Lögrétta - 17.10.1916, Blaðsíða 3

Nýja
Bókbandsvinnustofan
tekur aö sjer alla vinnu, sem aö bók-
bandi lýtur og reynir aS fullnægja
kröfum viöskiftavina sinna. Bókavin-
ir, lestrarfjelög og aörir ættu því að
koma þangaö. — Útvegar allar bækur
er fáanlegar eru.
Þingholtsstræti 6 (Gutenberg).
Brynj. Magnússon.
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
Pósthússtræti 17. Venjulega heima
kl. 10—II og 4—5. Talsími 16.
Mjer er spurn: Er ekki í framtíS-
inni hægt aS koma því til leiðar, aS
þeir menn, er fara meö stjórn lands-
ins, verði að kalla saman þingið til
að ráða svona stórræðum til lykta?
Jeg hef tekið það fram áður, að
sjálfsagt hefði veriö aö semja viö
Englendinga um verslun og viöskifti,
— að greiða fram úr vandræðum, sem
fyrir kunna að koma, á sem hagan-
legastan hátt, — en það átti að gera
á þann hátt, að senda þar til hæfa
menn — nefnd manna —■ til að semja
um deiluatriðin, að dæmi annara
þjóða. En að selja afurðir íslands
að fornspurðum framleiðendunum
fyrir lágt verð •— miklu lægra en
markaðsverð var á þeim tíma, sem
samningurinn var gerður — og tak-
andi ekkert tillit til þeirra samninga,
sem einstakir menn hafa kunnað að
vera búnir að gera áður með sölu,
slíkt er, vægast sagt, óforsvaranlegt.
Það kemur í sjálfu sjer ekki málinu
við, en má þó geta þess í sambandi
við þetta, að síðan lögin frá 24. maí
og reglugerðirnar voru gefnar út,
hafa Bretar tept samgöngur og að-
flutning til landsins miklu meir en
áður, svo að því leyti hefur ástandið
versnað frá því sem áður var. Hvað
viðvíkur þeim ákvæðum, er þeir hafa
sett, að skip mættu ekki sigla með
vörur frá íslandi til Danmekur eða
Norðurlanda, þá er það ekki nema
eðlileg afleiðing af samningnum, því
eftir honum hafa þeir umráðarjett
yfir framleiðslu landsins.
Líta má á þetta frá þeirri hlið líka,
hvað framleiðsla öll er geysilega dýr
nú, án tillits til þess, hvaða ógrynni
fjár liggur hjá síldarútgerðarmönnum
í tunnum og salti, sem keypt hefur
verið fyrir afarhátt verð, en verður
nú að liggja með fyrirsjáanlegri rýrn-
un og tapi. En beri maður saman út-
gerð Islendinga og Norðmanna —
kostnaðinn við framleiðsluna hjá
hvorum fyrir sig — þá verður mis-
munurinn mikill. Tunnur hafa Norð-
menn heima hjá sjer fyrir 7 kr.
stykkið — lögskipað verð —, en fs-
lendingar hafa orðið að kaupa þær
á 13 kr. og jafnvel alt að 20 kr.
hverja. Og svo er salt, veiðarfæri,
bátar, kol, olía, verkun og alt annað
dýrara hjá okkur. Eins er með þorsk-
veiðina, sú framleiðsla verður miklu
dýrari hjá okkur. En þegar nú Norð-
menn fá miklu meira fyrir afla sinn
en við, hversu verða þeir þá ekki bet-
ur staddir efnalega?
Ef maður hugsaði sjer blaðinu snú-
ið við þannig, að Islendingar fengju
verð það fyrir afla sinn, sem Norð-
menn fá, en þeir yrðu að hlíta okk-
ar söluskilmálum, þá yrði liklega á-
halt um ávinning hjá báðum. Á þessu
getið þið nú meðal annars sjeð, góðir
menn, hve hraparlega við erum grátt
leiknir. Og meðan ekki koma sann-
anir fyrir því, að Bretar hafi kúgað
okkur til að selja — eða greiða þess-
ar miljónir kr. í skatt —, þá ber ein-
göngu stjórn sú ábyrgð á þessu, sem
komið hefur verkinu til leiðar.
Mjer finst eftir atvikum liggja bein-
ast við að ætla, að í áminstum lögum
frá 24. maí sje ein hraparleg prent-
villa og þar eigi ekki að standa „að
nauðsynlegt sje nú þegar að gera
ýmsar ráðstafanir til þess, að iníi-
flutningur varnings til Islands frá
Bretlandi heftist eigi með öllu“, held-
ur frá íslandi til Bretlands, því þann-
ig hefur það orðið í framkvæmdinni.
Jeg þykist vita, að stjórnin muni
koma með ástæður fyrir gerðum sín-
um — það verður hún líka að gera —,
en jeg segi þá að eins eins og hans
hágöfgi ráðherrann svaraði mjer:
„Þeir um það."
LÖGRJETTA

Eins og frá er skýrt í síðasta blaði,
hefur Lögr. gefið ráðherra Einari
Arnórssyni kost á að svara grein hr.
Matth. Þórðasonar og hefur hann
sent Lögr. eftirfarandi:
Athugasemdir
við grein M. Þ.
I öllum siðuðum löndum eru utan-
ríkismálin kölluð viðkvæmust allra
mála. Og nú á styrjaldartímum eru
þau margfalt viðkvæmari en ella. Því
hafa menn í hlutlausum löndum,
annarstaðar en hjer, gert sjer að
reglu að fara ekki í innanlandsrifrildi
og deilur út af því, sem stjórnir land-
anna hafa neyðst til að gera í þeim
málum. H j e r eru þessi mál þar á
móti af einum stjórnmálaflokknum
gerð að pólitísku deilu- og æsinga-
máli undir kosningar, og jafnvel einn
maður, Matthías Þórðarson, sem er í
þjónustu landstjórnarinnar og ætti að
þekkja til, hvernig með sams konar
mál erlendis er farið, lætur sjer sama
að skrifa framan birta persónulega á-
rásagein.
En þar sem menn hafa látið sjer
sama að gera verslunarmál vor við
erlent ríki, Bretland, að opinberu æs-
ingamáli, er óumflýjanlegt að svara
rangherminu, firrunum og blekking-
unum og skýra almenningi frá því,
hvernig málinu er í raun og veru
varið. ■
Það, sem aðallega skiftir máli í
þessu efni er þetta:
A. Var nauðsyn að semja við Breta
um verslun og siglingar íslands,
meðan á stríðinu stendur ?
B. Hefur landstjórnin haft rjetta að-
ferð við þá samninga?
C. Hvers efnis eru hinir gerðu samn-
ingar?
D. Hefur það verð fengist, sem unt
var að fá?
E. Hvernig hefði farið, ef stjórn ís-
lands hefði ekld samið ?
Hvert þessara fimm atriða skulu nú
nánar athuguð.
A. Nauðsyn á samkomulagi við Breta.
Eins og kunnugt er, hefur markað-
ur fyrir afurðir vorar aðallega verið
á Norðurlöndiun, Noregi, Danmörk
og Svíþjóð. Til Norðurlanda hefur
farið alt saltkjöt, nær öll síld, síldar-
lýsi, þorskalýsi, hákarlalýsi og einn-
ig mikið af saltfiski og ull. Til Spán-
ar og ítalíu hefur hjeðan verið selt
mikið af fiski, nokkuð af ull til Ame-
ríku og lítið eitt af síld á síðustu ár-
um.
Framan af stríðinu var verslunin
frjáls að mestu leyti. Varð þá verð-
hækkun mikil á ýmsum vörum, eink-
um þeim, er Þjóðverjar keyptu. En
síðan hófst kafbátahernaður Þjóð-
verja, í febr. 1915. Þá svöruðu Bret-
ar og bandamenn þeirra með því, að
hindra útflutning varnings úr Þýska-
landi og innflutning þangað. Siunar-
ið 1915 gerðu Bretar þetta með því
að sleppa engu skipi með þýskar vör-
ur og að leggja svonefndar „klausúl-
ur“ á vörur, sem skip fluttu og þeir
náðu í, eða skuldbindingar um það,
að þær skyldu eigi verða fluttar til
Þýskalands. Með þessu móti var t. d.
mikið flutt hjeðan af kjöti, gærum,
fiski o. s. frv. til Danmerkur árið
I9I5-
En síðastliðinn vetur fóru Bretar
miklu lengra. Þeir töldu sig hafa
gengið úr skugga um það, að vörur
hjeðan — og frá Ameríku — sem
kæmust til Norðurlanda eða Hol-
lands, kæmu Þjóðverjum, beint eða
óbeint, til góða. Beint fyrir þá sök.
að þær yrðu meira eða minna fluttar
þaðan til Þýskalands, þrátt fyrir all-
ar „klausúlur". Óbeint með því að
vegna innflutnings þeirra til Norður-
landa og Hollands yrði meira afgangs
í þeim löndum af vörum, framleidd-
um þar, til útflutnings handa Þjóð-
verjum, ef vörum vorum væri slept
þangað (þ. e. til Norðurlanda eða Hol-
lands). Þess vegna tóku Bretar þann
sið upp að „klausulera" ýmsar fram-
leiðsluvörur, sem vjer fáum frá út-
löndum. Fyrst og fremst kol og all-
ar framleiðsluvörur, sem vjer verð-
um af fá frá Bretlandi. Kaupandinn
varð, til þess að fá vörurnar, að
skuldbinda sig, að viðlögðum háum
sektum, til þess að selja alls eigi þær
vörur, sem hann framleiddi með inn-
fluttu vörunni, til óvinaríkja Breta
eða til Norðurlanda eða Hollands. Og
um vörur, aðfluttar frá öðrum lönd-
um, varð sama uppi á teningnum, svo
sem steinolíu, striga, salt, tunnur 0. s.
frv. Þessu komu Bretar í framkvæmd
á ýmsan hátt, ýmist með því að neita
skipum, sem vörurnar fluttu, t. d. salt
frá Spáni, um kol til ferðarinnar.
Stundum fengu þeir skipaútgerðar-
mennina til þess að undirgangast
nefndar skuldbindingar með því að
ógna þeim með því, að þeir fengju
engar nauðsynjar sínar frá Bretlandi
o. s. frv. Því var svo komið hjer, að
kol, salt, umbúðir, tunnur, steinolía
o. s. frv. var þannig „klausulerað",
að ekki mátti láta fisk, sem veiddur
var, verkaður eða umbúinn með þess-
um vörum, til Norðurlanda eða Hol-
lands, ekki láta þangað lýsi, sem láta
varð á „klausuleraðar" tunnur, ull í
„klausuleruðum" umbúðum o. s. frv.
Stórkaupendurnir, eins og t. d. Stein-
olíufjelagið, urðu svo aftur að heimta
slíkar skuldbindingar af þeim, sem
þeir seldu aftur í smásölu.
Á þenna hátt höfðu kaupmenn og
framleiðendur orðið neyddir til að
útiloka sig frá markaði fyrir vörur
sínar við Norðurlönd og Holland þeg-
ar áður en nokkrir samningar höfðu
verið gerðir milli bretsku og íslensku
stjórnarinnar og án þess að hafa
nokkra von um markað fyrir vörur
sínar í staðinn.
Það er því mesta fjarstæða hjá M.
Þ. og öðrum, að lokað hafi verið
nokkrum markaði með samningnum.
Þeim markaði var lokað áður, þeg-
ar af þeim ástæðum, sem nú voru
nefndar.
En markaðinum var lokað af enn
öðrum ástæðum. Bretar og banda-
menn þeirra höfðu einsett sjer að
stöðva allan innflutning til óvinaríkja
sinna. Fyrir því kom hingað í skeyti
30. mars 1916, sem gekk í gegnum
utanríkisráðuneyti Breta og ræðis-
mann þeirra hjer sú tilkynning, að
bretska stjórnin hefði ákveðið „að
stöðva allan útflutning á allri síld,
ull, lýsi, saltfiski og líklega líka kjöti,
er framvgis yrði sent frá íslandi og
kynni að geta komist til Þýskalands
beint eða óbeint“. Hins vegar segir
í þessu skeyti, að „bretska stjórnin
muni vilja kaupa þann hluta af fisk-
inum, síldinni, lýsinu, ullinni og lík-
lega kjötinu, er ísland geti eigi selt
til vinaþjóða Breta eða hlutlausra
landa annara en Norðurlanda og
Hollands", fyrir verð, er gefi sæmi-
legan (reasonable) ágóða. Þvi næst
segir í skeytinu,
1. a ð ísland skuli óhindrað fá kol og
aðrar nauðsynjar meðan stríðið
stendur,
2. a ð allar siglingar skuli verða
greiðari, og
3. að íslensk botnvörpuskip skuli fá
óhindruð að selja afla sinn í Fleet-
wood.
Engum kemur til hugar að efast
um það, að Englendingar bæði vildu
banna og gætu heft flutning afurða
vorra til Norðurlanda. Allir vita það,
að þeir eru einráðir á þeim hluta haf-
anna, sem fara verður hjeðan til
þeirra landa. Hjer var því annaðhvort
að gera:
að missa aðalmarkað vorn án þess
að fá nokkurn markað í staðinn, eða
að reyna að komast að sem aðgengi-
legustum samningum við Breta, um
það að þeir keyptu þær vörur, sem
vjer hjer eftir gætum ekki selt til
Spánar, ítalíu eða Ameríku, því að
um markað í öðrum löndum var ekki
að tefla fyrir áðurnefndar vörur.
Enn fremur var það sýnilegt af öllu
og kom líka glögt í ljós, að Bretar
mundu alveg taka fyrir útflutning
kola og annara nauðsynja frá sjer til
íslands, ef menn hjer reyndu til að
koma vörum sínum að óvilja Breta
framvegis til Norðurlanda eða Hol-
lands.
Bæði stjórnin, alþingisnefndin,
kaupmannaráðið og stjórn íslenskra
botnvörpunga útgerðarmannafjelags-
ins, töldu þegar hjer var komið einu
leiðina að semja við Breta. Og það
hefði með rjettu verið mjög hallað
á stjórnina, ef hún hefði ekki gert
það
Ef stjórnin liefði ekki samiö við
Breta, þá hefði sjávarútvegur lands-
ins bráðlega alveg orðið að hætta,
bæði af því að kol, salt og olía hefðu
eigi fengist lengur, og af því að al-
veg vantaði markað fyrir helstu
sjávarafurðirnar. Landbúnaðurinn
hefði og beðið gífurlegan halla, þar
sem enginn markaður hefði orðið
fyrir kjötið og lítill eða alls enginn
fyrir ullina. Ekki þarf heldur að taka
það fram, hversu mikill atvinnumiss-
ir, vaxtatap og ágóðamissir það hefði
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi íslands. Með 36
myndurn. Verð kr. 2.75.
KNATTSPYRNULÖG. Gefin út af íþróttasambandi íslands.
Með uppdráttum. Verð kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
NVjUSTU BÆKUR:
Sönglög I. eftir Jón Laxdal. Verð 4 kr.
Syngi, syngi svanir mínir, æfintýri í ljóðum eftir Huldu. Verð 1 kr.
Brot, sögur úr íslensku þóðlífi, eftir Val. Verð kr. 1.
Ársrit hins íslenska fræðafjelags meS myndum, 1. ár. Bókhlöðuverð 1 kr.
50 au. Búsettir áskrifendur á íslandi geta til ársloka fengið það á 75 au.
Handbók í íslendingasögu eftir Boga Th. Melsteð, 1. bindi. Verð 2 kr. til
ársloka 1917 fyrir kaupendur að öllum bindunum, er eiga að verða 6.
Bókhlöðuverð 1. bindis 3 kr. 75 au.
Aðalútsala:
Bókaverslun Arinbj. Sveinbjarnarsonar.
orðið, ef annar aðalatvinnuvegur vor,
sjávarútvegurinn, hefði orðið að fara
í kaldakol alt í einu, og hinn, land-
búnaðurinn, að stórlamast.
Þótt undarlegt megi virðast, sýnist
M. Þ. ekkert hafa út í þetta alt hugs-
að, og ekkert kynt sjer atvik þau, er
lágu til þess, er gert var.
M. Þ. segir, að hægt hafi verið að
fá frá Ameríku veiðarfæri, kol, stein-
oliu og salt. og alt, svo að við höfum
ekkert þurft að vera upp á Breta
komnir.
Hægt er að sega hlutina, en stund-
um erfiðara að framkvæma þá.
En þótt svo væri, sem sýnt skal
verða, að ekki er rjett, þá er hinn
hnúturinn óleystur: Hvar átti að selja
afurðirnar, þær sem ómögulegt var
að selja nema á Norðurlöndum?
Hvernig ætlaði M. Þ. að koma þeim
í gegnum herskipagarð Breta?
Salt er keypt frá Miðjarðarhafinu,
segir M. Þ. En hverju máli skiftir
það ? Veit M. Þ. ekki, að skip með
salt þaðan þurfa að koma við í Bret-
landi til að fá kol? En þau kol geta
þau ekki fengið, nema saltið væri
jafnframt „klausulerað".
Og er M. Þ. ókunnugt um það, að
hvorki fæst salt frá Miðjarðarhafi
nje olía frá Ameríku, nema samþykki
bretsks umboðsmanns sje til þess?
Og veit M. Þ. það ekki, að kol frá
Ameríku mundu, þótt kleift væri að
ná þeim, verða um 30—40 pct. dýrari
en bretsk kol vegna farmgjaldsins?
Og hvaðan ætlaði M. Þ. loks fyrir-
varalítið að fá allan þann skipastól,
sem þurfti til að sækja allar þessar
vörur til Ameríku? Hann gætir þess
eigi, að þá hefðum vjer orðið að fá
önnur og rniklu fleiri skip en vjer nú
björgumst við, vegna vegalengdar-
innar.
Matthíasi fer eins og músinni, sem
stakk upp á að hengja bjölluna á kött-
inn, en athugaði ekki, hvaða ráð væru
til þess.
M. Þ. segist hafa fengið tilboö 12.
nóv. f. á. um 50 þús. smálestir af kol-
um frá Bretlandi. Stjórnin gat ekki
hafa virt þetta tilboð að vettugi, eins
og M. Þ. segir, því að hún hefur al-
drei heyrt það nje sjeð. Hafi M. Þ.
fengið það, þá hefur hann gleymt að
segja stjórninni frá því. M. Þ. talaði
um það í október í fyrra við ráðherra
! Khöfn, að hann hefði skrifað ein-
hverjum málaflutningsmanni í Lon-
don viðvíkjandi kolum. Síðan hefur
ekkert frá Matthíasi um þessar brjefa-
skriftir eða kol heyrst eða sjest fyr
en nú, að hann skrökvar því, að
stjórnin hafi ekki þegið þetta boð.
En ummæli M. Þ. um þetta tilboð
sýna dálítið verslunarþekkingu hans
og kunnugleika á afstöðu bretsku
stjórnarinnar. Hvernig dettur mann-
inum í hug, að bretska stjórnin hafi
veitt útflutningsleyfi á 50 þús. smá-
lesturn af kolum í einu til íslands?
Og heldur hann virkilega, að bretska
stjórnin hefði eigi jafnt tekið fyrir
útflutning á þeim kolum sem öðrum,
ef til þess hefði komið, að útflutning-
ur hingað frá Bretlandi hefði tepst?
F.ða heldur hann, að þau kol hefðu
fengist „óklausuleruð" eftir að sá sið-
ur var tekinn upp að „klausulera“
kolin ?
M. Þ. þykist hafa fengið brjef frá
utanríkisáðherra Breta 5. jan. 1915.
Þótt ráðherrann telji þá — rjett í önd-
verðu stríðsins — líklegt, að vjer fá-
um vörur frá Bretlandi, er ekkert á
því að byggja, því að þá höfðu Bret-
ar alls ekki tekið upp hinar ströngu
hernaðarreglur sínar. Brjefið — sem
M. Þ. nefnir að eins til að geta getið
þessara brjefaskrifta opinberlega —■
er ekki hið allraminsta sönnunargagn
í þessu máli. Það sýnir, að M. Þ.
tjaldar í einberu hugsunarleysi öllu
því, sem til er og hann hyggur í
flaustrinu styðja mál sitt.
Aldrei hefur slík firra heyrst eða
sjest sem sú, að Noregur sje ver sett-
ur í stríðinu gagnvart Englandi en
Island, eins og M. Þ. heldur fram.
Noregur, sem er nál. 30 sinnum fólks-
fleiri, 60 sinnum ríkari en ísland, er
mesta siglingaþjóð heimsins, hefur
beint samband við Þýskaland, svo að
Bretum er ómögulegt með herskipum
að stöðva samgöngur milli Noregs og
Þýskalands. Það er einmitt af þessari
síðastnefndu ástæðu að Norðmenn
hafa getað fengið meira fyrir vörur
sínar hjá Bretum en vjer. En þó hafa
þeir orðið að semja við Breta um
miklu lægra verð, meira en helmingi
lægra á sumu, en þeir hefðu getað
fengið í Þýskalandi, og sett útflutn-
ingsbann hjá sjer á nær allar afurðir
sínar, alt til þess að geta haldið vin-
fengi við Breta.
Eitt er enn, er sýnir átakanlega,
að samningarnir við Breta voru gerð-
ir af óumflýjanlegri nauðsyn. Það er
það, að hvorki þýska, norska eða
sænska stórnin hafði uppi mótmæli
gegn því, sem gert var. Enn fremur
það, að danska stjórnin blandaði sjer
ekkert í málið, enda þótt verslunar-
viðskifti íslands og Danmerkur hlytu
stórkostlega að minka.
Nauðsyn samningagerðarinnar vak-
ir óljóst fyrir M. Þ., því að hann
segir, að enginn megi skilja orð
sín svo, að vjer ættum eigi að
semja við Breta um deiluatriði vor
og þeirra. Er þetta meira en gera
mátti ráð fyrir af M. Þ. og felur í
sjer vjefenging hans sjálfs á flestu
því, sem hann segir í grein sinni,
B. Samninga-aðferðin.
M. Þ. spyr: „Hvers vegna var þing-
ið ekki kallað saman?"
Ástæður til þess voru þessar:
1. A ð enginn tími var til þess. Bret-
ar heimtuðu, að sem allra fyrst yrði
út um það mál gert.Liggja fyrir þessu
mörg rök. Það var reynt að fá frest
til að útkljá málið, en svarað var, að
það yrði að gerast strax.
2. A ð þingið — allir flokkar —
hafði sjálft kosið 5 fulltrúa til að-
stoðar og ráðuneytis stjórninni í slík-
um málum. Þessir menn voru: Jón
Magnússon bæjarfógeti, G. Björnson
landlæknir, Sveinn Björnsson yfir-
dómslögmaður, Skúli sál.Thoroddsen
alþingismaður og Jósef Björnsson
bændaskólakennari og alþingismaður.
Ekkert hefur verið gert í þessu máli