúmena megin
mjög votlendar og óhægar umferðar
með herlið. Viðureignin milli Búl-
gara og Rúmena fer því mest fram
austur i Dobrudscha, en það er aust-
Myndin hjer er frá herstjórnarstöðvum Búlgara á Balkan og sjest þar
Mackensen hershöfðingi í viðtali við búlgarska hershöfðingja, en lengst
til vinstri handar er tyrkneskur herforingi.
an við Dóná, milli hennar og Svarta-
hafs. Rennur áin þar lengi beint til
norðurs og austur við Svartahafið
skilur hún lönd Rúmena og Rússa.
Þar vildu Rússar fá að koma liði
landveg suður á Balkan, en fengu það
ekki fyr en Rúmenía var orðin þéirra
megin í ófriðnum. Þá hjeldu þeir í
sambandi við Rúmena her suður í
Dobrudscha, er gera skyldi innrás í
Búlgaríu, en Búlgarar hjeldu með her
á móti að sunnan og virðist honum
alt til þessa hafa gengið þar betur.
Yfirherstjórnina þar, og á öllum víg-
stöðvunum á Balkan, sem vita gegn
Rúmeníu, hefur Mackensen hershöfð-
ingi Þjóðverja, sem stjórnaði herferð-
inni á Balkan í fyrra.
Að vestanverðu hafa Rúmenar aft-
ur á móti haldið með her inn í Aust-
urríki, í hjeraðið Siebenbúrgen, en
Rúmenía lykur um það að sunnan og
austan, og að nokkru leyti að norðan
líka. Lítur út fyrir að Austurríkis-
menn hafi verið þar lítt við búnir og
að friðslitin af hálfu Rúmena hafi
komið þeim á óvart. Er það löng lína,
sem Austurríkismenn verða að bæta
þarna við sig til varnar, alla leið
norðan frá Galizíu og suður að Dóná.
Ætlun bandamanna er, að taka fyr-
ir samband miðveldanna um Balkan
austur til landa Tyrkja í Asíu og er
því ekki lítils um það vert, hvernig
viðureignin gengur þarna milli ófrið-
ar þjóðanna. Það er nú látið uppi i
blöðum bandamanna, að viðbúnaður
þeirra í Salonikí hafi verið mest til
þess gerður, að koma Rúmenum út í
stríðið með sjer. Tyrkir hafa sagt Rú-
menum stríð á hendur og er her frá
þeim með her Búlgara í Dobrudscha.
Loftárás á England.
í opinberum tilkynningum ensku
stjórnarinnar frá 25. þ. m. segir svo
frá:
14 eða 15 loftför tóku þátt í loft-
árás á Bretland aðfaranótt 23. sept-
errfber. Var einkum ráðist á suðaust-
urhluta Middlands-hjeraðs og Lin-
cotnshire. Tvö loftför rjeðust á út-
hverfi Lundúna frá suðaustri, milli
kl. 1 og 2 um morguninn og eitt loft-
far kom úr austri milli 12 og 1 um
morguninn.
Flugvjelar voru sendar upp, skot-
hríð var hafin úr loftvarnarfallbyss-
um og árásarmenn reknir á burt.
Sprengikúlum var varpað í suður-
og suðausturhjeruðunum og því mið-
ur biðu 28 manns bana, en 99 meidd-
ust.
Tvö loftför voru skotin niður í
Essex-hjeraði, hvorttveggja feikna
stórt og af nýrri gerð. Annað fjell til
jarðar í ljósum loga og brann ásamt
allri áhöfn. Flugmennirnir í hinu loft-
farinu, tuttugu og tveir talsins, voru
handteknir.
Frjettaritarar frá ýmsum stöðum
milli London og Essex-strandar, lýsa
loftárásinni að kvöldi hins 23. sept.
og segja að hávaðinn af skotum fall-
byssanna og brestandi sprengikúlum
hafi verið svo mikill að fjöldi fólks
hafi hlaupið út úr húsum sínum til
þess að horfa á loftfarið er það sigldi
austur á bóginn, en varpljósin eltu
það og sprengikúlurnar brustu hring-
inn í kringum það og svo nærri að
menn voru ekki í neinum efa um það,
að kúlur hefðu hitt loftfarið. Meðan
menn horfðu á þetta kom skyndilega
mikill glampi og eftir fáar sekúndur
sáu menn að loftfarið stóð í ljósum
loga. Laust þá upp fagnaðarópi, en
logarnir læstu sig um alt loftfarið
þangað til það var eitt eldhaf. Loft-
farið lækkaði smám saman, en alt í
einu stakst það á höfuðið og fjell
logandi til jarðar.
Hitt loftfarið, sem opinberlega hef-
ur verið tilkynt að skotið væri nið-
ur en flugmennirnir handteknir, fjell
til jarðar án þess að í því kviknaði.
Seinna hafa frjettaritarar skýrt frá
því, að loftfarið hafi fallið niður á
engi í Essex, tvö hundruð metra frá
þjóðveginum, snemma morguns hinn
24. september. Áður en loftfarið kom
til jarðar lenti það á trje og braut
af því alla laufkrónuna, en bolur þess
stóð eftir, um 40 feta hár. Virðist svo
sem þetta hafi dregið úr falli loft-
farsins. Loftfarið er nú ein brota-
hrúga, 16 feta há, og sjest þar grind
þess.
Nokkur lík hafa fundist í rústum

loftfarsins, sum þeirra alveg óbrunn-
in, en á þeim mátti sjá að mennirnir
höfðu fengið hræðilegan dauðdaga.
Foringinn þektist á einkennisbúningi
hans og bar hann járnkrossinn.
Voru líkin fljótt dregin burtu úr rúst-
unum og klæði breidd yfir þau. Það
virðist svo sem nokkrir flugmennirn-
ir hafi stokkið út úr loftfarinu áður
en það tók niðri, því að lík þeirra
fundust á víð og dreif um jörðina,
nokkuð frá rústum loftfarsins. Eitt
líkið fanst mílu vegar þaðan.
Frjettir.
Sönglög eftir Jón Laxdal eru ný-
útkomin, 1. hefti, með mynd höf. í
því eru: 1. Helga hin fagra, 2. Gunn-
ar á Hlíðarenda, kvæðaflokkar eftir
Guðm. Guðmundsson fyrir einsöng,
tvísöng og kór. Aðalútsala er í Bóka-
verslun Arinbj. Sveinbjarnarsonar, en
verkið er prentað í Gutenberg. Höf.
segir í formálanum, að það hafi verið
ætlun sín að koma út á síðastl. ári
lögum þeim, sem í þessu hefti eru,
ásamt ýmsum fleiri lögum, og hefði
þá þetta hefti orðið meir en helmingi
stærra en það nú er. Handritið hafi
verið tilbúið frá sjer, en staðið hafi á
prentun og pappír. Gerir hann ráð
fyrir, að 2. heftið komi út áður en
langt líður. Þetta 1. hefti er 60 bls.
I flokknum um Helgu fögru eru 7
kvæði, en 10 í flokknum um Gunnar
á Hlíðarenda. Lögin hafa verið sung-
in og leikin hjer í Rvík og hefur verið
gerður að þeim góður rómur. Annars
mun Lögr. síðar flytja dóm um þau
fiá manni, sem til þess er fær.
Úr Árnessýslu. Þar hjeldu þing-
mannaefnfn fund vjið ölfusárbrú í
gær, en i dag verður næsti fundur á
Húsatóftum. Böðvar bóndi á Lauga-
vatni, sem er Heimastjórnarmaður,
hafði boðið sig fram, en tók fram-
boð sitt aftur á Ölfusárbrúarfundin-
um. Jón Jónatansson búfræðingur
hafði einnig boðið sig fram, en af 12
meðmælendum reyndist svo, er að var
gáð, að einn var ekki á kjörskrá, og
varð því framboð hans ógilt. Eru því
þingmannaefnin í Árnessýslu nú 5.
Um eitt þeirra, Árna í Alviðru, veit
Lögr. ekki hvar hann á að teljast i
flokki.
Síldveiðarnar Norðanlands. Botn-
vörpungarnir hjeðan eru nú allir
komnir að norðan. Hafa þeir aflað'
vel, og ef tunnur hefðu ekki vantað
um tíma í sumar undir síldina, mundi
aflinn hafa orðið miklu meiri en
nokkru sinni áður. Sagt er að enn sje
síldarafli í reknet nyrðra.
Svíar hafa fengið leyfi Englendinga
til að flytja ekki lítið af síld hjeðan
heim til sín og er sagt, að það muni
vera meira en afla sjálfra þeirra nemi
hjer, svo að líklegt sje að verð á síld-
Bæjarfógeta-
skrifstofan
verður opin frá 1. október að telja
kl. 10—12 og 1—5 hvern virkan
dag.
Iiærliugfur.
Reglusamur og lipur piltur getur
fengið að læra gullsmíði nú þegar hjá
Jóni Sigmundssyni, gullsmið,
Laugavegi 8, Reykjavík.
Borgarstjóra-
skrifstofan
verður opin frá 1. okt. að telja frá
kl. 10—12 og 1—3 hvern virkan
dag.
Skritstofa
bæjargjaldkera
verður opin frá 1. október að telja
kl. 10—12 og 1—5 hvern virkan
dag.
inni geti hækkað hjer eitthvað, er þeir
fara að bjóða í hana.
Eggert Stefánsson söngvari er hjer
nú staddur, en fer í kvöld áleiðis til
Stockhólms með „Botníu“. Hingað
kom með honum Sigvaldi læknir
Kaldalóns bróðir hans, en hjá honum
hefur Eggert verið í sumar. Eggert
hefur sungið hjer tvisvar opinberlega
þennan stutta tíma, sem hann hefur
beðið hjer skips, og hefur verið mikil
aðsókn að söngnum og mjög vel yfir
honum látið. Frú Ásta Einarsson að-
stoðaði. Meðal Annars hefur Eggert
sungið 5 lög eftir Sigvalda bróður
sinn, og eru þau gerð við þessi kvæði:
„Þótt þú langförull legðir —“ eftir
St. G. St., „Jeg lít í anda liðna tíð“,
eftir konu vestanlands, „Ríðum, ríð-
um“ og „Ásareiðin", eftir Gr. Th. og
„Sofðu, sofðu, góði“, eftir G. G. —
Hefur Sigvaldi læknir unnið ekki lítið
að sönglagagerð og mun von á söng-
lagahefti eftir hann áður en langt um
líður. Lögum hans, þeim sem Eggert
söng, var mjög vel tekið.
Auk þessa söng Eggert lög eftir
Vagner, Sjögren, Alnæs, P. Tosti, og
af íslenskum lögum söng hann einn-
ig lög eftir Sv. Sveinbjömsson, úr
konungsmóttöku-kvæðaflokknum og
fl., og Árna Thorsteinsson, „Rósin“.
Kirkjuhljómleik hjelt Páll fsólfs-
son hjer í dómkirkjunni síðastl.
sunnudagskvöld og ljek þar lög eftir
ýmsa fræga tónsnillinga, svo sem
Mendelsohn, Back o. fl. Þykir hon-
um aldrei hafa betur tekist og dást
menn mjög að list hans.
Páll er nú á förum hjeðan til
Þýskalands og ætlar að dvelja þar
um hríð.
Bæjarbruni. Nýlega brann bær-
inn Forsæti í Landeyjum til kaldra
kola. Er mönnum ókunnugt um
hvernig eldurinn hefur komið upp.
Mestum hluta innanstokksmuna hvað
hafa verið bjargað. Mrg.bl.
Kristján konungur X. átti afmælis-
dag í gær, varð þá 46 ára.
Goðafoss er nú við Norðurland, á
leið hingað. Mrg.bl. segir þessar
fregnir af ferð hans nú:
„Á leiðinni frá Bretlandi til Aust-
fjarða hrepti skipið afskaplegt óveð-
ur, storm og stórsjó, áreiðanlega
versta veðrið, sem skipið hefur feng-
ið síðan það hóf siglingar. Á þilfar-
inu hafði Goðafoss töluvert af stein-
olíutunnum, en þær skoluðust flestar
fyrir borð, 140 talsins. Ýmislegt laus-
lagt á þiljum skolaðist og út eða
skemdist. Hurðin inn að fyrsta far-
rými braut brotsjór og skall sjórinn
grængolandi niður í skipið. Skipverj-
um tókst þó brátt að birgja fyrir
hurðaropið og ausa sjónum út úr far-
þegaklefunum.