Lögrétta - 18.04.1917, Blaðsíða 2

68
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miS-
vikudegi, og auk þess aukablöð viS og viS,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. y.50 árg. á
íslandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júlí.
söm, aö hún bærir varla nokkurn
tíma á sjer, svo feimin, að hún er
alt af í felum. En hvenær sem ís-
lenskur stjórnmálamaSur þarf aS
þurka forina af fótunum á sjer, þá
er þjóöarviljinn tekinn fram og not-
aöur sem skóþurka. Og hve nær sem
einhver leiötoganna fyrirveröur sig
fyrir það sem hann er að gera, þá
er þjóðarviljinn notaður sem skjól-
garður og skriöiö á bak viö hann. Og
hvenær sem röksemdaþrot verða i
opinberum umræðum, þá er þjóðar-
viljinn geröur aö hæstarjetti og vitn-
aö í hann. Mjer mundi eigi endast
kvöldiö, ef jeg ætti að telja og tjá,
til hve margvislegrar notkunar grey-
ið er haft. En meðal margs annars
er hann sá asni, sem allir okkar póli-
tísku frelsarar ætla að halda innreið
sína á í Jerúsalem (þ. e. ráöherra-
höllina). Þaö vantar svo sem ekki, aö
hann er í heiðri hafður hjer á landi
og honum sungið lof af mörgum
munnum. En samt sem áöur finst
mjer þetta fremur aumleg tilvera.
Það mundi leiða mig alt of langt
frá aöalefninu, aö fara hjer út í
langar rannsóknir um þetta efni. Það
væri mikið mál, ef það væri rætt og
rannsakað til hlítar, hvenær þau skil-
yröi eru fyrir hendi, að þjóðarvilji
geti myndast, og eins hitt, á hvaöa
svæðum hann á aö ráða, ef hann er
til, og á hvaða svæöum hann ekki
má ráða. Jeg ætla mjer hjer aö eins
að kasta fram þeirri spurningu, á
hvern hátt muni gerlegast að upp-
götva þjóöarviljann, hinn s a n n a
vilja þjóðarinnar í hverju sem er.
Því aö sá þjóðarvilji, sem stjórnmála-
m<_nnirnir okkar eru alt af að elta á
röndum, — hann er venjulega ekkert
annaö en hugarburður, ekkert ann-
að en þokubólstrar og skýstrókar, sem
eru horfnir sjónum áður en varir.
Jeg veit að það er almenn skoð-
un, aö vilji þjóðarinnar komi skýrast
fram við almennar, leynilegar at-
kvæöagreiöslur. En jeg er í talsverð-
um vafa í því efni. Tökum nú til
dæmis þetta áfengismál. íslendingar
og forfeður þeirra hafa neytt áfeng-
is frá því er sögur fyrst hefjast af
þeim. Þeir hafa ekki alt af neytt
þess í jafnríkum mæli, síðustu ára-
tugina t. d. talsvert minna en áður
gerðist. En alt fram til bannaldar
munu flest heimili á landinu hafa
keypt meira eða minna af víni. Og
eftir að bannöld hófst, kvað þaö ekki
veia eins dæmi, að menn hafi vætt
á sjer varirnar. 1 þessu virtist óneitan-
lega sýna sig nokkurn veginn eindreg-
inn þjóðarvilji. Og jeg verö aö játa,
að mjer virðist aö atkvæðagreiðsl-
an haustið 1908, þar sem 60 stóðu á
móti 40, taki ekki algerlega af skarið.
Efasemdirnar aukast þvert á móti,
þegar þess er gætt, hvernig sú at-
kvæðagreiðsla var undirbúin. Öðrum
megin stóð langöflugasta f jelag lands-
ins, sem árum saman hafði barist fyr-
ir sinum málstað með óbifanlegri
stefnufestu og einsýnu ofstæki, fjelag,
sem styrkt var af almannafje, og hafði
þar að auki við að styðjast alla þá
ósjálfráðu lotningu, sem múgurinn
jafnan sýnir þeim, sem gera sig að
talsmönnum siðgæðis og manndygð-
ar. En hinum megin stóð — alls eng-
inn! Það er og verður andbanning-
um til eilífrar minkunar, hvað and-
varalausir og rænulausir þeir voru,
einmitt þegar mest lá við, að þeir
ljetu eitthvað til sín taka. Jeg get ekki
sjeð,að þeir hafi neina aðra afsökun
en þá, að einmitt þetta ár, 1908, geys-
uðu hamslausar pólitískar æsingar
hjer á landi, og hefur það sjálfsagt
dregið huga margra manna frá bann-
málinu. En afleiðingin varð sú, að
aldrei hefur almenningur orðið fyrir
jafneinhliða áhrifum í neinu máli eins
og við þetta tækifæri. Og þó marð-
ist ekki stærri meiri hluti með bann-
inu en þetta, 60 atkvæði gegn 40.
Það vill líka svo vel til, að bann-
mönnum hefur gefist tækifæri til að
sýna, hvað mikið traust þeir hafa í
raun og veru á þjóðarviljanum í þessu
máli. Á alþingi 1909 kom fram sú
tillga, að bera skyldi bannlögin eins
og þau voru afgreidd frá þinginu
undir atkvæði almennings. En þá
máttu bannmenn ekki heyra á slíkt
minst, þjóðarviljinn hafði gert skyldu
sina og nú þurfti ekki frekar á honum
Tvær nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orleans. •
Rómantiskur sorgarleikur.
Dr. phil. Alexander Jóhannesson þýddi.
Verð ób. kr. 4,00, í bandi kr. 5,50.
Guðm. Finnbogason, dr. phil: Vinnan
Kostar óbundinn kr. 3,00.
Bækurnar fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfusar Eymundssonar.
að halda. Þjóðin hefði þó að eins ver-
ið spurð um það eitt, hvort hún væri
hlynt eða mótfallin banninu. En
aldrei um hitt, hvernig hún hugsaði
sjer að bannhugmyndin skyldi fram-
kvæmd að lögum, nje hve nær það
ætti að gerast. Hjer var því alt í lausu
lofti, og þess vegna brýn ástæða til
þess að leita til þjóðarinnar aftur,
ekki síst fyrir þá, sem sifeldlega voru
með þjóðarviljann á vörunum. En
nærri því var nú ekki komandi við
bannmenn. Og vegna hvers ekki ?
Vegna þess að þeir þorðu
ekki að treysta því, að þjóð-
arviljinn væri sín megin.
Þeir höfðu líka talsverða ástæðu til
þess að fara varlega að því, að leggja
mál sitt aftur undir dóm þjóðarinn-
ar. í æsingahríðinni á undan atkvæða-
greiðslunni höfðu þeir beitt margs
konar fortölum við þjóðina, og er
ekki ofsagt, að sumar stað'hæfingar
þeirra voru ekki vegnar á gullvog
sannleikans. Jeg skal hjer að eins
minnast á eitt atriði. Þeir voru geysi-
margorðir um bannlöggjöfina í
nokkrum ríkjum í Norður-Ameríku
og hjeldu endalausar hrókaræður um
alla þá blessun sem af henni hefði
leitt, — aukna velmegun, betra heilsu-
far o. s. frv. En hitt láðist þeim að
segja satt frá, hvernig þeirri bann-
löggjöf væri varið. Þeir ljetu ýmist í
veðri vaka, eða fullyrtu berum orð-
um, að í Bandaríkjunum í Ameríku
væri algert aðflutningsbann, alveg
samskonar bann og þeir vildu fá lög-
leitt hjer á landi. Og auðvitað hafði
þetta hin mestu áhrif á okkar ístöðu-
lausu þjóð, sem oft og tíðum virðist
eiga svo sárbágt með að hugsa sjálf
sín eigin mál, og varpar þá allri sinni
áhyggju upp á „reynslu manna í öðr-
um löndum." En staðhæfing-
ar templara um bannlög-
gjöfina amerísku er hel-
ber uppspuni! í bannríkjunum
þar leyfist hverjum sem vill, að flytja
inn áfengi til eigin nota, það er að
eins vínsalan, sem er bönnuð. Templ-
urum er ekki til neins að halda á-
fram að kaldhamra sín gömlu ósann-
indi um þetta atriði, því að það má
sýna og sanna hvenær sem er, að
þar hafa þeir farið með rangt mál
frá upphafi og sjálfsagt vísvitandi.
En skyldi nú ekki einstaka bannmanni
geta farið að skiljast, að það er eng-
in furðá, þótt óvenjulega nærgöngul
nauðungarlög, sem hafa verið knúð
fram með ofríki og ósannindum,
njóti eigi sem mestrar virðingar og
vinsældar hjá þjóðinni? —
En hvað segja nú annars templar-
ar um að fara að dæmum bannríkj-
anna í Ameríku og banna vínsölu, en
leyfa prívatmönnum að flytja inn vín
eftir eigin vild? Þeir haf hálofað svo
þá bannlöggjöf, að maður á bágt með
að hugsa sjer, að þeir geti liaft á
móti, að hún yrði líka reynd hjer. Eða
ætla þeir að jeta ofan í sig alt sem
þeir hafa sagt um banndýrðina í Am-
eríku, ef það mál kynni að koma á
dagskrá hjer á landi?
Þegar kom á þing 1909 var heldur
en ekki völlur á templurum. Þessi
60%, sem þeir höfðu krækt sjer í
með misjöfnum meðulum, töldu þeir
nú vera alla þjóðina, og nú þóttust
þeir hafa ráS mótstöðumannanna í
hendi sjer. Þeir settust því við að
semja lagafrumvarp, sem áreiðan-
lega er eitt hið furðulegasta skjal,
sem nokkru sinni hefur legið fyrir
alþingi, og er þá langt til jafnað.
Við þetta tækifæri hef jeg ekki tíma
til að minnast á fleiri en tvö atriði
frumvarpsins, en það ætti líka að
nægja til þess að sýna, hvílíkt mann-
vit og mannúð var hjer aö starfi.
Hver sá sem uppvís yrði að því,
að hafa flutt inn áfengi, átti í fyrsta
sinn að sæta 300—5000 kr. sektum.
Brot í annað sinn varðaði ekki minna
en 8 mánaöa fangelsi. Brot i þriðja
sinn varðaði betrunarhúsvinnu.
Þegar þessi lagagrein er samin, er
vín drukkið um þvert og endilangt
ísland, eins og gert hefur verið frá
landnámtíð. Að frátöldum æstustu
templurum, kom tæpast nokkrum lif-
andi manni til hugar, að nokkur ó-
svinna væri að því, nema það væri
gert í óhófi, —■ hvað þá heldur að
það væri glæpsamlegt atferli. Sjálfir
bannmennirnir hafa hlotið aS vita,
að jafnvel yfirgnæfandi meiri hluti
af þessum 60%, sem greitt höfðu
atkvæði með þeim, voru að þvi leyti
af alveg sama sauðahúsi sem aðrir
landsmenn. Með öðrum oröum: sam-
kvæmt rjettarmeðvitund þjóSarinnar
var vínið leyfileg og sjálfsögð versl-
unarvara, eins og alt af hafði verið,
óviðjafnanlegt hressingarlyf og jafn-
vel nauðsynjavara í samkvæmum og
á mannamótum. Og svo ætla templ-
arar að vinna bug á þessum óvini
sem á svo rík og gömul hugtök í
huga þjóðarinnar, blátt áfram með
því, aS stinga hverjuum manni inn í
betrunarhúsiö, sem flytur inn einn
pennadropa af öli eða rauövíni ? Getur
nú hugsast meiri fólska og ofstæki í
málafylgi heldur en þetta ? ESa munu
auöfundnir löggjafar, sem síður kunni
tök á mannlegu’ eðli, en þeir sem
fjallað hafa um þetta frumvarp?
Annað merkis-ákvæði frumvarps-
ins mælti svo fyrir, aö ef embættis-
maður vanrækti að hefja rannsókn út
af bannlagabrotum, skyldi hann sek-
ur, svo sem sjálfur hefði hann fram-
iö brotið. Nú gat brotiö varSað betr-
unarhússvinnu, og átti þá embættis-
maðurinn auövitaö að sæta sömu
hegningu. En svo er bætt viS í 2.
málsgrein sömu greinar, að ef em-
bættismaöur geri sig oftar en einu
sinni brotlegan um slíka vanrækslu,
skuli hann missa embættiö. Með öðr-
um oröum: fyrst má dæma manninn
í betrunarhúsið, þaðan er honum ætl-
að aö fara aftur inn í sitt fyrra em-
bætti, eins og ekkert hefSi í skorist,
— en embættið missir hann svo, ef
hann veröur aftur brotlegur! Að
slíkri lögspeki þarf væntanlega ekki
að eyða orðum. Hjer haldast vits-
munir og drenglyndi svo fast í hend-
ur, að maður gefst upp viS að gera
nokkrar athugasemdir.
Auövitaö lagfæröi Alþingi frum-
varpið að svo miklu leyti sem hægt
var að lagfæra slíka smíð, og gekk
frá því á þann hátt, sem öllum er
kunnugt. En áður en jeg lýk máli
mínu, verð jeg þó að minnast á eitt
atriði, sem að minni hyggju bregö-
ur skinandi björtu ljósi yfir sálar-
ástand bannmanna og sýnir, aS bann-
hugmyndin hefur heltekið svo hug
þeirra, að hún ‘ hefur nálega svift
þá bæði sjón og ábyrgöartilfinning
á öðrum sviðum. Á þinginu 1909 var
auðvitað talað um, aö bæta þyrfti
landssjóði upp þann tekjumissi, sem
bannið bakaöi honum. En formæl-
andi bannmanna, Björn Jónsson, lýsti
því yfir, að engin vandkvæði mundu
verða á því, bannmenn hefðu hugs-
aö málið og „leiðin virðist furðu
greið“. Með þetta munu menn svo
hafa gert sig ánægða í svipinn, en
á þinginu 1911 stóö Björn Jónsson
sem ráöherra og hafði þá ekki gert
neinar ráðstafanir til þess að fylla upp
í það stóra skarð, sem hann og hans
menn höfðu höggiö í tekjur lands-
sjóös. Bannið var fengiö og þar með
var öllu borgið! En ætli að menn
viti nokkurt dæmi um ískyggilegra
háttalag en bannflokkurinn og ráð-
herra hans sýndu í þessu máli? Hjer
sýnist skeytingarleysiö um hagsmuni
landsins vera komið á svo hátt stig,
að lengra verði ekki komist. „En alt
má bjóSa Islendingum", eins og einn
bannmaSurinn sagði nýlega. Og loks
voru íslendingum boðin farmgjalds-
lögin, sem alþingi samþykti í vand-
ræðum sínum, til þess aS bæta lands-
sjóði upp vínfangatollinn, þótt flestir
væru harðóánægðir meS þau lög og
sjeu það enn þá.
í blaöauppþoti þvi, sem nokkrir
bannmenn hafa veriö aS reyna aS
koma af staS hjer í Reykjavík síð-
ustu vikurnar, hafa þeir enn á ný
hamað sig undir merki þjóöarviljans.
Enn sem fyr ætla mennirnir sjer þá
dul, aö telja sjálfum sjer og öðrum
trú um, að öll þjóöin eða yfirgnæf-
andi meiri hluti hennar sje einn harö-
snúinn bannflokkur. Og þó vita þeir,
að jafnvel bannvilji sumra bannlaga-
féðranna, þeirra er á alþingi sátu 1909,
hefur eigi reynst traustari en svo,
aö þeir hafa gerst bersyndugir um
brot á sínum eigin lögum, — eöa þá
notaö sjer smuguna, sem upphaflega
var höfö í lögunum handa auðugum
mönnum, til þess aö fylla sinn eigin
kjallara meö víni. Satt að segja er
til mikils mælst, aS almenningur beri
djúpa lotningu fyrir lögum, sem ekki
eru í meira heiðri liöfð af sjálfum
höfundunum. Enda ætti sú raun, sem
þegar er fengin, að bera hverjum heil-
skygnum manni ólygið vitni. Lögin
hafa verið brotin, margbrotin, þver-
brotin kringum allar landsins strend-
ur.Og hjer er ekki aðræðaummyrkra-
syndir eða launbrot,—heldur brot,sem
framin eru þjóðsýnilega, í glaöa sól-
skini og í fullu trausti þess, að það
sjeu að eins örfáir menn, sáralítill
minni hluti þjóðarinnar, sem hafi
nokkra tilhneigingu til þess aö hreyfa
hönd eða fót lögunum til varnar. í
raun og veru hafa bannlögin aldrei
gengið í gildi hjer á landi. Og þó
vildi bannmönnum þaö óvenjulega
happ til, að heimsstyrjöldin skall á
einmitt um þær mundir, sem þeir
áttu að fara að beita lögum sínum.
En jafnvel sjálf siglingateppan hefur
ekki getað hjálpað banninu við! Og
hvað mun þá verða eftir ófriöinn?
Mjer og mörgum öörum er það
, hiö mesta forvitnismál, hvaS lengi
bannmenn muni geta haldið áfram að
þverskallast bæði móti skynsamlegum
röksemdum og óyggjandi staðreynd-
um. Enn þá virðist svo, sem engan
bilbug sje á þeim að finna. En þeir
munu sanna, að þeim tjáir lítið að
skammast í blöSunum og hafa í heit-
ingum. Og ekki mundi hitt gefast
betur, þótt þeim móti öllum likum
gæti tekist að herða á hegningará-
kvæðum laganna. Hafi bæði yfirvöld-
um og almenningi verið óljúft að
beita þeim eins og þau eru nú, hvern-
ig mun þá fara, ef þau eru gerð
strangari og ranglátari ? Bannmenn
ættu að kunna fótum sínum svo for-
ráð, að þeir gerðu engar tilraunir í
þá átt.
Því ástandi, sem bannlögin hafa
skapað hjer á landi, má lýsa með
tveimur orðum. En þau orð eru:
ófrelsi og svik! Heill og heið-
ur þjóöarinnar liggur við, að slíkt
hneyksli geti eigi haldist í mörg ár
enn.
Jón Trausti.
Þegar einhver afburðamaður kem-
ur fram meöal þjóSanna — það er
sama á hvaða sviði þaö er — fylgir
honum að öllum jafnaði hatur og tor-
trygni, öfund og ofsóknir samtíðar-
manna, einkum á meðan hann er að
ná hámarki frægðar sinnar. Það er
þó venjulega ekki alþýðan, sem snýst
á þá sveifina, heldur þeir, sem lærð-
ir kallast, einkum þeir, sem starfa í
sama verkahring og afburðamaSur-
inn, og aðrir þeir, sem finna sig
hverfa og aB engu verða viö hliö
hins sanna mikilmennis, en sækjast
hins vegar eftir yfirborSsljóma og
athygli fjöldans.
ViS könnumst allir við og hugsum
til þess með viðbjóSi, hvílíkum austri
af fúlmannlegum skömmum hefurver-
ið steypt yfir fremstu stjórnmála-
menn vora og verk þeirra, er mörg
hafa síðar orSið þjóðinni allri til
heilla, að þau hafa veriö lítils virt
og sauri orpin af mótstöðumönnunum,
og okkur dylst ekki, a’ð ástæðan er
aS eins öfund og græðgi i þau sæti,
sem þeir skipa, er fyrir ofsóknunum
verða. — Eins er, þegar einhver
vinnur sjer frægð og frama í ríki
skáldskapar og bókmenta. Jafnskjótt
og aðdáun fjöldans beinist að hon-
um, rísa upp hinir og aðrir, sem sjá
að hann er ósjálfrátt aö vaxa þeim
yfir höfuð. Er þá ráö þeirra jafnan
a'S ráSast á verk hans og rífa niður
fyrir allar hellur og reyna að afla
sjer fylgisveina í þeim árásum. Hitt
skeyta þeir minna um, að vinna þau
verk, sem afli þeim sjálfum orðstírs
og sannrar sæmdar.
Þetta hefur ljóslega komið fram í
árásum þeim á Jón Trausta, sem sum
blöðin hafa flutt nú hvað eftir ann-
aö og sumar eru svo ruddalegar og
ósvifnislegar að furðu gegnir. Má þar
til nefna grein Sveitakarls í „ísafold".
Líklega hefur aldrei neitt verið prent-
að á íslandi, sem jafn-átakanlega hef-
ur oröið til svívirðingar höfundi
gieinarinnar og blaðinu, sem flutti
hana, eins og einmitt sorpgrein þessi.
Jón Trausti ólst upp í fátækt. ótal
hindranir og örSugleika hefur hann
átt við að etja, en hann hefur aldrei
skort dugnaö og staSfestu og hann
hefur haft afbragðs gáfur. Nú er
enginn skáldsagnahöfundur þjóðinni
yfirleitt jafn kær, og enginn, sem
vinnur íslenskum sagnaskáldskap
jafn mikiS álit í útlöndum sem hann.
Ef jeg hefði haft allar sögur Jóns
Trausta viS hendina núna sem stend-
ur og haft góðan tíma, hefði jeg rit-
aS um þær allar, hverja sögu út af
fyrir sig, frá sjónarmiSi okkar al-
þýöumanna, sem lesum og dæmum
um þær án hlutdrægni. En það er
sannfæring mín, að skynsamir al-
þýðumenn, sem lesa bækur að jafn-
aði, sjeu ekki síður færir um að sjá
kosti og lesti bóka og dæma um þær
heldur en lærdómsmennirnir yfirleitt.
Einkum eru það skáldsögur, sem
grópa sig í huga og hjörtu alþýö-
unnar, eru umræðuefni hennar og að-
alnautnin á vetrum. Er það því ekki
svo óeölilegt, þó þær sjeu ljósar
skilningi hennar og athugun. En þetta
efni verð jeg aS geyma mjer til næsta
veturs, og biðja þá Lögrjettu fyrir
nokkrar línur um það.
Engar bækur eru nú lesnar eins
mikiS um alt ísland og sögur Jóns
Trausta. Margir eiga þær allar, og
allir hlakka jafnan til nýrrar bókar
frá honum. Flestir hafa það sama
um sögur hans að segja, aS þær sjeu
ágætar. í þeim fær tnaöur gullfal-
legar mannlýsingar, ljómandi náttúru-
lýsingar, alvöru og lifsspeki, fjör og
gáska, fjölda spakmæla og göfugar
hugsanir, og svo alla útúrdúrana, sem
verið er að fjargviðrast út af. Svo
munu þeir kalla þaS, þegar ýms fróð-
leiksatriði eru tekin inn í söguna i
heildar- eða yfirlitsformi. Slíkt vilja
hinir háu herrar alls ekki hafa í sög-
unum, eða þá láta það gægjast fram
smátt og smátt gegnum samtal
manna.
Það er hinn sannsögulegi fróðleik-
ur í sögum J. Tr., sem meðfram gerir
þær svo mjög vinsælar. Lesandanum
þykir það góður fengur að kynnast
ítarlega staðháttum og landslagi, þar
sem sögurnar gerast, og ekki síður
ef um sögulegan fróðleik er að ræSa,
hvort sem heldur er fyrir sveitina,
sem tengd er við söguna, eða landið
alt á hinum ýmsu tímum, og mjer
finst að það sje alt eins viðkunnan-
legt að þaS komi í heild frá höfund-
arins eigin brjósti, t. d. í upphafi ein-
stakra kapítula eða þátta, eins og þó
það komi á slitringi frá mörgum
sögupersónum. Sögur J. Tr. munu og
verða mikiS þýddar á útlend tungu-
mál og munu slík fróSleiksatriði
verða vel þegin af mörgum útlendum
lesendum.
Það er varla sannmæli um íslensku
þjóöina, aS hún telji eftir styrk þann,
er skáld og aðrir listamenn fá úr
landssjóði. Það eru ekki nema fá-
einir þröngsýnir og lítilsigldir aum-
ingjar, sem telja þann styrk ómak-
legan, og hvað J. Tr. viðvíkur, mun
fáum þykja skáldalaun hans of há.
Það eru auðvitaö ekki margir, sem
gert hafa árásir á Jón Trausta. En
þrátt fyrir það hefur þaö vakið
mikla gremju meðal okkar út í frá,
og það er svo fjarri því, aS ritsmíöar
árásarmanna rýri J. Tr. eða bækur
hans að nokkru leyti í augum okkar,
aS þær stuðla þvert á móti aS því,