Lögrétta - 27.09.1916, Blaðsíða 1
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastrseti II.
Talsimi 359.
Nr. 46.
Reykjavík, 27. september 1916,
XI. árg.
Frú Bríet Bjarnhjeðinsdóttir.
Bríet Bjarnhjeðinsdóttir.
27. sept. 1856 — 27. sept. 1916.
Hver sá, er hefur kynt sjer sögu
niannkynsins, veit vel, aö i hvert sinn
er einhver frelsis- og framfaraalda
leiS yfir löndin, komu fram menn, er
öSrum framar beittu sjer í brjóstfylk-
ingu framsóknarinnar, og báru hana
fram til sigurs. Hver þjóð og hver
framsóknarstefna hefur sína braut-
ryöjendur og forvígismenn. StarfsviS
þeirra er misjafnlega stórt og áhrifin
aS mörgu ólík, en sameiginlegt mun
það þó vera me8 lífssögu flestra
þeirra, að þeir hafi orðiS fyrir mót-
blæstri og aöfinslum samtímamanna
sinna, stundum, aö einhverju leyti,
verðskulduöum, en miklu oftar alger-
lega óveröskulduöum. MeiSan þeir
lifíSu hafa þeir verifS vegnir og metn-
ir á misjafnlega óskeikulum metum.
Opinber starfsemi þeirra og jafnvel
persóna, heimili og einkalíf hefur
veriö gagnrýnt og rannsakaö og
skoöaö í misjafnlega rjettu og sönnu
ljósi. Brestir þeirra hafa tíiSum ver-
iö margfaldaöir óspart, en kostunum
aö meira eöa minna leyti gleymt.
Mönnum hefur löngum hætt viö því
aö eyöa dýrmætum timum í þaö, aö
athuga af mikilli nákvæmni og gera
nokkurskonar smásjárrannsóknir á
hisminu og umbúöunum, en hefur þá,
sem von er, ósjaldan sjest yfir inni-
haldið og kjarnann. Oftast nær mun
um stundarsakir hafa andaö fremur
svalt að þeim, er ruddu brautirnar
og sljettuðu vegina og — þó ótrúlegt
sje til frásagnar — oft og tíöum hvaö
kaldast frá þeim, sem verið var að
vinna fyrir.
Brautryðjendastarfið hefur því al-
drei verið og mun aldrei verða heigl-
um hent. Enda ‘virðist forsjónin hafa
eitthvert hugboð um, að svo sje. Það
er eins og hún viti, að „hið stærsta
tak þarf sterkast bak“, og hafi þess
vegna gætt brautryðjendur óbilandi
þrótt og dug, miklum vitsmunum og
bjargföstu trausti og elsku á hugsjón-
um þeim, er þeir töldu heillavænlegt
aö kæmust í framkvæmd. Meö þvi
móti hafa þeir orkað því, að standa
einir og óstuddir, án þess hvorki að,
bogna nje brotna, ár eftir ár og tug
eftir tug. Og Ibsen segir, að „sá sje
sterkastur, sem stendur einn“, og er
þaö efalaust rjett mælt og satt.
Ein af frelsis- og framfaraöldum
þeim, er risið hafa upp og liðið
yfir löndin, er kvenrjettinda-
hreyfingin. Og hún hefur eign-
ast sína brautryðjendur og forvígis-
menn, eins og aðrar framsóknarstefn-
ur. Fjöldi merkra kvenna meðal stór-
þjóðanna hafa fórnað fyrir hana tíma
og fjármunum og jafnvel, að minsta
kosti um stundarsakir, æru og mann-
orði. Hvað eftir annaö hafa háment-
aðar vitsmunakonur verið hneptar í
fangelsi fyrir þá sök eina, að þeim
varö á, aö minna á jafnrjettiskröfur
sinar á einhvern þann hátt, sem þeim,
er völdin höfðu, þótti ekki viðeig-
andi.
Ekki verður unt að segja, aö mót-
spyrnan gegn kvenfrelsinu hafi verið
jafn eindregin hjer á íslandi sem víöa
annarstaðar; þess vegna hefur fram-
sóknarbaráttan aldrei orðiö viðlíka
hörð. En mótspyrna hefur þó átt sjer
staö og einnig barátta, þótt ekki hafi
verið barist með hnúum og hnefum.
Og kvenrjettindastefnan hefur eign-
ast sína brautryðjendur og forgöngu-
menn, kvenna á meðal, eins hjer sem
annarstaðar. Enda mundi hún alls
ekki hafa sigraö meö ööru móti, eöa
rjettara sagt: Annars mundi hún alls
ekki hafa myndast eöa orðið til hjer
hjer á landi. Jeg minnist sem sje ekki
aö jeg hafi heyrt getið neinnar sigr-
andi hugsjóna- eða framfarastefnu án
þess aö hún væri alveg sjerstaklega
tengd viö og borin uppi af einhverri
vissri persónu, er fórnaöi sjer fyrir
hana. Og mjer er nær aö halda, aö
slíkt hafi aldrei boriö viö, hvorki fyr
nje síðar og hvorki hjer nje annar-
staðar í heiminum.
Jeg sje þess vegna enga skynsam-
lega ástæðu til þess að jeg eða aðrir
sjeu aö reyna aö telja sjer trú um, aö
slíkt h a f i s k e ö eöa h e f ö i g e t-
a ð s k e ð á íslandi, fremur en ann-
arstaðar, hvorki yiðvíkjandi kven-
frelsinu nje annari framsókn. Enda er
langt frá því, aö svo sje. Rjettinda-
barátta og viðreisnarstefna íslenskra
kvenna hefur verið borin uppi, sein-
ustu áratugina, aö mjög miklu leyti
af konum. Og sú kona, er mest hef-
ur unnið, er sextuga afmælisbarniö
dagsins í dag, ritstjóri, bæjarfulltrúi
og vara-þingmaður, frú Bríet Bjarn-
hjeðinsdóttir. Þeir, sem því segja, að
karlmenn hafi veitt konum fult lög-
frelsi alveg ótilkvaddir af oss og án
þess að nokkur vor ljeti til sín heyra
í því efni, þeir menn, hvort sem það
eru karlar eða konur, fara með rangt
mál og með öllu ósatt.
Undirritaða brestur, því miöur,
þekkingu og undirbúning til þess að
geta rakið starfsemi frú Bríetar, svo
vel sje. Verð jeg því að láta nægja að
minnast að eins á nokkur atriði.
Vinnudagur hennar í þarfir þjóðar-
ir.nar er orðinn langur, rösk þrjátíu
ár; — því upphaf starfs hennar tel
jeg ritgerð, er hún samdi og fjekk
birta í opinberu blaði, Fjallkonunni,
5. júní 1885. Átaldi hún þar uppeldi
og mentun kvenna og krafðist um-
bóta í þeim efnum. Mun sú ritgerð
hafa vakið talsverða eftirtekt og ýtt
undir að menn fóru yfirleitt að ræða
opinberlega um stöðu kvenna í þjóö-
fjelaginu, bæði karlar og konur. Aö
minsta kosti hittist svo á, að skömmu
seinna sama sumarið, eða 18. júlí.
hjelt einn af merkustu mönnum þjóð-
arinnar, Páll amtmaður Briem, fyrir-
lestur í Rvík um kvenrjettindi og var
hann þeim mjög hlyntur.
Árið 1887, 28. des., hjelt Bríet
Bjarnhjeðinsdóttir hinn fyrsta opin- ■
bera fyrirlestur sinn, um fjárráð
kvenna, mentun og atvinnu og æskti
bóta og breytinga. Fyrirlestur þessi
var prýðisvel saminn, breiddist hann
um land alt og vakti mjög mikla eft-
irtekt. Áriö 1895 byrjaöi hún að gefa
út Kvennablaðið og hefur haldið því
út síðan.
Enginn, sem skynjar og skilur mátt
orðsins, efast um aö það blað hefur
haft mikil bein og óbein áhrif á hugs-
unarhátt manna hjer á landi, bæöi
karla og kvenna, gagnvart kvenrjett-
inda-hugsjóninni. Þaö hefur smátt og
smátt, í öll þessi rúm tuttugu ár, skar-
aö að og alið framsóknarhneigð og
frelsisþrá kvenna og eflt stórum á-
ræði þeirra og dug.
Árið 1908 stofnaði frú Bríet Bjarn-
hjeöinsdóttir kvenrjettindafjelagiö og
hefur hún alla tíð þess verið aflgjafi
þess og þróttmesti liðsmaður og
lengstaf veitt því forstöðu.
Ekki getur orkað neinum tvímæl- j
um, að sá fjelagsskapur hefur gert
mikiö gagn og flýtt fyrir lagalegu
frelsi íslenskra kvenna. Frú Bríet hef-
ur haldið marga fyrirlestra um kven-
rjettindamál, bæði í Rvík og öðrum
bæjum landins, gengist fyrir undir-
skriftaáskorunum til alþingis og rit-
aö hverja hvatningargreinina á fætur
annari í blað sitt.
Síðastliöið sumar hjelt Kvenrjett-
indafjelagið, aö hennar undirlagi,
matreiðslunámskeið fyrir húsmæður;
er það mjög þarft og mun því verða
haldið áfram. Einnig hefur hún geng-
ist fyrir þvi, að vel hæfir menn hafa
haldið fyrirlestra um ýms þjóðfje-
lagsmál, konum til fróðleiks og skiln-
ingsauka.
Þegar konur hlutu kjörgengi til
bæjarstjórnar í Rvík, náöi frú Bríet
kosningu og á þar sæti enn þá. Hefur
hún gengist fyrir byggingu barna-
leikvallar og á mjög rnikinn þátt í
matgjöfum bæjarins til fátækra barna
í barnaskóla Rvíkur.
í sumar var henni valið fjórða sæti
á landskjörlistaHeimastjórnarmanna,
og hlaut hún ekki kosningu nema
sem varaþingmaður. Mun mega kenna
einhverjum misskilningi meðal kosn-
ingarbærra kvenna um þaö, að svo
óverklega tókst til.
Þaö, sem hefur verið talið upp hjer
að ofan, er að eins örlítill ófullkom-
inn útdráttur úr starfsemi Bríetar
Bjarnhjeðinsdóttur. Það ætti þó að
nægja til að sýna þeim, er ekki hafa
sjeö það áður — ef þeir eru nokkr-
ir — að ekki verður með nokkrum
ráöum af henni skafið, að hún hefur,
um þrjátiu ára skeið, verið ein hin
dáðríkasta og afkastamesta kona
þessa lands, að hún á ómetanlegan
þátt í sigri kvenrjettindanna og í
vakningu og framsókn kvenna yfir-
leitt. Jeg þykist því vita, að mikill
meiri hluti íslenskrar kvenþjóðar tek-
ur undir með mjer þegar jeg nota
tækifærið á sextugasta afmælisdegi
hennar til að þakka henni; þakka
henni fyrir hvert orö, sem hún hefur
talað og ritað, og hvert spor, sem hún
hefur stigið i þarfir kvenfrelsisins,
þegar hún var að hvetja konur til að
krefjast rjettar síns og ná í þær til
samtaka.
Jeg efast ekki um, að kvenrjettinda-
starfsemi frú Bríetar hefur oft og tíð-
um aflað henni töluverðra óþæginda.
Jeg býst viö, að stundum hefði and-
að hlýrra að henni ef hún hefði aldrei
hreyft hönd nje fót í þarfir þess máls,
og þagað í mesta meinleysi. En — þá
væri hún heldur ekki það sem hún
er. Og eins og jeg veit, að„hið stærsta
tak, þarf sterkast bak“, eins veit jeg
hitt, að „stórt er best að vinna“.
Enn sem komið er munum vjer ís-
lenskar konur ekki hafa opnað aug-
un til hálfs fyrir dýrmæti rjettinda
vorra. Jeg trúi því þó, að fult frelsi
kvenna hafi verið og sje allri menn-
ingu lífsnauðsyn og verði með tíman-
um til ómetanlegrar blessunar landi
og lýð. Þess vegna lít jeg svo á, aö
þeir menn, er mest og best hafa unnið
aö því, að það frelsi fengist, sjeu tví-
mælalaust þörfustu og mestu vel-
gerðamenn þjóöfjelagsins. Jeg efast
ekki um, að allur knýjandi þróttur og
hvöt til framsóknar eigi sjer dýpri
rætur en þær, er vanalega eru sjeðar.
Jeg trúi því, aö brautryðjendur heil-
brigðra framfara, vinni i samræmi viö
og undir forustu þess máttar, sem er
insta og dýpsta rót allrar framþró-
unar, og öllu orkar.
Meö öðrum orðum: jeg trúi því, aö
þeir vinni meö guði og guð með þeim.
27. sept. 1916.
Maria Jóhannsdóttir.
Ný bók.
Bogi Th. Melsteð: Handbók í íslend-
ingasögu. Gefin út af hinu íslenska
fræðafjelagi. 1. bindi. Kaupmanna-
höfn 1916.
Það er ekki langt siðan að sögu-
þjóöin var sögulaus, átti ekki í eigu
sinni neinn almennan leiöarvísi eða
kenslubók i sögu ’landsins. Þorkell
Bjarnason prestur á Reynivöllum
reyndi að bæta úr þessu og gaf út
Ágrip af sögu íslands 1880. En á 20.
öld hefur mikið breytst til batnaöar,
Bogi Th. Melsteð sagnfræöingur reið
á vaðið og gaf út stutta kenslubók i
íslendinga sögu handa byrjendum,
1904, sem hefur verið prentuð í 3
útgáfum, síðast 1914; jafnframt gaf
hann út Þætti úr íslendinga sögu, 3
hefti, 1900, 1901 og 1909 og Sögu-
kver handa börnum 1910; svo hafa
aðrir líka látið prenta kenslubækur
í sömu grein, svo nú er enginn hörg-
ull á leiðbeiningum fyrir byrjendur.
Á þessari öld hafa einnig mörg ná-
kvæm rit um sögu landsins komið
fram á sjónarsviðið, fyrst og fremst
hin stóra íslendinga saga eftir Boga
Th. Melsteð, sem byrjaði að koma út
1903, af henni eru komin tvö þykk
bindi og væri óskandi að höfundin-
um auðnaðst að halda henni áfram
sem lengst. Það er hin mesta nauð-
syn að ítarleg saga sje til, sem með '
grandsæi athugar alt hið helsta, sem
við hefur boriö, og skýrir frá þeirri
niðurstööu, sem sagnaritarar útlendir
og innlendir hafa komist aö í hinu
einstaka; það er örðugt og tafsamt
verk að rita slíka bók, og hún getur
ekki heldur eftir eðli sínu komið fram
í’ fullkomlega alþýðlegum búningi;
hún er ætluð þeim, sem hafa tíma til
og áhuga á að grenslast nánar eftir
hinu einstaka. Þá er nauðsyn á, að
jsfnframt sje til á íslensku handhæg
yfirlitsbók, sem allir eiga hægt með
að skilja og lesa, þeir sem vilja fá
víðtækari fræöslu um sögu landsins
án mikillar fyrirhafnar, og án þess
beinlínis að þurfa að grandskoða
hvern atburð og hvern mann. Nú er
Fræðafjelagið farið að gefa út slíka
yfirlitsbók eftir Boga Th. Melsteð,
hún heitir „Handbók í íslendinga
sögu“ og á að vera í 6 bindum, fyrsta
bindið (VIII-)-223 bls.) er nú full-
prentað, þaö nær yfir landnám og
söguöld (874—1030) og kostar aö
eins 2 kr. fyrir áskrifendur til árs-
loka 1917. Það sem sjerstaklega ein-
kennir þessa bók, er að hún tekur til-
lit til ástandsins í nálægum löndum
samtímis, og er það mjög nauðsyn-
legt til skýringar á mörgum fyrir-
brigðum í sögu íslands, sem annars
væru lítt skiljanleg. Frásögnin er skýr
og gagnorð og bókin öll hæg aflestr-
ar og alþýölega samin, kaflarnir eru
mátulega langir, svo enginn þarf að
þreytast við lesturinn, Ef höf. auðn-
ast að fullgera þessa bók og hin
seinni’ bindi verða jafngóð og þetta
hið fyrsta, þá hafa íslendingar feng-
ið mjög handhæga bók til yfirlits og
fróðleiks um sögu landsins.
Eins og fyr gátum vjer, og allir
vita, hefur á seinni árum margt ver-
ið ritað um sögu íslands auk kenslu-
bóka. Auk Boga Th. Melsteð hefur
Jón Jónsson dósent unnið meSt að út-
breiðslu þekkingarinnar í því efni og
hafa hin mörgu rit hans náö mikilli
alþýðuhylli. Það sem nú vantar eru
sjerfræðilegar rannsóknir í ýmsum
greinum, og mætti aö ósekju nú um
stund verða nokkuð hlje á kenslubók-
um og yfirlitsbókum. Ýms tímabil í
sögu seinni alda hafa lítt verið rann-
sökuð, og mennngarsaga íslands má
heita órituö enn, saga kaþólska tíma-
bilsins, einkum á 15. og 16. öld, er
| enn óplægður akur, búnaðarsaga,
verslunarsaga og öll atvinnusaga
landsins er enn i molum. Meöan sjer-
fræöingar ekki hafa rannsakað hin
einstöku atriöi nákvæmlega, er hætt
viö, að sumar frásagnir og staðhæf-
ingar yfirlitsbókanna hangi í lausu
lofti. Til þess að framkvæma slikar
sögurannsóknir, svo í góðu lagi sje,
þarf mikinn tíma og mikla elju 0g
dugnað allmargra fræðimanna.
Þ. T h.
Um Harald hárfagra.
í fyrra kom hjer út bók eftir Egg-
ert Briem frá Viðey: „Um Harald
hárfagra. Frásagnir Heimskringlu og
annara fornrita vorra.“ Lögr. gat þá
með nokkrum orðum um bókina, og
þótti hún eftirtektarverð, en treysti
sjer ekki til að dæma um gildi henn-
ar. Nú fyrir nokkru kom ritdómur
um bókina i „Eimreiðinni“, eftir
mann, sem góða þekkingu hefur til
aö dæma um það efni, sem þar er
um að ræða, dr. Valtý Guðmundsson,
og fer sá ritdómur hjer á eftir:
Þetta er allmikið rit, nál. 10 arkir
í stóru broti, og mun höf. hafa gefið
það út á eigin kostnað. Er það ný-
lunda, er um slík rit er að ræða, er
ekkimá vænta neinnar verulegrarsölu
á, allra sist svo, að nokkur hagnaður
veröi af útgáfunni, heldur þvert á
móti stórtap. En ekki er þaö síöur
nýlunda nú um stundir, að sjá slíkt rit
frá hendi manns, sem annars hefur
mest fengist við búnað og búfræði,
þótt til hafi verið menn fyr á öldum
á Islandi, sem ekki letu sjer slíkt fyr-
ir brjósti brenna. En slíkt mun þó al-
veg sjerkennilegt fyrir íslendinga,
eins og fleira, er að bókmentastörf-
um lýtur. Þó er hjer um meira að
ræða en þá almennu sagnaritun, sem
margir íslendingar hafa verið svo
leiknir í, því þetta rit er fullkomiö
vísindarit, sem ber bæði vott um mik-
inn’ skarpleik og óvenjulega rann-
sóknarþrá.
Eins og kunnugt er, hafa ýmsir út-
lendir fræðimenn, aðallega norskir
sagnfræðingar, ritað allmikið um
Harald hárfagra og þær miklu bylt-
ingar, er urðu í landstórn og á hög-
um manna, er Haraldur braut allan
Noreg undir sig og gerðist þar ein-
valdskonungur. Hafa þeir lítt viljað
hlíta frásögn Snorra og annara ís-
lenskra sagnaritara um þá viðburði,
heldur mjög borið brigður á trúverð-
ugleik þeirra, og viljað skýra þetta á
annan veg, sem þeim þykir meiri lík-
indi til. En E. Br. tekur sjer hjer
fyrir hendur að rannsaka á ný þess-
ar ritningar allar, og sýna fram á, að
fræðikenningar þessara manna sjeu
ýmist bygöar á misskilningi á forn-
ritum vorum eöa algerlega í lausu
lofti og því helber heilaspuni. Og
honum tekst þetta yfirleitt svo vel,
að ekki er sýnilegt annað, en aö skýr-
ingar hans muni velli halda gegn ve-
fengingum og kenningum hinna
norsku fræðimanná, sem þó sannar-
lega eru engar liðleskjur, heldur stór-
merkir vísindamenn, þó þeim hafi
sýnilega skjátlast í þessiun greinum.
Vjer fáum ekki betur sjeð, en að skýr-
ingar höf. á „Haraldsrjetti" (sem
hann svo kallar) og á orðinu „óðal“
sjeu yfirleitt sennilegar og betri en
nokkuð annað, sem enn hefur verið
um þetta ritað. Og athuganir hans og
ástæður eru víða hvar svo skarpleg-
ar, að meira þarf en getgátur einar og
heilaspuna til að hrinda þeim af stóli.