Lögrétta - 23.05.1917, Page 2

90
LöGRTETTA
f

Þrjár nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orleans. Rómantiskur sorgarleikur. Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,00.
Guðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00.
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá

Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. á
íslandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júlí.
ekki Bandaríkjaflotinn gert það.
Bandamenn hafa alls ekkert nýtilegt
vopn gegn kafbátunum. Hafnbannið
veröur áhrifameira meö degi hverj-
um. Ef Ameríkumenn auka flutning-
ana á sjó, fer áhættan sívaxandi fyrir
þá. Því fleiri skip sem sigla þess
fleirum sökkva kafbátarnir."
— „En hver áhrif haldið þjer aö
liðsauki frá Bandaríkjunum geti haft
á Noröurálfuófriöinn?"
— „Þó Bandaríkin geri alt, sem í
þeirra valdi stendur, og þó að banda-
menn styöji þau sem frekast þeir
geta, t. d. sendi þeim herforingja til
aö æfa liöiö, þá þarf tæpast aö búast
viö því, að fyr en í fyrsta lagi aö
ári liðnu verði unt að flytja her frá
Ameríku sem nokkru veruiegu nem-
ur.“
— „En að ári liönu, yðar há-
göfgi —?“
— „Já, haldið þjer aö víð bíðum
aögerðalausir svo lengi sem fjand-
mönnum voru þóknast? Á þessu ári
segja bandamenn að ófriðnum skuli
lokið. Hvað okkur snertir, þá er það
svo, að viö erum við öllu búnir. Aust-
ur-vígstöðvarnar eru nú svo ram-
byggilegar og svo vel liðaöar, að
jafnvel þó Brusiloff eða hans nótar
vildu við engu hlifast og leggja mis-
kunnarlaust líf hermanna sinna í söl-
urnar, þá heföu þeir einskis sigurs
að vænta. — Við höfum ekki búist
við neinni stjórnarbyltingu á Rúss-
landi. Austur-vígstöövarnar voru
fulltryggar, þó hún hefði ekki komið
fyrir, en hitt getur ekki dulist, jafn-
vel bjartsýnustu bandamönnum, að
hún er okkur til mikils hagnaöar,
enda þora þeir ekki nú orðið að bera
á móti því. I fyrra þurftum við á úr-
valaliði okkar að halda, til þess að
verjast áhlaupum Brusiloffs, og þá
urðu vestur-vígstöðvarnar að bjargast
af eigin rammleik og með litlu liöi.
Þrátt fyrir þetta bar árás Frakka og
Englendinga engan árangur. Nú er alt
öðru vísi ástatt. Vestur-vígstöðvarnar
eru nú svo styrkar, að þeim er engin
hætta búin, hversu sem á þær er ráð-
ist. Á öllum vígstöðvununr erum við
nú algerlega óhultir og höfum nú
meira og æfðara varaliði úr að spila
til þess að mæta áhlaupum hvar sem
vera skal en nokkru sinni fyr í ófriðn-
um.“
— „Býst þá yðar hágöfgi við að
verða búinn að ganga milli bols og
höfuös á bandamönnum að ári
liðnu ?“
— „Við spádóma fæst jeg ekki.
Jeg læt þá góðu herra, bandamenn-
ina, um þá. Þjer getið og tæpast bú-
ist við þvi, að jeg fari að skýra yður
frá fyrirætlunum mínum. En varist
þjer að líta á nokkuð út af fyrir sig,
sem bera kann við á einhverjum víg-
stöðvum, hvort heldur sem er á landi,
sjó eða í loftinu, því alt slíkt er að
eins einn liður í margbreyttum sam-
hangandi fyrirætlunum. Her og floti
starfa í samvinnu sem ein heild. Jeg
get sagt yður að nú, eftir að eins
tveggja mánaða kafbátahernað, hefur
það komið í ljós, að við höfum reikn-
að rjett. Sú leið, sem við höfum valið,
eftir vandlega athugun á öllum þeim
hættum, sem henni kynnu að fylgja,
flytur okkur að takmarkinu."
— „Yðar hágöfgi heldur þá, að
þegar Ameríkumenn eru vígbúnir, þá
verði ástæðurnar í Norðurálfunni
þveröfugar við það, sem þeir bjugg-
ust við, og að þeir verði þá að aka
seglum eftir því?“
— „Þeirri spurningu get jeg ekki
svarað. Það liggur fyrir utan minn
verkahring. Jeg hef haft annað að
gera en að kynna mjer almennings-
álit og ýmisleg stjórnmálastraum-
hvörf, sem leitt hafa Bandaríkin út í
ófriðinn. Hvað mig sjálfan snertir,
þá skil jeg ekki að alþýðan í Banda-
ríkjunum geti verið sannfærð um að
það sje nauðsynlegt eða hyggilegt að
eiga í ófriði við okkur. Hvatir Wil-
sons og vina hans eru mjer full-
ljósar. Stjórnmálamenn og auðkýf-
ingar Ameríku hafa lagt út í óálit-
legt fyrirtæki. Ef þeir eiga nú ekki
að tapa lánum sinum, þá eiga þeir
einskis annars kost en að leggja alt
í sölurnar fyrir bandamenn og reyna
að bjarga þeim. Nú er eftir að vita
hversu þetta blessast, og hvort al-
menningur í Bandaríkjunum verður
svo herskár, er til lengdar lætur. Við
höfum ekkert augnablik gert lítið úr
þeim hættum, sem yfir okkur vofa,
og hinu alvarlega útliti. En Ameríka
hefur gengið í lið með fjandmönn-
um okkar og hefur útrýmt öllum efa
og öllu hiki. Við stöndum einir í heim-
inum með bandamönnum okkar, með
augun opin en algerlega rólegir. Við
höfum tekið tillit til alls, sem fyrir
getur komið. Eftir bestu samvisku,
og með bestu þekkingu, sem menn
yfirleitt hafa, höfum við valið þá leið,
sem liggur til sigurs og friðar. í byrj-
un ófriðarins sagði jeg að alt væri
undir skapstillingu og taugum manna
komið, að þetta rjeði úrslitum ófrið-
arins. Jeg stend enn við þetta. Jeg
treysti skapstillingu og taugastyrk
þýsku þjóðarinnar, hugsa um mitt
starf og horfi geiglaust fram á síð-
ustu úrslitaorustuna. Jeg veit, að
þýska þjóðin bregst hvorki keisara
símim nje hcrforingjum.“
Lloyd George um stríðið.
Þess var getið fyrir nokkru hjer
í blaðinu, eftir símfregnum, að Lloyd
Georges hefði boðað í ræðu, að frið-
ur væri í nánd. En nánari skýringar
fylgdu ekki símfregnunum. Nú er
ræðan komin hingað í útlendum blöð-
j um. Hún var haldin í samkomusal
Ameríkumanna í Lundúnum 12. apríl
I og voru ensku ráðherrarnir og sendi-
| herrar bandaþjóðanna í stríðinu á-
samt fleirum þar gestir þeirra.
Sendiherra Bandaríkjanna talaði fyrst
um þátt-töku þeirra í ófriðnum, en
síðan átók Lloyd George til máls.
Hann lagði fyrst aðaláherslu á þá
kenningu, að núverandi stríð væri
barátta fyrir frelsi, og sagði, að þátt-
taka Bandaríkjanna í ófriðnum nú
væri sönnun fyrir því, að sú kenning.
væri rjett. Stríðið væri háð gegn her-
valdinu, hvar sem væri í heiminum.
Þetta hefði verið rauði þráðurinn í
hinni löngu ræðu Wilsons forseta,
þegar hann hvatti til þess í senati
Bandaríkjanna að friði yrði slitið við
Þýskaland. Kvaðst hann ekki lá stjórn
Bandaríkjanna það, þótt hún hefði
verið all-lengi að átta sig á því, hvert
væri eðli þessa stríðs, sem nú geys-
aði um Norðurálfuna. Flest af stór-
stríðum fyrri tíma hefðu verið háð
til landvinninga, og því væri það ekki
óeðlilegt, að menn hefðu framan af
hugsað svo vestan hafs, að sami væri
hugurinn enn undir niðri, þótt ann-
að væri látið í veðri vaka; það væru
kongarnir, sem enn væru á ferðinni
á líkan hátt og áður. En það, að
Bandaríkin væru nú komin inn í ó-
friðinn, sagði hann að fyllilega sýndi,
að hjer væri ekki um þess konar stríð
að ræða, heldur um stórvægilega bar-
áttu fyrir frelsi mannkynsins.—Hann
kvaðst hafa hugsað all-mikið um það,
hvers vegna Þjóðverjar hefðu á
þriðja ári ófriðarins ögrað Banda-
ríkjunum út í hann á móti sjer. Því
þeir hefðu gert það að fullkomlega
yfirlögðu ráði. Menn væru að segja
að þýska stjórnin hefði haldið ýmsum
hliðum hins borgaralega lífs þar
vestra þannig háttað, að óhugsanlegt
væri að Bandaríkin legðu út í strið.
En hann kvaðst enga trú hafa á
þeirri skýringu. Svarið væri aftur á
móti gefið af sjálfum Hindenburg í
ummælum, sem blöðin væru nú að
hafa eftir honum. Hans skoðun væri
sú, að kafbátarnir þýsku gætu verið
búnir að gera út af við England áö-
ur en Bandaríkin væru viðbúin til
nokkurs gagns í ófriðnum. Hann
segði, að næstu 12 mánuðirnir færu
í það hjá Bandaríkjunum, að búa sig
út. En „hann þekkir ekki Bandarík-
in“, sagði Lloyd George. Svo segði
hann, að þegar Bandaríkin loks eft-
ir 12 mánuði væru tilbúin, þá hefðu
þau engin skip til þess að flytja á her
sinn til vígvallanna í Evrópu. Þetta
er hans hugsun og þýsku stjórnarinn-
ar, sagði Lloyd George. En þótt þau
hafi nú reiknað þarna rangt, sagði
hann, þá er ekki skynsamlegt af okk-
ur að líta svo á, að þau hafi ekki haft
nokkra ástæðu til að hugsa svona. Og
því verða nú bandamenn, og þá eink-
um Englendingar og Ameríkumenn,
að hafa allan hug á því, að láta þetta
ekki reynast rjett reiknað, „láta fara
um þetta eins og Hindenburgslínuna
á Frakklandi, sem við nú þegar höf-
um rofið“. — Vegurinn til sigurs og
vissan fyrir sigri liggur í einu orði,
og það orð er; skip! „Jeg sje líka,“
sagði hann, „að Bandaríkjastjórninni
er þetta ljóst, því jeg heyri sagt, að
hún hafi gert ráðstafanir til bygg-
ingar 1000 skipa til flutninga yfir
Atlantshafið, og eigi hvert þeirra að
bera 3000 tonn.“
Þá sneri ræðumaður máli sínu að
þeim mistökum, sem bandamönnum
hefðu orðið á í stríðinu og dró ekki
dul á, að þau væru mörg. „En með
öllum mistökunum erum við (þ. e.
Englendingar) hægt og hægt komn-
ir þangað, sem við nú stöndum,“ sagði
hann. „Við erum seinir til en þraut-
segr. Við erum vanir því, að gera
allar hugsanlegar vitleysur meðan við
beitum öngulinn, en samt höfúm við
oft á endanum veitt vel.“ Og eins
ætlaðist hann til að færi í þetta
sinn, en sagði að mistök þeirra ættu
að verða Bandaríkjamönnum til við-
vörunar. Kvað það gleðja sig, að nú
væru menn að koma vestan um haf
til þess að kynna sjer hernaðarstarf-
ið, eins og það væri nú rekið í Eng-
landi. En fyrir utan þann styrk, sem
hann bjóst við' frá Bandaríkjunum
í hernaðinum, sagðist hann telja það
mjög mikils vert, að þau ættu að
eiga þátt í friðargerðinni, þegar að
henni kæmi. Þar ætti að gera út
um framtíð þjóðanna um marga
mannsaldra, og óheppilegt hefði það
verið, ef jafn áhrifamikið veldi og
Bandaríkin væru hefði ekki getað
neytt sín þar, en nú hefðu þau með
þátttöku sinni í stríðinu skapað sjer
rjett til þess.
Þá fór hann að tala um friðarhorf-
urnar, en ummæli hans um það efni
eru rnjög óákveðin. Hann sagði, að
lýðveldismennirnir vildu alstaðar
frið, og svo var að heyra sem hann
ætlaðist til að þeirra hugsun sigraði.
Hann kvaðst sjá friðinn nálgast, ekki
frið með endalausum undirbúningi
til ófriðar, heldur verulegan frið.
Hann sagði, að undarlegir atburðir
mundu gerast, og þeir mundu gerast
bráðlega. Stríðið mundi, ef til vildi,
hætta áður langt um liði. En hann
ljet ekki uppi,á hvern hátt hann hjeldi
að það mundi hætta, eða á hverju
hann bygði þau ummæli, að það
mundi hætta bráðlega. Hann talaði
um, að verið væri að eyðileggja vald
Tyrkja er hvílt hefði að undan-
förnu eins og skuggi yfir bestu lönd-
um NorðUrálfunnar, að Rússland væri
að kasta af sjer margra alda ánauð-
aroki og að Wilson forseti væri orðinn
bandamaður í baráttunni fyrir frels-
inu. Þetta alt væri dagroði hins nýja
tíma.
Unnnæli hans til stuðnings friðar-
vonunum voru ekki ákveðnari en
þetta. En í sambandi við ummæli
Wilsons forseta í Bandaríkjaþinginu
síðastl. vetur um það, að fyrir sjer
vekti að friður kæmist á án sigurs
nokkurs af ófriðaraðilunum, og svo
þeirra yfirlýsinga, sem fram voru
komnar í Rússlandi um frið án land-
vinninga, voru þessi orð Lloyd Geor-
ges þýdd svo af ýmsum, sem þau
miðuðu í sömu áttina, því ekki mætti
búast við varanlegum friði svo fram-
arlega sem einhver af ófriðarþjóð-
unum yrði að lokum talin sigruð og
með hana farið í friðargerðinni sam-
kvæmt því. Lloyd George gæti vart
hugsað sjer varanlegan frið á þann
hátt. En áður hefur hann margsagt,
að friður yrði ekki saminn fyr en að
prússneska hervaldið væri brotið á
bak aftur, og kallað það skilyrði
fyrir varanlegum friði, svo að það
virðist mjög óljóst, hvað hann eigi
við með ummælunum hjer á undan,
þótt friðarvinir reyndu að teygja þau
sínum vilja i hag.
Kosningalagabreytingar á Englandi
og ísrsku málin.
í síðustu opinb. tilk. ensku stjórn-
arinnar segir svo frá: „í neðri deild
þingsins var rætt um frumvarp til
endurbóta kosningalaganna og er þar
aðal-uppástungan sú, að veita öllum
mönnum, sem komnir eru yfir 21
árs aldur, kosningarrjett. Skilyrðin
eru þau, að þeir hafi haft sex mán-
aða vist eða starfrækslu í kjördæm-
nu. Enginn kjósandi má fara með
fleiri en 2 atkvæði. Enn fremur er
gert ráð fyrir kosningarrjetti fyrir
konur, sem komnar eru yfir þrítugt
og hafa þegar atkvæðarjett við hjer-
aðakosningar, en því atriði er skotið
til atkvæða þingsins.
Forsætisráðherra sendi foringjum
íra brjef og skýrði þeim þar frá því
hvernig stjórnin hefði hugsað sjer að
leiða írsku málin til lykta. Heima-
stjórnarlögin skulu þegar ganga í
gildi fyrir 26 hjeruð til 5 ára. Ráðu-
neyti skal sett á fót í írlandi, það
hefur vald til
gjöf ná einnig til þeirra hjeraða sem
undanskilin eru, og einnig að ræða
einkafrumvörp. Fjármálunum verður
ráðið til lykta svo að allir megi vel
við una. Rá'ðáneytið hefur tillögu-
rjett um það, að heimastjórnarlögin
nái einnig yfir undanskildu hjeruðin.
Ef þessar tillögur stjórnarinnar þykja
óaðgengilegar, þá hvetur forsætisráð-
herra foringja Ira til þess a!ð kalla
saman þjóðfund á írlandi og koma
fram með tillögur til samkomulags..
Foringi sambandsmanna skrifaði að
flokkur sinn mundi leggja uppástung-
ur stjórnarinnar fyrir fund sambands-
manna. Og andinn í brjefi hans var
yfir höfuð góður og friðsamlegur.
Redmond svaraði fyrir heimastjórnar-
menn, að flokkurinn væri því ósam-
þykkur að írlandi væri skift, jafnvel
um stund, en fjellist á hina uppá-
stunguna um þjóðfund.
Síðustu frjettir.
Ýmsar helstu fregnirnar, sem sím-
skeytin hafa flutt, eru sagðar hjer á
undan. Frá bardögum er sagt á vest-
ur-vígstöðvunum, frá Isonzo og í
Makedoníu. Hjá Isonzo er sagt að
harðar orustur hafi verið og að Aust-
urríkismenn sendi þangað hjálparlið.
Sjóorusta var nýlega í Adríahafi,
milli Austuríkismanna og Itala, en
' virðist áhrifalítil. Ensk herskip og
’ flugvjelar hafa gert árás á ^ebrúgge
og skemt þar höfnina. Þýskir kaf-
bátar hafa sökt 3 kornflutningaskip-
um sænskum og sagður kur mikill út
af því í Svíþjóð. — I Kanada kvað
standa til, að þar verði lögleidd her-
skylda. — Petain hershöfðingi hefur
verið gerður að yfirforingja alls
Frakkahers. Jellicoe aðmíráll hefur
verið gerður yfirforingi enska flota-
ráðsins, og Sir E. Geddes hefur geng-
ið inn í enska ráðuneytið sem um-
sjónarmaður verslunarflotans.
Deilur eru nú milli Breta og Þjóð-
verja út af því, að spítalaskipum hafi
verið sökt af Þjóðverjum á leið milli
Englands og Frakklands. Segja Bret-
ar sögur af því til ásökunar Þjóð-
verjum, en Þjóðverjar halda því hins
vegar fram, að Bretar hafi látið her-
flutningaskip ganga undir merkjum
spítalaskipa, og eru stöðugt einhverj-
ar slíkar þrætur uppi milli þeirra.
Eimskipafjelag Islands.
Lagarfoss kominn í fyrsta sinn
til höfuðstaðarins.
Það hlýtur að vera hverjum íslend-
ingi hinn mesti gleðiviðburður, að nú
höfum við fylt skarðið stóra, sem
varð er „Goðáfoss“ strandaði í vet-
ur. „Lagarfoss“ er nú kominn í hans
stað.
En hjer má ekki nema staðar.
Hafi nokkur íslendingur verið í
vafa um, hvílíkt nauðsynjafyrirtæki
Eimskipafjelag íslands er fyrir þetta
land, þá hlýtur sá vafi að hverfa með
öllu, þegar menn athuga, hvað gerst
hefur á þessum síðustu tímum.
Englendingar hafa nú sett þá aðal-
reglu, að hver þjóð megi að eins flytja
til sin vörur á sínum eigin skipum.
Þetta gera þeir auðvitað fyrst 0g
fremst til þess að' þær þjóðir, t. d.
Norðmenn, sem hafa meiri skipastól
en þeir þurfa handa sjálfum sjer,
verði annaðhvort að láta skipin liggja
arðlaus eða sigla fyrir ófriðarþjóð-
iinar. Frá þessu hafa fengist nokkr-
ar undanþágur nú til að byrja með.
En alveg er óvíst, hvort framhald
Hvernig standa þá þær þjóðir að
vígi, sem engin skip eiga til þess að
flytja til sín nauðsynjarnar ?
Það getur hver sagt sjer sjálfur.
íslendingar hefðu verið slík þjóð, ef
Eimskipafjelag Islands hefði ekki
verið stofnað, og þjóðin fylkt sjer
utan um það, svo sem hún hefur
gert. En fjelagið er enn þá alt of
fjelitið. Skip þess eru of fá. Nú er
ekki í önnur hús að venda en til
Ameríku um matvöru til landsins, og
þegar menn athuga verslunarskýrsl-
urnar, þá munu menn sjá, að þó bæði
skip fjelagsins sjeu höfð í stöðugum
ferðum milli Reykjavíkur og Amer-
íku, án þess að þau sjeu tafin til nokk-
urra strandferða, þá gætu þau ekki
gert meira en að flytja til landsins
rjett að eins hina allra nauðsynleg-
ustu matvöru, til þess að landsmenn
þurfi ekki að þola hungur. Þetta
ættu þau að geta gert. En þau geta
heldur ekki meira. Okkur vantar alt,
sem þarf til framleiðslu, bæði til
lands og sjávar. Og með hverju eigum
við að borga matvöruna, ef fram-
leiðslan hættir ?
Það er því lífsnauðsyn fyrir land
þetta að efla Eimskipafjelagið tafar-
laust svo mjög, að það geti annast þá
flutninga til landsins, sem þurfa til
þess að við getum náð að okkur svo
mikilli matvöru, að við deyjum ekki
úr hungri, og að við getum haldið
uppi að minsta kosti svo mikrlli fram-
leiðslu, að við getum borgað þá mat-
vöru. Þetta er lágmarkið. En eins og
fyr er sagt, vantar mikið á að þessu
lágmarki sje náð, og það' er okkur
til lítils sóma. Því hjer er andvara-
leysi og fyrirhyggjuleysi uni að
kenna, en alls ekki getuleysi. Lesend-
ur Lögrjettu muna eftir „Hvöt til
allra Islendinga", sem Hannes Blön-
dal orti í vetur út af skipakaupum
Eimskipafjelagsins. Þar stendur með-
al annars:
„Vjer eigum mátt, ef viljann vantar
ekki
og vitið til að hugsa og skilja rjett.
En bresti framkvæmd bökum vjer oss
hnekki
og byrði þá, sem verður ekki ljett.“
Þetta er rjett hjá skáldinu Við
höfum alveg nægilegt fje til þess að
kaupa fyrir svo mikið af hlutum í
Eimskipafjelaginu, að það verði fært
um að auka skipastól sinn svo að
dugi. Mjög fáir landsmenn hafa lii.ig-
að til lagt svo mikið til hlutafjár fje-
lagsins að þá munaði um það. Á
hinn bóginn er það mjög heillavæn-
legt fyrir fjelagið, hversu a'menn
hluttakan hefur verið. Það gerir fje-
lagið að alþjóðarfyrirtæki. En menn
verða að opna betur pyngjur sínar til
hlutakaupa í fjelaginu.
Nú er einnig svo komið, að fyrir-
sjáanlegt er, að fyrirtækið getur gef-
ið góða vöxtu, þó það hafi orðið
fyrir tilfinnanlegu tjóni þegar það
misti „Goðafoss“, þó það hafi haft
tiltölulega mjög lág flutningsgjöld og
þar með haldið niðri flutningsgjaldi
annara skipa, og þó það hafi lagt
talsvert í sölurnar til hagræðis fyrir
landsmenn, eins og t. d. nú, er það
hefur látið „Lagarfoss" fara nokkurs
konar strandferð norður fyrir land.
Til þeirrar ferðar hefur „Lagarfoss“
þurft að eyða 15 dýrmætum dögum.
Ef leigskip landsstjórnarinnar „Es-
condito" hefði verið látið fara þá
ferð, mundi hún hafa kostað lands-
sjóð um 60 — sextíu — þúsund krón-
ur, samkvæmt leigumálanum á því
skipi, þegar kolin eru talin með. En
styrkurinn úr landssjóði til Eimskipa-
fjelagsins er fyrir alt þetta ár einar
40 þús. kr. Ef menn vilja nú íhuga
þetta, þá munu þeir fljótt sjá hversu
mörg hundruö þúsund krónur mundu
þess að láta írska lög- verður á þvi.
*•
■r