Lögrétta - 19.10.1916, Blaðsíða 2

i8o <*•
LÖGRJETTA
1
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi íslands. Me?5 36
myndum. VerS kr. 2.75.
KNATTSPYRNULÖG. Gefin út af íþróttasambandi Islands.
MeS uppdráttum. VerS kr. 0.50. í
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Nýjar bækur:
JÓN TRAUSTI: TVÆR GAMLAR SÖGUR. Verð innb.
4.00, í kápu 3.00.
SIGURÐUR MAGNÚSSON: BERKLAVEIKI OG MEÐ-
FERÐ HENNAR. Verð 1 kr.
JULES VERNE: DULARFULLA EYJAN. Verð kr. 0.60.
CONAN DOYLE: MORÐIÐ í LAURISTONSGARÐINUM
Verð kr. 0.75.
Fæst hjá bóksölum.
Aðalútsala í Bankastræti 11.
Þór. B. Þorláksson.
í Dagsbrún og Landinu er því hald-
ið fram, aö jeg hafi haft af landinu
hálfa aöra miljón króna vegna þess
að alþingisnefndin, sem þar er köll-
uö velferöarnefnd, hafi ekki viljað
sinna tilboði enskra námufjelaga fyr-
ir milligöngu Matth. Þórðarsonar
ráðunauts um að láta ísland fá 50
þús. tons af kolum. Ef jeg ætti hjer
sök á, þá væru mjer samsekir Guð-
mundur Björnson, Jósef Björnsson,
Skúli heitinn Thoroddsen og Sveinn
Björnsson. — En það er satt að segja,
að jeg hef aldrei heyrt um þetta kola-
tilboð getið eða neitt í þessa átt fyr
en í grein Matth. í Landinu fyrir fá-
um dögum. Alþingisnefndinni hefur
aldrei verið skýrt frá því, hún hefur
aldrei fengið til meðferðar neitt brjef
frá Matth. Þórðarsyni þessu viðvíkj-
andi. Jeg hef spurst fyrir imi það í
viðkomandi deild stjórnarráðsins,
hvort nokkurt brjef um þetta hafi
nokkurntíma komið þangað frá
Matth., og svarið var: Nei. Meira að
segja var sagt, að ekkert væri á þetta
drepið í skýrslum hans um starf hans.
Þetta hlýtur að vera einhver endemis
vitleysa.
Jeg skal ekki gera neinar gyllingar
með fögrum loforðum; það er ekki
minn siður. Jeg vil að eins segja það,
að jeg mun hafa það fyrir augum
við þingstörf mín, ef jeg verð kosinn,
að gera það, sem jeg veit rjettast.
Áttræðisafmæli.
í gær varð Magnús Stephensen
landshöfðingi áttræður, og ber hann
aldurinn vel, er sífelt á ferli og einn-
ig andlega hress og heilbrigður.
Um 18 ár var hann æðsti valds-
maður þessa lands, og frá þeim ár-
um liggur eftir hann mikið og merki-
legt starf, er jafnan mun verða minst
í sögu þessa lands og ætíð þannig,
að hann hafi sæmdir af.
Heiðurssamsæti átti að halda hon-
um hjer í bænum á áttræðisafmælinu,
en hann baðst undan því.
En samskot hafa farið fram til
þess að koma upp af honum brjóst-
mynd úr bronze, sem Ríkharður Jóns-
son hefur gert.
Kvæði hefur sjera Matth. Jochums-
son ort til M. St, á áttræðisafmælinu,
og er það birt í ísafold í gær. Þar í
er þetta erindi:
Þigg vorar þakkir.
Þú hefur verið
leiðtogi vitur,
lastvar 0g trúr.
Skers milli og báru
skeið vorra mála
stýrðir þú stilt í
stórmargri skúr.
Þegnskylduvinnan.
Jafnframt kosningunni á laugar-
daginn á að greiða atkvæði um þegn-
skylduvinnuna. Kjósandi fær með
kjörseðlinum atkvæðaseðil og stendur
þetta á honum:
„Þeir, sem vilja að lögboðin verði
þegnskylduvinna fyrir alla heilbrigða
karlmenn, við verk í þarfir hins opin-
bera, einhverntíma á aldrinum 17—25
ára, alt að 3 mánaða tíma, í eitt skifti,
geri kross í ferhyrninginn fyrir fram-
an „Já“, en þeir, sem eru á móti því,
geri kross í ferhyrninginn fyrir fram-
an „Nei“.
Já.
Nei.
Til kjósenda
í Reykjavík.
Heimastjórnar-menn og konur!
Og allir þið, sem hafið áhuga á
að kosningarnar í Reykjavík takist
sem best, fjölmennið á laugardaginn
til kosninganna og kjósið:
Jón Magnusson bæjarfógeta
Og
Knud Zimsen borgarstjóra.
Kjósið þá, Heimastjórnarmenn og
Heimastjórnarkonur, af því að þið
vitið, að gamli flokkurinn ykkar hef-
ur ætíð verið heilbrigðasti og besti
stjórnmálaflokkur landsins og að
málefnum þess muni því einnig í
framtíðinni best borgið í hans hönd-
um. En þið hinir, sem ekki hafið
verið í flokki Heimastjórnarmanna,
minnist þess, að hin eldri flokka-
deilumál eru nú úr sögunni og að
framundan er það verkefni, að skapa
nýtan og sterkan framtíðarstjórn-
málaflokk, og að ástæðurnar eru nú
þær, að Heimastjórnarflokkurinn
er eini heilbrigði grundvöllurinn til
þess að byggja á nú sem stendur.
Kjósið ekki Jörund Brynjólfsson og
Þorvarð Þorvarðsson, þótt þið sjeuð
i fjelagsskap verkmanna eða sjó-
manna, af því að málum þessara
stjetta er það til einskis gagns, þótt
þær kæmu inn í þingið einum manni
eða tveimur, sem yrðu þar rótlausir
og ekki ættu stoð í neinum flokki, en
hitt aftur á móti miklu heillavænlegra
fyrir þær, að fela áhugamál sín á-
hrifamiklum mönnum innan sterk-
asta flokks þingsins, svo sem einmitt
þeim Jóni Magnússyni og K. Zimsen.
Kjósið ekki Magnús Blöndahl og
Svein Björnsson af því, fyrst og
fremst, að með því er atkvæði ykkar
katað á glæ, því hvorugur þeirra get-
ur náð kosningu. Hygnir „langsum“-
menn ættu ekki einu sinni að láta
þangað atkvæði sín, hvað þá heldur
Heimastjórnarmenn, þótt aldrei nema
einhverjir þeirra hefðu viljað kjósa
annanhvorn þessara manna, því með
því að ónýta atkvæði sín styðja þeir
óbeinlínis kosningu þeirra, sem þeir
síst vildu. í öðru lagi skyldu menn
ekki kjósa þá vegna þess að þeir
koma fram sem fulltrúar frá afllausu
flokksbroti, sem ekki er líklegt til
þess að eiga neina framtíð á alþingi.
.. Mikil líkindi eru til þess, að
Heimastjórnarflokkurinn fái algerð-
an meirihluta á alþingi nú við kosn-
ingarnar, og ætti það að vera Heima-
stjórnarmönnum Reykjavíkur sterk
hvöt til þess að sækja vel kosning-
arnar, svo að kjördæmi þeirra verði
ekki eftirbátur annara.
Fjölmennið því á laugardaginn og
kjósið:
Jón Magnússon og K. Zimsen.
,Fr amc-funduriuu
14- Þ. m.
Það var sagt i síðasta tbl., að nán-
ar yrði síðar skýrt frá honum en þar
var gert. Og í þessu blaði birtist nú
ræða sú, sem Jón Magnússon bæjar-
fógeti flutti þar, eða mjög ítarlegt
ágrip af henni. En því miður getur
Lögr. ekki flutt ræðu hins þing-
mannsefnisins, K. Zimsens borgar-
stjóra, en hann talaði einnig vel og
greinilega um flest hin stærri mál,
sem nú eru uppi.
Fyrst skýrði hann frá því, hvers
vegna hann hefði jafrtan fylgt Heima-
stjórnarflokknum að málum. Kvaðst
hann hafa sjeð þar vitið og viljann
til framkvæmda og framfara, heil-
brigða stefnu og holla. Mintist svo á
ritsímamálið og þær miklu framfarir,
sem það verk hefði haft í för með
sjer, en síðan á fleiri mál, sem skoð-
unum hafa skift, og loks á stjórnar-
skrána nýju og i sambandi við hana
á kvenrjettindamálin, er hann taldi
mikil framfaramál. Kvaðst hann jafn-
an hafa fylgt Heimastjórnarflokkn-
um af alhuga í öllum þessum mál-
um. — En síðan talaði hann um þau
málin, sem nú lægju fyrir og biðu
lausnar á næstu þingum, og taldi þar
í fremstu röð skattamálin. Kvaðst
hann mikið hafa haft þau að um-
hugsunarefni og vildi að beinir skatt-
ár kæmu sem mest að hægt væri í
stað tollanna. Vegna kynningar sinn-
ar af fátækramálum Reykjavíkur-
bæjar, kvaðst hann hafa löngun til
þess að fást við að greiða úr þeim
málum á alþingi, og bjóst við að sjer-
þekking sín á þessu sviði mundi geta
komið þar að nokkru gagni. — Um
samgöngumálin sagði hann það, að
hann vildi fá betri tilhögun á skipa-
ferðum kring um landið ; hraðari ferð-
ir en nú væru milli aðalkaupstaðanna,
taldi hann nauðsynl.,ení sambandi við
þetta taldi hann einnig járnbrautar-
lagningar höfuðskilyrði fyrir veru-
legum framförum i landinu og eigi
kvaðst hann skilja í því, að nokkur
maður gæti boðið sig svo fram til
þings hjer í bænum, að hann ekki
væri því fylgjandi að járnbraut kæmi
sem fyrst milli Reykjavíkur og Suð-
urláglendisins. — Bannmálinu var
hann fylgjandi og taldi rangt, að kalla
reynsluna, sem fengin væri af þeim
lögum, vonda. — Skoðanir sínar á
kirkjumálum kvað hann bæjarmönn-
um kunnar, og líka hitt, að ef þau
mál kæmu til þingsins kasta, mundi
hann ekki sitja þar hjá afskiftalaus.
Landspítalamálinu var hann mjög
hlyntur 0g hrósaði kvenþjóðinni fyr-
ir að hafa tekið að sjer forgöngu í
því máli. En hjer er að eins mjög
lauslega drepið á nokkur atriði úr
ræðu hans, eingöngu eftir minni.
tlann skýrði og frá því, að sú mót-
bára gegn kosningu sinni, að hann
mætti ekki sinna þingsetu vegna ann-
ríkis þyrfti ekki að koma til greina
hjá nokkrum manni, sem á annað
borð hugsaði til að kjósa sig, því ein-
mitt þeir mánuðurnir, sem þing væri
nú háð á, væru sá tími, er hann væri
minst bundinn við skyldustörf sín, og
mætti meðal annars sjá það á því,
að þennan tíma væri oft ekki funda-
fært i bæjarstjórninni vegna þess að
bæjarfulltrúarnir væru sinn í hverri
áttinni og gætu ekki mætt á fundum,
en um annríkið yfir höfuð sagði hann,
að þeir, sem hefðu vilja og áhuga
á því, að gera eitthvað, hefðu einnig
að jafnaði tíma til þess, en þegar
tímaleysinu væri við brugðið mundi
oftast reynast svo, að viljann og á-
hugann vantaði.
Nokkrar fyrirspurnir voru gerðar
til þingmannaefnanna af kjósendum,
þar á meðal um afstöðu þeirra til
einkasölu á ýmsum vörutegundum,
og minti þá Jón Magnússon bæjar-
fógeti á, að Heimastjórnarflokkurinn
hefði áður haft þau mál með hönd-
um bæði á þingi og utan þings, svo
sem frumvarpið um kolaeinkasölu
fyrir nokkrum árum; einkasöluhug-
myndin sem nú væri verið að flagga
með í blaði verkmannaflokkins til
lausnar á skattamáladeilunni,væri eigi
upp fundin af því, heldur hefði hún í
fyrstu verið borin fram í Heima-
stjórnarflokknum. Hann kvað einka-
sölu á ýmsum vörutegundum vel geta
komið til mála svo sem kolum, olíu
og matvörum, en á öðrum vöruteg-
undum hefði hún annarstaðar gefist
illa, svo sem á tóbaki.
Jón Þorláksson landsverkfræðing-
ur talaði um afstöðu verkmanna-
flokksins til kosninganna, gaf sam-
tökum verkmanna til þess að bæta
kjör sín og hafa áhrif á meðferð
landsmálanna fult meðhald, en kvað
markmiðið hljóta að vera það, að
uppala menn úr sínum eigin flokki til
þess að þeir yrðu færir um að taka
að sjer forustuna, en ekki hitt, að
flokkurinn ljeði sig til fylgis ein-
hvefjum og einhverjum, sem ef til
vill stæðu honum alls ekki nærri, en
hugkvæmdist að nota sjer samtök
hans til alls annars en þess, sem fyrir
verkamönnum vekti. Hjer væri nú
svo komið, að „þversum“-menn biðu
fram þingmannaefni undir merkjum
verkmannaflokksins, en þegar svo
væri komið, þá væri farið að
nota verkmannafjelagsskapinn alt
öðruvísi en til hefði verið stofnað, og
væri því illa farið, og hann væri of
heilbrigð og góð hreyfing í sjálfu sjer
til þess að vera notaður þannig.
Gömul 0g ný
mannfjelagsmeiu.
Eftir S i g u r ð Þ ó r ó 1 f s s o 11.
Svo langt aftur i tímann, sem til
eru sannar sagnir af mönnunum, má
rekja feril auðs og örbirgðar, mann-
úðar og mannvonsku, misrjettis og
kúgunar í heiminum. — Það eru þessi
atriði, sem jeg geri að umtalsefni i
eftirfarandi köflum.
I fornöld sögðu spakir menn, að
ekkert væri nýtt undir sólinni, alt,
sem við bæri í veröldinni, hefði áð-
ur skeð mörgum sinnum, alt væri sí-
feld endurtekning, eilíf hringrás við-
burðanna og náttúrufyrirbrigðanna.
Skrítið er það, að frá öllum tímum
sögunnar heyrast sárar kvartanir und-
an’ yfirstandandi tíma, spillingu og
vonsku mannanna. Yfirstandandi tími
alt af, af þorra manna, talinn miklu
verri en liðni tíminn, jafnvel stund-
um „hinir síðustu og verstu timar“.
Þar af hefur stafað óttinn og vonin
um ragnarök og heimsendi til að
hreinsa burtu illgresið úr akri drott-
ins. —■ Flestar þjóðir hafa sagnir um
,,gullöld“, sem forfeður þeirra hafi
lifað, endur fyrir löngu. Þá voru
mennirnir hraustari og stærri, betri
og vitrari en síðar. — Alt þetta er
markleysu-hugarburður.
Aldrei hafa mennirnir yfkleitt ver-
ið betri og meiri en þeir nú eru. öllu
mannlífinu hefur smájþokað áfram,
frá því í árdaga til vorra tima til
fullkomnunar. Að visu má finna í
ýmsu afturför, en sje betur að gætt
mun það sannast að slíkt er einungis
mistök eða víxlspor menningarinnar
um stutta stund. Það verður því feit-
ara annað stykkið, sem hitt er magr-
ara. — En bölsýnismaðurinn hrópar
hástöfum: „Heimur versnandi fer.“
Þetta er argasta náhljóð úr ríki myrk-
ursins, sem fælir frá manni allar holl-
vættir. Lifum heldur og vinnum í
þeirri trú: að heimur batnandi fari.
Þá fer betur.
I. Auður og auðmenn.
Lengi hefur mönnunum þótt gam-
an að gullinu, og hrinda fæstir hend-
inni á móti því. Það er líka meðfædd
eðlishvöt, að vilja eiga nokkuð fram
yfir daglegar þarfir, að safna í
„kornhlöður“ til erfiðu tímanna handa
ættingjum sínum, bornum og óborn-
um. Þetta er náttúrulöngun mannsins,
þótt allir geti eigi framkvæmt hana.
Missterk er gróðafýsn manna og mis-
jafnir hæfileikar ’manfia til þess að
safna fje og ávaxta það. I sumum
ættum fæðist hver maður fram af
öðrum með „fjetopp á nefinu“, með
arfgengum hæfileikum til fjárafla og
löngun til þess. En í öðrum ættum má
rekja feril fátæktarinnar, auðnuleys-
isins, ráðleysisins og óhagsýni i fjár-
málum. í þessu sem öðru „kippir
mönnum í kynið“.
Þó brýnt hafi það verið fyrir mönn-
um, að „ágirndin sje rót alls ills“ og
að „hægra sje úlfaldanum að ganga í
gegn um nálaraugað, en ríkum manni
inn í himnaríki", þá hafa menn látið
það sem vind um eyrun þjóta. Upp-
eldi og mentun upprætir eigi arfgengt
manneðli, hvort heldur sem það mega
teljast kostir manna eða ókostir. En
menn geta lært og vanið sig á að
breiða yfir upplagið, gylla það á yf-
irborðinu; undiraldan er æ hin sama
frá vöggunni til grafarinnar.—„Nátt-
úran er náminu ríkari."
Margir páfar og aðrir stórklerkar
hafa bannsungið gullið og heimsgæð-
in x nafni kirkjunnar, en hafa þó ver-
ið allra manna gráðugastir í gullið
og glys heimsins. Líklega hefur þeim
verið þetta óviðráðanleg eðlishvöt eða
ástríða. Þess meira sem látið er eft-
ir eðlishvötunum, því óviðráðanlegri
eru þær. Þetta á eigi síst við auð-
fýsnina, og „ágirnd vex með eyri“,
svo hún að lokum verður öllum mann-
legum ástríðum eða fýsnum sterkari,
og sálin skrælnar og visnar undir
gullþunganum.
1. Gullþorstinn í fornöld.
Æsir á „Iðavöllum“ brendu árlega
ungfrú Gullveigu þrisvar sinnum, en
hún vildi lifna og lifnaði jafnóðum
aftur. Þetta getur verið likingarmynd
af gullþorsta mannanna, sem aldrei
verður full svalað, aldrei getur dáið
en alt af lifir, hversu oft sem reynt
er að ganga milli bols og höfuðs á
honum. Gullið er málmurinn, sem
menn einna fyrst lærðu að vinna úr
jörðu. Job gamli segir, að silfrið hafi
sin göng og gullið sína staði. Á dög-
um þessa nafnkunna manns, voru þá
góðmálmar þektir. Gullið finst sum-
staðar ofanjarðar, stundum táhreint í
stórum molum. Þyngsti gullköggull,
náttúrlegur, er nú í gersemasafni
Rússakeisara, og veit enginn maður
um uppruna hans eða aldur.
í sjerstakri merkingu er sagt að á-
gjarnir menn tilbiðji „Mammon". Á
annan hátt tilbáðu Gyðingar til forna
gullkálfinn fræga í eyðimörkinni, Bá-
býlingar gullguðinn Babel og Grikk-
ir gullbúinn Seif. — Gullið var þá
æðstu gæði jarðarinnar í meðvitund
manna. Þá sóttust menn eftir gullinu
með öllu móti, engu miður en nú ger-
ist. En torsóttari og fáförulli var auð-
legðarvegurinn þá, en hann alment er
nú. — Bókin helga segir frá góðum
gmðsmönnum, sem áttu ósköp mikið
af gulli, silfri og gangandi fjenaði.
Salómon hinn vísi konungur safn-
aði að sjer ódæmamiklum auði. Árs-
tekjur hans frá skattlöndunum hafa
verið, eftir vorum peningum, yfir 80