Lögrétta - 14.02.1917, Blaðsíða 2

3°
lögrjetta
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
xiinst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
Islandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
geta orSið svo sterkt, að það knýji
hana fram.
Það hefur komið fyrir með öðr-
um þjóðum, að einstakir menn hafa
reynt um hríð, í eigingirnis og hags-
muna skyni að traðka þjóðarviljan-
um, hafa virt lög og landsrjett að
vettugi, ef til vill með fram i skjóli
aðgerðalausrar lögreglu, ef til vill
ekki — svo lengi að þjóðinni þótti
örvænt að lagaverðirnir skökkuðu
leikinn. Þá hefur það komið fyrir, að
þjóðin hefur sjálf tekið í taumana,
og sett sig yfir lögin, ef svo má að
orði komast.
Það er hugsanlegur möguleiki, e f
einstakir menn vilja leika þann leik
hjer á landi, vilja ekki beygja sig
undir landslög og rjett, en halda á-
fram að raka saman fje á slíkan hátt,
og e f lögreglunni tekst ekki, af
hverjum ástæðum sem það er, að
hindra þá svívirðingu — það er hugs-
anlegur möguleiki segi jeg, út frá því
sem jeg veit að gerst hefur í öðrum
löndum, að friðsamir og löghlýðnir
borgarar, sem vilja ekki una því að
búa í landi, þar sem lögin eru að vett-
ugi virt, og sem vilja ekki líða ó-
svífnum einstaklingum að græða fje
á óheiðarlegan hátt, þjóðfjelaginu til
smánar og skaða, að þeir taki beint
í sinar hendur að framfylgja lögun-
um. Að þjóðin, fulltrúar hins lög-
hlýðna hluta hennar, góðir og grand-
varir borgarar, taki hús á mönnum
þessum, með fullri stillingu, helli nið-
ur og hóti þeim aðgerðum áfram láti
launsalarnir ekki af þessari svívirði-
legu verslun og lagabrotum.
Niðurlag.
Það, sem nú var sagt síðast, er
ekki nema möguleiki, sem vonandi er
að ekki komi til og sem vitanlega á
ekki að þurfa að koma til. Komi til
þess, er það eingöngu af þeirri á-
stæðu, að lagaverðirnir geta ekki at
einhverjum ástæðum framfylgt lög-
unum svo að fult gagn sje að. Og þá
væri á slik örþrifaráð að líta sem
hjálp, sem hinir löghlýðnu borgarar
veittu yfirvöldunum, og sem meðal
af þeirra manna hálfu, sem ekki þola
svívirðinguna, til þess að vekja sof-
andi samvisku fjöldans.
En til þess á ekki að þurfa að
koma. Og það er ekki að ástæðulausu
að bannvinir og lagavinir eru ekki
vonlausir um framtíðina í þessu efni.
Er það fyrst og fremst sú trú að
almenningsálitið sje að vakna og
mönnum sje virkilega farið að of-
bjóða aðfarirnar.
Og því næst gera menn sjer vonir
um öruggar ráðstafanir af hálfu
stjórnar og lögreglu, ekki síður nú en
áður, þar sem nú er forsætisráðherra
eindeginn bannvinur og stjórnin í
heild sinni talin hlynt röggsamlegri
gæslu bannlaganna. Og í lögreglustj.-
stöðu í Rvík situr nú sá maður, sem
eins og fyrirrennari hans er sömu-
leiðis kunnur bannvinur. Enda hefur
hann i þingræðu sagt þessi orð:
„Bannlögin eiga að lifa í þessu landi,
ekki brotin, heldur óbrotin, og þá
mun þeim fylgja gifta, sem verður
máttugri en tískan, sem skipar nú of
hátt sæti“ (Alþ.t. B. III., 966—67).
Og þá er hjer með alvarlega skorað
á lögreglu og stjórn að losa okkur
undan fargi lögbrotanna. Og samúð
allra þeirra, sem í sannleika eru og
vilja vera löghlýðnir borgarar, fylgir
sjerhverri slíkri eindreginniog drengi-
legri viðleitni.
En kröfurnar verða því háværari
sem lengra líður, að gerðar sjeu á-
kveðnar ráðstafanir,semárangur bera,
af því ástandið er orðið verra en það
hefur nokkru sinni verið. Og menn
bíða óþreyjufullir eftir því að lög-
reglan sýni að henni er ekki ófyrir-
synju fengið í hendur sverð rjettvís-
innar.
Tryggvi Þórhallsson.
r
Islandsvinafjelagið danska
eða „dansk-íslenska f jelagið" (Dansk-
islansk Samfund), eins og það heitir
rjettu nafni, dafnar vel og skifta nú
meðlimir þess hundruðum í Dan-
mörku, enda liggja þeir síst á liði sínu
höfuðforkólfar þess fyrirtækis, Arne
Möller prestur og Áge Meyer-Bene-
diktsen rithöfundur, sem, eins og
kunnugt er, báðir eru af íslensku
bergi brotnir í móðurætt, hinn fyr-
í- S. í. í. s. í.
JLdalfimcliii"
íþróttasambands íslands
verður haldinn
Siinnudaginn 22. apríl n. k.
Staður og stund nánar auglýst síðar. Sendið ársskýrslur í tæka tíð.
Stj órnin.
FéðursílÆ
í olíufötum kom nú með e.s. Ceres.
Lysth&fendur snúi sjer til
E. F. Xieví,
Reykjavík.
„PRAM'S
vikublað, gefið út á Siglufirði.
Ritstjórar:
Friðb. Níelsson og Hannes Jónasson.
15 tölublöð kosta 1 kr., sem borgist
fyrirfram.
Allir, sem á sumrin reka atvinnu
á Siglufirði, ættu að kaupa blaðið.
Útsölumaður í Reykjavík:
Guðm. Davíðsson,
Bókabúðinni.
nefndi af Drumboddsstaðaættinni
(dóttursonur Jóns umboðsmanns á
Ármóti), en hinn síðarnefndi af
Stafafellsættinni (dóttursonur hins
þjóðkunna fræðimanns Boga Bene-
diktssonar á Stafafelli). Bæði i ræðu
og riti hafa þeir mörg undanfarin ár
ótrauðlega starfað að því að kynna
Dönum Island og íslendinga vorra
tíma; mætti þar nefna ágæta og ýt-
arlega ritgerð Á. M.-Benedictsens um
það efni, er fyrir skemstu birtist í
hinu ágæta málgagni danskra lýð-
háskólamanna („Höjskolebladet") og
fyrirtaks erindi, er Arne Möller flutti
grundvallarlagadaginn í fyrra á Rys-
linge-lýðháskóla, „Island og Dan-
mark“, og prentað er í sjerst. ársriti,
er nefnist „Ryslingebogen 1916“.
Vona jeg við tækifæri að geta skýrt
nánar frá efni þessa erindis hjer í
blaðinu, svo að menn geti sjeð í hvaða
anda þessir Islandsvinir starfa og
hvað fyrir þeim vakir og fjelagi því,
sem þeir hafa stofnað.
Fjelag þetta heldur öðru hvoru
fundi til fróðleiks, skemtunar og
gagnkvæmrar kynningar í „Grundt-
vigshus" í Kaupmannahöfn. Hafa
þrír slíkir fundir verið haldnir á
þessum vetri, fyrirlestrar fluttir um
ísland og Islendinga, ljósmyndir
sýndar, sögur lesnar upp eftir íslensk
sagnaskáld og islensk sönglög við ís-
lenska texta sungin. Hafa fundirnir
verið vel sóttir og menn skemt sjer
hið besta.
Hinn 4. f. m. hjelt fjelagið fyrsta
aðalfund sinn. Var þar skýrt frá
framkvæmdum fjelagsins á liðnu ári
og hvað í áformi væri á nýbyrjuðu
ári.
Eitt helsta nýmælið, sem þar var
skýrt frá og þegar er komið í fram-
kvæmd, er upplýsinga- og leiðbein-
ingaskrifstofan, sem sagt var frá í
síðasta tbl. Er hún hið þarfasta fyr-
irtæki og ætti að geta orðið til mestu
nytsemdar þeim Islendingum, körlum
og konum, sem öllu ókunnugir koma
til Kaupmannahafnar, hvort heldur er
til að leita sjer atvinnu eða afla sjer
mentunar. Spáir það ekki síst góðu
um framtíð og þrif þessa fyrirtækis,
hve heppilega hefur tekist til, er for-
staða skrifstofu þessarar lenti í hönd-
um jafnágætrar, þjóðrækinnar og
mentaðrar konu og frú B j ö r g
B 1 ö n d a 1 er að dómi allra, sem hana
þekkja. Verður ekki nógsamlega
brýnt fyrir íslendingum, sem öllu ó-
kunnugir koma til Hafnar, að færa
sjer þetta í nyt og þá ekki síður hitt,
að þeir, sem hafa í hyggju að fara
utan, eða aðstandendur þeirra, settu
sig í samband við skrifstofu íslands-
vinafjelagsins áður en þeir leggja á
stað, heldur en að halda beint út í
óvissuna, eigandi hvergi athvarf, er
utan er komið. I sambandi við skrif-
stofuna er áformað að koma á fót ís-
lensku bókasafni til afnota fjelags-
mönnum og öðrum, sem leika kynni
hugur á að ná í íslenskar bækur og
tímarit.
Komið hefur til orða einhvern tima
á næstunni að gefa út 10—15 arka rit
um ísland á vorum tímum, svo og
eins konar sýnisbók (antologi) ís-
lenskra nútímabókmenta — í dönsk-
um þýðingum. Loks mun fjelagið
hafa í hyggju, ef kringumstæður
leyfa, nú á þessu ári að fá einhvern
mentaðan íslending hjeðan að heim-
an til þess að flytja fyrirlestra um
íslensk efni á dönskum lýðháskólum
og víðar. Á fjárlögum Dana er nú
meðal annars áætlaður 5000 króna
styrkur árlega í 5 ár tilíslandsvinafje-
lagsins danska.
Verður í fæstum orðum ekki ann-
að sagt, en að fjelag þetta fari vel og
myndarlega á stað og er fylsta ástæða
tii að vona og óska, að framhaldið
verði ekki lakara en byrjunin.
J. H.
Veiting
biskupsembættisins.
Biskupsembættið er laust.
Um langan aldur hefur veiting
þessa embættis farið fyrir ofan garð
prestastjettarinnar á Islandi.
Sú var þó tíðin, að prestastjettin
íslenska rjeði mestu um, hverjir færu
með þetta veglegasta embætti íslensku
kirkjunnar, er klerkarnir kusu bisk-
upa sína.
En sá kosningarrjettur prestanna
varð erlenda valdinu að bráð eins og
svo margt annað gamalt og gott í
stjórnarfari voru verslegu sem and-
legu.
Síðan hefur veg þessa embættis far-
ið síhnignandi og má heita, að það sje
ekki nema svipur hjá sjón við það
sem áður var; biskupinn nú orðið lít-
ið annað en undirtylla í stjórnarráð-
inu.
Enn hefur hann þó með höndum
eina grein hins forna biskupsvalds
cg hana allþýðingarmikla.
Samkvæmt erindisbrjefi biskupanna
og góðu og gömlu lögmáli kirkjunn-
ar á hann að hafa eftirlit með því, að
presturinn kenni guðs orð hreint og
ómengað eða rjetta og hreina lær-
dóma kirkjunnar og sjálfur á hann
auðvitað að ganga þar á undan með
góðu eftirdæmi.
Þegar í þessu sambandi er talað
um rjetta og hreina lærdóma kirkj-
unnar, er auðvitað átt við það, að
kenningar prestanna um höfuðatriði
kristindómsins sjeu samkvæmar kenn-
ingum evangelisk-lútersku kirkjunnar
eins og þær eru settar fram í játn-
ingarritum hennar, sem bygð eru á
heilagri ritningu og sem enn í dag
eru hinn lagalegi grundvöllur hennar
sem trúrækilegrar stofnunar.
Samkvæmt stjórnarskránni er hin
evangeiisk-lúterska kirkja þjóðkirkja
íslands og á hið opinbera, löggjöf og
stjórn landsins, að því leyti að vernda
hana og styðja. Kirkjan á því heimt-
ing á því að njóta þessa stuðnings og
verndar ríkisins bæði í veraldlegum
og andlegum málum.
Meðan þessu lögmáli er ekki breytt,
er það bein lagaskylda löggjafar og
landstjórnar að gæta þess að því sje
1 ekki traðkað, og þjónar kirkjunnar
flytji ekki aðrar kenningar um höfuð-
atriði kristindómsins en þær, sem
samkvæmar eru heilagri ritningu eins
og hún er skilin 0g skýrð í hinum lög-
giltu játningarritum þjóðkirkjunnar.
Að lögum myndi það ekki orka tví-
mælis, að sá maður gæti ekki tekið
við eða haft á hendi prests og prje-
dikunarembætti í þjóðkirkjunni, sem
t. d. neitaði opinberlega þrenningar-
lærdómnum, guðdómi Krists, frið-
þægingu hans fyrir syndir mannanna
og líkamlegri upprisu hans frá dauð-
um, eins og þessi hugtök eru skilin og
skýrð af kirkjunni, samkvæmt heil-
agri ritningu, og síst mundi það þykja
sæma biskupi þjóðkirkjunnar.
Alt til síðustu ára hefur skipun
biskupsembættisins ekki verið bundin
neinum vandkvæðum að þessu leyti.
Kenningar kirkjuunnar um höfuðat-
riði kristindómsins hafa alt frá siða-
bótartímunum ekki sætt opinberum
andmælum af hálfu prestastjettarinn-
ar, enda enginn ver'ulegur ágreining-
ur um trúmálin meðal lærðra eða
leikra hjer á landi.
En nú horfir þessu töluvert öðru
vísi við.
Nú upp á síðkastið hefur verið haf-
inn allsnarpur andróður gegn kenn-
ingum þjóðkirkjunnar og það einkum
af æðstu lærifeðrum hennar við há-
skólann.
Þessi nýja trúmálastefna telur sig
i engu bundna við játningarrit kirkj-
unnar, heldur að eins við skilning sinn
og skoðanir á heilagri ritningu i það
og það skiftið, skilning sem í einstök-
um atriðum er þó ærið sundurleitur,
svo að einn kennir þetta og annar hitt
um sömu höfuðatriðin, alt eftir því
hverjum tökum biblían nær á sann-
færing þeirra og samvisku í þann og
þann svipinn.
Forvígismenn þessarar nýju trú-
málastefnu telja sig samt sem áður
eiga óskorað heimilisfang i þjóðkirkj-
unni með öllum þeim hlunnindum og
fríðendum, sem ríkið veitir henni, þótt
þeir samkvæmt trúmálaskoðunum sin-
um rífi og tæti sundur kenningar
hennar um höfuðatriði kristindóms-
ins.
Að svo stöddu- verður ekkert með
vissu um það sagt, hve mikið fylgi
þessi stefna hefur meðal prestastjett-
arinnar og safnaðanna. Sennilega er
það enn ekki mjög alment.
En hitt er víst, að þessi stefna
stendur á algerlega öndverðum meið
við þjóðkirkjuna og getur því að lög-
um ekki átt heimting á þeim stuðningi
og vernd, sem ríkið á að veita henni.
Verði þetta fráhvarf frá kenning-
um þjóðkirkjunnar alment meðal
presta og safnaða, þá er sá kostur einn
og sæmilegur fyrir hendi, að ríkið
sleppi öllum afskiftum sínum, vernd
og stuðningi af kirkjunni sem þjóð-
kirkju og láti hana sigla sinn eigin
sjó. En meðan sambandinu milli ríkis
og kirkju er skipað eins og nú, þá er
það bein lagaskylda ríkisins að hlýða
þeim lögum, sem þar um gilda.
Þótt ekkert sje út í það farið, hvor
stefnan, hin nýja eða hin gamla, hafi
rjettara fyrir sjer í deilumálunum þá
getur það naumast komið til nokk-
urra mála, að ríkið styðji þær jöfn-
um höndum, bæði þá sem saman safna
með þjóðkirkjunni og hina sem sund-
urskilja. Úr þeirri skoðun verður hinn
rnesti ójöfnuður gagnvart þjóðkirkj-
unni, sem á heimting á óskiftu fylgi
ríkisins, og ójöfnuður gagnvart hin-
um einstöku meðlimum kirkjunnar.
Eins og það er sjálfsagt og rjett-
látt að hver maður megi þjóna guði
sínum á þann hátt sem best á við
trúarsannfæring hans, eins er það í
mesta máta ranglátt að skylda hann
til að styrkja þann trúrækilegan fje-
lagsskap með fjárframlögum, sem
honum er þvert um geð sökum trúar-
sannfæringar hans. Það kemur óneit-
anlega nokkuð mikið í bága við á-
kvæði stjórnarskrárinnar um vernd
og stuðning ríkisins við þjóðkirkjuna,
ef biskupsembættið er veitt manni,
sem vitanlega er andvígur kenningum
hennar um höfuðatriði kristindóms-
ins, og hart er það vissulega fyrir
presta gömlu stefnunnar, sem sam-
kvæmt sannfæring sinni og embættis-
skyldu flytja kenningar hennar, að
verða að sætta sig við slíkan yfir-
mann. Naumast getur verið mikil von
um æskilega samvinnu guðs ríki til
uppbyggingar milli hans og presta-
stjettarinnar. Hann fer sína leið í trú-
málunum með ef til vill suma prest-
ana í eftirdragi, hinir prestarnir sína
og svo koma söfnuðurnir á þriðja
leitinu í fleiri eða færri brotum, ein-
tóm sundrung, eintómur glundroði, en
alt undir nafni hinnar „rúmgóðu
þjóðkirkju“ og með jöfnu tilkalli um
stuðning og vernd ríkisins með öllum
þeim hlunnindum og fírðendum, sem
þjóðkirkjunni eru áskilin í stjórnar-
skránni.
Mjer kemur ekki til hugar að á-
fellast menn nýju stefnunnar fyrir
það, þótt þeir berjist í ræðu og riti |
fyrir trúmálaskoðunum sínum, jeg
virði þá milclu fremur fyrir það, eins
og hina, sem gera það þjóðkirkjunnar
megin, en það segir sig sjálft að slíkar
deilur á vettvangi þ j ó ð kirkjunnar
geta orðið til alls annars en að auka
virðingu hennar, þar sem þeir, er
eiga að vera samverkamenn og þjón-
ar þjóðkirkjunnar rífa það einn nið-
ur, sem annar byggir í sama lögskip-
aða kirkjufjelaginu. Á slíkum fjelags-
skap hljóta orð frelsarans að rætast
fyr eða síðar: „Hvert það ríki, sem
er sjálfu sjer sundurþykt, legst í auðn
og hús fellur á hús.“
Auðvitað má segja, að ekki sje girt
fyrir trúmáladeilur í þjóðkirkjunni,
þótt biskupinn standi hennar megin,
en við því verður ekki gert af land-
stjórninni, en hún getur þvegið hend-
ur sínar, ef hún að sínu leyti gætir
í öllu rjettar kirkjunnar til verndar
ríkisins og stuðnings samkvæmt fyr-
irmælum stjórnarskrárinnar hvort að
er í embættaveitingum eða öðrum af-
skiftum hennar af þjóðkirkjunni með-
an hún er í sambandi við ríkið.
Á alt þetta verður veitingarvaldið
að líta við veiting biskupsembættisins
eins og nú er ástatt innan þjóðkirkj-
unnar.
Báðar stefnurnar bíða þess með
eftirvænting hvernig biskupsembættið
verður skipað að þessu sinni.
Veitingarvaldið á óneitanlega hjer
úr töluverðum vanda að ráða.
Annars vegar er bein lagaskylda
þess, að veita embættið þeim manni,
sem það hefur fulla vissu um að fylgi
góðu og gömlu lögmáli kirkjunnar,
sje ákveðinn með eldri stefnunni; hins
vegar verður það líka að líta á þá
sundrung, sem nú er orðin innan þjóð-
kirkjunnar út af trúmálunum, sem
einnig er alvarlegt athugunarefni.
Tvær leiðir eru fyrir höndum í
þessu vandamáli. Önnur sú, að1 leita
atkvæða prestastjettarinnar um skip-
un embættisins. Að vísu er hún ekki
lögskipuð, en enginn gæti með rjettu
áfelt stjórnina fyrir þá ráðbreytni,
og það þvi síður sem alþingi hefur
rjett nýlega lögleitt það, að prestar
kjósi vígslubiskupana og fyrir nokkr-
um árum algert kjörfrelsi safnaðanna
á prestum sínum. Ekkert líklegra en
alþingi samþykki með orðinu, að
prestar kjósi biskupa sína.
Ef prestastjettin lætur sig þetta mál
nokkru skifta ætti ekki að standa á
henni, hún ætti meira að segja að
fara þess á leit við veitingarvaldið,
að hún fengi að láta í ljósi vilja sinn
með almennri kosningu. Eitt mælir
mjög mikið með því, að þessi að-
ferð verði viðhöfð að þessu sinni. Þá
fást hreinar línur milli trúmálastefn-
anna, sem nú eru uppi, vissa fyrir
því, hvor flokkurinn er fjölmennari
meðal prestastjettarinnar. Af þeirri
vissu væri mikið að græða fyrir lög-
gjafarvaldið í afskiftum þess af mál-
inu framvegis. Jeg verð að líta svo
á, að stjórnin gerði báðum stefnunum
þægt verk ef hún tæki þennan kost,
helst ótilkvödd. Allir, sem bera hag
kirkjunnar fyrir brjósti sjer, munu
kunna henni þökk fyrir það.
En þyki nú veitingarvaldinu samt
sem áður þessi aðferð svo athuga-
verð, að það ekki vilji hafa hana, þá
er önnur leið og hún er sú, að fresta
veiting embættisins til næsta alþingis
0g láta alþingi skera úr hvað því
þætti tiltækilegast. Það er varla efa-
mál, að þingið myndi samþykkja lög
um biskupskosningu af hendi prest-
anna. Til þess tíma gæti og fengist
frekari vitneskja en nú er um afstöðu
þjóðarinnar til þessa máls og gæti
enginn lastað það.
Eins og nú er ástatt, er hjer um
all-alvarlegt mál að ræða, en að svo
stöddu er engin ástæða til að væna
hina nýju stjórn vora þess, að hún
rasi fyrir ráð fram í þessu máli.
Vigur 28. janúar 1917-
Sigurðttr Stefánsson.