Lögrétta

Tölublað

Lögrétta - 17.10.1916, Blaðsíða 1

Lögrétta - 17.10.1916, Blaðsíða 1
Ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON. ÞingKeltsstrxti 17. Talsími 178. LOGRJETTA AfgreiCslu- og innheiattm.: ÞÓR. B. ÞORLÁKSSOlf, Bankastræti 11. Talsími 339. Nr. 49. Reykjavík, 17. október 1919, Klæðaverslun H. Andcrsen & Sön. Aðalstr. 16. Stofnsett 1888. Sími 32. Þar eru fötin saumuð flest. Þar eru fataefnin best. <L... -.............' Bækur, innlendar og erlendar, pappír og alls- konar ritföng, kaupa allir í Bákaverslun Slglúsar Eyniundssonar. Lárus Fjeldsted, Y firrjettamálaf •ralumaSur. LÆKJARGATA a. Venjulega heiraa kl. 4—7 sítld. Bretski samningurinn. Tilefni, áhrif og afleiðingar. Eftir Matth. ÞórtSarson, erind- reka Fiskifjelagsins erlendis. Leyndardómurinn. Hinn 24. maí síðastl. hefur ráð- herra undirskrifaö meö konungi „Bráðabirgðarlög til heimildar handa landstjórninni til tryggingar aöflutn- ingum til landsins“. Sem ástæöu fyrir senting þessara laga stendur: „aö nauösynlegt sje nú þegar að gera ýmsar ráðstafanir til þess að innflutningur varnings til ís- lands frá Bretlandi heftist eigi með öllu“. I; Samkv. þessum lögum veittist svo ráðherra heimild til aS setja ákvæði um verslun og siglingar til og frá landinu með reglugerö eöa reglugerð- um, „er nauðsynleg þykja til að tryggja aSflutning til þess“. ÞaS eru þessi lög meS þar af leiS- andi reglugerSum sem birt hafa ver- iS opinberlega og leyndarsölusamn- ingurinn viS Breta, sem jeg hef heyrt kallaSan hinn „óttalegi leyndardóm", sem gefur mjer tilefni til aS skrifa línur þessar. Jeg vil geta þess nú þegar, aS grein þessi, eins og hún birtist nú, er aS mestu leyti skrifuS snemma í sumar, en jeg hafSi óskaS aS fá leyfi hlut- aSeigandi manna, er jeg hafSi brjefa- og skeytaskifti viS, til þess aS birta nöfn þeirra opinberlega, en þeir hafa óskaS þess aS þaS yrSi ekki gert, en viS þetta hefur birting greinarinnar tafist, en hins vegar ætti hún ekki aS missa neitt gildi sitt fyrir þaS. MeS hjer umræddum lögum hefur ráSherra fengiS í hendur þaS vald, sem alþingi og hann hafa vanalega í sameiningu, en jeg vil meS eftirfar- andi línum sýna fram á, hve óhappa- lega hefur tekist hjer til, og hve mik- ið tjón umræddar ráSstafanir, sem gerSar hafa veriS í skjóli þessara laga, hafa orSiS fyrir Island. Mjer er ekki kunnugt, hvort til- kvaddir hafa verið menn af hálfu landbúnaSar og fiskiveiSa til sam- eiginlegra ráSsályktana meS land- stjórninni áSur fullnaðarsamningur var undirskrifaður,* sem gaf Bretum afurðir Islands í hendur fyrir hið af- arlága verð, sem þar um ræðir; en svo mikið er víst, að hvorki Hall- grímur Kristinsson, umboðsmaður kaupfjelaganna norðlensku, eða jeg, erindreki Fiskifjelagsins erlendis, var spurður til ráða, og gefur það mjer tilefni til að álíta, samfara hinni leyndardómsfullu aðferð, er höfð var við undirbúninginn, að stjórn lands- ins hafi þvi miður unnið of mjög upp á sitt eindæmi og hafi þar með tekið á sig ábyrgð, er hún verður ein að bera afleiðingarnar af, þótt auðvitað hið fjárhagslega tjón, sem af þessari ráðsmensku leiðir, lendi á framleið- endum landsins. Áður áminst lög og reglugerðir eru að mínu áliti nokkurs konar um- búðir utan um leynisamninginn — sölusamninginn bretska —, því hann ex eiginlega afkvæmið og ekkert ann- að. Lögin og reglugerðirnar eru að eins til að byggja á tilverurjett hans, og um leið trygging fyrir því, að ekki sje hægt að rjúfa hann. Þegar á alt er litið, þá gefa svona ráðstafanir manni ástæðu til að halda að stjórnarfarið okkar sje mjög í bernsku, því í engu landi, sem hef- ur fulltrúasamkomu kosna af þjóð- inni, mundi slík ráðstöfun hafa ver- ið gerð, án þess að hún hefði verið þar um spurð og veitt sitt samþykki til þess. Hvers vegna var gripið til þessa óyndisúrræðis að gera þetta á bak við þing og þjóð ? Hvers vegna var ekki þingið kall- að samán? * Mjer er skýrt svo frá, að svo hafi ekki verið. Eins og áður er sagt, er það tekið fram sem ástæða fyrir þeim lögum sem hjer liggja fyrir, „að nauðsynlegt sje nú þegar að gerðar sjeu ráðstaf- anir, til þess að innflutningur varn- ings frá Bretlandi til fslands heft- ist eigi með öllu“. Við skulum nú, til að byrja með, at- huga aðstöðu okkar gagnvart Eng- lendingum, með samanburði á að- stöðu annara hlutlausra þjóða gagn- vart þeim hins vegar. Legu landsins er svo háttað, eins og alkunnugt er, að það liggur fyrir vestan þá línu, er kallast ófriðar- svæði. — Ameríka liggur annars vegar en Bretland hins vegar. Við böfum þvi í raun og veru alt aðra aðstöðu en löndin, sem liggja mitt í ófriðarsvæðinu og geta tæplega rjett út hendina nema að fá leyfi hjá öðr- um hvorum ófriðaraðila, og þar sem um sjóleiðina er að ræða, þá eru það Englendingar, sem þar um setja að- alskilyrðin, og þau eru, að ekki sjeu fluttar vörur til óvina þeirra.* Þegar því gætt er að legu landsins, og með tilliti til þesí árangurs sem orðið hefur af verslunar- og sam- göngutilraunum þeim, sem gerðar hafa verið til Ameríku, þá á maður bágt með að reka augun í það atriði, sem gert hafi að verkum þá knýjandi nauðsyn að grípa til þeirra örþrifa- ráða, að selja afurðir landsins fyrir þetta dæmlausa verð að eins til að tryggja okkur vörur frá Bretlandi; þegar við einmitt höfðum á þessum tveimur síðustu ófriðarárum sjeð að við gátum fengið aTlar okkar lífs- nauðsynjar frá Ameríku. Einmitt frá því Iandi, sem Bretar sækja megnið af sínum afurðum til. Það virðist óþarfi að benda á að skip þau, sem send hafa verið til Ameríku til vörukaupa, hafa komið hingað óhindruð af öllum og nægar matvörubirgðir mátti fá þar, ódýrari en fengust hjer í álfunni. Þaðan mátti líka fá steinolíu, kol, veiðarfæri, salt, já, alt, svo að við þurftum ekkert að vera upp á Breta komnir. Saltbirgðir þær, sem Island þarfn- ast, hafa að jafnaöi verið sóttar til Miðjarðarhafsins og verða það eins eftirleiðis, svo ekki þurfti þetta sjer- staklega að vera tilefni til að lög þessi væru gefin út. Menn mega ímynda sjer, að það sjeu kolin, sem hjer sjeu aðalatriðið, sem ráðið hafa þessum úrræðum stjórnarinnar, því ef kolaflutningur til landsins hefði verið stöðvaður, gat það haft mjög alvarlegar afleið- ingar (og þá þurfti að minsta kosti að fá kol frá Ameríku). En að svo hafi ekki verið, það sýnir ljóslega, hvernig stjórnin virti að vettugi til- boð um 50,000 smálestir af kolum, er með brjefi 12. nóv. s. 1. var boðiö að selja íslandi af nokkrum hinum stærstu námufjelögum í Englandi og með þar til fengnu útflutningsleyfi. Afgreiðsla átti að fara fram smátt og smátt á yfirstandandi ári. Önnur kjör og borgunarskilmálar voru svo góðir, að enginn einstakur maður eða út- gerðarfjelög gátu vænst slíks. — En stjórnin þáði ekki boðið, virti tilboð- ið ekki svars. Með brjefi frá umboðs- manni námaeiganda, skrifuðu þ. 20. júlí í sumar, segir hann,að fullvíst sje, að ísland hafi þá tapað rúmlega 1 milj. króna á því, að taka ekki til- boðinu og )4 milj. í farmgjöld eða samtals milj. króna. Eftir þessu að dæma er það ekki vöntun á kol- um, sem hefur ráðið samningunum. Nú vill svo vel til, að umsögn utan- ríkisráðherra Breta liggur fyrir ein- mitt nú um aðflutninga til Islands, þar sem hann í brjefi til mín, dag- settu 5. jan. 1915, segir að þess megi vænta, að Island geti fengið vörur frá Bretlandi eftir því sem vörur sjeu fyrir hendi.* En inngangurinn að lögunum sýn- ir, að það er eingöngu flutningurinn frá Bretlandi, sem lögin eiga að tryggja, aðra verslun ekki. Bráðabirgðarlög þessi hefðu verið skiljanleg, hefðu þau verið gefin út tæpum 2 árum áður eða 20. ágúst 1914, eða eftir það að landlæknir Guðmundur Björnson hjelt sína nafn- kunnu ræðu í þinginu út af fyrir- spurn til ráðherra um „hvaða ráðstaf- anir gerir landstjórnin í tilefni af Ev- rópustríðinu um að sjá landinu fyrir birgðum". Þá var ekkert gert, þá liöfðu menn engin úrræði, ef þá hefði verið hafist handa og ráðstafanir gerðar, þá má ætla að leynisamning- urinn hefði ekki orðið til. Það sanna er, að þá átti strax að taka í taumana, kaupa vörubirgðir — nauðsynjavörur af flestum vöruteg- undum — sýna framkvæmdir í verk- inu, af því hefði landið haft óútreikn- anlega hagnað. Að gera ráðstafanir og kaupa, þegar átti að kaupa, en ekki eins og nú er fram komiö, að selja, þegar ekki átti að selja, það mátti aldrei eiga sjer stað. Það virðist því vera fulllangt far- ið í sakirnar af landstjórninni, að lög- festa sölu afurða landsins fyrir verð út í loftið, þvi þannig reynist samningurinn í farmkvæmdinni — og þar að auki að framleiðendum forn- spurðum, þótt hún hafi öðlast heim- ild til að setja ákvæði um verslun og siglingar til landsins. — Ef hún hefði samkvæmt þessum lögum keypt vörur frá Ameríku, það sem landið þarfnaðist, þá hefði tilganginum ver- ið náð. Enginn taki orð mín svo, að við ættum alls ekki að semja við Breta um deiluatriði, sem upp kunna að koma út af verslun og viðskiftum, fjarri sje því. Við áttum einmitt að semja og fara að því að dæmi er- lendra þjóða. Öll Norðurlönd og Hol- land hafa t. d. hvað eftir annað, hvort fyrir sig, sent nefnd á fund stjórnar- innar bretsku, þegar einhver ágrein- ingsatriði hafa komið fyrir, og árang- urinn hefur oftast orðið báðum máls- aðilum geðfeldur; það virðist því á sama hátt hafa verið ástæða fyrir stjórnina að leita samkomulags, og reyna að komast að viðunanlegum kjörum, en ekki fara út yfir þau tak- ' mörk, sem mátti semja um, nema þá að skýra þjóðinni frá, hvað í húfi var, og bera ráð sín undir þá menn, er bæði höfðu þekkingu á því svæði, er samið var á, og eins fá umboð frá henni til að semja. * I auglýsingu bretska ræðismanns- ins í Bergen 2. júní viðvíkjandi síld- veiði Norðmanna við Island, stóð það ákvæði, að stjórnin áskildi sjer rjett til að samþykkja væntanlega kaup- endur. Markaðsverð, tilboð og sölutilraunir. „Dálaglega hefur þú rekið erindi þitt fyrir hönd sjávarútvegsins, um * Skv. skýrslu minni til stjórn- arráðsins og stjórnar Fiskifjelagsins fyrir fyrri hluta ársins 1915. XI. árg. V. B. K. Vandaðar vörur. Ódýrar vðrur. Ljereft, bl. og óbl. — Tvisttau. — Lakaljereft, 1— Rekkjuvoðir, Kjólatau. — Cheviot. — Alklæði. — Cachemire, Flauel, Silki, Ull og Bómull. Gardínutau. — Fatatau. — Prjónavörur allskonar. Regnkápur. —• Gólfteppi. Pappír og ritföng. Sólaleður og skósmíðavörur. Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík. það ber samningurinn vott, sem gerð- ur hefur verið við Englendinga, eins og hann er líka vilhallur í okkar garð íslendina!“ Þessum og þvílikum spurningum var beint til mín af fjölda manna, meðan jeg dvaldi á íslandi i ágúst- mánuði síðastliðnum. Svarið, sem jeg gat gefiö við þessu ávarpi, var að eins á einn veg, þann- ig, að jeg hefði þar ekki ráðið neinu um og vissi ekkert um samningsgerð þessa eða innihald, fyr en það var kunngert þeim mönnum, er ákveðið var að ættu að hljóta heiðurinn af að hafa hann með höndum, sem jeg hafði heyrt sagt,að væru lögreglustjórar og kaupmenn. Aðrir áttu að öðlast vís- dóminn hjá þeim. Út af þessu hef jeg jafnframt fund- ið ástæðu til að skrifa um samning- inn, meðal annars það, sem að fram- an er sagt, og um leið skýra frá því, sem jeg hafði starfað, sem að miklu leytir snertir það atriði, sem samn- ingur þessi tekur til, sem er verslun með sjávarafurðir fslands. Strax í byrjun ársins fer að bera á því, að Englendingar fóru að leggja kapp á að kaupa síld, fisk og fiski- afurðir frá Noregi, og í lok þorsk- og síld-veiðanna varð það kunnugt, að megnið af þessum afurðum var selt Englendingum, og taldist til í byrjun maí, að Bretar hefðu þá þegar keypt af Norðmönnum síld, fisk og lýsi fyr- ir um 120 milj. króna og gefiö fyrir það sem hjer segir: Saltfisk blautan 80—90 au. pr. kg. Meðalalýsi 500—575 kr. pr. tn. Annað lýsi 380—450 kr. pr. tn. Síld 75—110 kr. pr. tn. Hrogn 80—85 kr. pr. tn. Alt liggjandi í vörugeymsluhúsum í Noregi. Nú bar svo til jafnhliða, að Norð- menn áttu geysimikinn hvalveiðaflota i Suðurhöfum, sem árlega hafði fram- leitt um og yfir 100 þús. föt af lýsi, fyrir utan aðrar hvalveiðaafurðir. Þetta vildu Englendingar kaupa, enda lögðu þeir hald á skipin jafnóðum og þau komu. Þegar farið var að teppa skipin, sendu Norðmenn nefnd manna á fund Englendinga og varð árangurinn sá, að þeir keyptu alt lýsi og aðrar afurðir af Norðmönnum fyr- ir hátt verð, sem Norðmenn kváðust sjálfir hafa verið ánægðir með og sem hefur verið, eftir því sem næst verð- ur komist, um 400 kr. pr. fat. Út af þessum samningum og fleir- um verslun viðvíkjandi kom það þá þegar til mála, að Englendingar vildu gera fastan samning við Norðmenn um vörukaup eftirleiðis, og buðu þeim fyrir fiskaða síld við ísland 60 au. pr. kílógr., en Norðmenn neituðu á almennum fundi, sem haldinn var af útgerðarmönnum og fiskimönum, að ganga að þessu boði, einkum vegna þess, hvað útgerðin væri kostnaðar- söm við ísland, og stóð í því stappi um hríð. Þegar mjer varð kunnugt um kaup Englendinga af Norðmönnum og samningsumleitun þeirra hins vegar um frekari verslun eftirleiðis, hug- kvæmdist mjer að leita hófanna hjá nokkum mikilsráðandi mönnum í Englandi um, hvernig þeir mundu taka í það mál, ef um sölu ísl. fiski- afurða væri að ræða, til Englands í stærri stíl, og skrifaði jeg svo nokkr- um mönnum brjef þessu viðvíkjandi, og birti jeg hjer eitt þeirra, dagsett 10. apríl, svohljóðandi: „Heiðraði herra. Með því mjer er kunnugt, að Norð- menn hafa selt mest af fiski 0g fiski- afurðum sínum til Bretlands og samn- ingur um sölu eftirleiðis sje nú tek- inn til athugunar, leyfi jeg mjer að bera undir yður, hvort ekki geti kom- ið til mála, að svipaðar ráðstafanir með sölu á fisk og fiskiafurðum frá íslandi til Bretlands gætu átt sjer stað og sem bygðar væru á svipuðum grundvelli hvað verð áhrærir. Jeg tel engan vafa á því, ef hægt væri að ná samkomulagi með verð, sem íslend- ingar gætu unað við, að þá ættu úr- slit málsins ekki að þurfa að mæta neinum örðugleikum. Til leiðbeiningar skal það tekið fram, að mjer er kunnugt um, að verð það, sem Norðmenn hafa selt fyrir, hefur verið mismunandi og jafnvel einstöku vörutegundir náð óvenju háu verði, þá mætti ekki, ef til samn- inga kæmi, leggja það eingöngu til grundvallar, heldur meðalverð, sem verið hefur á síðustu markaðstimum, og með hliðsjón á hækkandi verði á veiðarfærum og öðrum vörum, er þarfnast til útgerðar. Til grundvallar fyrir sölu virðist mjer rjettlátt að leggja eftirfarandi verð: Meðalalýsi 450—500 kr. pr. tn. Annað lýsi 350—400 kr. pr. tn. Þorsk verk. 150—160 kr. pr. skpd. Síld söltuð 60 au. pr. kíló. Þótt verð það, sem hjer um ræðir, sje miklu lægra en verð það, sem Norðmenn hafa selt fyrir, þá þykist jeg mega fullyrða, að seljendur á Is- landi mundu eftir atvikum geta gert sig ánægða með það. Til skýringar vil jeg geta þess, að allur fiskur og fiskiafurðir Islands munu nema alt að 2)4 milj, punda Sterling. Eftir að þjer hafið yfirvegað þetta . mál væri mjer mjög kært að heyra álit | yðar á því." Hinn 10. maí fjekk jeg svohljóð- andi svar: „London 25. apríl 1916. Brjef yðar frá 10. s. 1. meðtekið og lesið. Án þess að fara frekar út í ein- stök atriði þess, læt jeg ekki hjá líða að skýra yður frá því, að jeg get mjög vel fallist á uppástungu yðar um væntanlega samninga um sölu á fiski og fiskiafurðum til Bretlands; bvað viðvíkur verði því, sem þjer haldið fram, þá get jeg að svo stöddu ekki sagt um, hversu sanngjamt þaö kann að álítast, en hins vegar megið

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.